اسامی و صفات قرآن
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
در قرآن کریم و روایات اسلامی، اسامی و صفات متعددی برای «قرآن» به دلیل غنا و جامعیت این کتاب الهی ذکر شده، که هر یک بر ابعاد ویژه‌ای از عظمت معجزه جاوید خاتم پیامبران دلالت دارد و گوشه‌ای از کمال و جمال آن را نشان می‌دهد.
تعداد اسامی و صفات قرآن
قرآن مهم‌ترین معجزه پیامبر (ص) و آخرین کتاب آسمانى، نزد مسلمانان اهمیت و احترام بى‌نظیرى دارد؛ از این رو، براى اشاره به این کتاب الهى، از نام‌ها، القاب و صفات متعددى استفاده شده است. ذکر نام های فراوان و اوصاف زیاد قرآن مجید باعث شده است که بعضی، اوصاف این کتاب را با نام های آن اشتباه گیرند، اما از آن جا که هر صفتی می تواند به صورت اسم استفاده شود، می توان اوصاف قرآن را جزء اسامی آن دانست.
از این رو است که در بین علمای تفسیر، اختلافات فراوانی وجود دارد و هر یک برای قرآن اسمائی آورده اند، چنان که مرحوم طبرسى در مجمع البیان به ذکر ۴ نام برای قرآن اکتفا کرده است که عبارت اند از: قرآن، فرقان، کتاب، ذکر.[۱] و ابوالفتوح رازى در مقدمه تفسیر خود ۴۳ نام براى قرآن آورده است،[۲] که بیشتر جنبه وصفى دارد. بدرالدین زرکشى[۳] نقل می‌کند که ابوالحسن على حرالى (م ۶۳۷ ق) کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یادآور شده است.[۴] فیروزآبادی در بصائر ذوی التمییز ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و ۹۴ اسم را ذکر می‌کند.[۵]
فهرست اسامی و اوصاف قرآن
«فرهنگنامه علوم قرآن» با استفاده از کتاب‌هاى مذکور، صد اسم و وصف قرآن کریم را به شرح ذیل استخراج نموده است؛[۶] (گرچه صحت انطباق برخی از این اسماء و صفات بر قرآن، محل تردید است):
- آیات: «تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ» (آیه 252 سوره بقره)
- اَثاره: (آیه 4 سوره احقاف)
- احسن الحدیث: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ» (آیه 23 سوره زمر)
- اِمام: (آیه 71 سوره اسراء)
- امر: « ذَٰلِكَ أَمْرُ اللَّهِ أَنْزَلَهُ إِلَيْكُمْ» (آیه 5 سوره طلاق)
- إنزال: (آیه 174 سوره نساء)
- ایمان: « سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَانِ» (آیه 193 سوره آل عمران)
- بالغة: «حِكْمَةٌ بَالِغَةٌ ۖ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ» (آیه 5 سوره قمر)
- برهان: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ » (آیه 174 سوره نساء)
- بُشری: «هُدًى وَبُشْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ» (آیه 2 سوره نمل)
- بشیر: «كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ بَشِيرًا وَنَذِيرًا» (آیه 3-4 سوره فصلت)
- بصائر: «هَٰذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ» (آیه 20 سوره جاثیة)
- بَلاغ: «ههَٰذَا بَلَاغٌ لِلنَّاسِ» (آیه 52 سوره ابراهیم)
- بیان: «ههَٰذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ» (آیه 138 سوره آل عمران)
- بیّنات: «{{متن قرآن|بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ» (آیه 49 سوره عنکبوت)
- بیّنه: «فَقَدْ جَاءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ» (آیه 157 سوره انعام)
- تبیان: «وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» (آیه 89 سوره نحل)
- تبصره: «تَبْصِرَةً وَذِكْرَىٰ لِكُلِّ عَبْدٍ مُنِيبٍ» (آیه 8 سوره ق)
- تذکره: «و انه لتذکرة للمتقینر» (آیه 48 سوره حاقه)
- تصدیق: «وَمَا كَانَ هَٰذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَىٰ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَٰكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ» (آیه 37 سوره یونس)
- تفسیر: «وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا» (آیه 33 سوره فرقان)
- تفصیل: «وَمَا كَانَ هَٰذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَىٰ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَٰكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصِيلَ الْكِتَابِ» (آیه 37 سوره یونس)
- تنزیل: «وَإِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعَالَمِينَ» (آیه 192 سوره شعراء)
- ثقیل: «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا» (آیه 5 سوره مزمل)
- حبل: «واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا» (آیه 103 سوره آل عمران)
- حجّة: «قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ» (آیه 149 سوره انعام)
- حدیث: «فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ» (آیه 34 سوره طور)
- حقّ: «وَإِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقِينِ» (آیه 51 سوره حاقه)
- حکم: «وَكَذَٰلِكَ أَنْزَلْنَاهُ حُكْمًا عَرَبِيًّا» (سوره رعد/۳۷)
- حکمت: «وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَىٰ فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ» (آیه 34 سوره احزاب)
- حکیم: «ذَٰلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ» (آیه 58 سوره آل عمران)
- حَبل: (سوره آل عمران/۱۰۳)
- خَیر: «وَقِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قَالُوا خَيْرًا» (آیه 30 سوره نحل)
- ذِکر: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» آیه 9 سوره حجر)
- ذِکری: «وَجَاءَكَ فِي هَٰذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ» (آیه 120 سوره هود)
- رحمة: «{{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ» (آیه 77 سوره نمل)
- رسالة: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ» (آیه 67 سوره مائده)
- روح: «وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا» (آیه 52 سوره شوری)
- سراج: (آیه ۴۶ سوره احزاب)
- شفاء: «قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ» (آیه 44 سوره فصلت)
- صُحُف: «فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ» (آیه 13 سوره عبس)
- صدق: «وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ» (آیه 33 سوره زمر)
- صراط مستقیم: (آیه 6 سوره حمد)
- عَجَب: «إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا» (آیه 1 سوره جن)
- عدل: «وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا» (آیه 115 سوره انعام)
- عربی: «قُرْآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ» (آیه 28 سوره زمر)
- العروة الوثقی: (آیه ۲۵۶ سوره بقره/)
- عزیز: « وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ» (آیه 41 سوره فصلت)
- عصمت: (آیه 103 سوره آل عمران)
- عظیم: «وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» (آیه 87 سوره حجر)
- علم: «وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَمَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا وَاقٍ» (آیه 37 سوره رعد)
- عَلیّ: «و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم» (آیه 4 سوره زخرف)
- غیب: (آیه 3 سوره بقره)
- فرقان: «تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَىٰ عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا» (آیه 1 سوره فرقان)
- فَصل: «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ» (آیه 13 سوره طارق)
- فضل: (آیه 58 سوره یونس)
- قرآن: «» (آیه ۷۷ سوره واقعه)
- قسط: (آیه 42 سوره مائده)
- قصص: (آیه 3 سوره یوسف)
- قول: «وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ» (آیه 51 سوره قصص)
- قیل: (آیه 122 سوره نساء)
- قیّم: «{{متن قرآن|ولم یجعل له عوجاً * قیّماً لینذر بأسا شدیدار» (سوره کهف/۱-۲)
- قیّمة: «فیها کتبٌ قیّمة» (آیه ۳ سوره بیّنه)
- کتاب: «انا انزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس» (آیه ۱۰۵ سوره نساء/)
- کریم: «انه لقرآن کریم» (سوره واقعه/۷۷)
- کلام: «و ان احد من المشرکین استجارک فاجره حتى یسمع کلام الله» (سوره توبه/۶)
- کلمات: (آیه 27 سوره لقمان)
- کلمة: «و تمّت کلمة ربک صدقا و عدلا» (آیه ۱۱۵ سوره انعام)
- کوثر: «انا اعطیناک الکوثر» (آیه 1 سوره کوثر)
- ماء: (آیه 18 سوره مؤمنون)
- مبارک: «هذا ذکر مبارک انزلناه» (سوره انبیاء/۵۰)
- مبشِّر: «قَيِّمًا لِيُنْذِرَ بَأْسًا شَدِيدًا مِنْ لَدُنْهُ وَيُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا» (سوره کهف/۲)
- مُبِین: «تلک آیات الکتاب المبین» (سوره یوسف/۱)
- متشابه: «الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها» (سوره زمر/۲۳)
- متلُوّ: (سوره بقره/۱۲۱)
- مَثانی: «الله نزّل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی» (سوره زمر/۲۳)
- مُثبِّت: (سوره هود/۱۲۰)
- مَثَل: (سوره ابراهیم/۲۴)
- مَجید: «ق و القرآن المجید» (سوره ق/۱)
- مُحکمة: (سوره محمد/۲۰)
- مُرتَّل: (سوره مزمل/۴)
- مرفوع: «مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ» (سوره عبس/۱۴)
- مَسطور: «و کتابٍ مسطور» (سوره طور/۲)
- مَصدِّق: «وَهَٰذَا كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ» (سوره انعام/۹۲)
- مَطهَّر: «مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ» (سوره عبس/۱۴)
- مَفصّل: «وَ هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ إِلَيْكُمُ الْكِتَابَ مُفَصَّلًا» (سوره انعام/۱۱۴)
- مَقروء: (سوره اسراء/۱۰۶)
- مُکرَّم: «فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ» (سوره عبس/۱۳)
- مُنزَّل «وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ» (سوره انعام/۱۱۴)
- مُنیر: (سوره احزاب/۴۶)
- مَوعظه: «یا ایها الناس قد جائتکم موعظة من ربکم و شفاء لما فی الصدور» (سوره یونس/۵۷)
- مُهیمن: «و انزلنا الیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من الکتاب و مهیمنا علیه» (سوره مائده/۴۸)
- نَبَأ: (سوره نبأ/۱-۲)
- نَذیر: «کتاب فصّلت آیاته قرآنا عربیا لقوم یعلمون بشیرا و نذیرا» (سوره فصلت/۳-۴)
- نجوم: (سوره واقعه/۷۵)
- نعمت: «و اما بنعمة ربک فحدث» (سوره ضحی/۱۱)
- نور: «و اتبعوا النور الذی انزل معه» (سوره اعراف/۱۵۷)
- وَحی: «انما انذرکم بالوحی» (سوره انبیاء/۴۵)
- هادی: «... انّا سمعنا قرآناً عجباً * يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ» (سوره جن/۱-۲)
- هُدَی: «ذلک الکتاب لاریب فیه هدى للمتقین» (سوره بقره/۲)
در تعیین این که کدام‌یک از این واژه‌ها از حالت وصفی بیرون آمده و (به سبب کثرت استعمال) به صورت اسم عَلَم برای قرآن درآمده است، نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد؛ گرچه می‌توان اطمینان داشت برخی واژه‌ها حالت وصفی خود را حفظ کرده، اسم عَلَم برای قرآن نشده‌اند.[۷]
پانویس
- ↑ تفسیر طبرسى، ج ۱، مقدمه، فن رابع، ص ۱۴.
- ↑ ر.ک: ابوالفتوح رازى، الروض الجنان و روح الجنان، ج ۱، مقدمه، ص ۵.
- ↑ البرهان، ج ۱، ص ۲۷۶-۲۷۳. الاتقان، ج ۱، ص ۱۴۶-۱۴۳.
- ↑ محمدهادى معرفت، علوم قرآنى، صفحه ۱۰۶
- ↑ بصائرذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، ص۸۸-۹۶.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱، ص ۸۲۶
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱، ص ۸۲۶
منابع
- فرهنگنامه علوم قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱ ص۸۲۶.
- شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، محمد محمدى رىشهرى.
