متعال (اسم الله)
لفظ «مُتَعال» در قرآن کریم يک بار و به عنوان وصف خداوند آمده است، چنانكه مى‌فرمايد: «عالِمُ الغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الكَبيرُ المُتَعالِ».(سوره رعد/9) «داناى پنهان و آشكار بزرگ و برتر».
لفظ «متعال» از «عُلُوّ» به معنى بلندى گرفته شده است، و متعال مشتق از تعالى و آن به معنى مبالغه در «عُلُوّ» است، چنانكه مى فرمايد: «سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمّا يَقُولُونَ عُلُوّاً كَبيراً»(سوره اسراء/43) جمله «عُلُوّاً كَبيراً» جانشين مفعول مطلق است كه حذف شده و تقدير آيه چنين است: «تَعالى عمّا يَقُولون تعالياً» برتر است خدا از آنچه مى گويند نوعى برترى، آنگاه به جاى مفعول مطلق جمله «عُلُوّاً كَبيراً» آمده است.
در آيه مورد بحث، خداوند متعال با سه صفت توصيف شده است: 1. «عالم الغيب والشهادة» 2. «الكَبير» 3. «المُتعال».
بررسى معانى هر يك از اين سه صفت، ثابت مى كند كه خدا بر موجودات تسلط دارد، زيرا لازمه آگاهى از پنهان و آشكارا و بزرگى و برترى، تسلط بر ما سوى است.
ولى احتمال دارد كه تعالى به معنى برتر، كه ملازم با تسلط است نباشد، بلكه مقصود از برترى، برتر بودن از آنچه كه مشركان درباره آن مى انديشند باشد، مثلاً براى او فرزند فرض مى كردند و لذا قرآن در نفى اين نوع انديشه ها از ذات اقدس الهى از واژه «تعالى» بهره گرفته مى فرمايد: «وَ جَعَلُوا للّهِ شُرَكاءَ الجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَ خَرَقُوا لَهُ بَنِينَ وَ بَنات بِغَيْرِ عِلْم سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمّا يَصِفُونَ».(سوره انعام/100) «براى خدا شريكانى از جن قرار دادند در حالى كه جن مخلوق است، همچنين از روى نادانى دختران و پسرانى براى خدا تصور كرده اند، خدا منزه و برتر از توصيف آنها است».
همين گونه كه ملاحظه مى فرماييد، در مقام تنزيه و پيراستن از شريك و داشتن فرزند -كه همگى مايه نقص است-، كلمه «تعالى» بكار برده شده است. در واقع «متعال» اسمى است براى خداوند متعال، چون افعال او از سنخ افعال خلايق نيست.
منابع
- منشور جاوید، جعفر سبحانی، ص353، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله سبحانی.
- ترجمه شرح الاسماء الحسنى از علّامه سيدحسين همدانى دورودآبادى.
