علیم (اسم الله)

«عَلیم»، از مشتقّات «علم» و از اسماء و صفات خداوند متعال است. علیم، صفت مشبهه علم است و در موردى بکار مى رود که به ثبوت صفت علم اشاره داشته باشد.

علم از لوازم حیات است و حیات، صفت ذاتى اولى خداوند است. علم او مثل سایر صفات ذات او، همیشه و لایزال در فعلیت تامّه واجب و ثابت است. براى ذات و صفات او نهایت و حدّ و غایتى نیست، ازلى و ابدى و به هر چیزى محیط است؛ یعنى حقیقت علم او به معناى شهود، حضور و احاطه او بر هر چیز است.

لفظ «علیم» در قرآن کریم ۱۶۲ بار وارد شده و درهمه موارد جز چند موردى که یادآور مى شویم وصف خدا قرار گرفته است. از جمله مواردى که در مورد غیر خدا بکار رفته است: «إِنَّ هذا لَساحرٌ عَلِیمٌ» (سوره اعراف، ۱۰۹) و آیه «قالَ اجْعَلْنى عَلى خَزائِنِ الأرض إِنِّى حَفیظٌ عَلیمٌ» (سوره یوسف، ۵۵).

از این موارد که علیم در مورد غیر خدا به کار رفته مى توان حدس زد که این لفظ در مورد مصداق برتر و بارز بکار مى رود، یعنى آنجا که متکلم بخواهد علم فردى را به صورت برترى توصیف کند به جاى عالم، «علیم» بکار مى برد.

و در مواردى كه «عليم» در مورد خدا ذکر شده، با يكى از اسمهایی به کار رفته است که با معناى آن مناسبت دارد، مثل سمیع، حکیم، خبیر، واسع و... ؛ چنانکه می فرماید: «اِنَّكَ اَنتَ السَّميعُ العَليم» (سوره بقره، ۱۲۷)؛ «وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» (سوره آل عمران، ۷۳) و «إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا» (سوره نساء، ۱۱).

واژه «عليم» در آیات زیر آمده است:

شماره	نام سوره	آیات
1	سوره بقره(2)	آیات 29 و 32 و95 و 115 و 127 و 137 و 158 و 181 و 215 و 224 و 227 و 231 و 244 و 246 و 247 و 256 و 261 و 268 و 273 و 282 و 283.
2	سوره آل عمران(3)	آیات 34 و 35 و 36 و 73 و 92 و 115 و 119 و 121 و 154 و 167.
3	سوره نساء(4)	آیات 11 و 12 و 17و 24 و 25 و 26 و32 و 35 و 39 و 45 و 70 و 92 و 104 و 111 و 127 و 147 و 148 و 170 و 176.
4	سوره مائده(5)	آیات 7 و 54 و 61 و 76 و 97 و 109 و 116.
5	سوره انعام(6)	آیات 13 و 53 و 58 و 73 و 83 و 96 و 101 و 115 و 117 و 118 و 119 و 124 و 128 و 139.
6	سوره اعراف(7)	آیات 109 و 112 و 200.
7	سوره انفال(8)	آیات 17 و 42 و 43 و 53 و 61 و 71 و 75.
8	سوره توبه(9)	آیات 15 و 25 و 44 و 47 و 60 و 78 و 93 و 94 و 96 و 97 و 98 و 105 و 110.
9	سوره يونس(10)	آیات 36 و 40 و 65 و 79.
10	سوره هود(11)	آیات 5 و 31.
11	سوره یوسف(12)	آیات 6 و 19 و 34 و 50 و 55 و 71 و 76 و 83 و 100.
12	سوره رعد(13)	آیه 9.
13	سوره حجر(15)	آیات 25 و 53 و 86.
14	سوره نحل(16)	آیات 28 و 70 و 101 و 125.
15	سوره اسراء(17)	آیات 25 و 47 و 54 و 55.
16	سوره کهف(18)	آیات 19 و 21 و 22 و 26.
17	سوره مریم(19)	آیه 70.
18	سوره طه(20)	آیه 104.
19	سوره انبیاء(21)	آیه 4.
20	سوره حج(22)	آیات 52 و 59 و 68.
21	سوره مومنون(23)	آیات 51 و 92 و 96.
22	سوره نور(24)	آیات 18 و 21 و 28 و 32 و 35 و 41 و 58 و 59 و 60 و 64.
23	سوره شعراء(26)	آیات 34 و 37 و 188 و 220.
16	سوره نمل(27)	آیات 6 و 78.
17	سوره قصص(28)	آیات 37 و 56 و 85.
18	سوره عنکبوت(29)	آیات 5 و 10 و 32 و 60 و 62.
19	سوره روم(30)	آیه 54.
20	سوره لقمان(31)	آیات 23 و 34.
21	سوره سجده(32)	آیه 6.
22	سوره احزاب(33)	آیات 1 و 40 و 51 و 54.
23	سوره سبا(34)	آیات 3 و 26 و 48.
24	سوره فاطر(35)	آیات 8 و 38 و 44.
25	سوره یس(36)	آیات 38 و 79 و 81.
26	سوره زمر(39)	آیات 7 و 46 و 70.
27	سوره غافر(40)	آیه 2.
28	سوره فصلت(41)	آیات 12 و 36.
29	سوره شوری(42)	آیات 12 و 24 و 50.
30	سوره زخرف(43)	آیات 9 و 84.
31	سوره دخان(44)	آیه 6.
32	سوره احقاف(46)	آیه 8.
33	سوره فتح(48)	آیات 4 و 26.
34	سوره حجرات(49)	آیات 1 و 8 و 13 و 16.
35	سوره ق(50)	آیه 45.
36	سوره ذاریات(51)	آیات 28 و 30.
37	سوره نجم(53)	آیات 30 و 32.
38	سوره حدید(57)	آیات 3 و 6.
39	سوره مجادله(58)	آیه 7.
40	سوره حشر(59)	آیه 22.
41	سوره ممتحنه(60)	آیات 1 و 10.
42	سوره جمعه(62)	آیات 7 و 8.
43	سوره تغابن(64)	آیات 4 و 11 و 18.
44	سوره تحریم(66)	آیات 2 و 3.
45	سوره ملک(67)	آیه 13.
46	سوره قلم(68)	آیه 7.
47	سوره جن(72)	آیه 26.
48	سوره انسان(76)	آیه 30.
49	سوره انشقاق(84)	آیه 23.

منابع

• "العلیم"، منشور جاوید، آیت الله جعفر سبحانی، ج۲ ص۲۹۲.
• فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، ص۱۸۱-۱۸۰.

اسماء الله در قرآن
تعداد:۱۳۵
الف	اله، اَحَد، اوّل، آخِر، اعلى، اکرم، اعلم، ارحم الراحمین، احکم الحاکمین، احسن الخالقین، اهل التقوی، اهل‌ المغفرة، اقرب، ابقى، اسرع الحاسبین.
ب	بارى، باطن، بدیع، بَرّ، بصیر.
ت	توّاب.
ج	جبّار، جامع.
ح	حکیم، حلیم، حیّ، حق، حمید، حسیب، حفیظ، حفى.
خ	خبیر، خالق، خلاق، خیر، خیرالماکرین، خیرالرازقین، خیرالفاصلین، خیرالحاکمین، خیرالفاتحین، خیرالغافرین، خیرالوارثین، خیرالراحمین، خیرالمنزلین.
ذ	ذوالعرش، ذوالطول، ذوانتقام، ذوالفضل العظیم، ذوالرحمة، ذوالقوة، ذوالجلال و الاکرام، ذوالمعارج.
ر	رحمان، رحیم، رؤوف، رب، رفیع الدرجات، رزاق، رقیب.
س	سمیع، سلام، سریع الحساب، سریع العقاب.
ش	شهید، شاکر، شکور، شدید العذاب، شدید العقاب، شدید المحال.
ص	صمد.
ظ	ظاهر.
ع	عالِمُ غيبِ السماواتِ و الأرضِ، علیم، عزیز، عفوّ، على، عظیم، علام‌الغیوب، عالم الغیب و الشهادة.
غ	غافرالذنب،غالب، غفار، غفور، غنى.
ف	فالق الاصباح، فالق الحب و النوى، فاطر، فتّاح.
ق	قوى، قدوس، قیوم، قاهر، قهار، قریب، قادر، قدیر، قابل‌التوب، القائم على کل نفس.
ک	کبیر، کریم، کافی.
ل	لطیف.
م	مؤمن، مهیمن، متکبر، مصوِّر، مجید، مجیب، مبین، مولی، محیط، مقیت، متعال، محیى، متین، مقتدر، مستعان، مبدى، مالک الملک.
ن	نصیر ، نور.
و	وهاب، واحد، ولی، والی، واسع، وکیل، ودود.
ه	هادی.