ابونعیم اصفهانی
«ابونُعَیم احمد بن عبداللّه اصفهانی» (۳۳۶-۴۳۰ ق)، محدث، مورخ و متکلم برجسته مسلمان در قرن پنجم هجری بود. وی برای استماع حدیث و تکمیل دانش خود به سرزمین‌های مختلف اسلامی سفر نمود و از علمای متعددی مانند حاکم نیشابوری، اجازه نقل روایت گرفت. وی شاگردان بسیاری مانند خطیب بغدادی داشت و آثار مهمی چون «حلیة الأولیاء» و «دلائل النبوة» تألیف کرد.
| نام کامل | ابونُعیم احمد اصفهانی |
| زادروز | ۳۳۶ قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | ۴۳۰ قمری |
| مدفن | اصفهان |
|
| |
| اساتید |
عبداللّه بن جعفر بن فارسی، جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری، دارقطنی، حاکم نیشابوری،... |
| شاگردان |
خطیب بغدادی، ابوسعد مالینی، ابوعلی حداد، ابوالقاسم هذلی،... |
| آثار |
دلائل النبوة، حلیة الأولیاء، مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین، معرفة الصحابه، الطب النبوی، صفة الجنة، ذکر اخبار اصبهان،... |
زندگی‌نامه
ابونُعیم احمد بن عبداللّه بن احمد بن اسحاق اصفهانی مهرانی، در ماه رجب سال ۳۳۶ قمری در اصفهان چشم به جهان گشود.[۱] نسبش از جانب پدر به جعفر طیار و از طرف مادر به محمد بن یوسف نباء می‌رسد. گفته شده خاندان علامه مجلسی، نسب خود را به ابونعیم می‌رساندند.
عبدالوهاب سُبکی، ابونعیم اصفهانی را از شافعیان شمرده است.[۲] از طرف دیگر ابن عساکر از وی با عنوان اشعری یاد کرده است.[۳] ابن جوزی نیز او را متمایل به اشعریان دانسته است.[۴] او همزمان صوفی نیز بود. برخی علمای شیعه نیز مانند صاحب ریاض العلماء و میر محمدحسین خاتون‌آبادی گفته‌اند که برخی از مدارک از تشیع او حکایت می کنند، مانند مطالب مندرج در کتاب «حلیة الأولیاء» که مورد استناد شیعه و سنی است. همچنین مطالب مندرج در کتاب «المهدی» به نقل از علامه مجلسی این طور اظهار می کند که هر چند در ظاهر او عامی مذهب بوده، اما گفته‌های او بر این موضوع دلالت دارد که در باطن شیعه بوده و برحسب اقتضای زمان تظاهر به تشیع نمی‌کرده است. همچنین بنا به گفته شیخ بهایی به این که مندرجات «حلیة الأولیاء» طوری است که تشیع او از آن ظاهر می‌شود.
ابونعیم، یکی از چهره های اصلی مکتب حدیثی شهر اصفهان است. او به عنوان یکی از کسانی که در ایجاد تمایلات شیعی و علوی در میان اصحاب حدیث نقش بسزا داشتند، قابل اشاره است. میراث او در حوزه رجال و تاریخ بسیار با ارزش است.
درباره جرح و تعدیل او سخن‌ها گوناگون است، گروهی او را ثقه دانسته‌اند.[۵] اگرچه برخی او را به دلیل روایت احادیث ضعیف، حتی مجهول، و تسامح و تساهل او در نقل حکایات صوفیان مورد انتقاد قرار داده‌اند،[۶] اما آوازه او به عنوان محدثی مشهور و مورد احترام همچنان باقی است.
ابونعیم اصفهانی سرانجام در سال ۴۳۰ قمری در ۹۴ سالگی در اصفهان دیده از جهان فرو بست.[۷] به گفته برخی، مزاری در محله آب بخشان یا مردبان اصفهان وجود دارد که منسوب به ابونعیم است و گویا سنگ نوشته‌ای هم داشته است.[۸]
تحصیل و اساتید
ابونعیم اصفهانی به گزارش منابع، نخست در سال ۳۴۴ ق. در اصفهان و نزد پدرش و نیز عبداللّه بن جعفر بن فارسی به کسب دانش و استماع حدیث پرداخت. در همین دوره پدرش از محدثانی همچون جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری و خشیمة بن سلیمان شامی، برای او اجازه روایت گرفت. از دیگر شیوخ متقدم او کسانی چون احمد بن بندار شعّار، ابوالشیخ اصفهانی، ابوالقاسم طبرانی و ابواحمد عسّال را می توان برشمرد.[۹]
ابونعیم از سال ۳۵۶ ق. برای آموختن و استماع حدیث به مشرق و مغرب قلمرو اسلامی سفر کرد و شهرها و سرزمین های مختلف گرگان، خراسان، همدان، عراق، حجاز، شام، مصر و اندلس را درنوردید و در این سفرها که دست کم تا ۳۵۹ ق. ادامه داشت،[۱۰] از بسیاری از شیوخ زمان خود همچون دار قطنی، حاکم نیشابوری، ابوبکر آجری، ابوبکر بن خلاد نصیبی، ابراهیم بن ابی العزائم، محمد بن جیش، محمد بن اسحاق اهوازی، ابوبکر قطیعی و ابن صوّاف بهره جست و اجازه روایت گرفت.[۱۱]
شاگردان
ابونعیم شاگردان و راویان بسیاری داشت و از این میان کسانی چون خطیب بغدادی، ابوسعد مالینی، ابوعلی حداد و ابوالقاسم هذلی صاحب «الکامل» را می‌توان نام برد.[۱۲]
آثار و تألیفات
ابونعیم اصفهانی آثار بسیاری از خود به جای گذاشت که عبارت‌اند از:
- منقبة المطهرین و مرتبة الطیبین،
- دلائل النبوة،
- حلیة الأولیاء و طبقات الاصفیاء، در شرح حال بزرگان و رجال دنیای اسلام به ویژه بیان فضایل اهل بیت(علیهم السلام)
- مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین علیه السلام، ابن بطریق بیشتر احادیث ابونعیم در این کتاب را در «خصائص الوحی المبین» خود نقل کرده است.
- الخصائص فی فضل علی(ع)،
- اربعون حدیثاً فی المهدی(ع)،
- معرفة الصحابه، در شرح حال صحابه،
- فضائل الصحابه،
- صفة الجنة،
- المستخرج علی الصحیح البخاری،
- المستخرج علی الصحیح المسلم،
- ذکر اخبار اصبهان (تاریخ اصفهان)،
- الاربعین فی الحدیث،
- حرمة المساجد،
- الطب النبوی،
- فضل اللّه لعالم العفیف،
- الریاضة والادب،
- معجم الشیوخ،
- طبقات المحدثین و الرواة،
- المنتخب من کتاب الشعراء،
- فضائل الخلفاء الاربعه،
- الامامة و الرد علی الرافضه،
- الاربعین علی مذهب المحققین من الصوفیه،
- الفوائد مختصر الاستیعاب.
پانویس
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۲۷۵.
- ↑ سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۸.
- ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۶.
- ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۲۶۸.
- ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ص۹۱.
- ↑ ابن جوزی، ابوالفرج، تبلیس ابلیس، ص ۱۶۹.
- ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۰.
- ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۲۵۵.
- ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۹.
- ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۰.
- ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۹.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۱۹۵.
منابع
- "احمد بن عبدالله اصفهانی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۳، ص۵۱.
- نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "ابونعیم اصفهانی"، حسن انصاری، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
- "ابونعیم احمد بن عبداللّه اصفهانی و تاریخ نگاری اسلامی"، رسول جعفریان، آیینه پژوهش.
- "درباره حافظ ابونعیم اصفهانی"، سایت ایرنا.
