امام علی علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(←ولادت و پرورش آن حضرت) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۲۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{شناسنامه ائمه | + | {{عالی}} |
| − | |عنوان امام=امام علی علیه السلام|مقام=امام اول|نام=علی|لقب=امیرالمؤمنین، | + | '''[[امیرالمؤمنین]] علی بن ابیطالب (علیه‌السلام)''' [[امامت|امام]] اول [[شیعه|شیعیان]]، پسر عمو و داماد [[حضرت محمد]] (صلی الله علیه وآله)، همسر [[حضرت زهرا]] (علیهاالسلام) و پدر [[امام حسن]] و [[امام حسین ]] (علیهماالسلام) است. آن حضرت اولین مردی است که به پیامبر اسلام [[ایمان]] آورد و همواره یار و یاور ایشان بود. پیامبر اکرم حضرت علی را به دستور خدا در [[غدیر خم]] به عنوان جانشین خود تعیین نمود و از مردم برای او [[بیعت]] گرفت، اما پس از [[رحلت پيامبر اسلام|رحلت پیامبر]] در سال ۱۱ هجری، عده‌ای از [[مهاجرین]] و [[انصار]] از این دستور سرپیچی نموده و به طور خودسرانه در [[سقیفه بنی ساعده|سقیفه بنی‌ساعده]] با [[ابوبکر]] به عنوان [[خليفه|خلیفه]] مسلمانان بیعت نمودند! این واقعه موجب شد که آن حضرت عملا در سال ۳۵ هجری و پس از [[عثمان]] به [[خلافت]] برسد. دوران حکومت ایشان عموما به درگیری با [[معاویه]]، [[جنگ جمل|اصحاب جمل]] و [[خوارج]] گذشت و سرانجام آن حضرت در سال ۴۰ هجری در ۶۳ سالگی به دست یکی از خوارج به نام [[ابن ملجم مرادی]] به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید. موضوع خلافت امام علی (علیه‌السلام) مسئله‌ای است که به سبب آن مسلمانان به دو گروه [[شیعه]] و [[سنی]] تقسیم می‌گردند؛ شیعیان، آن حضرت را خلیفه بلافصل پیامبر (صلی الله علیه وآله) و [[اهل سنت]]، چهارمین خلیفه می‌دانند.{{شناسنامه ائمه |
| − | [[ | + | |عنوان امام=امام علی علیه السلام |
| + | |تصویر = پرونده: H1151.jpg | ||
| + | |مقام = امام اول | ||
| + | |نام = علی | ||
| + | |لقب = امیرالمؤمنین، مرتضی، حیدر کرار، امام متقین | ||
| + | |کنیه = ابو الحسن، ابو تراب | ||
| + | |پدر = ابوطالب علیه السلام | ||
| + | |مادر= [[فاطمه بنت اسد]] | ||
| + | |تاریخ ولادت = ۱۳ [[رجب]] سال ۳۰ [[عام الفیل]] | ||
| + | |محل ولادت =[[مکه]]، [[خانه کعبه]] | ||
| + | |مدت امامت = ۳۰ سال | ||
| + | |مدت عمر = ۶۳ سال | ||
| + | |تاریخ شهادت = ۲۱ [[رمضان]] سال ۴۰ هجری | ||
| + | |علت شهادت = ضربت خوردن در محراب نماز | ||
| + | |قاتل = ابن ملجم مرادی لعنة الله علیه | ||
| + | |محل دفن = [[نجف اشرف]]}} | ||
| + | ==ولادت و نسب== | ||
| + | علی بن ابیطالب علیه‌السلام در سی‌ام [[عام الفیل]] (۱۰ سال پیش از [[بعثت]]) در روز جمعه سیزدهم ماه [[رجب]]<ref>الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۵؛إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص:۳۰۶</ref> در خانه [[کعبه]]<ref>إثبات الهداة، الحر العاملی ،ج۳،ص:۴۴۱ ؛ تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی ،ص:۲۰؛ کشف الغمة ج۱ ص۱۲۵؛ إزالة الخفاء (ط باکستان) ص۲۵۱؛ مرآة المؤمنین (ط الهند) ص۲۱؛ حلیة الأبرار ج۲ ص۲۱ </ref> متولد شد. پدر ایشان [[ابوطالب]] عموی گرامی [[رسول خدا]] (صلی الله علیه و آله) و مادرش [[فاطمه بنت اسد]] نام داشتند، که هر دو از تیره [[بنی هاشم]] از قبیله [[قریش]] در [[مکه]] بودند.<ref>الأئمة الإثنا عشر، ابن طولون ،ص:۴۷</ref> | ||
| − | + | [[پرونده: Emam_ali.jpg|thumb|left|مرقد امام علی علیه‌السلام در نجف اشرف]] | |
| − | + | هنگامى که حضرت علی (علیه السلام) متولّد شد، مادرش فاطمه بنت اسد، او را «حیدرة» (به معنای شیر) نامید. سپس او و ابوطالب، به الهام الهى توافق کردند که وى را «على» بنامند. | |
| − | |||
| − | + | فاطمه بنت اسد می گوید: «إنی دخلت بیت الله الحرام، وأکلت من ثمار الجنة وأرزاقها، فلما أردت أن أخرج هتف بی هاتف: یا فاطمة! سمّیه علیاً، فهو علیّ، والله العلی الأعلى یقول: إنی شققت اسمه من اسمی، وأدّبته بأدبی، ووقَّفته على غامض علمی، وهو الذی یکسّر الأصنام فی بیتی، وهو الذی یؤذّن فوق ظهر بیتی، ویقدسنی ویمجدنی، فطوبى لمن حبه وأطاعه، و ویل لمن عصاه وأبغضه»؛<ref>موسوعة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام فی الکتاب والسنة والتاریخ، ج۱ ص۷۶-۷۷؛ علل الشرائع، ج۱ ص۱۶۴؛ معانی الأخبار، ص۶۲ و ۶۳؛ روضة الواعظین، ص۷۷؛ الأمالی، شیخ الصدوق، ص۱۹۵؛ الأمالی للشیخ الطوسی، ص۷۰۷؛ الثاقب فی المناقب، ابن حمزة الطوسی ص۱۹۷ و ۱۹۸؛ الجواهر السنیة، شیخ حر العاملی، ص۲۳۰؛ حلیة الأبرار، سید هاشم البحرانی، ج۲ ص۲۲ ومدینة المعاجز ج۱ ص۴۸ وبحار الأنوار ج۳۵ ص۹؛ بشارة المصطفى، محمد بن علی الطبری، ص۲۷؛ کشف الغمة، إربلی، ج۱ ص۶۱؛ کشف الیقین، علامة الحلی، ص۱۹.</ref> «من به درون کعبه رفتم و از میوه ها و روزى هاى بهشتى خوردم. پس چون خواستم بیرون بیایم، کسى مرا ندا داد: اى فاطمه! او را «على» بنام که او علىّ (بلند مرتبه) است و خداوندِ علىّ اعلى مى فرماید: نامش را از نام خود برگرفته ام و به ادب خود، تربیتش کرده ام و بر دشوارى هاى دانشم آگاهش کرده ام. اوست که بت ها را در خانه ام مى شکند، و اوست که بر بام خانه ام اذان مى گوید و مرا تقدیس و تمجید مى کند. پس خوشا به سعادت کسى که دوستش بدارد و اطاعتش کند، و واى بر کسى که سرپیچى اش کند و دشمنش بدارد!». | |
| − | == | + | ==همسران و فرزندان== |
| + | امام علی (علیه السلام) در [[ذی الحجه|ذى الحجّه]] سال دوم هجرى<ref>إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج ۱، ص ۳۶۴، مکتبة بنی هاشم، تبریز، ۱۳۸۱ق</ref> و در سن ۲۴ سالگی با [[حضرت فاطمه زهرا]] (سلام الله علیها) دختر [[پیامبر اسلام]]، [[ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه علیهماالسلام|ازدواج]] نمود. فرزندان آن حضرت از حضرت فاطمه علیها السلام عبارتند از: [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] علیه السلام، [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام، [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] علیهاالسلام و [[ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب|حضرت ام کلثوم]] علیهاالسلام.<ref>ارشاد، ج ۱، ص ۳۵۶</ref> | ||
| − | + | ایشان تا زمان [[شهادت حضرت فاطمه علیهاالسلام|شهادت حضرت فاطمه]] (سلام الله علیها) همسر دیگری نداشتند. ولی پس از آن، همسرانی اختیار کرد؛ [[امامه دختر ابی العاص]]،<ref>این ازدواج بنا به وصیت زهرا سلام الله علیها انجام شد که به على علیه السلام گفت: «او براى فرزندانم همچون من است» نک:روضة الواعظین: ص ۱۶۸، کتاب سلیم بن قیس: ج ۲ ص ۸۷۰ ح ۴۸ وراجع علل الشرائع: ص ۱۸۸ ح ۲</ref> [[اسماء دختر عمیس]]،<ref>الطبقات الکبرى: ج۸ ص۲۸۵، تهذیب الکمال: ج۳۵ ص۱۲۷ الرقم ۷۷۸۴، تاریخ الطبری: ج ۵ ص ۱۵۴، الکامل فی التاریخ: ج ۲ ص ۴۴۰، حلیة الأولیاء: ج ۲ ص ۷۵ ح ۱۵۸، سیر أعلام النبلاء: ج ۲ ص ۲۸۳ الرقم ۵۱، اُسد الغابة: ج ۷ ص ۱۳ الرقم ۶۷۱۳، الاستیعاب: ج ۴ ص ۳۴۸ الرقم ۳۲۶۴، الإصابة: ج ۸ ص ۱۵ الرقم ۱۰۸۰۹</ref> فاطمه دختر حِزام ([[ام البنین]])<ref>مقاتل الطالبیین: ص ۹۰ </ref> از همسران آن حضرت بودند. | |
| − | + | در مورد تعداد [[فرزندان امام على علیه السلام|فرزندان امام على]] (علیه السلام) مورّخان، بر عدد واحدى اتّفاق ندارند؛ [[شیخ مفید]]، آنان را ۲۷ پسر و دختر مى داند<ref>الإرشاد: ج ۱ ص ۳۵۴ </ref> و [[ابن سعد]]، تعداد آنان را به ۳۴ نفر مى رساند<ref>الطبقات الکبرى: ج ۳ ص ۲۰ </ref> و مِزّى، آنان را ۳۹ نفر مى شمارد.<ref>تهذیب الکمال: ج ۲۰ ص ۴۷۹ الرقم ۴۰۸۹</ref> اختلاف موجود در کتاب هاى تاریخى را مى توان ناشى از تداخل نام ها و [[کنیه]] ها و تکرار برخى از آنها دانست. [[حضرت عباس]] علیه السلام فرزند [[ام البنین]] و [[محمد بن حنفیه]] فرزند [[خوله حنفیه|خوله بنت جعفر]]، دو فرزند دیگر آن حضرت هستند که شهرت تاریخی دارند. | |
| − | + | ==القاب و کنیه‌ها== | |
| + | امام علی علیه السلام، القاب و اوصاف بسیارى دارد که هر کدام، اشاره دارد به بُعدى از ابعاد والاى شخصیت ایشان دارد. بیشتر این القاب را [[پیامبر خدا]] (صلی الله علیه وآله) به ایشان داده بودند. | ||
| + | برخى از این القاب چنین اند: «[[امیرالمومنین|أمیرالمؤمنین]]»، «إمام المتّقین»، «قائد الغُرِّ المُحَجَّلین»، «سید المسلمین»، «سید المؤمنین»، «[[یعسوب الدین|یعسوب المؤمنین]]»، «[[الانزع البطین|الأنزع البطین]]»، «أعلمُ الاُمّة»، «أقضَى الاُمّة»، «أوّلُ مَن أسلَمَ»، «أوّلُ مَن صلّى»، «خیر البشر»، «عمود الدین»، «سید العرب»، «رایة الهدى»، «باب الهدى»، «حَیدر»، «المرتضى»، «الولىّ» و «الوصىّ»<ref>تذکرة الخواصّ: ص ۵ </ref> و... . | ||
| − | + | بر اساس برخی روایات لقب «[[امیرالمؤمنین]]»، اختصاص به على علیه السلام داشته و دیگران حتی سایر [[امامان معصوم]] علیهم السلام را با این لقب نمی خوانند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۳۴؛ وسائل‌الشیعة، حر عاملی، ج۱۴، ص۶۰۰. </ref> | |
| + | به عنوان نمونه پیامبر خدا صلى الله علیه وآله فرمود: آن گاه که شبانه به آسمان برده شدم و میان من و پروردگارم فاصله اى جز به اندازه دو سرِ کمان یا کمتر از آن نبود، پروردگارم آنچه که باید به من [[وحى]] کند، وحى کرد و سپس فرمود: «اى محمّد! به على بن ابى طالب، امیر مؤمنان، سلام برسان، که پیش از او هیچ کس را به این نام ننامیده ام و پس از او نیز کسى را به این نام نمى نامم».<ref>الأمالی للصدوق: ص ۶۳۴ ح ۸۵۰ بحار الأنوار: ج ۳۸ ص ۱۰۶ ح ۳۴. </ref> در منابع [[اهل سنت]] نیز روایاتی وجود دارد که در آنها پیامبر او را به امیرالمؤمنین توصیف نموده است.<ref>برای نمونه بنگرید: مناقب ابن مردویه، ص ۶۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۲۵ق، ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶</ref> | ||
| − | + | عنوان «الوصىّ» نیز، در زمان حیاتِ پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای على (علیه السلام) مشهور بود، زیرا رسول خدا در زمان حیات خود بارها ایشان را با این عنوان یاد کردند. به عنوان نمونه در روز دعوت خویشاوندان که به [[حدیث یوم الدار|یوم الدار]] یا یوم الانذار معروف است فرمودند: {{متن حدیث|«إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَأَطِیعُوا»}}؛ این برادر، وصی و جانشین من در میان شماست. سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید».<ref>بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۳۸، ص: ۲۲۴</ref> | |
| − | + | همچنین امام علی (علیه السلام)، [[کنیه|کنیه‌هاى]] متعدّدى داشته که مشهورترین آنها «ابوالحسن» است.<ref>الطبقات الکبرى: ج ۳ ص ۱۹، المعجم الکبیر: ج ۱ ص ۹۲، تاریخ بغداد: ج ۱ ص ۱۳۳، المعارف لابن قتیبة: ص ۲۰۳، تاریخ دمشق: ج ۴۲ ص ۷ و ص ۱۰ ـ ۱۴، مروج الذهب: ج ۲ ص ۳۵۹، الاستیعاب: ج ۳ ص ۱۹۷ الرقم ۱۸۷۵، اُسد الغابة: ج ۴ ص ۸۸ الرقم ۳۷۸۹، الإصابة: ج ۴ ص ۴۶۴ الرقم ۵۷۰۴، تاریخ الإسلام للذهبی: ج ۳ ص ۶۲۱، صفة الصفوة: ج ۱ ص ۱۳۰، البدایة والنهایة: ج ۷ ص ۲۲۳ ؛ تهذیب الأحکام: ج ۶ ص ۱۹، الإرشاد: ج ۱ ص ۵، تاج الموالید: ص ۸۷، تاریخ موالید الأئمّة علیهم السلام: ص ۱۶۹، المستجاد: ص ۲۹۴، روضة الواعظین: ص ۸۷، عمدة الطالب: ص ۵۹. </ref> کنیه های دیگر ایشان، ابوالحسین، [[ابوالسبطین]]،<ref>الفصول المهمّة: ص ۱۲۹ ؛ تاج الموالید: ص ۸۸، إعلام الورى: ج ۱ ص ۳۰۷. </ref> [[ابوالریحانتین]] و [[ابوتراب]] می باشد. از روایات، چنین بر مى آید که کنیه «ابوتراب»، محبوب ترین کنیه نزد امام علی علیه السلام بوده و هرگاه ایشان را با آن مى خوانده اند، شادمان مى شده است.<ref>المعجم الکبیر ج۶ ص۱۶۷ و ۱۴۹ وتاریخ مدینة دمشق ج۴۲ ص۱۷ و ۱۸ وتاریخ الأمم والملوک ج۲ ص۴۰۹ وتذکرة الخواص ج۱ ص۱۲۷ وکشف الغمة ج۱ ص۱۳۶ وبحار الأنوار ج۳۵ ص۶۰ ومناقب علی بن أبی طالب "علیه السلام" وما نزل من القرآن فی علی "علیه السلام" لابن مردویه الأصفهانی ص۵۳ ومناقب آل أبی طالب لابن شهرآشوب ج۲ ص۳۰۵ وجواهر المطالب ج۱ ص۳۰ وشرح إحقاق الحق (الملحقات) ج۱۵ ص۵۹۷ وج۳۰ ص۱۳۸ ومقاتل الطالبیین ص۲۵ و ۲۶ وعن البخاری، ومسلم، والسنن الکبرى للبیهقی ج۲ ص۶۲۵ وتاریخ الإسلام للذهبی ج۳ ص۲۶۲، وغیر ذلک. </ref> | |
| − | + | ==امام علی علیه‌السلام در عصر پیامبر== | |
| − | + | === دوران کودکی حضرت علی === | |
| + | زمانی که علی (علیه السلام) خردسال بود [[قریش]] دچار قحطی شد. همین امر باعث شد [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) به [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]] که فرزندان زیادی داشت و نگهداری آنها در شرایط قحطی برایش دشوار شده بود پیشنهاد بدهد که سرپرستی علی علیه السلام را به او بسپارد. ابوطالب این پیشنهاد را پذیرفت و علی علیه السلام به خانه پیامبر وارد شد.<ref>المستدرک على الصحیحین: ج ۳ ص ۶۶۶ ح ۶۴۶۳، السیرة النبویة لابن هشام: ج ۱ ص ۲۶۲، تاریخ الطبری: ج ۲ ص ۳۱۳، الکامل فی التاریخ: ج ۱ ص ۴۸۴، علل الشرائع: ص ۱۶۹ ح ۱، المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۱۷۹، إعلام الورى: ج ۱ ص ۱۰۵، روضة الواعظین: ص ۹۸</ref> | ||
| − | == | + | رسول خدا (ص) محبت فراوانی به علی علیه السلام داشت و در تربیت او بسیار دقیق و کوشا بود. امیرالمؤمنین (ع) در مورد آموزش و پرورش خویش به دست رسول خدا (ص) در [[خطبه قاصعه]] می فرمایند: «شما موقعیت مرا نزد پیامبر خدا به سبب خویشاوندى نزدیک و منزلت ویژه‌ام مى‌دانید. به گاه کودکى‌ام مرا در دامنش مى‌نهاد و به سینه‌اش مى چسبانْد، و در بستر خویش جایم مى‌داد، و مرا به تن خویش مى‌سود، و بوى خوشش را به [مشام] من مى‌رسانْد، و غذا را مى‌جوید و لقمه لقمه در دهانم مى‌نهاد. از من نه سخن دروغى شنید و نه کار خطایى دید. بى تردید، خداوند از همان اَوانِ از شیر گرفته شدنِ پیامبر صلى الله علیه و آله، بزرگ ترین فرشته را از میان فرشتگانش شب و روز، همراه او ساخت تا راه بزرگوارى و محاسن اخلاقى جهان را بپیماید و من هماره در پى او بودم، همچون بچّه شتر از شیر گرفته شده در پىِ مادرش. هر روز از اخلاق خود، نشانه‌اى برایم بر پا مى‌داشت و مرا به پیروى‌اش وا‌مى‌داشت».<ref>نهج البلاغة: الخطبة ۱۹۲</ref> |
| + | ===اولین ایمان‌آورنده به پیامبر=== | ||
| + | اولین مردی که بلافاصله پس از [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|بعثت]] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با ایشان [[بیعت]] کرد و [[رسالت]] ایشان را پذیرفت، امام علی (علیه السلام) بود. | ||
| + | رسول اکرم صلی الله علیه و آله، در این باره به اصحاب چنین فرمودند: «نخستین کسی که در روز رستاخیر با من در حوض ([[کوثر]]) ملاقات می کند پیش قدمترین شما در اسلام، علی بن ابی طالب است».<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۴۱ و ۴۲ و ۴۳؛ میزان الإعتدال، ج۲، ص۳ و ۴۱۶؛ المعجم الکبیر للطبرانی، ج۶، ص۲۶۹.</ref> [[علامه امینی]] احادیث و کلمات بسیاری از محدثان و مورخان اسلامی را پیرامون پیش قدم بودن علی علیه السلام در [[ایمان]] به پیامبر اکرم در «[[الغدیر (کتاب)|الغدیر]]» آورده است.<ref>علامه امینی، الغدیر، ج ۳، ص ۱۹۱-۲۱۳. | ||
| + | </ref> بسیاری از محدثان و تاریخ نویسان نقل می کنند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله روز دوشنبه به رسالت مبعوث شد و حضرت علی علیه السلام فردای آن روز ایمان آورد. | ||
| − | + | ===لیلة المبیت=== | |
| + | در سال سیزدهم بعثت، با اوج گرفتن فشار مشرکان [[مکه]] بر مسلمانان و همچنین دعوت مردم [[یثرب]] (مدینه) از [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله، زمینه مهاجرت مسلمانان به یثرب فراهم شد. در این شرایط، مشرکان قریش تصمیم به قتل پیامبر اسلام گرفتند. آنها ۴۰ نفر از قبایل مختلف را برگزیدند تا شبانه به خانه پیامبر هجوم برده و ایشان را در بستر به قتل برسانند. رسول خدا به [[وحی]] الهی از این نقشه آگاهی یافته و از علی علیه السلام خواستند تا برای فریب قاتلان، در بستر ایشان بخوابد تا ایشان شبانه به سمت یثرب حرکت کنند. | ||
| + | به این ترتیب در شبی که به «[[لیلة المبیت]]» معروف شد، علی علیه السلام فداکارانه در بستر پیامبر خوابید و پیامبر در غفلت مشرکان به مدینه [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] نمود.<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ترجمه رسولى محلاتى، ج۱، ص۴۳؛ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۱۹، ص۶۰؛الأمالی (للطوسی)، النص، ص۴۶۳</ref> | ||
| + | آیه ۲۰۷ [[سوره بقره]] به مناسبت این واقعه در [[شأن نزول|شأن]] علی علیه السلام نازل شد: {{متن قرآن|«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»}}؛ و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است. | ||
| − | == | + | ===حضرت علی در جنگهای صدر اسلام=== |
| + | پس از هجرت مسلمانان به [[مدینه]]، [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات پیامبر]] با مشرکین و [[نفاق|منافقین]] و [[اهل کتاب]] آغاز شد. علی علیه السلام -به جز [[غزوه تبوک]] که به فرمان پیامبر برای جلوگیری از دسیسه مشرکان و [[فتنه]] احتمالی منافقان در مدینه ماند-،<ref>الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۱، ص۱۵۴</ref> در همه این جنگها حضور داشت<ref>الأئمة الإثنا عشر، ابن طولون ،ص:۴۹ ؛الإصابة، ابن حجر العسقلانی ، ج۴، ص۴۶۴؛ تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص۲۸ </ref> | ||
| + | و در تمام این جنگها پرچمدار مسلمین بود.<ref>مناقب أهل البیت(ع)،ابن المغازلی جلد۱، صفحه۴۲۹؛إحقاق الحق و إزهاق الباطل،التستری، القاضی نور الله، جلد۳۰، صفحه۲۲۰؛الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۱، ص: ۷۹ </ref> | ||
| + | سیره نویسان از رشادتها و فداکاری های علی علیه السلام در این غزوات فراوان نوشته اند. | ||
| + | [[پرونده:Ohod.jpg|بندانگشتی|موقعیت کوه احد و مقبره شهدای احد]] | ||
| − | + | *در [[جنگ بدر]] علی علیه السلام جلوتر از دیگران می جنگید و نیمی از کشتگان [[قریش]] با شمشیر او هلاک شدند.<ref>زندگانى دوازده امام علیهم السلام ،ج۱،ص:۱۹۷؛أعیان الشیعة، محسن الأمین ،ج۱، ص۳۸۴ </ref> | |
| + | *در [[غزوه احد|جنگ احد]] نافرمانی گروهی از مسلمانان از دستور پیامبر صلی الله علیه وآله موجب شد سپاه مشرکان از پشت سر به سپاه مسلمانان یورش برد. در این شرایط سخت که بسیاری از [[صحابه|اصحاب]] از معرکه گریختند، علی علیه السلام فداکارانه به دفاع از پیامبر (ص) در برابر حمله مشرکان پرداخت.<ref>إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱، ص۱۷۶؛ الإرشاد، المفید ،ج۱، ص:۸۲</ref> تا آنجا که زخمهای فراوان برداشت<ref>سیره رسول خدا(ص)، جعفریان ،ص:۵۱۶</ref> و شمشیرش شکست.<ref>بحار الأنوار، المجلسی ،ج۴۱،ص:۸۴</ref> در این جنگ پیامبر صلی الله علیه وآله درباره علی علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|«هُوَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْه»}}؛ علی از من است و من از علی هستم.<ref>الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۸۵ ؛ إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص:۱۷۸؛فرائد السمطین، الحموی الشافعی ،ج۱،ص:۲۵۸</ref> و [[جبرئیل]] در آسمان ندا داد: {{متن حدیث|«لا سیف إلّا ذوالفقار و لا فتى إلّا علی»}}.<ref>إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص:۳۷۸؛ فرائد السمطین، الحموی الشافعی ،ج۱،ص:۲۵۸</ref> | ||
| + | *در [[جنگ خندق]] (یا احزاب) مشرکان با سپاه ده هزار نفری به جنگ مسلمین آمدند و مسلمانان با کندن خندق در اطراف مدینه مانع یورش آنها شدند. با این وجود [[عمرو بن عبدود]] -که از زبده ترین جنگجویان عرب بود- از خندق گذشت و مبارز طلبید. جز علی علیه السلام کسی برای مبارزه برنخواست. رسول خدا صلى الله علیه وآله به دست خویش عمامه اى بر سر امام نهاده او را دعا کرد و به سوى عمرو فرستاد. جنگ سختی در گرفت و در نهایت علی علیه السلام عمرو را از پای در آورد.<ref>سیره رسول خدا(ص)، جعفریان ،ص:۵۵۹ ؛الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۹۸</ref> رسول خدا درباره مبارزه علی علیه السلام در [[جنگ احزاب]] فرمود: {{متن حدیث|«لمبارزة علی بن أبی طالب عمرو بن عبدود یوم الخندق أفضل من عمل أمتی إلى یوم القیامة»}}؛ مبارزه علی با عمرو بن عبدود در روز خندق از عبادت همه امت من تا روز قیامت بالاتر است.<ref>فرائد السمطین، الحموی الشافعی ،ج۱،ص:۲۵۶؛ بحار الأنوار، المجلسی ،ج۳۹،ص:۱؛ إثبات الهداة، الحر العاملی ،ج۳،ص:۲۶۵</ref> | ||
| + | *در [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]] پس از اینکه سپاه مسلمین یک بار به فرماندهی [[ابوبکر]] و بار دیگر به فرماندهی [[عمر بن خطاب|عمر]] موفق به گشودن قلعه قموص نشده و از میدان گریختند،<ref>إثبات الهداة، الحر العاملی ،ج۱،ص:۳۹۱؛ الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۱۲۵</ref> رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «فردا پرچم را به مردى خواهم داد که از میدان مبارزه فرار نمی کند، خداوند و رسول او را دوست دارند، و او نیز خدا و رسول را دوست دارد، وى هرگز از جنگ فرار نمی کند تا آنگاه که خداوند قلعه هاى محکم را به دست او بگشاید». فردا رسول خدا صلی الله علیه وآله پرچم را به دست علی علیه السلام سپرد و او با فتح و پیروزی بازگشت.<ref>إعلام الورى، الطبرسی،ج۱، ص۲۰۷؛ ینابیع المودة، القندوزی ،ج۱، ص۱۵۴؛ الإصابة، ابن حجر العسقلانی ،ج۴،ص:۴۶۶؛</ref> در این جنگ پهلوان [[یهود|یهودیان]] به نام مرحب به دست علی علیه السلام کشته شد.<ref>أعیان الشیعة، محسن الأمین ،ج۱،ص:۳۳۱؛ الإصابة، ابن حجر العسقلانی ،ج۴،ص:۴۶۶</ref> همچنین در این جنگ، امیرالمؤمنین علی (ع) درب قلعه قموص که ۴۰ نفر به سختی قدرت جابجاکردنش را داشتند، با قدرت روحانی خویش از جا کند.<ref>ینابیع المودة، القندوزی، ج۲، ص۳۸۶ ؛ مناقب أمیر المؤمنین(ع)، الکوفی ، ج۲، ص۵۶۲؛ مدینة المعاجز، البحرانی، ج۱، ص۱۷۵</ref> | ||
| − | [[ | + | [[پرونده:خیبر.png|thumb|left| موقعیت جغرافیایی خیبر]] |
| − | + | *پس از [[فتح مکه]] به دست مسلمانان، علی علیه السلام به همراه رسول خدا صلی الله علیه وآله وارد [[کعبه]] شده و به فرمان پیامبر بر دوش ایشان قرار گرفت و بتهای کعبه را سرنگون کرد و آنجا را از آلودگی بتها پاک نمود.<ref>علامه امینی در الغدیر دهها منبع تاریخی برای این واقعه گزارش نموده است. رک: الغدیر، ج۷، صص ۱۰-۱۴ </ref> | |
| + | *بعد از فتح مکه، قبایل هوازن و [[قبیله ثقیف|ثقیف]] از شهر [[طائف]] هم‌دست شده و تصمیم به جنگ با مسلمانان گرفتند. در این غزوه مسلمانان که از نظر تعداد رزمندگان و امکانات وضعیت خوبی داشتند، دچار [[عجب]] و [[غرور]] شدند، ولی با شبیخون دشمن غافلگیر شده و پیامبر خدا را رها کرده و از میدان گریختند؛ جز چند نفر از جمله علی بن ابی طالب علیه السلام که مردانه از رسول الله دفاع کردند. پایمردی این گروه باعث شد سایر مسلمان به میدان بازگشته و مسلمانان به پیروزی برسند.<ref>الإرشاد، المفید ،ج۱،ص۱۴۰ ؛ إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص۳۸۶ ؛المناقب، ابن شهرآشوب ،ج۳، ص۱۴۳ ؛</ref> | ||
| − | از | + | ==امام علی علیه‌السلام و جانشینی پیامبر== |
| + | [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] (صلی الله علیه و آله) در طول ۲۳ سال [[نبوت|رسالت]] خود، بارها به [[خلافت]] و جانشینی علی (علیه السلام) تأکید نمودند، از جمله: | ||
| − | ==حضرت | + | ===ماجرای یوم الدار=== |
| + | سال سوم [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|بعثت]] با نزول آیه {{متن قرآن|«وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ»}}؛<ref>[[سوره شعراء]]، ۲۱۴.</ref> «و خویشان نزدیکت را بیم ده»، پیامبر خدا مأمور به ابلاغ رسالتش به خویشاوندان و نزدیکان خود شد. ایشان مجلسی با حضور فرزندان [[عبدالمطلب]] ترتیب داد و به ایشان فرمود: «اى بنى عبد المطّلب! به خدا سوگند، هیچ جوانى را در عرب نمى شناسم که براى قومش چیزى بهتر از آنچه من براى شما آورده ام، آورده باشد. من خیر دنیا و [[آخرت]] را براى شما آورده ام و خداى متعال به من فرمان داده که شما را به آن فرا بخوانم. پس کدامتان مرا بر این امر، یارى مى دهد تا برادر و وصى و جانشین من در میان شما باشد؟». | ||
| − | + | در این روز که به «[[حدیث یوم الدار|یوم الدار]]» معروف است، جز علی بن ابی طالب علیه السلام، کسی پاسخ مثبت نداد. پیامبر صلی الله علیه وآله دست بر گردن علی علیه السلام انداخت و فرمود: «این، برادر و وصى و جانشینم در میان شماست. پس گوش به فرمان و مطیعش باشید».<ref>تاریخ الطبری: ج ۲ ص۳۱۹ـ۳۲۱، تاریخ دمشق: ج ۴۲ ص ۴۸ ح ۸۳۸۱، تفسیر الطبری: ج ۱۱ الجزء۱۹ ص ۱۲۱، شرح نهج البلاغة: ج ۱۳ ص ۲۱۰، شواهد التنزیل: ج ۱ ص ۴۸۶ ح ۵۱۴؛ الکامل فی التاریخ: ج ۱ ص ۴۸۷، کنز العمّال: ج ۱۳ ص ۱۳۱ ح ۳۶۴۱۹ و ص ۱۱۴ ح ۳۶۳۷۱ ؛ مجمع البیان: ج ۷ ص ۳۲۲</ref> | |
| − | == | + | ===واقعه غدیر خم=== |
| + | رسول اکرم صلی الله علیه و آله در سال دهم هجری مسلمین را فرمان دادند تا همراه ایشان در آخرین [[حج]] رسول خدا که به «[[حجة الوداع]]» معروف است، شرکت کنند. در راه بازگشت در منطقه ای به نام [[واقعه غدیر|غدیر خم]] (جایی که کاروانیان از هم جدا می شدند) آیه ای نازل شد: {{متن قرآن|« يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ»}}.<ref>[[سوره مائده]]، آیه ۶۷</ref> رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمان توقف دادند و در آن جا [[خطبه غدیر|خطبه غدیر]] را قرائت فرمودند و حضرت علی علیه السلام را به عنوان [[خلیفه|خلیفه]] و جانشین خود معرفی نمودند. | ||
| + | [[پرونده:نقشه موقع غدیر خم - الفضلی.jpg|۳|بندانگشتی|موقعیت غدیر خم در مقاله دکتر الفضلی]] | ||
| + | خود حضرت علی در این باره می فرمایند: «پیامبر خدا به قصد حجة الوداع بیرون آمد. سپس (در بازگشت)، به غدیر خم رسید. به دستور او برایش چیزی شبیه منبر ساختند. سپس از آن، بالا آمد و بازوی مرا گرفت (و بالا برد)، تا آن جا که سفیدی زیر بغلش دیده شد و با صدای بلند، در همان جایگاه گفت: «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!». پس با [[ولایت|ولایت]] من، ولایت خدا و با دشمنی با من، دشمنی با خدا محقق می شود. [[الله|خداوند]] عزوجل در آن روز، نازل کرد:{{متن قرآن|«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا»}}<ref>سوره مائده، آیه ۳</ref> پس، ولایت من مایه کمال دین و رضایت پروردگار بلند مرتبه است».<ref>الکافی، کلینی، ۴/۲۷/۸</ref> | ||
| − | [[ | + | ===حدیث منزلت=== |
| + | [[حدیث منزلت]]، حدیث معتبری از پیامبر اکرم نزد [[اهل سنت]] و [[شیعه]] است که به علی علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|«أنتَ مِنّى بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسى، اِلّا أنه لانَبىَّ بَعدى»}}<ref>صحیح بخاری، کتاب فضائل اصحاب النبی، باب ۹ حدیث ۳۷۰۶؛ صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه، باب ۴، حدیث ۲۴۰۴، ص ۱۰۴۱؛ سنن ترمزی، کتاب المناقب، باب ۲۱ حدیث ۳۷۳۱، ص۹۸۱.</ref> تو نسبت به من مثل [[حضرت هارون علیه السلام|هارون]] به [[حضرت موسی علیه السلام|موسی]] هستی، جز اینکه بعد از من پیامبری نخواهد بود. لازم به توضیح است که بر اساس آیات [[قرآن]]، هارون علیه السلام دارای ۵ جایگاه بود: وزارت، با توجه به آیه: {{متن قرآن|«وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا»}}<ref>سوره فرقان آیه ۳۵</ref>؛ برادری و اخوت، با توجه به کلام موسی علیه السلام در آیه: {{متن قرآن|«هَارُونَ أَخِي»}}<ref>سوره طه، آیه ۳۰</ref>؛ قرابت، با توجه به واژه اهلی در آیه:{{متن قرآن|«وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي»}}<ref>سوره طه آیه ۲۹</ref>؛ [[خلافت]]؛ {{متن قرآن|«قَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي»}}<ref>سوره اعراف آیه ۱۴۲</ref> موسى به برادر خود هارون گفت: تو اکنون جانشین من در قوم من باش؛ [[نبوت]]، با توجه به آیه: {{متن قرآن|«وَوَهَبْنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا»}}.<ref>سوره مریم آیه ۵۳</ref> | ||
| − | علی به | + | بر اساس حدیث منزلت و با توجه به این آیات، علی علیه السلام به جز نبوت، سایر مناصب هارون علیه السلام از جمله خلافت را داشته است. |
| − | == | + | ===آیه ولایت=== |
| + | آیه ۵۵ [[سوره مائده]] معروف به «[[آیه ولایت]]» است که در شأن امام علی علیه السلام نازل شد: {{متن قرآن|«إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ»}}؛ ولیّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند. | ||
| + | و این آن زمانی بود که نیازمندی به [[مسجد]] آمد و درخواست کمک کرد؛ پس علی علیه السلام در حال [[رکوع]] انگشترش را به او بخشید. این [[شأن نزول]] در منابع حدیثی فراوان شیعه و اهل سنت بیان شده و همه مفسران شیعه و بسیاری از مفسران اهل سنت نزول این آیه را در شأن علی علیه السلام دانسته اند.<ref>رک: حسن حکیم باشى، پژوهشهای قرآنی ۱۳۷۴، شماره ۲، ویژه نامه اسباب نزول؛ فتح الله نجارزادگان، نشریه طلوع، ۱۳۸۱، شماره ۱</ref> | ||
| − | + | ===آیه اولی‌الأمر=== | |
| − | + | آیه ۵۹ [[سوره نساء]] که به «[[آيه اطاعت]]» یا «آیه اولی الامر» نیز نامیده می شود، مؤمنان را به اطاعت از خدا، پیامبر صلى الله علیه وآله و [[اولی الأمر|اولى الأمر]] فرمان داده است: {{متن قرآن|«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ...»}}. در روایات فراوان منظور از اولی الامر، [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام دانسته شده است.<ref>رک: مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref> از جمله حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله که در این باره فرمود: {{متن حدیث|«هُوَ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ»}}.<ref>تفسیر فرات : ص ۱۰۹ ح ۱۱۰ عن سلمان الفارسی ، الیقین : ص ۳۷۹ ح ۱۳۴ عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==سقیفه و غصب خلافت پیامبر== | ==سقیفه و غصب خلافت پیامبر== | ||
| + | [[رحلت پيامبر اسلام|رحلت پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) در ۲۸ [[صفر]] سال ۱۱ هجری واقع شد و در حالیکه امام علی (علیه السلام) و برخی از اصحاب مشغول [[تجهیز میت|تجهیز]] پیکر پاک رسول الله بودند، عده ای از [[مهاجرین]] و [[انصار]] بدون توجه به سخنان و سفارشات مکرر پیامبر صلی الله علیه وآله نسبت به جانشینی علی علیه السلام -که بخشی از آن ذکر شد-، در مکانی به نام [[سقیفه بنی ساعده]] جمع شدند و [[ابوبکر]] را به [[خلافت]] برگزیدند.<ref>رک: کتاب سقیفه، علامه سید مرتضی عسکری،</ref> | ||
| − | + | حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «به خدا قسم، فرزند ابوقحافه (ابوبکر) خلافت را مانند پیراهن در بر کرد هر چند که می داند من برای خلافت مانند محور آسیاب هستم که علم و فضیلت از سرچشمه من مانند سیل سرازیر می‌شود و پرندگان هوا به اوج مقام من نمی‌رسند».<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، مکتبه آیة الله المرعشی، ج۱، ص۱۵۱</ref> | |
| − | + | ==امام علی علیه‌السلام در عصر خلفا== | |
| + | فعالیت های [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] (علیه السلام) عموما در این دوره در امور زیر خلاصه می شد: | ||
| − | + | *[[عبادت]] خدا، آن هم به صورتی که در شأن شخصیتی مانند حضرت علی (علیه السلام) بود؛ تا آنجا که [[امام سجاد]] (علیه السلام) عبادت و [[تهجد]] شگفت انگیز خود را در برابر عبادت های امیرالمؤمنین (علیه السلام) ناچیز می دانست. | |
| + | *پاسخ به پرسش های دانشمندان ملل و نحل دیگر، بالاخص [[یهود|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیان]] که پس از درگذشت [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) برای تحقیق درباره [[اسلام]] رهسپار [[مدینه]] می شدند و سؤالاتی مطرح می کردند که پاسخگویی جز حضرت علی علیه السلام، پیدا نمی کردند. اگر این خلاء به وسیله امام علیه السلام پر نمی شد، جامعه اسلامی دچار سرشکستگی شدیدی می شد. | ||
| + | *بیان حکم بسیاری از رویدادهای نوظهور که در اسلام سابقه نداشت و در مورد آنها نصّی در [[قرآن مجید]] و [[حدیث|حدیثی]] از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله در دست نبود. قسمتی از داوری های امام علیه السلام و استفاده های ابتکاری و جالب وی از [[آیه|آیات]]، در کتاب های [[حدیث]] و تاریخ منعکس است. | ||
| + | *تربیت و پرورش گروهی که ضمیر پاک و [[روح]] آماده ای برای [[سیر و سلوک]] داشتند، تا در پرتو رهبری و تصرف معنوی امام علیه السلام بتوانند قله های کمالات معنوی را فتح کنند و آن چه را که با دیده ظاهر نمی توان دید با دیده دل و چشم باطنی ببینند. | ||
| + | *کار و کوشش برای تأمین زندگی بسیاری از بینوایان و درماندگان؛ تا آن جا که امام علیه السلام با دست خود باغ احداث می کرد و چاه و قنات حفر می نمود و سپس آنها را در راه خدا [[وقف]] می کرد. | ||
| − | + | اما رویکرد کلی امام در برخورد با [[خلفای نخستین|خلفا]] به دو صورت بود: | |
| − | + | *اگر خطری [[اسلام]] و مسلمین را تهدید می کرد و یا تصمیم اشتباهی از جانب خلفا موجب انحراف بیشتر در [[دین]] می شد، ایشان صرفاً به عنوان یک مشاور به خلفا مشورت می دانند تا اسلام بیش از این نابود نشود. مانند مشورت نظامی آن حضرت در نحوه مقابله با سپاه [[ایران]] در [[جنگ نهاوند]]، یا کمک به خلفا در تصحیح برخی از [[احکام|احکام]] دینی که به اشتباه صادر می کردند. | |
| + | *اگر کمک حضرت علی به خلفا موجب بالارفتن موقعیت این افراد در نزد مسلمین می شد و یا در جهت تامین منافع آنان بود، از دادن کمک به آنها خودداری می کردند. مانند عدم همراهی با [[عمر بن خطاب|عمر]] در سفر به [[شام]] که موجب شکایت عمر به [[ابن عباس]] شد. | ||
| − | + | البته این مشورت ها در طول مدت ۲۵ سال خانه نشینی حضرت بسیار محدود است<ref>رجوع شود به کتاب دانشنامه روابط سیاسی حضرت علی علیه السلام با خلفا نوشته علی لباف</ref> و بیشتر مربوط به زمان [[عمر بن خطاب]] می باشد. در بسیاری از موارد، زمانی که خلفا از دادن حکمی [[فقه|فقهی]] و قضایی درمانده می شدند، یا قادر به پاسخگویی سؤالات مردم و بعضاً [[اهل کتاب]] نبودند، اینان را به نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرستادند. | |
| − | + | ===در دوران ابوبکر=== | |
| − | + | *مناظره با دانشمندان بزرگ [[یهود]].<ref>الارشاد، شیخ مفید، چاپ سنگی، ص ۱۰۷</ref> | |
| + | *پاسخ قانع کننده به دانشمند [[مسیحیت|مسیحی]].<ref>الدر المنثور، ج ۶، ص ۳۱۷، الارشاد ص ۱۰۶</ref> | ||
| + | *داوری حضرت علی درباره یک مرد [[شراب خواری|شرابخوار]].<ref>بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۲۲۴</ref> | ||
| − | + | ===در دوران عمر=== | |
| + | [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]]، هرگاه که مشکلی او را در مانده می کرد و کسی قادر به پاسخگویی آن نبود، به نزد امیرالمؤمنین علیه السلام می رفت. [[عمر بن خطاب|عمر]] در این باره می گوید: «اى ابو الحسن! من از زندگى با کسانى که تو در میانشان نباشى، به خدا پناه مى برم».<ref>المستدرک على الصحیحین: ج ۱ ص ۶۲۸ ح ۱۶۸۲، شعب الإیمان: ج ۳ ص ۴۵۱ ح ۴۰۴۰، تاریخ دمشق: ج ۴۲ ص ۴۰۵، الریاض النضرة: ج ۳ ص ۱۶۶ ؛ شرح الأخبار: ج ۲ ص ۳۱۷ ح ۶۵۲</ref> و یا در جایی دیگر می گوید: «اگر على نبود، عمر هلاک مى شد».<ref>الکافی: ج ۷ ص ۴۲۴ ح ۶، تهذیب الأحکام: ج ۶ ص ۳۰۶ ح ۸۴۹ و ج ۱۰ ص ۵۰ ح ۱۸۶، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۴ ص ۳۶ ح ۵۰۲۵، خصائص الأئمّة علیهم السلام: ص ۸۵، الإیضاح: ص ۱۹۱ و ۱۹۲، تفسیر العیاشی: ج ۱ ص ۷۵ ح ۱۵۵، الفضائل لابن شاذان: ص ۹۵، شرح الأخبار: ج ۲ ص ۳۱۹ ح ۶۵۵، المسترشد: ص ۵۸۳ ح ۲۵۳، المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۳۱ ؛ الاستیعاب: ج ۳ ص ۲۰۶ الرقم ۱۸۷۵ وفیه «فکان عمر یقول. . . »، ذخائر العقبى: ص ۱۴۹</ref> از جمله این مشورت ها عبارت اند از: | ||
| − | + | *مشورت درباره نحوه مقابله با سپاه عظیم [[ایران]] در [[جنگ نهاوند]].<ref>نهج البلاغه عبده، خطبه ۱۴۴؛ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۲۳۸ تا ۲۳۷ تاریخ کامل، ج ۳، ص ۳؛ تاریخ ابن کثیر، ج ۷، ص ۱۰۷؛ بحارالانوار، ج ۹، ص ۵۰۱، ط کمپانی</ref> | |
| + | *مشورت در فتح [[بیت المقدس]].<ref>ثمرة الاوراق، در حاشیه ی المستطرف، نگارش تقی الدین حموی، ج ۲، ص ۱۵، ط مصر، ۱۳۶۸ ه. ق</ref> | ||
| + | *تعیین مبدأ [[تاریخ اسلام]]: [[سعید بن مسیب|سعید بن مُسَیب]] نقل می کند: «عمر، مردم را گرد آورد و از آنان پرسید: تاریخ، از چه روزى نوشته شود؟ علی بن ابى طالب علیه السلام فرمود: "از روزى که پیامبر خدا [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] کرد و سرزمین [[شرک|شرک]] را ترک نمود." و عمر نیز چنین کرد».<ref>المستدرک على الصحیحین: ج ۳ ص ۱۵ ح ۴۲۸۷، التاریخ الکبیر: ج ۱ ص ۹، تاریخ الطبری: ج ۴ ص ۳۹، تاریخ المدینة: ج ۲ ص ۷۵۸ ؛ الإقبال: ج ۳ ص ۲۲، المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۱۴۴ کلّها نحوه وراجع التنبیه والإشراف: ص ۲۵۲.</ref> | ||
| + | *تقسیم زمین های [[کوفه]].<ref>عمر درباره زمین هاى حاصلخیز کوفه با اصحاب پیامبر مشورت کرد. برخى به او گفتند: آنها را میان ما قسمت کن. | ||
| + | سپس با على علیه السلام مشورت کرد. او فرمود: «اگر امروز آنها را تقسیم کنى، براى افرادى که پس از ما مى آیند، چیزى نمى ماند. آنها را به دست آنان وا گذار تا روى آن کار کنند و [در این صورت است که] خراج آنها، هم براى ما مى شود و هم براى آیندگان ما». | ||
| + | عمر گفت: خدا تو را موفّق بدارد! این نظر، درست است. (تاریخ الیعقوبی: ج ۲ ص ۱۵۱ وراجع فتوح البلدان: ص ۳۷۱ والأموال: ص ۶۴ ح ۱۵۱ و ص ۶۵ ح ۱۵۳. )</ref> | ||
| − | + | '''شورای شش نفره خلافت:''' | |
| − | + | [[عمر بن خطاب]]، پیش از مرگ خود در سال ۲۳ هجری، [[شورای شش نفره خلافت |شورایی شش نفره]] متشکل از امام علی (علیه السلام)، [[عثمان بن عفان]]، [[زبیر بن عوام]]، [[طلحة بن عبیدالله]]، [[عبدالرحمن بن عوف]] و [[سعد بن ابی وقاص]] تشکیل داد تا آنها یک نفر را از بین خود به عنوان [[خلیفه|خلیفه]] انتخاب کنند. سعد از ابتدا رأی خود را به عبدالرحمان واگذار کرد. زبیر به طرفداری از امام علی (ع) از نامزدی [[خلافت]] انصراف داد. عبدالرحمان اعلام کرد که خواستار خلافت نیست. طلحه که پسر عموی [[ابوبکر]] و مخالف امام علی (ع) بود، به طرفداری از عثمان کنار رفت. بنابراین فقط امام علی (ع) و عثمان نامزد خلافت بودند<ref>تاریخ الامم و الملوک، ج ۳، ص ۲۹۶؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۱، ص ۱۸۸. </ref> و رأی و نظر عبدالرحمن بن عوف (چنانکه عمر گفته بود) بسیار حائز اهمیت شد. عبدالرحمن پس از ۳ روز رایزنی با مردم، به‌ویژه اشراف و امرا، ابتدا از امام علی (ع) خواست تا متعهد شود که در صورت نیل به مقام خلافت، به کتاب خدا، سیره پیامبر (ص) و سیره [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] عمل کند. امام علی (ع) در جواب گفت: «امید آن دارم که در محدوده دانش، توانایی و اجتهاد خود به کتاب خدا و [[سنت]] رسول خدا (ص) عمل کنم». سپس عبدالرحمن شرط خود را با عثمان در میان گذاشت و او بلافاصله پذیرفت. به همین جهت، ابن عوف با عثمان [[بیعت]] کرد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | === | + | ===در دوران عثمان=== |
| + | همکاری‌های امام علی (علیه السلام) با [[عثمان بن عفان|عثمان بن عفان]] کم تر از دو خلیفه دیگر بود و بیشتر محدود به پاسخگویی سؤالات اعتقادی و [[احکام|احکام]] می‌شد. همچنین عثمان نسبت به عمر کمتر از مشورت های امام استفاده می کرد و بیشتر به نصیحت خویشاوندان [[امویان|اموی]] خویش گوش می‌داد. | ||
| − | + | '''شورش مسلمانان علیه عثمان:''' | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | در سال ۳۵ هجری مسلمانان معترض به سیاست های عثمان و ظلم و ستم های کارگزاران وی در مدینه گرد هم آمدند و خواستار اصلاح امور و یا عزل خلیفه شدند. عثمان که بسیار ترسیده بود، از حضرت علی کمک خواست تا وی معترضان را آرام کنند. در ابتدا حضرت به شرط [[توبه]] عثمان از کارهای گذشته خویش، عزل کارگزاران ظالم و کوتاه کردن دست آنها از [[بیت المال]] مسلمین و اصلاح امور و عمل به [[قرآن]] و بازگشت به سیره رسول خدا (ص)، حاضر به کمک به وی شدند و پیمانی میان عثمان و معترضان امضا کردند.<ref>انساب الاشراف، ج۵، ص ۱۱۱-۱۱۲</ref> همچنین عثمان در خطبه‌ای که در میان [[انصار]] و [[مهاجرین|مهاجران]] در مسجد پیامبر (ص) خواند، ندامت و پشیمانی خویش را به مردم اعلام کرد. اما با کارشکنی‌های نزدیکانش به خصوص [[مروان بن حکم]]، دوباره آتش شورشیان شعله ور شد و دگر بار به مدینه آمدند و به کمک انصار و مهاجرین خانه عثمان را محاصره کردند و حتی آب را نیز بر او بستند که با تلاش امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، آب به عثمان رسید. در نهایت شورشیان از طریق خانه همسایه عثمان به او حمله کردند و او را در [[ذی الحجه]] سال ۳۵ ق. کشتند. | |
| − | + | ==خلافت امام علی علیه‌السلام== | |
| − | + | ===بیعت مردم با امیرالمؤمنین=== | |
| − | + | پس از کشته شدن عثمان، مخالفان او که شامل [[انصار]] و [[مهاجران]] مخالف [[قریش]]، مصریان و کوفیان بودند، همگی بر خلافت [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] (علیه السلام) اتفاق نظر داشتند. حضرت خود در این باره می فرمایند: «آن گاه چیزى مرا به وحشت نینداخت جز اینکه مردم همانند یال کفتار بر سرم ریختند، و از هر طرف به من هجوم آورند، به طورى که دو فرزندم در آن ازدحام کوبیده شدند، و ردایم از دو جانب پاره شد، مردم چونان گله گوسپند محاصره‌ام کردند».<ref>نهج البلاغه، سید رضی/ترجمه حسین انصاریان، خطبه شماره ۳ </ref> [[بیعت]] مردم با امام، در روز جمعه هیجدهم [[ماه ذی الحجه|ذى الحجة]] سال ۳۵ هجرى بوده است.<ref>تاریخ دمشق: ۴۲ / ۴۳۷، تذکرة الخواص: ۵۶</ref> | |
| − | + | در ابتدا آن حضرت از پذیرش امر [[خلافت]] سرباز می زدند. ایشان خطاب به مردم فرمودند: «مرا رها سازید و دیگرى را بجویید. به درستى که حوادثى چند پهلو و چند رنگ در پیش داریم که دل ها بر آن پایدار، و اندیشه ها در آن، استوار نمى ماند».<ref>تاریخ الطبری، ج ۴، ص ۴۲۹؛ نک: انساب الاشراف، ج ۲، ص ۲۱۹</ref> اما در نهایت خلافت را پذیرفتند و مردم برای بیعت به مسجد پیامبر (ص) رفتند. [[طلحة بن عبیدالله]] اولین کسی بود که با امام بیعت کرد.<ref>الکامل فى التاریخ: ۲ / ۳۰۲، تاریخ الطبرى: ۴ / ۴۲۸، نهایة الأرب: ۲۰ / ۱۰</ref> و سپس مردم دسته دسته آمدند و باامیرالمؤمنین بیعت کردند و ایشان اولین [[خلیفه|خلیفه]] ای در اسلام بودند که تمام مردم در انتخاب ایشان شرکت داشتند. | |
| − | == | + | ===سیاست‌های حکومتی=== |
| + | در زمان خلفای پیش از حضرت علی، اقدامات اشتباه زیادی توسط آنان صورت گرفت که موجب شد، دین [[اسلام]] از مسیر اصلی خود خارج شود. به همین دلیل امام دست به یک سری اصلاحات زدند تا بتوانند، از انحرافات بیشتر جلوگیری کنند و اسلام را به مسیر اصلی خویش بازگردانند.<ref>رج: سیاست نامه امام علی (علیه السلام)/محمد محمدی ری شهری، انتشارات سازمان چاپ و نشر</ref> این اصلاحات در بخش های متعددی صورت گرفت که می توان به موارد زیر اشاره کرد: | ||
| − | + | ;<nowiki>سیاست‌ها و اصلاحات اداری:</nowiki> | |
| − | + | #گزینش کارگزاران شایسته و برکناری کارگزاران بی لیاقت و به کار نگرفتن خائنان و ناتوانان؛ | |
| − | + | #برنامه ریزی و سازماندهی: حضرت در نامه معروف خویش به [[مالک اشتر نخعی|مالک اشتر]] می نویسند: «کار هر روز را در همان روز انجام بده؛ چرا که هر روز، کار خود را دارد... از شتاب در کارهایى که هنگام انجام دادن آن نرسیده، و از سستى در آن وقتى که انجام دادنش ممکن گردیده، یا اصرار بى جا به هنگامى که ناشناخته و مبهم است، و یا سستى به هنگامى که روشن و آشکار است، بپرهیز! هر کارى را در جاى آن بِنه و هر کارى را به هنگام آن، بگزار»؛<ref>نهج البلاغة، نامه ۵۳؛ تحف العقول، ۱۴۳ و ۱۴۷؛ دعائم الإسلام: ۱ / ۳۶۷ </ref> | |
| − | + | #قانون مداری؛ | |
| − | + | #برگزیدن دیده بان براى مراقبت از کارگزاران و گشاده دستی در روزی کارگزاران: امام در نامه به مالک می نویسند: «بر آنان (کارگزاران) روزى را فراوان ساز؛ چرا که این، نیرویى است براى اصلاح نفس آنان، و سبب بى نیازى است براى آنها، تا به مالى که در اختیار دارند، دست نگشایند، و حجّتى است بر آنها، اگر فرمانت را نپذیرفتند یا در [[امانت]] خیانت ورزیدند».<ref>نهج البلاغة: نامه ۵۳</ref> | |
| − | |||
| − | + | ;<nowiki>سیاست‌ها و اصلاحات اقتصادی:</nowiki> | |
| − | حضرت علی | + | #آبادانی شهرها: حضرت علی در این باره به حکمرانان خویش می فرمایند: «برترى حکمران، در آبادانى شهرهاست».<ref>غرر الحکم: ۶۵۶۲، عیون الحکم والمواعظ: ۳۵۷ / ۶۰۴۴</ref> |
| + | #توسعه کشاورزی: از [[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] علیه السلام روایت شده است که على علیه السلام به فرماندهان لشکر مى نوشت «شما را به خدا سوگند که مبادا کشاورزان، از جانب شما مورد ستم واقع شوند».<ref>قرب الإسناد: ۱۳۸ / ۴۸۹، بحار الأنوار: ۱۰۰ / ۳۳ / ۱۰</ref> همچنین از حضرت روایت شده است که: «خداوندِ سبحان، بندگانش را به آبادانى زمین، فرمان داده است تا گذرانِ زندگى شود با آنچه از زمین مى روید از دانه ها، میوه ها و مانند آن، از چیزهایى که خداوند سبب گذرانِ زندگى بندگان قرار داده است».<ref>وسائل الشیعة: ۱۳ / ۱۹۵ / ۱۰، بحار الأنوار: ۹۳ / ۴۶ و ۴۷</ref> | ||
| + | #توسعه صنعت و تجارت: حضرت خطاب به مردم می فرمایند: «به تجارت بپردازید که تجارت، سبب بى نیازى شماست از آنچه در دست دیگران است.»<ref>الکافى: ۵ / ۱۴۹ / ۹، من لا یحضره الفقیه: ۳ / ۱۹۳ / ۳۷۲۳، الخصال: ۶۲۱ / ۱۰</ref> و یا می فرمایند: «حرفه آدمى گنج است.»<ref>المواعظ العددیة: ۵۵</ref> | ||
| + | #بازرسی مستقیم بازار و جلوگیری از [[احتکار]]؛ | ||
| + | #تقسیم برابر ثروت هاى عمومى و به تأخیر نینداختن تقسیم آنها؛ | ||
| + | #حمایت از طبقه هاى پایین جامعه؛ | ||
| − | + | ;<nowiki>سیاست‌ها و اصلاحات فرهنگی:</nowiki> | |
| − | + | #توسعه آموزش و پرورش: حضرت خطاب به قثم بن عباس حاکم [[مکه|مکه]] می فرمایند: «بامداد و شامگاه برایشان بنشین، به استفتا کنندگان [[فتوا]] ده، نادان را تعلیم کن، و با دانشمند مذاکره نما».<ref>نهج البلاغة: نامه ۶۷</ref> در منابع تاریخی نیز آمده است که هرگاه حضرت در جنگ فراغت پیدا مى کرد، به آموزش مردم و داورى در میان آنان مى پرداخت. | |
| + | #بازداشتن از برهم زدن [[سنت|سنّت]] هاى پسندیده و ستیز با سنّت هاى ناپسند؛ | ||
| + | #توجه به انتقاد و بی توجهی به ستایش دیگران.<ref>رج: سیاست نامه امام علی (علیه السلام)، محمد محمدی ری شهری، انتشارات سازمان چاپ و نشر دارالحدیث</ref> | ||
| − | + | ===جنگهای دوران خلافت امیرالمؤمنین=== | |
| + | حضرت علی علیه السلام در خلافت چهار سال و نه ماهه خویش سه بار به پیکار با دشمنان خویش رفت. این پیکارها عبارتند از: | ||
| − | جنگ با | + | #[[جنگ جمل]] در سال ۳۶ هجری با [[ناکثین]] |
| + | #[[جنگ صفین]] در سال ۳۷ هجری با [[قاسطین]] | ||
| + | #[[جنگ نهروان]] در سال ۳۸ هجری با [[مارقین]] | ||
| − | + | علت [[جنگ جمل]] (جنگ با ناکثین) آن بود که [[طلحه]] و [[زبیر]] از این که در حکومت علی علیه السلام به استانداری منطقه ای منصوب شوند، ناامید شدند. از طرف دیگر، از جانب [[معاویه]] به هر دو نفر نامه ای، تقریباً به یک مضمون رسید که آنان را به «امیرالمؤمنین» توصیف کرده و یادآور شده بود که از مردم [[شام]] برای آن دو [[بیعت]] گرفته است و باید هر چه زودتر شهرهای [[کوفه]] و [[بصره]] را اشغال کنند، پیش از آن که فرزند [[ابوطالب]] بر آن دو مسلط شود و شعار آنان در همه جا این باشد که خواهان خون [[عثمان بن عفان|عثمان]] هستند و مردم را بر گرفتن انتقام او دعوت کنند. | |
| − | [[ | + | این دو [[صحابی]] ساده لوح، فریب نامه معاویه را خوردند و تصمیم گرفتند که از [[مدینه]] به [[مکه]] بروند و در آنجا به گردآوری افراد و ساز و برگ جنگ بپردازند و [[عایشه]] همسر [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله نیز همراه آنان سوار بر شتر سرخ مو عازم جنگ شد. عایشه می گفت: مردم! عثمان به ناحق کشته شده است و من انتقام خون او را می گیرم.<ref>تاریخ طبری، ج ۳، ص ۱۷۲</ref> در حالی که به گواهی تاریخ خود این سه نفر، بیشترین سهم را در قتل عثمان داشتند. |
| − | + | جنگ جمل در یک درگیری یک روزه اما سخت، با دادن کشته بسیار از هر دو طرف و با شکست ناکثین پایان یافت و امام علی، عایشه را به همراه برادرش [[محمد بن ابی بکر|محمد بن ابی‌بکر]] به بصره و از آنجا توسط شماری زن و مرد بصری به مدینه فرستاد.<ref>سمط النجوم العوالی، ج۲، ص ۴۴۰.</ref> | |
| − | + | پس از جنگ جمل، حضرت علی [[کوفه]] را به عنوان مرکز خلافت برگزید و از آنجا که می دانست شورش پیمان شکنان، گناهی است از گناهان معاویه که آنان را به نقض میثاق تشویق کرده، با سپاهی عظیم از کوفه حرکت نمود و در بیابان صفین با معاویه برخورد کرد. و به این ترتیب، نبردی سخت و طولانی بین سپاه [[عراق]] و [[شام]] درگرفت. | |
| − | و | + | [[جنگ صفین]] هر چند به سود امام علیه السلام پیش رفت، ولی به علت جهالت عده ای و فریبکاری [[عمروعاص]]، کار به [[حکمیت]] کشید. در حکمیت هم [[ابوموسی اشعری]] که خلاف میل امام علی علیه السلام به عنوان حَکَم انتخاب شده بود، جهالت کرد و خلافت به عهده معاویه افتاد. |
| − | + | پس از جنگ صفین، جاهلانی که تن به حکمیت دادند گفتند [[گناه]] کرده ایم و [[توبه]] کردیم، «علی» نیز باید توبه کند! سپس در محلی به نام نهروان جمع شدند و شروع به ایجاد اخلال در کار امام علیه السلام نمودند. تلاش امام برای هدایتشان بی فایده بود، بنابراین لشگری را عازم جنگ با آنان کردند که در نهایت با شکست [[خوارج]] در [[جنگ نهروان]] پایان یافت. | |
| − | [[ | + | ==فضایل امام علی علیه‌السلام== |
| + | بعد از [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (صلی الله علیه و آله) هیچ کس در فضایل و [[مناقب]] در پایه امام علی (علیه السلام) نیست. علاوه بر [[احادیث]] متعددی از پیامبر که فضائل آن حضرت را بیان می کند، آیاتی از [[قرآن]] نیز در [[شأن نزول|شأن]] ایشان نازل شده است. | ||
| + | ===بعضی آیات نازله در شأن امیرالمؤمنین=== | ||
| + | به جز [[آیه ولایت]]، [[آیه اولی الامر|آیه اطاعت]] و [[آيه ليلة المبيت|آیه لیلةالمبیت]] -که پیش از بیان شد-، آیات فراوان دیگری از [[قرآن]] در شأن امام علی علیه السلام نازل شده، یا ایشان یکی از برترین مصادیق آن به شمار می آیند. برخی از این آیات عبارتند از: | ||
| − | [[ | + | *[[آیه تطهیر]]: {{متن قرآن|«...إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»}}؛<ref>[[سوره احزاب]]، آیه ۳۳</ref> جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما [[اهل البیت|اهل بیت]] [که به روایت شیعه و سنی: پیامبر، علی، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]]، [[امام حسن علیه السلام|حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|حسین]] علیهم السلام هستند] برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است [از همه گناهان] پاک و پاکیزه گرداند. |
| + | *[[آیه مباهله]] که منظور آیه ۶۱ [[سوره آل عمران]] است: {{متن قرآن|«فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ...»}} (از آن پس که به آگاهی رسیده ای، هر کس درباره او [<nowiki/>[[حضرت عیسی علیه السلام|حضرت عیسی]](ع)] با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما خودمان را و شما خودتان را. آنگاه دعا کنیم...)؛ که در جریان [[مباهله پیامبر اسلام با مسیحیان نجران|مباهله]] پیامبر با مسیحیان [[نجران]] نازل شد. پیامبر در این ماجرا حسنین علیهما السلام را به عنوان «ابناءنا» و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] علیها السلام را به عنوان «نساءنا» و علی علیه السلام را به عنوان «انفسنا» با خود همراه نمود و این فضیلت بزرگی برای امام علی علیه السلام به شمار می آید که نفس رسول الله صلی الله علیه وآله است. | ||
| + | *آیه {{متن قرآن|« قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ»}}.<ref>[[سوره رعد]]، آیه ۱۳</ref> کافران رسالت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را انکار کرده و گفتند تو پیغمبر نیستی. این آیه در پاسخ آنان به حضرتش نازل شد که بگو (من برای [[رسالت]] خود دو شاهد دارم، یکی) خداوند، که برای شهادت میان من و شما کافی است و دیگری کسی است که علم کتاب در نزد اوست. ثعلبی در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیه مزبور می نویسد آن که علم کتاب در نزد اوست علی بن ابیطالب علیه السلام است. همچنین [[ابوسعید خدری]] گوید از رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسیدم آن کس که علم کتاب در نزد اوست کیست؟ فرمود: «آن کس برادرم علی بن ابی طالب است.» همچنین شیخ سلیمان بلخی از [[ابن عباس]] نقل می کند که گفت آن که علم کتاب در نزد اوست علی علیه السلام است زیرا او به تفسیر و [[تأویل]] و [[ناسخ و منسوخ]] آن عالم بود. | ||
| + | *آیه: {{متن قرآن|«وَقِفُوهُمْ ۖ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ»}}؛ آن ها را نگهدارید که مورد سؤال خواهند بود.<ref>[[سوره صافات]]، آیه ۲۴</ref> ابوسعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که: «آن چه مورد سؤال خواهد بود ولایت علی بن ابی طالب است.»<ref>شواهد التنزیل، جلد ۱، ص ۱۰۷؛ صواعق المحرقه، ص ۸۹</ref> | ||
| + | *آیه: {{متن قرآن|«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»}}؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید.<ref>[[سوره آل عمران]]، آیه ۱۰۳</ref> صاحب کتاب مناقب الفاخرة از [[ابن عباس|عبدالله بن عباس]] روایت کرده است که ما در خدمت [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله بودیم، عربی آمد و عرض کرد: یا رسول الله شنیدم که می فرمودی «اعتصموا بحبل الله» حبل خدا کدام است که به او تمسک جوئیم؟ رسول خدا صلی الله علیه وآله دست خود را بر دست علی علیه السلام زد و فرمود: «به این شخص تمسک جوئید که این حبل المتین است.»<ref>کفایة الخصام، ص ۳۴۳</ref> | ||
| + | *آیه: {{متن قرآن|«ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»}}؛ آن گاه در آن روز از نعمت ها پرسیده شوند.<ref>[[سوره تکاثر]]، آیه ۸</ref> [[ابونعیم اصفهانی|ابونعیم]] و [[حاکم حسکانی]] به سند خود از [[امام صادق]] علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: «مقصود از نعیم در این آیه، ولایت امیرالمؤمنین و ما است که از آن پرسیده خواهد شد.»<ref>غایة المرام، باب ۴۸؛ شواهد التنزیل، جلد ۲، ص ۳۶۸</ref> | ||
| + | *آیه: {{متن قرآن|«الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ»}}؛<ref>[[سوره بقره]]، آیه ۲۷۴. </ref> علی علیه السلام چهار درهم پول داشت یکی را در موقع شب [[انفاق]] نمود و یکی را در روز و یک درهم آشکارا و یک درهم در نهان، آنگاه این آیه نازل شد. مفسرین [[شأن نزول]] آن را در مورد انفاق آن حضرت دانسته اند.<ref>کشف الغمه، ص ۹۳؛ ینابیع المودة، ص ۹۲؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۲۸۰. | ||
| + | </ref> | ||
| − | + | ===برخی احادیث نبوی درباره امیرالمؤمنین=== | |
| − | + | *علمای [[شیعه]] و [[اهل سنت]] به طرق مختلف نقل کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: {{متن حدیث|«علی مع الحق والحق مع علی»}}، علی همیشه همراه با [[حق]] بوده و حق هم با علی است. [[سید هاشم بحرانی|بحرانی]] در «غایة المرام» پانزده حدیث از [[عامه]] و یازده حدیث از [[شیعه|خاصه]] در این مورد نقل کرده است.<ref>غایة المرام، باب ۳۶۰ - ۳۶۱</ref> | |
| + | *رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: {{متن حدیث|«ان علیا منی و انا منه و هو ولی کل مؤمن بعدی»}}<ref>کنوز الحقایق، ص۳۷؛ ذخائر العقبی، ص۶۸</ref>؛ علی از من و من هم از او هستم و او ولی هر مؤمنی است. | ||
| + | *رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: {{متن حدیث|«من اطاعنی فقد اطاع الله و من عصانی فقد عصی الله، و من اطاع علیا فقد اطاعنی و من عصی علیا فقد عصانی.»}}<ref>مستدرک علی الصحیحین، ج ۳ ص ۱۲۶</ref> هر کس مرا اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است و هر که مرا نافرمانی کند خدا را نافرمانی کرده است، و کسی که علی را اطاعت کند مرا اطاعت کرده و هر که علی را نافرمانی کند مرا نافرمانی کرده است. | ||
| + | *رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: {{متن حدیث|«ان الله جعل ذریة کل نبی فی صلبه و جعل ذریتی فی صلب علی بن ابی طالب»}}<ref>فیض القدیر، جلد ۲، ص ۲۲۳. مناقب ابن مغازلی، ص ۴۹.</ref>؛ خداوند نسل و اولاد هر پیغمبری را در صلب او قرار داد و ذریه مرا در صلب علی بن ابی طالب گذاشت. | ||
| + | *رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: {{متن حدیث|«حب علی بن ابیطالب یأکل السیئات کما تأکل النار الحطب»}}»<ref>تاریخ بغداد، جلد ۴، ص ۱۹۴.</ref>؛ دوستی علی بن ابی طالب بدی ها را می خورد (از بین می برد) همچنان که آتش هیزم را می سوزاند. | ||
| + | *رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: {{متن حدیث|«انا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیأت الباب»}}<ref>مناقب ابن مغازلی، ص ۸۳. جامع الصغیر، سیوطی، جلد ۱، ص ۳۷</ref>؛ من شهر علم هستم و علی هم دروازه آن است؛ پس هر که علم را بخواهد باید از در آن وارد شود. | ||
| + | *رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: {{متن حدیث|«حق علی علیه السلام علی المسلمین کحق الوالد علی ولده»}}<ref>لسان المیزان، ج۵، ص۳۹۹؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۴۸</ref>؛ حق علی بر مسلمین؛ مانند حق پدر بر فرزندش است. | ||
| + | *[[حدیث سد الابواب|حدیث سدّ الابواب]]: رسول اکرم صلی الله علیه وآله درب خانه های [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عباس بن عبدالمطلب]] و دیگران را که به [[مسجد]] باز می شد مسدود کردند و فقط درب خانه حضرت امیر علیه السلام را بازگذاشتند، عباس علت این امر را از حضرتش پرسید: پیغمبر صلی الله علیه وآله چنین فرمود: {{متن حدیث|«ما انا سددت ابوابکم و فتحت باب علی ولکن الله فتح باب علی و سد ابوابکم»}} <ref>کنز العمال، جلد ۶، ص ۴۰۸</ref> من درهای خانه های شما را نبستم و در خانه علی را بازنگذاشتم، ولکن خداوند درهای شما را مسدود کرد و در خانه علی را بازگذاشت. | ||
| − | + | *رسول اکرم صلی الله علیه وآله میان هر دو نفر از اصحابش عقد [[اخوت]] بست. علی علیه السلام در حالی که چشمانش اشک آلود بود آمد و عرض کرد: یا رسول الله میان اصحاب عقد اخوت برقرار کردی و مرا با کسی برادر ننمودی، پیغمبر صلی الله علیه وآله فرمود: {{متن حدیث|«انت اخی فی الدنیا والآخرة»}}.<ref>مناقب ابن مغازلی، ص ۳۷. کفایة الطالب، ص ۱۹۴</ref> تو در دنیا و آخرت برادر من هستی. | |
| − | + | ===سخن صحابه درباره امیرالمؤمنین=== | |
| − | من | + | *[[حذیفه|حذیفه]] بعد از بیعت مردم با علی علیه السلام گفت: «إنّ الناس قد بایعوا علیا فعلیکم بتقوى اللّه و انصروا علیا و وازروه، فو اللّه إنّه لعلى الحق آخرا و أولا و إنّه لخیر من مضى بعد نبیکم و من بقی إلى یوم القیامة»؛ ای مردم! همانا مردم با علی بیعت کردند. بر شما باد [[تقوا|تقوای]] الهی، علی را یاری کنید و پشتیبان او باشید. قسم به خدا او از ابتدا تا آخر بر حق بوده و در میان گذشتگان و آیندگان تا روز [[قیامت]] بهترین فرد بعد از پیامبر شماست.<ref>أصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام و الرواة عنه، ج۱، ص۱۵۳</ref> |
| + | |||
| + | *[[بریده اسلمی]] نقل می کند: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند سلام کنید بر علی علیه السلام به عنوان [[امیرالمومنین]]. [[عمر بن خطاب|عمر]] پرسید: آیا این فرمان از جانب خداست یا رسولش؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: از جانب خدا و رسولش.<ref>مناقب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۵۲</ref> | ||
| − | + | *عکرمه از [[ابن عباس]] نقل می کند که گفت: در قرآن [[آیه]] ای به این تعبیر «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» وجود ندارد مگر این که علی علیه السلام امیر آن و شریف آن است و از [[صحابه|اصحاب]] محمد صلی الله علیه و آله کسی نیست مگر این که خداوند او را مورد عتاب قرار داده، اما علی علیه السلام را جز به نیکی یاد نکرده است.<ref>کنز العمال، ج۱۵، ص۹۴</ref> | |
| − | + | *محمد بن منصور گفت، از [[احمد بن حنبل]] شنیدم که گفت: برای هیچ یک از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فضایلی بیشتر از آنچه برای علی بن ابی طالب علیه السلام آمده، نقل نشده است. این سخن را [[حاکم نیشابوری|حاکم نیشابوری]] نیز از ابن حنبل نقل کرده است.<ref>المستدرک، ج۳، ص۱۰۷</ref> | |
| − | + | *[[ابن ابی الحدید]] در شرح [[نهج البلاغه]] می گوید: همه مردم [[اجماع]] دارند بر این که احدی از [[صحابه]] و علماء نگفته «سَلونی قبل أن تفقدونی» مگر علی بن ابی طالب علیه السلام. | |
| − | + | *[[عمر بن خطاب]] می گوید: ای کاش سه فضیلتی که نصیب علی علیه السلام شد نصیب من شده بود، و آن سه فضیلت عبارتند از: پیامبر دختر خود را در عقد علی درآورد، تمام درهایی را که به مسجد باز می شد بست، جز در خانه علی، در [[جنگ خبیر]]، پیامبر صلی الله علیه و آله پرچم را بدست علی داد.<ref>مسند احمدبن حنبل ، ج ۲ ص..</ref> | |
| + | *ابو مسعود انصارى گفت: ما او را «خیر البشر»؛ (بهترین افراد بشر) می دانستیم.<ref>تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص۱۶۶</ref> | ||
| − | + | ==شهادت امام علی علیه‌السلام== | |
| − | + | بعد از شکست [[خوارج]] از سپاه امام علی (علیه السلام) در [[جنگ نهروان]]، گروهی سه نفره از آنها تصمیم گرفتند به طور همزمان [[معاویه]]، [[عمرو بن عاص|عمرو عاص]] و امیرالمؤمنین علی (ع) را ترور کنند، تا به زعم خودشان سه عامل اختلاف و [[فتنه]] در میان مسلمانان را از بین ببرند. [[ابن ملجم|ابن ملجم مرادی]] مأمور کشتن امام علیه السلام شد و با همدستی وردان بن مجالد و [[اشعث بن قیس|اشعث بن قیس]] و شبیب ابن بجره که از خوارج نهروان بود تصمیمش را عملی کرد. ابن ملجم در سحرگاه چهارشنبه نوزدهم ماه مبارک [[ماه رمضان|رمضان]] سال چهلم هجری در [[محراب]] [[مسجد کوفه]] در حال [[نماز]] با شمشیر زهرآگین، فرق مبارک امام را شکافت.<ref>طبرسی، إعلام الورى، ج۱، ص۳۰۹</ref> امام علی علیه السلام در شب بیست و یکم ماه رمضان در اثر همین ضربت به [[شهادت امام علی علیه السلام|شهادت]] رسید.<ref>طبرسی، إعلام الورى، ج۱، ص۳۰۹</ref> | |
| − | == | + | [[پرونده:کوفه (2).jpg|بندانگشتی|محراب [[مسجد کوفه]]، محل ضربت خوردن حضرت علی علیه‌السلام]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | + | {{نمایش فشرده|{{پانویس}}}} | |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *دانش نامه امیرالمؤمنین (ع) بر پایه قرآن و حدیث، محمد محمدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، قم، ۱۳۸۶. |
| − | * علی | + | *الصحیح من سیرة الامام علی (علیه السلام)، علامه جعفر مرتضی عاملی، موسسه فرهنگی ولاء منتظر (عج)، ۱۳۸۸. |
| − | * | + | *امامت و سیاست (تاریخ خلفاء)، ابن قتیبة دینوری (۲۷۶)، ترجمه سید ناصر طباطبایى، تهران، ققنوس، ۱۳۸۰ش. |
| − | * | + | *تاریخ الیعقوبى، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح الکاتب العباسى المعروف بالیعقوبى (م بعد ۲۹۲)، بیروت، دار صادر، بى تا. |
| − | + | *الکامل فی التاریخ، عز الدین أبو الحسن على بن ابى الکرم المعروف بابن الأثیر (م ۶۳۰)، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵/۱۹۶۵. | |
| + | *تاریخ سیاسی اسلام ج ۲ (تاریخ خلفا)، رسول جعفریان، انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۲. | ||
| + | *سیاست نامه امام علی (علیه السلام)، محمد محمدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، قم، ۱۳۸۱. | ||
| + | |||
| + | ==پیوندها== | ||
| + | *[http://ahlolbait.com/taxonomy/term/2234 بخش امام علی علیه السلام در پورتال اهل البیت علیهم السلام] | ||
| + | *[[ولادت امام علی علیه السلام|ولادت امام علی علیه‌السلام]] | ||
| + | *[[شهادت امام علی علیه السلام|شهادت امام علی علیه‌السلام]] | ||
{{چهارده معصوم علیهم السلام}} | {{چهارده معصوم علیهم السلام}} | ||
| − | + | {{شناختنامه امام علی (ع)}} | |
| − | + | {{سنجش کیفی | |
| − | [[رده:امام علی علیه السلام]] | + | |سنجش=نشده |
| − | [[رده:ائمه اطهار]] | + | |شناسه= خوب |
| − | [[رده:اهل البیت]] | + | |عنوان بندی مناسب= |
| − | [[رده:خلفای نخستین]] | + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= |
| − | [[رده:کاتبان وحی]] | + | |رعایت سطح مخاطب عام= |
| − | [[رده:آل عبا]] | + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= |
| − | + | |جامعیت= | |
| − | + | |رعایت اختصار= | |
| − | + | |سیر منطقی= | |
| − | + | }} | |
| + | [[رده: امام علی علیه السلام]] | ||
| + | [[رده: ائمه اطهار]] | ||
| + | [[رده: اهل البیت]] | ||
| + | [[رده: خلفای نخستین]] | ||
| + | [[رده: کاتبان وحی]] | ||
| + | [[رده: آل عبا]] | ||
| + | <references /> | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۲۴
امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (علیه‌السلام) امام اول شیعیان، پسر عمو و داماد حضرت محمد (صلی الله علیه وآله)، همسر حضرت زهرا (علیهاالسلام) و پدر امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) است. آن حضرت اولین مردی است که به پیامبر اسلام ایمان آورد و همواره یار و یاور ایشان بود. پیامبر اکرم حضرت علی را به دستور خدا در غدیر خم به عنوان جانشین خود تعیین نمود و از مردم برای او بیعت گرفت، اما پس از رحلت پیامبر در سال ۱۱ هجری، عده‌ای از مهاجرین و انصار از این دستور سرپیچی نموده و به طور خودسرانه در سقیفه بنی‌ساعده با ابوبکر به عنوان خلیفه مسلمانان بیعت نمودند! این واقعه موجب شد که آن حضرت عملا در سال ۳۵ هجری و پس از عثمان به خلافت برسد. دوران حکومت ایشان عموما به درگیری با معاویه، اصحاب جمل و خوارج گذشت و سرانجام آن حضرت در سال ۴۰ هجری در ۶۳ سالگی به دست یکی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. موضوع خلافت امام علی (علیه‌السلام) مسئله‌ای است که به سبب آن مسلمانان به دو گروه شیعه و سنی تقسیم می‌گردند؛ شیعیان، آن حضرت را خلیفه بلافصل پیامبر (صلی الله علیه وآله) و اهل سنت، چهارمین خلیفه می‌دانند.
 | |
| مقام | امام اول |
| نام | علی |
| القاب | امیرالمؤمنین، مرتضی، حیدر کرار، امام متقین |
| کنیه | ابو الحسن، ابو تراب |
| پدر | ابوطالب علیه السلام |
| مادر | فاطمه بنت اسد |
| زادروز | ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل |
| زادگاه | مکه، خانه کعبه |
| مدت امامت | ۳۰ سال |
| مدت عمر | ۶۳ سال |
| تاریخ شهادت | ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری |
| علت شهادت | ضربت خوردن در محراب نماز |
| قاتل | ابن ملجم مرادی لعنة الله علیه |
| مدفن | نجف اشرف |
محتویات
- ۱ ولادت و نسب
- ۲ همسران و فرزندان
- ۳ القاب و کنیه‌ها
- ۴ امام علی علیه‌السلام در عصر پیامبر
- ۵ امام علی علیه‌السلام و جانشینی پیامبر
- ۶ سقیفه و غصب خلافت پیامبر
- ۷ امام علی علیه‌السلام در عصر خلفا
- ۸ خلافت امام علی علیه‌السلام
- ۹ فضایل امام علی علیه‌السلام
- ۱۰ شهادت امام علی علیه‌السلام
- ۱۱ پانویس
- ۱۲ منابع
- ۱۳ پیوندها
ولادت و نسب
علی بن ابیطالب علیه‌السلام در سی‌ام عام الفیل (۱۰ سال پیش از بعثت) در روز جمعه سیزدهم ماه رجب[۱] در خانه کعبه[۲] متولد شد. پدر ایشان ابوطالب عموی گرامی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مادرش فاطمه بنت اسد نام داشتند، که هر دو از تیره بنی هاشم از قبیله قریش در مکه بودند.[۳]
هنگامى که حضرت علی (علیه السلام) متولّد شد، مادرش فاطمه بنت اسد، او را «حیدرة» (به معنای شیر) نامید. سپس او و ابوطالب، به الهام الهى توافق کردند که وى را «على» بنامند.
فاطمه بنت اسد می گوید: «إنی دخلت بیت الله الحرام، وأکلت من ثمار الجنة وأرزاقها، فلما أردت أن أخرج هتف بی هاتف: یا فاطمة! سمّیه علیاً، فهو علیّ، والله العلی الأعلى یقول: إنی شققت اسمه من اسمی، وأدّبته بأدبی، ووقَّفته على غامض علمی، وهو الذی یکسّر الأصنام فی بیتی، وهو الذی یؤذّن فوق ظهر بیتی، ویقدسنی ویمجدنی، فطوبى لمن حبه وأطاعه، و ویل لمن عصاه وأبغضه»؛[۴] «من به درون کعبه رفتم و از میوه ها و روزى هاى بهشتى خوردم. پس چون خواستم بیرون بیایم، کسى مرا ندا داد: اى فاطمه! او را «على» بنام که او علىّ (بلند مرتبه) است و خداوندِ علىّ اعلى مى فرماید: نامش را از نام خود برگرفته ام و به ادب خود، تربیتش کرده ام و بر دشوارى هاى دانشم آگاهش کرده ام. اوست که بت ها را در خانه ام مى شکند، و اوست که بر بام خانه ام اذان مى گوید و مرا تقدیس و تمجید مى کند. پس خوشا به سعادت کسى که دوستش بدارد و اطاعتش کند، و واى بر کسى که سرپیچى اش کند و دشمنش بدارد!».
همسران و فرزندان
امام علی (علیه السلام) در ذى الحجّه سال دوم هجرى[۵] و در سن ۲۴ سالگی با حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) دختر پیامبر اسلام، ازدواج نمود. فرزندان آن حضرت از حضرت فاطمه علیها السلام عبارتند از: امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه السلام، حضرت زینب علیهاالسلام و حضرت ام کلثوم علیهاالسلام.[۶]
ایشان تا زمان شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) همسر دیگری نداشتند. ولی پس از آن، همسرانی اختیار کرد؛ امامه دختر ابی العاص،[۷] اسماء دختر عمیس،[۸] فاطمه دختر حِزام (ام البنین)[۹] از همسران آن حضرت بودند.
در مورد تعداد فرزندان امام على (علیه السلام) مورّخان، بر عدد واحدى اتّفاق ندارند؛ شیخ مفید، آنان را ۲۷ پسر و دختر مى داند[۱۰] و ابن سعد، تعداد آنان را به ۳۴ نفر مى رساند[۱۱] و مِزّى، آنان را ۳۹ نفر مى شمارد.[۱۲] اختلاف موجود در کتاب هاى تاریخى را مى توان ناشى از تداخل نام ها و کنیه ها و تکرار برخى از آنها دانست. حضرت عباس علیه السلام فرزند ام البنین و محمد بن حنفیه فرزند خوله بنت جعفر، دو فرزند دیگر آن حضرت هستند که شهرت تاریخی دارند.
القاب و کنیه‌ها
امام علی علیه السلام، القاب و اوصاف بسیارى دارد که هر کدام، اشاره دارد به بُعدى از ابعاد والاى شخصیت ایشان دارد. بیشتر این القاب را پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) به ایشان داده بودند. برخى از این القاب چنین اند: «أمیرالمؤمنین»، «إمام المتّقین»، «قائد الغُرِّ المُحَجَّلین»، «سید المسلمین»، «سید المؤمنین»، «یعسوب المؤمنین»، «الأنزع البطین»، «أعلمُ الاُمّة»، «أقضَى الاُمّة»، «أوّلُ مَن أسلَمَ»، «أوّلُ مَن صلّى»، «خیر البشر»، «عمود الدین»، «سید العرب»، «رایة الهدى»، «باب الهدى»، «حَیدر»، «المرتضى»، «الولىّ» و «الوصىّ»[۱۳] و... .
بر اساس برخی روایات لقب «امیرالمؤمنین»، اختصاص به على علیه السلام داشته و دیگران حتی سایر امامان معصوم علیهم السلام را با این لقب نمی خوانند.[۱۴] به عنوان نمونه پیامبر خدا صلى الله علیه وآله فرمود: آن گاه که شبانه به آسمان برده شدم و میان من و پروردگارم فاصله اى جز به اندازه دو سرِ کمان یا کمتر از آن نبود، پروردگارم آنچه که باید به من وحى کند، وحى کرد و سپس فرمود: «اى محمّد! به على بن ابى طالب، امیر مؤمنان، سلام برسان، که پیش از او هیچ کس را به این نام ننامیده ام و پس از او نیز کسى را به این نام نمى نامم».[۱۵] در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که در آنها پیامبر او را به امیرالمؤمنین توصیف نموده است.[۱۶]
عنوان «الوصىّ» نیز، در زمان حیاتِ پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای على (علیه السلام) مشهور بود، زیرا رسول خدا در زمان حیات خود بارها ایشان را با این عنوان یاد کردند. به عنوان نمونه در روز دعوت خویشاوندان که به یوم الدار یا یوم الانذار معروف است فرمودند: «إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَأَطِیعُوا»؛ این برادر، وصی و جانشین من در میان شماست. سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید».[۱۷]
همچنین امام علی (علیه السلام)، کنیه‌هاى متعدّدى داشته که مشهورترین آنها «ابوالحسن» است.[۱۸] کنیه های دیگر ایشان، ابوالحسین، ابوالسبطین،[۱۹] ابوالریحانتین و ابوتراب می باشد. از روایات، چنین بر مى آید که کنیه «ابوتراب»، محبوب ترین کنیه نزد امام علی علیه السلام بوده و هرگاه ایشان را با آن مى خوانده اند، شادمان مى شده است.[۲۰]
امام علی علیه‌السلام در عصر پیامبر
دوران کودکی حضرت علی
زمانی که علی (علیه السلام) خردسال بود قریش دچار قحطی شد. همین امر باعث شد پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ابوطالب که فرزندان زیادی داشت و نگهداری آنها در شرایط قحطی برایش دشوار شده بود پیشنهاد بدهد که سرپرستی علی علیه السلام را به او بسپارد. ابوطالب این پیشنهاد را پذیرفت و علی علیه السلام به خانه پیامبر وارد شد.[۲۱]
رسول خدا (ص) محبت فراوانی به علی علیه السلام داشت و در تربیت او بسیار دقیق و کوشا بود. امیرالمؤمنین (ع) در مورد آموزش و پرورش خویش به دست رسول خدا (ص) در خطبه قاصعه می فرمایند: «شما موقعیت مرا نزد پیامبر خدا به سبب خویشاوندى نزدیک و منزلت ویژه‌ام مى‌دانید. به گاه کودکى‌ام مرا در دامنش مى‌نهاد و به سینه‌اش مى چسبانْد، و در بستر خویش جایم مى‌داد، و مرا به تن خویش مى‌سود، و بوى خوشش را به [مشام] من مى‌رسانْد، و غذا را مى‌جوید و لقمه لقمه در دهانم مى‌نهاد. از من نه سخن دروغى شنید و نه کار خطایى دید. بى تردید، خداوند از همان اَوانِ از شیر گرفته شدنِ پیامبر صلى الله علیه و آله، بزرگ ترین فرشته را از میان فرشتگانش شب و روز، همراه او ساخت تا راه بزرگوارى و محاسن اخلاقى جهان را بپیماید و من هماره در پى او بودم، همچون بچّه شتر از شیر گرفته شده در پىِ مادرش. هر روز از اخلاق خود، نشانه‌اى برایم بر پا مى‌داشت و مرا به پیروى‌اش وا‌مى‌داشت».[۲۲]
اولین ایمان‌آورنده به پیامبر
اولین مردی که بلافاصله پس از بعثت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با ایشان بیعت کرد و رسالت ایشان را پذیرفت، امام علی (علیه السلام) بود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله، در این باره به اصحاب چنین فرمودند: «نخستین کسی که در روز رستاخیر با من در حوض (کوثر) ملاقات می کند پیش قدمترین شما در اسلام، علی بن ابی طالب است».[۲۳] علامه امینی احادیث و کلمات بسیاری از محدثان و مورخان اسلامی را پیرامون پیش قدم بودن علی علیه السلام در ایمان به پیامبر اکرم در «الغدیر» آورده است.[۲۴] بسیاری از محدثان و تاریخ نویسان نقل می کنند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله روز دوشنبه به رسالت مبعوث شد و حضرت علی علیه السلام فردای آن روز ایمان آورد.
لیلة المبیت
در سال سیزدهم بعثت، با اوج گرفتن فشار مشرکان مکه بر مسلمانان و همچنین دعوت مردم یثرب (مدینه) از رسول خدا صلی الله علیه وآله، زمینه مهاجرت مسلمانان به یثرب فراهم شد. در این شرایط، مشرکان قریش تصمیم به قتل پیامبر اسلام گرفتند. آنها ۴۰ نفر از قبایل مختلف را برگزیدند تا شبانه به خانه پیامبر هجوم برده و ایشان را در بستر به قتل برسانند. رسول خدا به وحی الهی از این نقشه آگاهی یافته و از علی علیه السلام خواستند تا برای فریب قاتلان، در بستر ایشان بخوابد تا ایشان شبانه به سمت یثرب حرکت کنند. به این ترتیب در شبی که به «لیلة المبیت» معروف شد، علی علیه السلام فداکارانه در بستر پیامبر خوابید و پیامبر در غفلت مشرکان به مدینه هجرت نمود.[۲۵] آیه ۲۰۷ سوره بقره به مناسبت این واقعه در شأن علی علیه السلام نازل شد: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»؛ و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است.
حضرت علی در جنگهای صدر اسلام
پس از هجرت مسلمانان به مدینه، غزوات پیامبر با مشرکین و منافقین و اهل کتاب آغاز شد. علی علیه السلام -به جز غزوه تبوک که به فرمان پیامبر برای جلوگیری از دسیسه مشرکان و فتنه احتمالی منافقان در مدینه ماند-،[۲۶] در همه این جنگها حضور داشت[۲۷] و در تمام این جنگها پرچمدار مسلمین بود.[۲۸] سیره نویسان از رشادتها و فداکاری های علی علیه السلام در این غزوات فراوان نوشته اند.
- در جنگ بدر علی علیه السلام جلوتر از دیگران می جنگید و نیمی از کشتگان قریش با شمشیر او هلاک شدند.[۲۹]
- در جنگ احد نافرمانی گروهی از مسلمانان از دستور پیامبر صلی الله علیه وآله موجب شد سپاه مشرکان از پشت سر به سپاه مسلمانان یورش برد. در این شرایط سخت که بسیاری از اصحاب از معرکه گریختند، علی علیه السلام فداکارانه به دفاع از پیامبر (ص) در برابر حمله مشرکان پرداخت.[۳۰] تا آنجا که زخمهای فراوان برداشت[۳۱] و شمشیرش شکست.[۳۲] در این جنگ پیامبر صلی الله علیه وآله درباره علی علیه السلام فرمود: «هُوَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْه»؛ علی از من است و من از علی هستم.[۳۳] و جبرئیل در آسمان ندا داد: «لا سیف إلّا ذوالفقار و لا فتى إلّا علی».[۳۴]
- در جنگ خندق (یا احزاب) مشرکان با سپاه ده هزار نفری به جنگ مسلمین آمدند و مسلمانان با کندن خندق در اطراف مدینه مانع یورش آنها شدند. با این وجود عمرو بن عبدود -که از زبده ترین جنگجویان عرب بود- از خندق گذشت و مبارز طلبید. جز علی علیه السلام کسی برای مبارزه برنخواست. رسول خدا صلى الله علیه وآله به دست خویش عمامه اى بر سر امام نهاده او را دعا کرد و به سوى عمرو فرستاد. جنگ سختی در گرفت و در نهایت علی علیه السلام عمرو را از پای در آورد.[۳۵] رسول خدا درباره مبارزه علی علیه السلام در جنگ احزاب فرمود: «لمبارزة علی بن أبی طالب عمرو بن عبدود یوم الخندق أفضل من عمل أمتی إلى یوم القیامة»؛ مبارزه علی با عمرو بن عبدود در روز خندق از عبادت همه امت من تا روز قیامت بالاتر است.[۳۶]
- در جنگ خیبر پس از اینکه سپاه مسلمین یک بار به فرماندهی ابوبکر و بار دیگر به فرماندهی عمر موفق به گشودن قلعه قموص نشده و از میدان گریختند،[۳۷] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «فردا پرچم را به مردى خواهم داد که از میدان مبارزه فرار نمی کند، خداوند و رسول او را دوست دارند، و او نیز خدا و رسول را دوست دارد، وى هرگز از جنگ فرار نمی کند تا آنگاه که خداوند قلعه هاى محکم را به دست او بگشاید». فردا رسول خدا صلی الله علیه وآله پرچم را به دست علی علیه السلام سپرد و او با فتح و پیروزی بازگشت.[۳۸] در این جنگ پهلوان یهودیان به نام مرحب به دست علی علیه السلام کشته شد.[۳۹] همچنین در این جنگ، امیرالمؤمنین علی (ع) درب قلعه قموص که ۴۰ نفر به سختی قدرت جابجاکردنش را داشتند، با قدرت روحانی خویش از جا کند.[۴۰]
- پس از فتح مکه به دست مسلمانان، علی علیه السلام به همراه رسول خدا صلی الله علیه وآله وارد کعبه شده و به فرمان پیامبر بر دوش ایشان قرار گرفت و بتهای کعبه را سرنگون کرد و آنجا را از آلودگی بتها پاک نمود.[۴۱]
- بعد از فتح مکه، قبایل هوازن و ثقیف از شهر طائف هم‌دست شده و تصمیم به جنگ با مسلمانان گرفتند. در این غزوه مسلمانان که از نظر تعداد رزمندگان و امکانات وضعیت خوبی داشتند، دچار عجب و غرور شدند، ولی با شبیخون دشمن غافلگیر شده و پیامبر خدا را رها کرده و از میدان گریختند؛ جز چند نفر از جمله علی بن ابی طالب علیه السلام که مردانه از رسول الله دفاع کردند. پایمردی این گروه باعث شد سایر مسلمان به میدان بازگشته و مسلمانان به پیروزی برسند.[۴۲]
امام علی علیه‌السلام و جانشینی پیامبر
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در طول ۲۳ سال رسالت خود، بارها به خلافت و جانشینی علی (علیه السلام) تأکید نمودند، از جمله:
ماجرای یوم الدار
سال سوم بعثت با نزول آیه «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ»؛[۴۳] «و خویشان نزدیکت را بیم ده»، پیامبر خدا مأمور به ابلاغ رسالتش به خویشاوندان و نزدیکان خود شد. ایشان مجلسی با حضور فرزندان عبدالمطلب ترتیب داد و به ایشان فرمود: «اى بنى عبد المطّلب! به خدا سوگند، هیچ جوانى را در عرب نمى شناسم که براى قومش چیزى بهتر از آنچه من براى شما آورده ام، آورده باشد. من خیر دنیا و آخرت را براى شما آورده ام و خداى متعال به من فرمان داده که شما را به آن فرا بخوانم. پس کدامتان مرا بر این امر، یارى مى دهد تا برادر و وصى و جانشین من در میان شما باشد؟».
در این روز که به «یوم الدار» معروف است، جز علی بن ابی طالب علیه السلام، کسی پاسخ مثبت نداد. پیامبر صلی الله علیه وآله دست بر گردن علی علیه السلام انداخت و فرمود: «این، برادر و وصى و جانشینم در میان شماست. پس گوش به فرمان و مطیعش باشید».[۴۴]
واقعه غدیر خم
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در سال دهم هجری مسلمین را فرمان دادند تا همراه ایشان در آخرین حج رسول خدا که به «حجة الوداع» معروف است، شرکت کنند. در راه بازگشت در منطقه ای به نام غدیر خم (جایی که کاروانیان از هم جدا می شدند) آیه ای نازل شد: « يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ».[۴۵] رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمان توقف دادند و در آن جا خطبه غدیر را قرائت فرمودند و حضرت علی علیه السلام را به عنوان خلیفه و جانشین خود معرفی نمودند.
خود حضرت علی در این باره می فرمایند: «پیامبر خدا به قصد حجة الوداع بیرون آمد. سپس (در بازگشت)، به غدیر خم رسید. به دستور او برایش چیزی شبیه منبر ساختند. سپس از آن، بالا آمد و بازوی مرا گرفت (و بالا برد)، تا آن جا که سفیدی زیر بغلش دیده شد و با صدای بلند، در همان جایگاه گفت: «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار!». پس با ولایت من، ولایت خدا و با دشمنی با من، دشمنی با خدا محقق می شود. خداوند عزوجل در آن روز، نازل کرد:«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا»[۴۶] پس، ولایت من مایه کمال دین و رضایت پروردگار بلند مرتبه است».[۴۷]
حدیث منزلت
حدیث منزلت، حدیث معتبری از پیامبر اکرم نزد اهل سنت و شیعه است که به علی علیه السلام فرمود: «أنتَ مِنّى بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسى، اِلّا أنه لانَبىَّ بَعدى»[۴۸] تو نسبت به من مثل هارون به موسی هستی، جز اینکه بعد از من پیامبری نخواهد بود. لازم به توضیح است که بر اساس آیات قرآن، هارون علیه السلام دارای ۵ جایگاه بود: وزارت، با توجه به آیه: «وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا»[۴۹]؛ برادری و اخوت، با توجه به کلام موسی علیه السلام در آیه: «هَارُونَ أَخِي»[۵۰]؛ قرابت، با توجه به واژه اهلی در آیه:«وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي»[۵۱]؛ خلافت؛ «قَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي»[۵۲] موسى به برادر خود هارون گفت: تو اکنون جانشین من در قوم من باش؛ نبوت، با توجه به آیه: «وَوَهَبْنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا».[۵۳]
بر اساس حدیث منزلت و با توجه به این آیات، علی علیه السلام به جز نبوت، سایر مناصب هارون علیه السلام از جمله خلافت را داشته است.
آیه ولایت
آیه ۵۵ سوره مائده معروف به «آیه ولایت» است که در شأن امام علی علیه السلام نازل شد: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ»؛ ولیّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند. و این آن زمانی بود که نیازمندی به مسجد آمد و درخواست کمک کرد؛ پس علی علیه السلام در حال رکوع انگشترش را به او بخشید. این شأن نزول در منابع حدیثی فراوان شیعه و اهل سنت بیان شده و همه مفسران شیعه و بسیاری از مفسران اهل سنت نزول این آیه را در شأن علی علیه السلام دانسته اند.[۵۴]
آیه اولی‌الأمر
آیه ۵۹ سوره نساء که به «آيه اطاعت» یا «آیه اولی الامر» نیز نامیده می شود، مؤمنان را به اطاعت از خدا، پیامبر صلى الله علیه وآله و اولى الأمر فرمان داده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ...». در روایات فراوان منظور از اولی الامر، ائمه علیهم السلام دانسته شده است.[۵۵] از جمله حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله که در این باره فرمود: «هُوَ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ».[۵۶]
سقیفه و غصب خلافت پیامبر
رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری واقع شد و در حالیکه امام علی (علیه السلام) و برخی از اصحاب مشغول تجهیز پیکر پاک رسول الله بودند، عده ای از مهاجرین و انصار بدون توجه به سخنان و سفارشات مکرر پیامبر صلی الله علیه وآله نسبت به جانشینی علی علیه السلام -که بخشی از آن ذکر شد-، در مکانی به نام سقیفه بنی ساعده جمع شدند و ابوبکر را به خلافت برگزیدند.[۵۷]
حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «به خدا قسم، فرزند ابوقحافه (ابوبکر) خلافت را مانند پیراهن در بر کرد هر چند که می داند من برای خلافت مانند محور آسیاب هستم که علم و فضیلت از سرچشمه من مانند سیل سرازیر می‌شود و پرندگان هوا به اوج مقام من نمی‌رسند».[۵۸]
امام علی علیه‌السلام در عصر خلفا
فعالیت های امیرالمؤمنین (علیه السلام) عموما در این دوره در امور زیر خلاصه می شد:
- عبادت خدا، آن هم به صورتی که در شأن شخصیتی مانند حضرت علی (علیه السلام) بود؛ تا آنجا که امام سجاد (علیه السلام) عبادت و تهجد شگفت انگیز خود را در برابر عبادت های امیرالمؤمنین (علیه السلام) ناچیز می دانست.
- پاسخ به پرسش های دانشمندان ملل و نحل دیگر، بالاخص یهودیان و مسیحیان که پس از درگذشت پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای تحقیق درباره اسلام رهسپار مدینه می شدند و سؤالاتی مطرح می کردند که پاسخگویی جز حضرت علی علیه السلام، پیدا نمی کردند. اگر این خلاء به وسیله امام علیه السلام پر نمی شد، جامعه اسلامی دچار سرشکستگی شدیدی می شد.
- بیان حکم بسیاری از رویدادهای نوظهور که در اسلام سابقه نداشت و در مورد آنها نصّی در قرآن مجید و حدیثی از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله در دست نبود. قسمتی از داوری های امام علیه السلام و استفاده های ابتکاری و جالب وی از آیات، در کتاب های حدیث و تاریخ منعکس است.
- تربیت و پرورش گروهی که ضمیر پاک و روح آماده ای برای سیر و سلوک داشتند، تا در پرتو رهبری و تصرف معنوی امام علیه السلام بتوانند قله های کمالات معنوی را فتح کنند و آن چه را که با دیده ظاهر نمی توان دید با دیده دل و چشم باطنی ببینند.
- کار و کوشش برای تأمین زندگی بسیاری از بینوایان و درماندگان؛ تا آن جا که امام علیه السلام با دست خود باغ احداث می کرد و چاه و قنات حفر می نمود و سپس آنها را در راه خدا وقف می کرد.
اما رویکرد کلی امام در برخورد با خلفا به دو صورت بود:
- اگر خطری اسلام و مسلمین را تهدید می کرد و یا تصمیم اشتباهی از جانب خلفا موجب انحراف بیشتر در دین می شد، ایشان صرفاً به عنوان یک مشاور به خلفا مشورت می دانند تا اسلام بیش از این نابود نشود. مانند مشورت نظامی آن حضرت در نحوه مقابله با سپاه ایران در جنگ نهاوند، یا کمک به خلفا در تصحیح برخی از احکام دینی که به اشتباه صادر می کردند.
- اگر کمک حضرت علی به خلفا موجب بالارفتن موقعیت این افراد در نزد مسلمین می شد و یا در جهت تامین منافع آنان بود، از دادن کمک به آنها خودداری می کردند. مانند عدم همراهی با عمر در سفر به شام که موجب شکایت عمر به ابن عباس شد.
البته این مشورت ها در طول مدت ۲۵ سال خانه نشینی حضرت بسیار محدود است[۵۹] و بیشتر مربوط به زمان عمر بن خطاب می باشد. در بسیاری از موارد، زمانی که خلفا از دادن حکمی فقهی و قضایی درمانده می شدند، یا قادر به پاسخگویی سؤالات مردم و بعضاً اهل کتاب نبودند، اینان را به نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرستادند.
در دوران ابوبکر
- مناظره با دانشمندان بزرگ یهود.[۶۰]
- پاسخ قانع کننده به دانشمند مسیحی.[۶۱]
- داوری حضرت علی درباره یک مرد شرابخوار.[۶۲]
در دوران عمر
خلیفه دوم، هرگاه که مشکلی او را در مانده می کرد و کسی قادر به پاسخگویی آن نبود، به نزد امیرالمؤمنین علیه السلام می رفت. عمر در این باره می گوید: «اى ابو الحسن! من از زندگى با کسانى که تو در میانشان نباشى، به خدا پناه مى برم».[۶۳] و یا در جایی دیگر می گوید: «اگر على نبود، عمر هلاک مى شد».[۶۴] از جمله این مشورت ها عبارت اند از:
- مشورت درباره نحوه مقابله با سپاه عظیم ایران در جنگ نهاوند.[۶۵]
- مشورت در فتح بیت المقدس.[۶۶]
- تعیین مبدأ تاریخ اسلام: سعید بن مُسَیب نقل می کند: «عمر، مردم را گرد آورد و از آنان پرسید: تاریخ، از چه روزى نوشته شود؟ علی بن ابى طالب علیه السلام فرمود: "از روزى که پیامبر خدا هجرت کرد و سرزمین شرک را ترک نمود." و عمر نیز چنین کرد».[۶۷]
- تقسیم زمین های کوفه.[۶۸]
شورای شش نفره خلافت:
عمر بن خطاب، پیش از مرگ خود در سال ۲۳ هجری، شورایی شش نفره متشکل از امام علی (علیه السلام)، عثمان بن عفان، زبیر بن عوام، طلحة بن عبیدالله، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقاص تشکیل داد تا آنها یک نفر را از بین خود به عنوان خلیفه انتخاب کنند. سعد از ابتدا رأی خود را به عبدالرحمان واگذار کرد. زبیر به طرفداری از امام علی (ع) از نامزدی خلافت انصراف داد. عبدالرحمان اعلام کرد که خواستار خلافت نیست. طلحه که پسر عموی ابوبکر و مخالف امام علی (ع) بود، به طرفداری از عثمان کنار رفت. بنابراین فقط امام علی (ع) و عثمان نامزد خلافت بودند[۶۹] و رأی و نظر عبدالرحمن بن عوف (چنانکه عمر گفته بود) بسیار حائز اهمیت شد. عبدالرحمن پس از ۳ روز رایزنی با مردم، به‌ویژه اشراف و امرا، ابتدا از امام علی (ع) خواست تا متعهد شود که در صورت نیل به مقام خلافت، به کتاب خدا، سیره پیامبر (ص) و سیره ابوبکر و عمر عمل کند. امام علی (ع) در جواب گفت: «امید آن دارم که در محدوده دانش، توانایی و اجتهاد خود به کتاب خدا و سنت رسول خدا (ص) عمل کنم». سپس عبدالرحمن شرط خود را با عثمان در میان گذاشت و او بلافاصله پذیرفت. به همین جهت، ابن عوف با عثمان بیعت کرد.
در دوران عثمان
همکاری‌های امام علی (علیه السلام) با عثمان بن عفان کم تر از دو خلیفه دیگر بود و بیشتر محدود به پاسخگویی سؤالات اعتقادی و احکام می‌شد. همچنین عثمان نسبت به عمر کمتر از مشورت های امام استفاده می کرد و بیشتر به نصیحت خویشاوندان اموی خویش گوش می‌داد.
شورش مسلمانان علیه عثمان:
در سال ۳۵ هجری مسلمانان معترض به سیاست های عثمان و ظلم و ستم های کارگزاران وی در مدینه گرد هم آمدند و خواستار اصلاح امور و یا عزل خلیفه شدند. عثمان که بسیار ترسیده بود، از حضرت علی کمک خواست تا وی معترضان را آرام کنند. در ابتدا حضرت به شرط توبه عثمان از کارهای گذشته خویش، عزل کارگزاران ظالم و کوتاه کردن دست آنها از بیت المال مسلمین و اصلاح امور و عمل به قرآن و بازگشت به سیره رسول خدا (ص)، حاضر به کمک به وی شدند و پیمانی میان عثمان و معترضان امضا کردند.[۷۰] همچنین عثمان در خطبه‌ای که در میان انصار و مهاجران در مسجد پیامبر (ص) خواند، ندامت و پشیمانی خویش را به مردم اعلام کرد. اما با کارشکنی‌های نزدیکانش به خصوص مروان بن حکم، دوباره آتش شورشیان شعله ور شد و دگر بار به مدینه آمدند و به کمک انصار و مهاجرین خانه عثمان را محاصره کردند و حتی آب را نیز بر او بستند که با تلاش امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، آب به عثمان رسید. در نهایت شورشیان از طریق خانه همسایه عثمان به او حمله کردند و او را در ذی الحجه سال ۳۵ ق. کشتند.
خلافت امام علی علیه‌السلام
بیعت مردم با امیرالمؤمنین
پس از کشته شدن عثمان، مخالفان او که شامل انصار و مهاجران مخالف قریش، مصریان و کوفیان بودند، همگی بر خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) اتفاق نظر داشتند. حضرت خود در این باره می فرمایند: «آن گاه چیزى مرا به وحشت نینداخت جز اینکه مردم همانند یال کفتار بر سرم ریختند، و از هر طرف به من هجوم آورند، به طورى که دو فرزندم در آن ازدحام کوبیده شدند، و ردایم از دو جانب پاره شد، مردم چونان گله گوسپند محاصره‌ام کردند».[۷۱] بیعت مردم با امام، در روز جمعه هیجدهم ذى الحجة سال ۳۵ هجرى بوده است.[۷۲]
در ابتدا آن حضرت از پذیرش امر خلافت سرباز می زدند. ایشان خطاب به مردم فرمودند: «مرا رها سازید و دیگرى را بجویید. به درستى که حوادثى چند پهلو و چند رنگ در پیش داریم که دل ها بر آن پایدار، و اندیشه ها در آن، استوار نمى ماند».[۷۳] اما در نهایت خلافت را پذیرفتند و مردم برای بیعت به مسجد پیامبر (ص) رفتند. طلحة بن عبیدالله اولین کسی بود که با امام بیعت کرد.[۷۴] و سپس مردم دسته دسته آمدند و باامیرالمؤمنین بیعت کردند و ایشان اولین خلیفه ای در اسلام بودند که تمام مردم در انتخاب ایشان شرکت داشتند.
سیاست‌های حکومتی
در زمان خلفای پیش از حضرت علی، اقدامات اشتباه زیادی توسط آنان صورت گرفت که موجب شد، دین اسلام از مسیر اصلی خود خارج شود. به همین دلیل امام دست به یک سری اصلاحات زدند تا بتوانند، از انحرافات بیشتر جلوگیری کنند و اسلام را به مسیر اصلی خویش بازگردانند.[۷۵] این اصلاحات در بخش های متعددی صورت گرفت که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیاست‌ها و اصلاحات اداری:
- گزینش کارگزاران شایسته و برکناری کارگزاران بی لیاقت و به کار نگرفتن خائنان و ناتوانان؛
- برنامه ریزی و سازماندهی: حضرت در نامه معروف خویش به مالک اشتر می نویسند: «کار هر روز را در همان روز انجام بده؛ چرا که هر روز، کار خود را دارد... از شتاب در کارهایى که هنگام انجام دادن آن نرسیده، و از سستى در آن وقتى که انجام دادنش ممکن گردیده، یا اصرار بى جا به هنگامى که ناشناخته و مبهم است، و یا سستى به هنگامى که روشن و آشکار است، بپرهیز! هر کارى را در جاى آن بِنه و هر کارى را به هنگام آن، بگزار»؛[۷۶]
- قانون مداری؛
- برگزیدن دیده بان براى مراقبت از کارگزاران و گشاده دستی در روزی کارگزاران: امام در نامه به مالک می نویسند: «بر آنان (کارگزاران) روزى را فراوان ساز؛ چرا که این، نیرویى است براى اصلاح نفس آنان، و سبب بى نیازى است براى آنها، تا به مالى که در اختیار دارند، دست نگشایند، و حجّتى است بر آنها، اگر فرمانت را نپذیرفتند یا در امانت خیانت ورزیدند».[۷۷]
- سیاست‌ها و اصلاحات اقتصادی:
- آبادانی شهرها: حضرت علی در این باره به حکمرانان خویش می فرمایند: «برترى حکمران، در آبادانى شهرهاست».[۷۸]
- توسعه کشاورزی: از امام باقر علیه السلام روایت شده است که على علیه السلام به فرماندهان لشکر مى نوشت «شما را به خدا سوگند که مبادا کشاورزان، از جانب شما مورد ستم واقع شوند».[۷۹] همچنین از حضرت روایت شده است که: «خداوندِ سبحان، بندگانش را به آبادانى زمین، فرمان داده است تا گذرانِ زندگى شود با آنچه از زمین مى روید از دانه ها، میوه ها و مانند آن، از چیزهایى که خداوند سبب گذرانِ زندگى بندگان قرار داده است».[۸۰]
- توسعه صنعت و تجارت: حضرت خطاب به مردم می فرمایند: «به تجارت بپردازید که تجارت، سبب بى نیازى شماست از آنچه در دست دیگران است.»[۸۱] و یا می فرمایند: «حرفه آدمى گنج است.»[۸۲]
- بازرسی مستقیم بازار و جلوگیری از احتکار؛
- تقسیم برابر ثروت هاى عمومى و به تأخیر نینداختن تقسیم آنها؛
- حمایت از طبقه هاى پایین جامعه؛
- سیاست‌ها و اصلاحات فرهنگی:
- توسعه آموزش و پرورش: حضرت خطاب به قثم بن عباس حاکم مکه می فرمایند: «بامداد و شامگاه برایشان بنشین، به استفتا کنندگان فتوا ده، نادان را تعلیم کن، و با دانشمند مذاکره نما».[۸۳] در منابع تاریخی نیز آمده است که هرگاه حضرت در جنگ فراغت پیدا مى کرد، به آموزش مردم و داورى در میان آنان مى پرداخت.
- بازداشتن از برهم زدن سنّت هاى پسندیده و ستیز با سنّت هاى ناپسند؛
- توجه به انتقاد و بی توجهی به ستایش دیگران.[۸۴]
جنگهای دوران خلافت امیرالمؤمنین
حضرت علی علیه السلام در خلافت چهار سال و نه ماهه خویش سه بار به پیکار با دشمنان خویش رفت. این پیکارها عبارتند از:
- جنگ جمل در سال ۳۶ هجری با ناکثین
- جنگ صفین در سال ۳۷ هجری با قاسطین
- جنگ نهروان در سال ۳۸ هجری با مارقین
علت جنگ جمل (جنگ با ناکثین) آن بود که طلحه و زبیر از این که در حکومت علی علیه السلام به استانداری منطقه ای منصوب شوند، ناامید شدند. از طرف دیگر، از جانب معاویه به هر دو نفر نامه ای، تقریباً به یک مضمون رسید که آنان را به «امیرالمؤمنین» توصیف کرده و یادآور شده بود که از مردم شام برای آن دو بیعت گرفته است و باید هر چه زودتر شهرهای کوفه و بصره را اشغال کنند، پیش از آن که فرزند ابوطالب بر آن دو مسلط شود و شعار آنان در همه جا این باشد که خواهان خون عثمان هستند و مردم را بر گرفتن انتقام او دعوت کنند.
این دو صحابی ساده لوح، فریب نامه معاویه را خوردند و تصمیم گرفتند که از مدینه به مکه بروند و در آنجا به گردآوری افراد و ساز و برگ جنگ بپردازند و عایشه همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز همراه آنان سوار بر شتر سرخ مو عازم جنگ شد. عایشه می گفت: مردم! عثمان به ناحق کشته شده است و من انتقام خون او را می گیرم.[۸۵] در حالی که به گواهی تاریخ خود این سه نفر، بیشترین سهم را در قتل عثمان داشتند.
جنگ جمل در یک درگیری یک روزه اما سخت، با دادن کشته بسیار از هر دو طرف و با شکست ناکثین پایان یافت و امام علی، عایشه را به همراه برادرش محمد بن ابی‌بکر به بصره و از آنجا توسط شماری زن و مرد بصری به مدینه فرستاد.[۸۶]
پس از جنگ جمل، حضرت علی کوفه را به عنوان مرکز خلافت برگزید و از آنجا که می دانست شورش پیمان شکنان، گناهی است از گناهان معاویه که آنان را به نقض میثاق تشویق کرده، با سپاهی عظیم از کوفه حرکت نمود و در بیابان صفین با معاویه برخورد کرد. و به این ترتیب، نبردی سخت و طولانی بین سپاه عراق و شام درگرفت.
جنگ صفین هر چند به سود امام علیه السلام پیش رفت، ولی به علت جهالت عده ای و فریبکاری عمروعاص، کار به حکمیت کشید. در حکمیت هم ابوموسی اشعری که خلاف میل امام علی علیه السلام به عنوان حَکَم انتخاب شده بود، جهالت کرد و خلافت به عهده معاویه افتاد.
پس از جنگ صفین، جاهلانی که تن به حکمیت دادند گفتند گناه کرده ایم و توبه کردیم، «علی» نیز باید توبه کند! سپس در محلی به نام نهروان جمع شدند و شروع به ایجاد اخلال در کار امام علیه السلام نمودند. تلاش امام برای هدایتشان بی فایده بود، بنابراین لشگری را عازم جنگ با آنان کردند که در نهایت با شکست خوارج در جنگ نهروان پایان یافت.
فضایل امام علی علیه‌السلام
بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هیچ کس در فضایل و مناقب در پایه امام علی (علیه السلام) نیست. علاوه بر احادیث متعددی از پیامبر که فضائل آن حضرت را بیان می کند، آیاتی از قرآن نیز در شأن ایشان نازل شده است.
بعضی آیات نازله در شأن امیرالمؤمنین
به جز آیه ولایت، آیه اطاعت و آیه لیلةالمبیت -که پیش از بیان شد-، آیات فراوان دیگری از قرآن در شأن امام علی علیه السلام نازل شده، یا ایشان یکی از برترین مصادیق آن به شمار می آیند. برخی از این آیات عبارتند از:
- آیه تطهیر: «...إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»؛[۸۷] جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت [که به روایت شیعه و سنی: پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام هستند] برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است [از همه گناهان] پاک و پاکیزه گرداند.
- آیه مباهله که منظور آیه ۶۱ سوره آل عمران است: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ...» (از آن پس که به آگاهی رسیده ای، هر کس درباره او [حضرت عیسی(ع)] با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما خودمان را و شما خودتان را. آنگاه دعا کنیم...)؛ که در جریان مباهله پیامبر با مسیحیان نجران نازل شد. پیامبر در این ماجرا حسنین علیهما السلام را به عنوان «ابناءنا» و فاطمه علیها السلام را به عنوان «نساءنا» و علی علیه السلام را به عنوان «انفسنا» با خود همراه نمود و این فضیلت بزرگی برای امام علی علیه السلام به شمار می آید که نفس رسول الله صلی الله علیه وآله است.
- آیه « قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ».[۸۸] کافران رسالت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را انکار کرده و گفتند تو پیغمبر نیستی. این آیه در پاسخ آنان به حضرتش نازل شد که بگو (من برای رسالت خود دو شاهد دارم، یکی) خداوند، که برای شهادت میان من و شما کافی است و دیگری کسی است که علم کتاب در نزد اوست. ثعلبی در تفسیر آیه مزبور می نویسد آن که علم کتاب در نزد اوست علی بن ابیطالب علیه السلام است. همچنین ابوسعید خدری گوید از رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسیدم آن کس که علم کتاب در نزد اوست کیست؟ فرمود: «آن کس برادرم علی بن ابی طالب است.» همچنین شیخ سلیمان بلخی از ابن عباس نقل می کند که گفت آن که علم کتاب در نزد اوست علی علیه السلام است زیرا او به تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ آن عالم بود.
- آیه: «وَقِفُوهُمْ ۖ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ»؛ آن ها را نگهدارید که مورد سؤال خواهند بود.[۸۹] ابوسعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که: «آن چه مورد سؤال خواهد بود ولایت علی بن ابی طالب است.»[۹۰]
- آیه: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید.[۹۱] صاحب کتاب مناقب الفاخرة از عبدالله بن عباس روایت کرده است که ما در خدمت رسول خدا صلی الله علیه وآله بودیم، عربی آمد و عرض کرد: یا رسول الله شنیدم که می فرمودی «اعتصموا بحبل الله» حبل خدا کدام است که به او تمسک جوئیم؟ رسول خدا صلی الله علیه وآله دست خود را بر دست علی علیه السلام زد و فرمود: «به این شخص تمسک جوئید که این حبل المتین است.»[۹۲]
- آیه: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»؛ آن گاه در آن روز از نعمت ها پرسیده شوند.[۹۳] ابونعیم و حاکم حسکانی به سند خود از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: «مقصود از نعیم در این آیه، ولایت امیرالمؤمنین و ما است که از آن پرسیده خواهد شد.»[۹۴]
- آیه: «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ»؛[۹۵] علی علیه السلام چهار درهم پول داشت یکی را در موقع شب انفاق نمود و یکی را در روز و یک درهم آشکارا و یک درهم در نهان، آنگاه این آیه نازل شد. مفسرین شأن نزول آن را در مورد انفاق آن حضرت دانسته اند.[۹۶]
برخی احادیث نبوی درباره امیرالمؤمنین
- علمای شیعه و اهل سنت به طرق مختلف نقل کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «علی مع الحق والحق مع علی»، علی همیشه همراه با حق بوده و حق هم با علی است. بحرانی در «غایة المرام» پانزده حدیث از عامه و یازده حدیث از خاصه در این مورد نقل کرده است.[۹۷]
- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «ان علیا منی و انا منه و هو ولی کل مؤمن بعدی»[۹۸]؛ علی از من و من هم از او هستم و او ولی هر مؤمنی است.
- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «من اطاعنی فقد اطاع الله و من عصانی فقد عصی الله، و من اطاع علیا فقد اطاعنی و من عصی علیا فقد عصانی.»[۹۹] هر کس مرا اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است و هر که مرا نافرمانی کند خدا را نافرمانی کرده است، و کسی که علی را اطاعت کند مرا اطاعت کرده و هر که علی را نافرمانی کند مرا نافرمانی کرده است.
- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «ان الله جعل ذریة کل نبی فی صلبه و جعل ذریتی فی صلب علی بن ابی طالب»[۱۰۰]؛ خداوند نسل و اولاد هر پیغمبری را در صلب او قرار داد و ذریه مرا در صلب علی بن ابی طالب گذاشت.
- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «حب علی بن ابیطالب یأکل السیئات کما تأکل النار الحطب»»[۱۰۱]؛ دوستی علی بن ابی طالب بدی ها را می خورد (از بین می برد) همچنان که آتش هیزم را می سوزاند.
- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «انا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیأت الباب»[۱۰۲]؛ من شهر علم هستم و علی هم دروازه آن است؛ پس هر که علم را بخواهد باید از در آن وارد شود.
- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «حق علی علیه السلام علی المسلمین کحق الوالد علی ولده»[۱۰۳]؛ حق علی بر مسلمین؛ مانند حق پدر بر فرزندش است.
- حدیث سدّ الابواب: رسول اکرم صلی الله علیه وآله درب خانه های ابوبکر و عمر و عباس بن عبدالمطلب و دیگران را که به مسجد باز می شد مسدود کردند و فقط درب خانه حضرت امیر علیه السلام را بازگذاشتند، عباس علت این امر را از حضرتش پرسید: پیغمبر صلی الله علیه وآله چنین فرمود: «ما انا سددت ابوابکم و فتحت باب علی ولکن الله فتح باب علی و سد ابوابکم» [۱۰۴] من درهای خانه های شما را نبستم و در خانه علی را بازنگذاشتم، ولکن خداوند درهای شما را مسدود کرد و در خانه علی را بازگذاشت.
- رسول اکرم صلی الله علیه وآله میان هر دو نفر از اصحابش عقد اخوت بست. علی علیه السلام در حالی که چشمانش اشک آلود بود آمد و عرض کرد: یا رسول الله میان اصحاب عقد اخوت برقرار کردی و مرا با کسی برادر ننمودی، پیغمبر صلی الله علیه وآله فرمود: «انت اخی فی الدنیا والآخرة».[۱۰۵] تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.
سخن صحابه درباره امیرالمؤمنین
- حذیفه بعد از بیعت مردم با علی علیه السلام گفت: «إنّ الناس قد بایعوا علیا فعلیکم بتقوى اللّه و انصروا علیا و وازروه، فو اللّه إنّه لعلى الحق آخرا و أولا و إنّه لخیر من مضى بعد نبیکم و من بقی إلى یوم القیامة»؛ ای مردم! همانا مردم با علی بیعت کردند. بر شما باد تقوای الهی، علی را یاری کنید و پشتیبان او باشید. قسم به خدا او از ابتدا تا آخر بر حق بوده و در میان گذشتگان و آیندگان تا روز قیامت بهترین فرد بعد از پیامبر شماست.[۱۰۶]
- بریده اسلمی نقل می کند: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند سلام کنید بر علی علیه السلام به عنوان امیرالمومنین. عمر پرسید: آیا این فرمان از جانب خداست یا رسولش؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: از جانب خدا و رسولش.[۱۰۷]
- عکرمه از ابن عباس نقل می کند که گفت: در قرآن آیه ای به این تعبیر «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» وجود ندارد مگر این که علی علیه السلام امیر آن و شریف آن است و از اصحاب محمد صلی الله علیه و آله کسی نیست مگر این که خداوند او را مورد عتاب قرار داده، اما علی علیه السلام را جز به نیکی یاد نکرده است.[۱۰۸]
- محمد بن منصور گفت، از احمد بن حنبل شنیدم که گفت: برای هیچ یک از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فضایلی بیشتر از آنچه برای علی بن ابی طالب علیه السلام آمده، نقل نشده است. این سخن را حاکم نیشابوری نیز از ابن حنبل نقل کرده است.[۱۰۹]
- ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می گوید: همه مردم اجماع دارند بر این که احدی از صحابه و علماء نگفته «سَلونی قبل أن تفقدونی» مگر علی بن ابی طالب علیه السلام.
- عمر بن خطاب می گوید: ای کاش سه فضیلتی که نصیب علی علیه السلام شد نصیب من شده بود، و آن سه فضیلت عبارتند از: پیامبر دختر خود را در عقد علی درآورد، تمام درهایی را که به مسجد باز می شد بست، جز در خانه علی، در جنگ خبیر، پیامبر صلی الله علیه و آله پرچم را بدست علی داد.[۱۱۰]
- ابو مسعود انصارى گفت: ما او را «خیر البشر»؛ (بهترین افراد بشر) می دانستیم.[۱۱۱]
شهادت امام علی علیه‌السلام
بعد از شکست خوارج از سپاه امام علی (علیه السلام) در جنگ نهروان، گروهی سه نفره از آنها تصمیم گرفتند به طور همزمان معاویه، عمرو عاص و امیرالمؤمنین علی (ع) را ترور کنند، تا به زعم خودشان سه عامل اختلاف و فتنه در میان مسلمانان را از بین ببرند. ابن ملجم مرادی مأمور کشتن امام علیه السلام شد و با همدستی وردان بن مجالد و اشعث بن قیس و شبیب ابن بجره که از خوارج نهروان بود تصمیمش را عملی کرد. ابن ملجم در سحرگاه چهارشنبه نوزدهم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری در محراب مسجد کوفه در حال نماز با شمشیر زهرآگین، فرق مبارک امام را شکافت.[۱۱۲] امام علی علیه السلام در شب بیست و یکم ماه رمضان در اثر همین ضربت به شهادت رسید.[۱۱۳]
.jpg)
محراب مسجد کوفه، محل ضربت خوردن حضرت علی علیه‌السلام
پانویس
- ↑ الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۵؛إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص:۳۰۶
- ↑ إثبات الهداة، الحر العاملی ،ج۳،ص:۴۴۱ ؛ تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی ،ص:۲۰؛ کشف الغمة ج۱ ص۱۲۵؛ إزالة الخفاء (ط باکستان) ص۲۵۱؛ مرآة المؤمنین (ط الهند) ص۲۱؛ حلیة الأبرار ج۲ ص۲۱
- ↑ الأئمة الإثنا عشر، ابن طولون ،ص:۴۷
- ↑ موسوعة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام فی الکتاب والسنة والتاریخ، ج۱ ص۷۶-۷۷؛ علل الشرائع، ج۱ ص۱۶۴؛ معانی الأخبار، ص۶۲ و ۶۳؛ روضة الواعظین، ص۷۷؛ الأمالی، شیخ الصدوق، ص۱۹۵؛ الأمالی للشیخ الطوسی، ص۷۰۷؛ الثاقب فی المناقب، ابن حمزة الطوسی ص۱۹۷ و ۱۹۸؛ الجواهر السنیة، شیخ حر العاملی، ص۲۳۰؛ حلیة الأبرار، سید هاشم البحرانی، ج۲ ص۲۲ ومدینة المعاجز ج۱ ص۴۸ وبحار الأنوار ج۳۵ ص۹؛ بشارة المصطفى، محمد بن علی الطبری، ص۲۷؛ کشف الغمة، إربلی، ج۱ ص۶۱؛ کشف الیقین، علامة الحلی، ص۱۹.
- ↑ إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج ۱، ص ۳۶۴، مکتبة بنی هاشم، تبریز، ۱۳۸۱ق
- ↑ ارشاد، ج ۱، ص ۳۵۶
- ↑ این ازدواج بنا به وصیت زهرا سلام الله علیها انجام شد که به على علیه السلام گفت: «او براى فرزندانم همچون من است» نک:روضة الواعظین: ص ۱۶۸، کتاب سلیم بن قیس: ج ۲ ص ۸۷۰ ح ۴۸ وراجع علل الشرائع: ص ۱۸۸ ح ۲
- ↑ الطبقات الکبرى: ج۸ ص۲۸۵، تهذیب الکمال: ج۳۵ ص۱۲۷ الرقم ۷۷۸۴، تاریخ الطبری: ج ۵ ص ۱۵۴، الکامل فی التاریخ: ج ۲ ص ۴۴۰، حلیة الأولیاء: ج ۲ ص ۷۵ ح ۱۵۸، سیر أعلام النبلاء: ج ۲ ص ۲۸۳ الرقم ۵۱، اُسد الغابة: ج ۷ ص ۱۳ الرقم ۶۷۱۳، الاستیعاب: ج ۴ ص ۳۴۸ الرقم ۳۲۶۴، الإصابة: ج ۸ ص ۱۵ الرقم ۱۰۸۰۹
- ↑ مقاتل الطالبیین: ص ۹۰
- ↑ الإرشاد: ج ۱ ص ۳۵۴
- ↑ الطبقات الکبرى: ج ۳ ص ۲۰
- ↑ تهذیب الکمال: ج ۲۰ ص ۴۷۹ الرقم ۴۰۸۹
- ↑ تذکرة الخواصّ: ص ۵
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۳۴؛ وسائل‌الشیعة، حر عاملی، ج۱۴، ص۶۰۰.
- ↑ الأمالی للصدوق: ص ۶۳۴ ح ۸۵۰ بحار الأنوار: ج ۳۸ ص ۱۰۶ ح ۳۴.
- ↑ برای نمونه بنگرید: مناقب ابن مردویه، ص ۶۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۲۵ق، ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶
- ↑ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۳۸، ص: ۲۲۴
- ↑ الطبقات الکبرى: ج ۳ ص ۱۹، المعجم الکبیر: ج ۱ ص ۹۲، تاریخ بغداد: ج ۱ ص ۱۳۳، المعارف لابن قتیبة: ص ۲۰۳، تاریخ دمشق: ج ۴۲ ص ۷ و ص ۱۰ ـ ۱۴، مروج الذهب: ج ۲ ص ۳۵۹، الاستیعاب: ج ۳ ص ۱۹۷ الرقم ۱۸۷۵، اُسد الغابة: ج ۴ ص ۸۸ الرقم ۳۷۸۹، الإصابة: ج ۴ ص ۴۶۴ الرقم ۵۷۰۴، تاریخ الإسلام للذهبی: ج ۳ ص ۶۲۱، صفة الصفوة: ج ۱ ص ۱۳۰، البدایة والنهایة: ج ۷ ص ۲۲۳ ؛ تهذیب الأحکام: ج ۶ ص ۱۹، الإرشاد: ج ۱ ص ۵، تاج الموالید: ص ۸۷، تاریخ موالید الأئمّة علیهم السلام: ص ۱۶۹، المستجاد: ص ۲۹۴، روضة الواعظین: ص ۸۷، عمدة الطالب: ص ۵۹.
- ↑ الفصول المهمّة: ص ۱۲۹ ؛ تاج الموالید: ص ۸۸، إعلام الورى: ج ۱ ص ۳۰۷.
- ↑ المعجم الکبیر ج۶ ص۱۶۷ و ۱۴۹ وتاریخ مدینة دمشق ج۴۲ ص۱۷ و ۱۸ وتاریخ الأمم والملوک ج۲ ص۴۰۹ وتذکرة الخواص ج۱ ص۱۲۷ وکشف الغمة ج۱ ص۱۳۶ وبحار الأنوار ج۳۵ ص۶۰ ومناقب علی بن أبی طالب "علیه السلام" وما نزل من القرآن فی علی "علیه السلام" لابن مردویه الأصفهانی ص۵۳ ومناقب آل أبی طالب لابن شهرآشوب ج۲ ص۳۰۵ وجواهر المطالب ج۱ ص۳۰ وشرح إحقاق الحق (الملحقات) ج۱۵ ص۵۹۷ وج۳۰ ص۱۳۸ ومقاتل الطالبیین ص۲۵ و ۲۶ وعن البخاری، ومسلم، والسنن الکبرى للبیهقی ج۲ ص۶۲۵ وتاریخ الإسلام للذهبی ج۳ ص۲۶۲، وغیر ذلک.
- ↑ المستدرک على الصحیحین: ج ۳ ص ۶۶۶ ح ۶۴۶۳، السیرة النبویة لابن هشام: ج ۱ ص ۲۶۲، تاریخ الطبری: ج ۲ ص ۳۱۳، الکامل فی التاریخ: ج ۱ ص ۴۸۴، علل الشرائع: ص ۱۶۹ ح ۱، المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۱۷۹، إعلام الورى: ج ۱ ص ۱۰۵، روضة الواعظین: ص ۹۸
- ↑ نهج البلاغة: الخطبة ۱۹۲
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۴۱ و ۴۲ و ۴۳؛ میزان الإعتدال، ج۲، ص۳ و ۴۱۶؛ المعجم الکبیر للطبرانی، ج۶، ص۲۶۹.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ج ۳، ص ۱۹۱-۲۱۳.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ترجمه رسولى محلاتى، ج۱، ص۴۳؛ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۱۹، ص۶۰؛الأمالی (للطوسی)، النص، ص۴۶۳
- ↑ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۱، ص۱۵۴
- ↑ الأئمة الإثنا عشر، ابن طولون ،ص:۴۹ ؛الإصابة، ابن حجر العسقلانی ، ج۴، ص۴۶۴؛ تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص۲۸
- ↑ مناقب أهل البیت(ع)،ابن المغازلی جلد۱، صفحه۴۲۹؛إحقاق الحق و إزهاق الباطل،التستری، القاضی نور الله، جلد۳۰، صفحه۲۲۰؛الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۱، ص: ۷۹
- ↑ زندگانى دوازده امام علیهم السلام ،ج۱،ص:۱۹۷؛أعیان الشیعة، محسن الأمین ،ج۱، ص۳۸۴
- ↑ إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱، ص۱۷۶؛ الإرشاد، المفید ،ج۱، ص:۸۲
- ↑ سیره رسول خدا(ص)، جعفریان ،ص:۵۱۶
- ↑ بحار الأنوار، المجلسی ،ج۴۱،ص:۸۴
- ↑ الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۸۵ ؛ إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص:۱۷۸؛فرائد السمطین، الحموی الشافعی ،ج۱،ص:۲۵۸
- ↑ إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص:۳۷۸؛ فرائد السمطین، الحموی الشافعی ،ج۱،ص:۲۵۸
- ↑ سیره رسول خدا(ص)، جعفریان ،ص:۵۵۹ ؛الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۹۸
- ↑ فرائد السمطین، الحموی الشافعی ،ج۱،ص:۲۵۶؛ بحار الأنوار، المجلسی ،ج۳۹،ص:۱؛ إثبات الهداة، الحر العاملی ،ج۳،ص:۲۶۵
- ↑ إثبات الهداة، الحر العاملی ،ج۱،ص:۳۹۱؛ الإرشاد، المفید ،ج۱،ص:۱۲۵
- ↑ إعلام الورى، الطبرسی،ج۱، ص۲۰۷؛ ینابیع المودة، القندوزی ،ج۱، ص۱۵۴؛ الإصابة، ابن حجر العسقلانی ،ج۴،ص:۴۶۶؛
- ↑ أعیان الشیعة، محسن الأمین ،ج۱،ص:۳۳۱؛ الإصابة، ابن حجر العسقلانی ،ج۴،ص:۴۶۶
- ↑ ینابیع المودة، القندوزی، ج۲، ص۳۸۶ ؛ مناقب أمیر المؤمنین(ع)، الکوفی ، ج۲، ص۵۶۲؛ مدینة المعاجز، البحرانی، ج۱، ص۱۷۵
- ↑ علامه امینی در الغدیر دهها منبع تاریخی برای این واقعه گزارش نموده است. رک: الغدیر، ج۷، صص ۱۰-۱۴
- ↑ الإرشاد، المفید ،ج۱،ص۱۴۰ ؛ إعلام الورى، الطبرسی ،ج۱،ص۳۸۶ ؛المناقب، ابن شهرآشوب ،ج۳، ص۱۴۳ ؛
- ↑ سوره شعراء، ۲۱۴.
- ↑ تاریخ الطبری: ج ۲ ص۳۱۹ـ۳۲۱، تاریخ دمشق: ج ۴۲ ص ۴۸ ح ۸۳۸۱، تفسیر الطبری: ج ۱۱ الجزء۱۹ ص ۱۲۱، شرح نهج البلاغة: ج ۱۳ ص ۲۱۰، شواهد التنزیل: ج ۱ ص ۴۸۶ ح ۵۱۴؛ الکامل فی التاریخ: ج ۱ ص ۴۸۷، کنز العمّال: ج ۱۳ ص ۱۳۱ ح ۳۶۴۱۹ و ص ۱۱۴ ح ۳۶۳۷۱ ؛ مجمع البیان: ج ۷ ص ۳۲۲
- ↑ سوره مائده، آیه ۶۷
- ↑ سوره مائده، آیه ۳
- ↑ الکافی، کلینی، ۴/۲۷/۸
- ↑ صحیح بخاری، کتاب فضائل اصحاب النبی، باب ۹ حدیث ۳۷۰۶؛ صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه، باب ۴، حدیث ۲۴۰۴، ص ۱۰۴۱؛ سنن ترمزی، کتاب المناقب، باب ۲۱ حدیث ۳۷۳۱، ص۹۸۱.
- ↑ سوره فرقان آیه ۳۵
- ↑ سوره طه، آیه ۳۰
- ↑ سوره طه آیه ۲۹
- ↑ سوره اعراف آیه ۱۴۲
- ↑ سوره مریم آیه ۵۳
- ↑ رک: حسن حکیم باشى، پژوهشهای قرآنی ۱۳۷۴، شماره ۲، ویژه نامه اسباب نزول؛ فتح الله نجارزادگان، نشریه طلوع، ۱۳۸۱، شماره ۱
- ↑ رک: مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
- ↑ تفسیر فرات : ص ۱۰۹ ح ۱۱۰ عن سلمان الفارسی ، الیقین : ص ۳۷۹ ح ۱۳۴ عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری
- ↑ رک: کتاب سقیفه، علامه سید مرتضی عسکری،
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، مکتبه آیة الله المرعشی، ج۱، ص۱۵۱
- ↑ رجوع شود به کتاب دانشنامه روابط سیاسی حضرت علی علیه السلام با خلفا نوشته علی لباف
- ↑ الارشاد، شیخ مفید، چاپ سنگی، ص ۱۰۷
- ↑ الدر المنثور، ج ۶، ص ۳۱۷، الارشاد ص ۱۰۶
- ↑ بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۲۲۴
- ↑ المستدرک على الصحیحین: ج ۱ ص ۶۲۸ ح ۱۶۸۲، شعب الإیمان: ج ۳ ص ۴۵۱ ح ۴۰۴۰، تاریخ دمشق: ج ۴۲ ص ۴۰۵، الریاض النضرة: ج ۳ ص ۱۶۶ ؛ شرح الأخبار: ج ۲ ص ۳۱۷ ح ۶۵۲
- ↑ الکافی: ج ۷ ص ۴۲۴ ح ۶، تهذیب الأحکام: ج ۶ ص ۳۰۶ ح ۸۴۹ و ج ۱۰ ص ۵۰ ح ۱۸۶، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۴ ص ۳۶ ح ۵۰۲۵، خصائص الأئمّة علیهم السلام: ص ۸۵، الإیضاح: ص ۱۹۱ و ۱۹۲، تفسیر العیاشی: ج ۱ ص ۷۵ ح ۱۵۵، الفضائل لابن شاذان: ص ۹۵، شرح الأخبار: ج ۲ ص ۳۱۹ ح ۶۵۵، المسترشد: ص ۵۸۳ ح ۲۵۳، المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۳۱ ؛ الاستیعاب: ج ۳ ص ۲۰۶ الرقم ۱۸۷۵ وفیه «فکان عمر یقول. . . »، ذخائر العقبى: ص ۱۴۹
- ↑ نهج البلاغه عبده، خطبه ۱۴۴؛ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۲۳۸ تا ۲۳۷ تاریخ کامل، ج ۳، ص ۳؛ تاریخ ابن کثیر، ج ۷، ص ۱۰۷؛ بحارالانوار، ج ۹، ص ۵۰۱، ط کمپانی
- ↑ ثمرة الاوراق، در حاشیه ی المستطرف، نگارش تقی الدین حموی، ج ۲، ص ۱۵، ط مصر، ۱۳۶۸ ه. ق
- ↑ المستدرک على الصحیحین: ج ۳ ص ۱۵ ح ۴۲۸۷، التاریخ الکبیر: ج ۱ ص ۹، تاریخ الطبری: ج ۴ ص ۳۹، تاریخ المدینة: ج ۲ ص ۷۵۸ ؛ الإقبال: ج ۳ ص ۲۲، المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۱۴۴ کلّها نحوه وراجع التنبیه والإشراف: ص ۲۵۲.
- ↑ عمر درباره زمین هاى حاصلخیز کوفه با اصحاب پیامبر مشورت کرد. برخى به او گفتند: آنها را میان ما قسمت کن. سپس با على علیه السلام مشورت کرد. او فرمود: «اگر امروز آنها را تقسیم کنى، براى افرادى که پس از ما مى آیند، چیزى نمى ماند. آنها را به دست آنان وا گذار تا روى آن کار کنند و [در این صورت است که] خراج آنها، هم براى ما مى شود و هم براى آیندگان ما». عمر گفت: خدا تو را موفّق بدارد! این نظر، درست است. (تاریخ الیعقوبی: ج ۲ ص ۱۵۱ وراجع فتوح البلدان: ص ۳۷۱ والأموال: ص ۶۴ ح ۱۵۱ و ص ۶۵ ح ۱۵۳. )
- ↑ تاریخ الامم و الملوک، ج ۳، ص ۲۹۶؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۱، ص ۱۸۸.
- ↑ انساب الاشراف، ج۵، ص ۱۱۱-۱۱۲
- ↑ نهج البلاغه، سید رضی/ترجمه حسین انصاریان، خطبه شماره ۳
- ↑ تاریخ دمشق: ۴۲ / ۴۳۷، تذکرة الخواص: ۵۶
- ↑ تاریخ الطبری، ج ۴، ص ۴۲۹؛ نک: انساب الاشراف، ج ۲، ص ۲۱۹
- ↑ الکامل فى التاریخ: ۲ / ۳۰۲، تاریخ الطبرى: ۴ / ۴۲۸، نهایة الأرب: ۲۰ / ۱۰
- ↑ رج: سیاست نامه امام علی (علیه السلام)/محمد محمدی ری شهری، انتشارات سازمان چاپ و نشر
- ↑ نهج البلاغة، نامه ۵۳؛ تحف العقول، ۱۴۳ و ۱۴۷؛ دعائم الإسلام: ۱ / ۳۶۷
- ↑ نهج البلاغة: نامه ۵۳
- ↑ غرر الحکم: ۶۵۶۲، عیون الحکم والمواعظ: ۳۵۷ / ۶۰۴۴
- ↑ قرب الإسناد: ۱۳۸ / ۴۸۹، بحار الأنوار: ۱۰۰ / ۳۳ / ۱۰
- ↑ وسائل الشیعة: ۱۳ / ۱۹۵ / ۱۰، بحار الأنوار: ۹۳ / ۴۶ و ۴۷
- ↑ الکافى: ۵ / ۱۴۹ / ۹، من لا یحضره الفقیه: ۳ / ۱۹۳ / ۳۷۲۳، الخصال: ۶۲۱ / ۱۰
- ↑ المواعظ العددیة: ۵۵
- ↑ نهج البلاغة: نامه ۶۷
- ↑ رج: سیاست نامه امام علی (علیه السلام)، محمد محمدی ری شهری، انتشارات سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
- ↑ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۱۷۲
- ↑ سمط النجوم العوالی، ج۲، ص ۴۴۰.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۳
- ↑ سوره رعد، آیه ۱۳
- ↑ سوره صافات، آیه ۲۴
- ↑ شواهد التنزیل، جلد ۱، ص ۱۰۷؛ صواعق المحرقه، ص ۸۹
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۰۳
- ↑ کفایة الخصام، ص ۳۴۳
- ↑ سوره تکاثر، آیه ۸
- ↑ غایة المرام، باب ۴۸؛ شواهد التنزیل، جلد ۲، ص ۳۶۸
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۷۴.
- ↑ کشف الغمه، ص ۹۳؛ ینابیع المودة، ص ۹۲؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۲۸۰.
- ↑ غایة المرام، باب ۳۶۰ - ۳۶۱
- ↑ کنوز الحقایق، ص۳۷؛ ذخائر العقبی، ص۶۸
- ↑ مستدرک علی الصحیحین، ج ۳ ص ۱۲۶
- ↑ فیض القدیر، جلد ۲، ص ۲۲۳. مناقب ابن مغازلی، ص ۴۹.
- ↑ تاریخ بغداد، جلد ۴، ص ۱۹۴.
- ↑ مناقب ابن مغازلی، ص ۸۳. جامع الصغیر، سیوطی، جلد ۱، ص ۳۷
- ↑ لسان المیزان، ج۵، ص۳۹۹؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۴۸
- ↑ کنز العمال، جلد ۶، ص ۴۰۸
- ↑ مناقب ابن مغازلی، ص ۳۷. کفایة الطالب، ص ۱۹۴
- ↑ أصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام و الرواة عنه، ج۱، ص۱۵۳
- ↑ مناقب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۵۲
- ↑ کنز العمال، ج۱۵، ص۹۴
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۱۰۷
- ↑ مسند احمدبن حنبل ، ج ۲ ص..
- ↑ تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص۱۶۶
- ↑ طبرسی، إعلام الورى، ج۱، ص۳۰۹
- ↑ طبرسی، إعلام الورى، ج۱، ص۳۰۹
منابع
- دانش نامه امیرالمؤمنین (ع) بر پایه قرآن و حدیث، محمد محمدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، قم، ۱۳۸۶.
- الصحیح من سیرة الامام علی (علیه السلام)، علامه جعفر مرتضی عاملی، موسسه فرهنگی ولاء منتظر (عج)، ۱۳۸۸.
- امامت و سیاست (تاریخ خلفاء)، ابن قتیبة دینوری (۲۷۶)، ترجمه سید ناصر طباطبایى، تهران، ققنوس، ۱۳۸۰ش.
- تاریخ الیعقوبى، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح الکاتب العباسى المعروف بالیعقوبى (م بعد ۲۹۲)، بیروت، دار صادر، بى تا.
- الکامل فی التاریخ، عز الدین أبو الحسن على بن ابى الکرم المعروف بابن الأثیر (م ۶۳۰)، بیروت، دار صادر - دار بیروت، ۱۳۸۵/۱۹۶۵.
- تاریخ سیاسی اسلام ج ۲ (تاریخ خلفا)، رسول جعفریان، انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۲.
- سیاست نامه امام علی (علیه السلام)، محمد محمدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، قم، ۱۳۸۱.
پیوندها
- بخش امام علی علیه السلام در پورتال اهل البیت علیهم السلام
- ولادت امام علی علیه‌السلام
- شهادت امام علی علیه‌السلام
| چهارده معصوم علیهم السلام |
| ↓ اسامی ↓ |
|
حضرت محمد صلی الله علیه و آله • حضرت فاطمه سلام الله علیها امام علی علیه السلام • امام حسن علیه السلام • امام حسین علیه السلام • امام سجاد علیه السلام • امام باقر علیه السلام • امام صادق علیه السلام • امام کاظم علیه السلام • امام رضا علیه السلام • امام جواد علیه السلام • امام هادی علیه السلام • امام حسن عسکری علیه السلام • امام زمان عجل الله تعالی فرجه |
| ↓ مفاهیم وابسته ↓ |
| اهل البیت علیهم السلام • عصمت • پنج تن • عترت • سادات • اهل الذکر • اکمال دین • اولی الأمر |
| ↓ آیات و احادیث مرتبط ↓ |
| آیه تطهیر • آیه امامت • آیه اکمال • حدیث ثقلین • حدیث سفینه • حدیث یوم الدار • حدیث طیر مشوی |
