فاطر (اسم الله)
«فاطِر» به معنای آفريننده و خالق، از اسماء و صفات خداوند سبحان، و همچنین نام سى و پنجمين سوره در قرآن كريم است.
محتویات
فاطر در قرآن
اين اسم و صفت با اضافه به «السّماوات و الارض» شش بار در قرآن ذكر شده و وصف خدا قرار گرفته است:[۱] مانند: «قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْض...»؛ (سوره انعام، ۱۴) بگو آيا جز خدا براى خويش سرپرستى بگيرم خدايى كه آفريننده آسمانها و زمين است.
| شماره | نام سوره | آیات |
|---|---|---|
| ۱ | سوره انعام(۶) | آیه ۱۴. |
| ۲ | سوره یوسف(۱۲) | آیه ۱۰۱. |
| ۳ | سوره ابراهیم(۱۴) | آیه ۱۰. |
| ۴ | سوره فاطر(۳۵) | آیه ۱. |
| ۵ | سوره زمر(۳۹) | آیه ۴۶. |
| ۶ | سوره شوری(۴۲) | آیه ۱۱. |
و به صورت «فعل» نيز ۸ بار آمده است، مانند: «إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ...». (سوره انعام، ۷۹) من همه وجودم را به سوی کسی که آسمانها و زمین را آفرید.
| شماره | نام سوره | آیات |
|---|---|---|
| ۱ | سوره انعام(۶) | آیه ۷۹. |
| ۲ | سوره هود(۱۱) | آیه ۵۱. |
| ۳ | سوره اسراء(۱۷) | آیه ۵۱. |
| ۴ | سوره طه(۲۰) | آیه ۷۲. |
| ۵ | سوره انبیاء(۲۱) | آیه ۵۶. |
| ۶ | سوره روم(۳۰) | آیه ۳۰. |
| ۷ | سوره یس(۳۶) | آیه ۲۲. |
| ۸ | سوره زخرف(۴۳) | آیه ۲۷. |
معناى فاطر
«فاطر» به صورت فاعلى به معناى شكافتن، اختراع نمودن، ايجاد كردن و آغاز كننده در كار است.[۲]
«فاطر» در لغت از «فطر» گرفته شده و معناى آن گشودن و آشكار كردن است، از اين جهت خوردن غذا هنگام مغرب را افطار مى گويند، زيرا روزه دار در اين زمان دهان خود را از نظر غذا خوردن، باز مى كند. و نيز در دوشيدن گوسفند به كار مى رود، مى گويند: «فطرتُ الشاةَ فطراً: حلبتُها»: زيرا با دوشيدن چشم پستان باز مى شود.
ابن عباس گويد: من معنى «فاطر السماوات» را نمى دانستم تا اين كه روزى دو اعرابى به نزد من آمدند كه بر سر مالكيت چاهى نزاع داشتند، و يكى از آنها به ديگرى مى گفت: «انّى فَطرتُه» مرادش اين بود كه من آن را بنياد نهادهام.
از كلام راغب اصفهانی استفاده مى شود كه معنى واقعى «فطر» دونيم كردن از طرف درازا است، چنان كه در قرآن مى فرمايد: «...السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بهِ كان وَعدُه مَفعُولاً» (سوره مزمل، ۱۸): «در آن روز آسمان شكافته مى شود و وعده او تحقق مى يابد».
اكنون سخن در اين است كه چرا در آفرينش موجودات كلمه «فطر» بكار رفته است؟ شايد نكته آن اين باشد كه با خلقت، عدم -كه نوعى ظلمت است- شكافته و هستى از آن بيرون كشيده مى شود، و شايد معنى «فاطِر السَّماوات والأَرض» اين است كه آنها را از تاريكى عدم، به روشنى وجود آورد.
علامه طباطبایی مى فرمايد: بكار بردن «فاطر» در مورد خدا نوعى استعاره است؛ تو گويى عدم را مى شكافد و از دل آن آسمانها و زمين را بيرون مى كشد. و مقصود اين است كه خدا آفريننده آسمانها و زمين، بدون الگوى پيشين است، و در اين صورت با اسم «بديع» و «مُبدع» يكسان خواهد بود، با اين تفاوت در بكار بردن «مُبدع» عنايت به اين است كه آفرينش بدون مثال و الگو بوده است، درحالى كه استعمال «فطر» عنايت به اين است كه از عدم پديد آورده، و نبود را بود كرده است و اين كه كار خدا مانند نجار و ديگر سازنده هاى بشرى نيست، كه فعل خود را از تركيب مواد قبلى پديد مى آورند.
و در هر حال، اسم «فاطر السّماوات» حاكى از استمرار اين فعل است، نه اينكه تنها در گذشته انجام داده است.[۳]
پانویس
منابع
- منشور جاوید، آیتالله جعفر سبحانی، ج۲، ص۳۱۰-۳۰۹.
- فرهنگ قرآن، اکبر هاشمی رفسنجانی، ج۲۱، ص۵۰۱.
- فرهنگ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی.
