سوره اعلی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
(ویرایش)
 
(۱۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
نام هشتاد و هفتمین سوره [[قرآن كریم]].
+
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
  
این سوره مكى و هفتمین یا هشتمین سوره در ترتیب نزول است و پس از سوره تكویر و پیش از [[سوره لیل]] نازل شده است.<ref> مجمع‌البیان، ج 10، ص 612؛ الاتقان، ج 1، ص 18؛ البرهان فى علوم القرآن، ج 1، ص 280.</ref> در ترتیب مصحف، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو [[سوره طارق]] و [[سوره غاشیه]] قرار گرفته و داراى 19 آیه و 78 كلمه است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 514.</ref> نام این سوره از واژه «الاَعلى» به معناى «برتر» از نخستین آیه آن: «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الاَعلى» گرفته شده است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 514.</ref>
+
{{شناسنامه سوره
 +
|نام=اعلی
 +
|قبلی=طارق
 +
|بعدی=غاشیه
 +
|شماره=۸۷
 +
|جزء=۳۰
 +
|محل نزول=مکه
 +
|ترتیب نزول
 +
|تعداد آیه=۱۹
 +
}}
  
در برخى روایات آیات 14 ـ 15 این سوره: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَكّى × و ذَكَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّى» به [[زكات]] فطره و نماز عید تفسیر شده،<ref> فقه‌القرآن، ج 1، ص 252؛ كنزالعرفان، ج 1، ص 248.</ref> در حالى‌ كه تشریع این دو پیرو تشریع روزه در مدینه بوده است از همین‌رو برخى، احتمال داده‌اند بخش‌هاى پایانى سوره در [[مدینه]] نازل شده باشد.<ref> المیزان، ج 2، ص 264؛ مجمع‌البیان، ج 10، ص 722.</ref>
+
'''سوره اعلی''' هشتاد و هفتمین [[سوره]] از [[قرآن|قرآن کریم]] است و دارای ۱۹ [[آیه]] می باشد. این سوره از سور «[[مسبحات]]»، یعنى از ۷ سوره‌اى است که با [[تسبیح]] الهى آغاز شده است.<ref> معجم علوم القرآن، ص ۲۶۸.</ref>
  
بنا به نقلى ضحاك، مفسر تابعى این سوره را مدنى دانسته است؛<ref> مجمع البیان، ج 10، ص 717؛ كشف‌الاسرار، ج 10، ص 462.</ref> اما برخى مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، نزول یكباره آن را در [[مكه]] و در اوایل بعثت ترجیح داده‌اند و اشاره به زكات فطره و نماز عید را به معناى ترغیب به این كارها و نزول را سابق بر حكم دانسته‌اند؛ نه به معناى تشریع.<ref> التفسیرالحدیث، ج 1، ص 517ـ518؛ كشف‌الاسرار، ج 10، ص 462؛ تفسیر قرطبى، ج 20، ص 17.</ref>
+
==نزول سوره==
 +
این سوره [[سوره های مکی و مدنی|مکى]] و هفتمین یا هشتمین [[سوره]] در [[ترتیب نزول سوره ها|ترتیب نزول]] است و پس از [[سوره تکویر|سوره تکویر]] و پیش از [[سوره لیل]] نازل شده است.<ref> مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۲؛ الاتقان، ج ۱، ص ۱۸؛ البرهان فى علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۰.</ref> همچنین در ترتیب مصحف، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو [[سوره طارق]] و [[سوره غاشیه]] قرار گرفته و داراى ۱۹ [[آیه]] و ۷۸ کلمه است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج ۱، ص ۵۱۴.</ref> نام این سوره از واژه «الاَعلى» به معناى «برتر» از نخستین آیه آن یعنی {{متن قرآن|«سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلى»}} گرفته شده است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج ۱، ص ۵۱۴.</ref>
  
برخى در بیان ارتباط [[سوره اعلى]] با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: سوره طارق و اعلى هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنان‌كه سوره اعلى به مؤمن، كافر، جهنم و بهشت اشاره مى‌كند و سوره غاشیه به شرح آنها پرداخته است.<ref> اسرار ترتیب القرآن، ص 157.</ref> سوره اعلى از سور «مسبحات» یعنى از 7 سوره‌اى است كه با تسبیح الهى آغاز شده است.<ref> معجم علوم القرآن، ص 268.</ref>
+
در برخى روایات، آیات ۱۴ ـ ۱۵ این سوره: {{متن قرآن|«قَد اَفلَحَ مَن تَزَکى * و ذَکرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّى»}} به [[زکات]] فطره و [[نماز عید فطر|نماز عید]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] شده،<ref> فقه‌القرآن، ج ۱، ص ۲۵۲؛ کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۴۸.</ref> در حالى‌ که تشریع این دو، پیرو تشریع [[روزه]] در [[مدینه]] بوده است؛ از همین‌رو، برخى احتمال داده‌اند بخش‌هاى پایانى سوره اعلی در مدینه نازل شده باشد.<ref> المیزان، ج ۲، ص ۲۶۴؛ مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۲۲.</ref>
  
'''فضاى نزول:'''
+
بنا به نقلى ضحاک، مفسر [[تابعین|تابعى]] این سوره را [[سوره های مکی و مدنی|مدنى]] دانسته است؛<ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۷؛ کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص ۴۶۲.</ref> اما برخى مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، [[نزول قرآن|نزول]] یکباره آن را در [[مکه]] و در اوایل [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|بعثت]] ترجیح داده‌اند و اشاره به زکات فطره و نماز عید را به معناى ترغیب به این کارها و نزول را سابق بر حکم دانسته‌اند؛ نه به معناى تشریع.<ref> التفسیرالحدیث، ج ۱، ص ۵۱۷ـ۵۱۸؛ کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص ۴۶۲؛ تفسیر قرطبى، ج ۲۰، ص ۱۷.</ref>
 +
===ارتباط با سوره‌های دیگر===
  
این سوره در آغازین روزهاى دعوت علنى پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله نازل شده است؛ یعنى زمانى كه هنوز قریش به صورت جدى و گسترده به رویارویى با پیامبر صلى الله علیه و آله نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشركان و مكذبان، دورنماى كلى از دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله و اهداف آن را نشان مى‌دهد.<ref> التفسیر الحدیث، ج 1، ص 511 ـ 512.</ref> با توجه به فضاى نزول مى‌توان گفت كه غرض این سوره آماده ساختن پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله براى رسالت جهانى اوست.<ref> من وحى القرآن، ج 24، ص 193 ـ 194.</ref>
+
برخى در بیان ارتباط [[سوره اعلى]] با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: [[سوره طارق]] و اعلى هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنان‌که سوره اعلى به مؤمن، کافر، [[جهنم]] و [[بهشت]] اشاره مى‌کند و [[سوره غاشیه]] به شرح آنها پرداخته است.<ref> اسرار ترتیب القرآن، ص ۱۵۷.</ref>
  
'''محتواى سوره:'''
+
===فضاى نزول===
  
سوره اعلى در آغاز، خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله او را به تسبیح شایسته نام پروردگار بلندمرتبه، فرمان مى‌دهد؛ پروردگارى كه پس از آفرینش موجودات با هدایت تكوینى آنان را در مسیر كمال قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌اى به رویانیدن گیاهان از دل زمین براى چراى حیوانات و خشك و سیاه شدن آن ادامه مى‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌فرماید: ما [[قرآن]] را بر تو نازل مى‌كنیم و آن را به تو مى‌آموزیم، به ‌گونه‌اى كه (با قدرت و مشیت الهى) هرگز فراموش نخواهى كرد و ما تو را با روشى آسان براى تبلیغ این رسالت جهانى آماده مى‌كنیم.
+
این سوره در آغازین روزهاى [[دعوت علنی پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله|دعوت علنى پیغمبر اکرم]] صلى الله علیه و آله نازل شده است؛ یعنى زمانى که هنوز [[قریش]] به صورت جدى و گسترده به رویارویى با [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلى الله علیه و آله نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشرکان و مکذبان، دورنماى کلى از دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله و اهداف آن را نشان مى‌دهد.<ref> التفسیر الحدیث، ج ۱، ص ۵۱۱ ـ ۵۱۲.</ref> با توجه به فضاى نزول مى‌توان گفت که غرض این سوره، آماده ساختن پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله براى [[نبوت|رسالت]] جهانى اوست.<ref> من وحى القرآن، ج ۲۴، ص ۱۹۳ ـ ۱۹۴.</ref>
  
تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذكر، سودمند باشد به آنان تذكر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله به دو دسته تقسیم مى‌كند: گروهى كه به موجب ترس از خدا متذكر شده، به سوى پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌آیند و دسته شقى و بدفرجام كه از وى دورى مى‌گزینند و كیفر چنین گروهى آتش بزرگى است كه در آن وارد مى‌شوند و مرگ و زندگى در آن راه ندارد، آنگاه تأكید مى‌ورزد كه اهل تزكیه كه بر یاد خدا و گزاردن نماز اصرار دارند رستگار مى‌شوند. در پایان به رویكرد آدمیان و محور اصلى دعوت پیامبران اشاره مى‌كند كه شما (مردم) دنیا را بر آخرت ترجیح مى‌دهید، در حالى‌ كه آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه كتب آسمانى پیشین، از جمله كتاب‌هاى [[حضرت ابراهیم]] و [[حضرت موسى]] علیهماالسلام آمده است.
+
==محتواى سوره==
  
'''فضایل سوره:'''
+
سوره اعلى در آغاز، خطاب به [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله او را به [[تسبیح]] شایسته نام پروردگار بلندمرتبه، فرمان مى‌دهد؛ پروردگارى که پس از آفرینش موجودات با هدایت تکوینى آنان را در مسیر کمال قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌اى به رویانیدن گیاهان از دل زمین براى چراى حیوانات و خشک و سیاه شدن آن ادامه مى‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌فرماید: ما [[قرآن]] را بر تو نازل مى‌کنیم و آن را به تو مى‌آموزیم، به ‌گونه‌اى که (با قدرت و مشیت الهى) هرگز فراموش نخواهى کرد و ما تو را با روشى آسان براى تبلیغ این [[دعوت جهانی پیامبر اسلام (ص)|رسالت جهانى]] آماده مى‌کنیم. تو مردم را به [[اسلام]] فراخوان و اگر تذکر، سودمند باشد به آنان تذکر ده.
  
بر اساس روایات، پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله هنگام تلاوت «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الأعلى» بدون فاصله ذكر «سبحان ربى الأعلى» را نیز مى‌گفت. [[اهل بیت]] علیهم‌السلام و صحابه نیز به پیروى از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین مى‌كردند. بر پایه برخى روایات پس از نزول «سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الاَعلى» [[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله به ذكر «سبحان ربّى الأعلى» در سجود امر كرده است.<ref> مسند احمد، ج 5، ص 155؛ سنن ‌ابن ماجه، ج 1، ص 287.</ref>
+
در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله به دو دسته تقسیم مى‌کند: گروهى که به موجب ترس از [[الله|خدا]] متذکر شده، به سوى پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌آیند و دسته شقى و بدفرجام که از وى دورى مى‌گزینند و کیفر چنین گروهى آتش بزرگى است که در آن وارد مى‌شوند و مرگ و زندگى در آن راه ندارد، آنگاه تأکید مى‌ورزد که اهل [[تزکیه نفس|تزکیه]] که بر یاد خدا و گزاردن [[نماز]] اصرار دارند رستگار مى‌شوند.  
  
بر پایه روایتى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام این سوره مورد علاقه پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله بود،<ref> مجمع البیان، ج 10، ص 717، الدرالمنثور، ج 8، ص 480.</ref> از همین‌رو قرائت آن را در [[نماز]] به اصحابش سفارش مى‌فرمود<ref> تفسیر ابن كثیر، ج 4، ص 533.</ref> و خود در نماز عید و روز جمعه، اعلى و غاشیه را مى‌خواند،<ref> الدر المنثور، ج 8، ص 480.</ref> چنان‌كه در سایر نمازهاى واجب نیز این سوره را تلاوت مى‌كرد.
+
در پایان به رویکرد آدمیان و محور اصلى دعوت [[پیامبران|پیامبران]] اشاره مى‌کند که شما (مردم) دنیا را بر [[آخرت]] ترجیح مى‌دهید، در حالى‌ که آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه کتب آسمانى پیشین، از جمله کتاب‌هاى [[حضرت ابراهیم]] و [[حضرت موسى]] علیهماالسلام آمده است.
  
از على علیه‌السلام نقل است كه 20 شب به پیامبر صلى الله علیه و آله اقتدا كردم و او در نماز جز [[سوره اعلى]] قرائت نكرد و فرمود: اگر مردم مى‌دانستند در این سوره چیست در هر روز 20 بار آن را مى‌خواندند.<ref> مجمع البیان، ج 10، ص 717.</ref>
+
==فضایل سوره==
  
راز علاقه ویژه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله به این سوره چنین تبیین شده كه خداوند در این سوره به پیامبر صلى الله علیه و آله بشارت داده كه قرآن را به ‌گونه‌اى كه فراموش نكند در قلب او جاى مى‌دهد و تبلیغ و دعوت را كه بر دوش او سنگینى مى‌كرد، آسان مى‌كند.<ref> فى ظلال القرآن، ج ص 3882.</ref>
+
بر اساس روایات، [[پیامبر اسلام|پیغمبر اکرم]] صلى الله علیه و آله هنگام [[تلاوت قرآن|تلاوت]] آیه {{متن قرآن|«سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلى»}}، بدون فاصله ذکر «سبحان ربى الأعلى» را نیز مى‌گفت. [[اهل بیت]] علیهم‌السلام و [[صحابه]] نیز به پیروى از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین مى‌کردند. طبق برخى روایات، پس از نزول آیه {{متن قرآن|«سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلى»}}، [[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله به ذکر «سبحان ربّى الأعلى» در [[سجده|سجود]] امر کرده است.<ref> مسند احمد، ج ۵، ص ۱۵۵؛ سنن ‌ابن ماجه، ج ۱، ص ۲۸۷.</ref>
  
على علیه‌السلام نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلى هنگام ورود آن حضرت به كوفه در 40 فریضه صبح این سوره را قرائت كرد. [[امام صادق]] علیه‌السلام شیعیان را به خواندن [[سوره جمعه]] و [[سوره اعلى]] در نمازهاى شب جمعه سفارش كرده و فرمود: هر كس سوره اعلى را در نماز واجب یا مستحب بخواند در قیامت به او گفته مى‌شود: از هر در مى‌خواهى به بهشت درآى. بر پایه روایتى از پیامبر، هر كس این سوره را قرائت كند خداوند به شمار هر حرفى كه بر ابراهیم، موسى و محمد صلى الله علیه و آله نازل كرده بدو پاداش مى‌دهد.<ref> البرهان، ج ص 633.</ref>
+
بر پایه روایتى از [[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان على]] علیه‌السلام، این سوره مورد علاقه پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله بود،<ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۷، الدرالمنثور، ج ۸، ص ۴۸۰.</ref> از همین‌رو قرائت آن را در [[نماز]] به اصحابش سفارش مى‌فرمود<ref> تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۳۳.</ref> و خود در نماز عید و روز [[جمعه‌‌‌‌|جمعه]]، سوره های اعلى و [[سوره غاشیه|غاشیه]] را مى‌خواند،<ref> الدر المنثور، ج ۸، ص ۴۸۰.</ref> چنان‌که در سایر نمازهاى واجب نیز این سوره را تلاوت مى‌کرد.
  
==پانویس ==
+
از على علیه‌السلام نقل است که ۲۰ شب به پیامبر صلى الله علیه و آله اقتدا کردم و او در نماز جز سوره اعلى قرائت نکرد و فرمود: اگر مردم مى‌دانستند در این سوره چیست، در هر روز ۲۰ بار آن را مى‌خواندند.<ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۷.</ref>
 +
 
 +
راز علاقه ویژه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به این سوره چنین تبیین شده که خداوند در این سوره به پیامبر صلى الله علیه و آله بشارت داده که [[قرآن]] را به ‌گونه‌اى که فراموش نکند در قلب او جاى مى‌دهد و تبلیغ و دعوت را که بر دوش او سنگینى مى‌کرد، آسان مى‌کند.<ref> فى ظلال القرآن، ج ۶، ص ۳۸۸۲.</ref>
 +
 
 +
على علیه‌السلام نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلى، هنگام ورود آن حضرت به [[کوفه|کوفه]] در ۴۰ [[نماز صبح|فریضه صبح]] این سوره را قرائت کرد. [[امام صادق]] علیه‌السلام [[شیعه|شیعیان]] را به خواندن [[سوره جمعه]] و سوره اعلى در نمازهاى شب جمعه سفارش کرده و فرمود: هر کس سوره اعلى را در نماز [[واجب]] یا [[مستحب]] بخواند، در [[قیامت]] به او گفته مى‌شود: از هر در مى‌خواهى به [[بهشت]] درآى.
 +
 
 +
و بر پایه روایتى از پیامبر، هر کس این سوره را قرائت کند، خداوند به شمار هر حرفى که بر [[حضرت ابراهیم علیه السلام|ابراهیم]]، [[حضرت موسی علیه السلام|موسى]] و [[پیامبر اسلام|محمد]] (صلى الله علیه و آله) نازل کرده بدو پاداش مى‌دهد.<ref> البرهان، ج ۵، ص ۶۳۳.</ref>
 +
 
 +
==پیوست==
 +
[[سوره اعلی/متن و ترجمه]]
 +
 
 +
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
===منابع===
+
==منابع==
 
+
* على خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد ۴، صفحه ۸۸-۹۱.
على خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد صفحه 88-91.
+
{{فهرست سوره های قرآن
 +
|سوره=۸۷.[[سوره اعلی|الأعلى]]
 +
|قبلی=۸۶.[[سوره طارق|الطارق]]
 +
|بعدی=۸۸.[[سوره غاشیه|الغاشية]]
 +
}}
 +
{{قرآن}}
  
 
[[رده: سوره های قرآن]]
 
[[رده: سوره های قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۲۴

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


<<طارق اعلی غاشیه>>
شماره: ۸۷
جزء : ۳۰
محل نزول: مکه
ترتيب نزول : ۸
تعداد آیه : ۱۹
متن و ترجمه سوره

فهرست سوره‌های قرآن


سوره اعلی هشتاد و هفتمین سوره از قرآن کریم است و دارای ۱۹ آیه می باشد. این سوره از سور «مسبحات»، یعنى از ۷ سوره‌اى است که با تسبیح الهى آغاز شده است.[۱]

نزول سوره

این سوره مکى و هفتمین یا هشتمین سوره در ترتیب نزول است و پس از سوره تکویر و پیش از سوره لیل نازل شده است.[۲] همچنین در ترتیب مصحف، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو سوره طارق و سوره غاشیه قرار گرفته و داراى ۱۹ آیه و ۷۸ کلمه است.[۳] نام این سوره از واژه «الاَعلى» به معناى «برتر» از نخستین آیه آن یعنی «سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلى» گرفته شده است.[۴]

در برخى روایات، آیات ۱۴ ـ ۱۵ این سوره: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَکى * و ذَکرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّى» به زکات فطره و نماز عید، تفسیر شده،[۵] در حالى‌ که تشریع این دو، پیرو تشریع روزه در مدینه بوده است؛ از همین‌رو، برخى احتمال داده‌اند بخش‌هاى پایانى سوره اعلی در مدینه نازل شده باشد.[۶]

بنا به نقلى ضحاک، مفسر تابعى این سوره را مدنى دانسته است؛[۷] اما برخى مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، نزول یکباره آن را در مکه و در اوایل بعثت ترجیح داده‌اند و اشاره به زکات فطره و نماز عید را به معناى ترغیب به این کارها و نزول را سابق بر حکم دانسته‌اند؛ نه به معناى تشریع.[۸]

ارتباط با سوره‌های دیگر

برخى در بیان ارتباط سوره اعلى با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: سوره طارق و اعلى هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنان‌که سوره اعلى به مؤمن، کافر، جهنم و بهشت اشاره مى‌کند و سوره غاشیه به شرح آنها پرداخته است.[۹]

فضاى نزول

این سوره در آغازین روزهاى دعوت علنى پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله نازل شده است؛ یعنى زمانى که هنوز قریش به صورت جدى و گسترده به رویارویى با پیامبر صلى الله علیه و آله نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشرکان و مکذبان، دورنماى کلى از دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله و اهداف آن را نشان مى‌دهد.[۱۰] با توجه به فضاى نزول مى‌توان گفت که غرض این سوره، آماده ساختن پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله براى رسالت جهانى اوست.[۱۱]

محتواى سوره

سوره اعلى در آغاز، خطاب به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله او را به تسبیح شایسته نام پروردگار بلندمرتبه، فرمان مى‌دهد؛ پروردگارى که پس از آفرینش موجودات با هدایت تکوینى آنان را در مسیر کمال قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌اى به رویانیدن گیاهان از دل زمین براى چراى حیوانات و خشک و سیاه شدن آن ادامه مى‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌فرماید: ما قرآن را بر تو نازل مى‌کنیم و آن را به تو مى‌آموزیم، به ‌گونه‌اى که (با قدرت و مشیت الهى) هرگز فراموش نخواهى کرد و ما تو را با روشى آسان براى تبلیغ این رسالت جهانى آماده مى‌کنیم. تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذکر، سودمند باشد به آنان تذکر ده.

در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله به دو دسته تقسیم مى‌کند: گروهى که به موجب ترس از خدا متذکر شده، به سوى پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌آیند و دسته شقى و بدفرجام که از وى دورى مى‌گزینند و کیفر چنین گروهى آتش بزرگى است که در آن وارد مى‌شوند و مرگ و زندگى در آن راه ندارد، آنگاه تأکید مى‌ورزد که اهل تزکیه که بر یاد خدا و گزاردن نماز اصرار دارند رستگار مى‌شوند.

در پایان به رویکرد آدمیان و محور اصلى دعوت پیامبران اشاره مى‌کند که شما (مردم) دنیا را بر آخرت ترجیح مى‌دهید، در حالى‌ که آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه کتب آسمانى پیشین، از جمله کتاب‌هاى حضرت ابراهیم و حضرت موسى علیهماالسلام آمده است.

فضایل سوره

بر اساس روایات، پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله هنگام تلاوت آیه «سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلى»، بدون فاصله ذکر «سبحان ربى الأعلى» را نیز مى‌گفت. اهل بیت علیهم‌السلام و صحابه نیز به پیروى از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین مى‌کردند. طبق برخى روایات، پس از نزول آیه «سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلى»، رسول خدا صلى الله علیه و آله به ذکر «سبحان ربّى الأعلى» در سجود امر کرده است.[۱۲]

بر پایه روایتى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام، این سوره مورد علاقه پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله بود،[۱۳] از همین‌رو قرائت آن را در نماز به اصحابش سفارش مى‌فرمود[۱۴] و خود در نماز عید و روز جمعه، سوره های اعلى و غاشیه را مى‌خواند،[۱۵] چنان‌که در سایر نمازهاى واجب نیز این سوره را تلاوت مى‌کرد.

از على علیه‌السلام نقل است که ۲۰ شب به پیامبر صلى الله علیه و آله اقتدا کردم و او در نماز جز سوره اعلى قرائت نکرد و فرمود: اگر مردم مى‌دانستند در این سوره چیست، در هر روز ۲۰ بار آن را مى‌خواندند.[۱۶]

راز علاقه ویژه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به این سوره چنین تبیین شده که خداوند در این سوره به پیامبر صلى الله علیه و آله بشارت داده که قرآن را به ‌گونه‌اى که فراموش نکند در قلب او جاى مى‌دهد و تبلیغ و دعوت را که بر دوش او سنگینى مى‌کرد، آسان مى‌کند.[۱۷]

على علیه‌السلام نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلى، هنگام ورود آن حضرت به کوفه در ۴۰ فریضه صبح این سوره را قرائت کرد. امام صادق علیه‌السلام شیعیان را به خواندن سوره جمعه و سوره اعلى در نمازهاى شب جمعه سفارش کرده و فرمود: هر کس سوره اعلى را در نماز واجب یا مستحب بخواند، در قیامت به او گفته مى‌شود: از هر در مى‌خواهى به بهشت درآى.

و بر پایه روایتى از پیامبر، هر کس این سوره را قرائت کند، خداوند به شمار هر حرفى که بر ابراهیم، موسى و محمد (صلى الله علیه و آله) نازل کرده بدو پاداش مى‌دهد.[۱۸]

پیوست

سوره اعلی/متن و ترجمه

پانویس

  1. معجم علوم القرآن، ص ۲۶۸.
  2. مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۲؛ الاتقان، ج ۱، ص ۱۸؛ البرهان فى علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۰.
  3. بصائر ذوى التمییز، ج ۱، ص ۵۱۴.
  4. بصائر ذوى التمییز، ج ۱، ص ۵۱۴.
  5. فقه‌القرآن، ج ۱، ص ۲۵۲؛ کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۴۸.
  6. المیزان، ج ۲، ص ۲۶۴؛ مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۲۲.
  7. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۷؛ کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص ۴۶۲.
  8. التفسیرالحدیث، ج ۱، ص ۵۱۷ـ۵۱۸؛ کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص ۴۶۲؛ تفسیر قرطبى، ج ۲۰، ص ۱۷.
  9. اسرار ترتیب القرآن، ص ۱۵۷.
  10. التفسیر الحدیث، ج ۱، ص ۵۱۱ ـ ۵۱۲.
  11. من وحى القرآن، ج ۲۴، ص ۱۹۳ ـ ۱۹۴.
  12. مسند احمد، ج ۵، ص ۱۵۵؛ سنن ‌ابن ماجه، ج ۱، ص ۲۸۷.
  13. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۷، الدرالمنثور، ج ۸، ص ۴۸۰.
  14. تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۳۳.
  15. الدر المنثور، ج ۸، ص ۴۸۰.
  16. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۱۷.
  17. فى ظلال القرآن، ج ۶، ص ۳۸۸۲.
  18. البرهان، ج ۵، ص ۶۳۳.

منابع

  • على خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد ۴، صفحه ۸۸-۹۱.
سوره قبلی:

۸۶.الطارق

۸۷.الأعلى سوره بعدی:

۸۸.الغاشية

۱.سوره فاتحه ۲.سوره بقره ۳.سوره آل عمران ۴.سوره نساء ۵.سوره مائده ۶.سوره انعام ۷.سوره اعراف ۸.سوره انفال ۹.سوره توبه ۱۰.سوره یونس ۱۱.سوره هود ۱۲.سوره یوسف ۱۳.سوره رعد ۱۴.سوره ابراهیم ۱۵.سوره حجر ۱۶.سوره نحل ۱۷.سوره اسراء ۱۸.سوره کهف ۱۹.سوره مریم ۲۰.سوره طه ۲۱.سوره انبیاء ۲۲.سوره حج ۲۳.سوره مومنون ۲۴.سوره نور ۲۵.سوره فرقان ۲۶.سوره شعراء ۲۷.سوره نمل ۲۸.سوره قصص ۲۹.سوره عنکبوت ۳۰.سوره روم ۳۱.سوره لقمان ۳۲.سوره سجده ۳۳.سوره احزاب ۳۴.سوره سبأ ۳۵.سوره فاطر ۳۶.سوره یس ۳۷.سوره صافات ۳۸.سوره ص ۳۹.سوره زمر ۴۰.سوره غافر ۴۱.سوره فصلت ۴۲.سوره شوری ۴۳.سوره زخرف ۴۴.سوره دخان ۴۵.سوره جاثیه ۴۶.سوره احقاف ۴۷.سوره محمد ۴۸.سوره فتح ۴۹.سوره حجرات ۵۰.سوره ق ۵۱.سوره ذاریات ۵۲.سوره طور ۵۳.سوره نجم ۵۴.سوره قمر ۵۵.سوره الرحمن ۵۶.سوره واقعه ۵۷.سوره حدید ۵۸.سوره مجادله ۵۹.سوره حشر ۶۰.سوره ممتحنه ۶۱.سوره صف ۶۲.سوره جمعه ۶۳.سوره منافقون ۶۴.سوره تغابن ۶۵.سوره طلاق ۶۶.سوره تحریم ۶۷.سوره ملک ۶۸.سوره قلم ۶۹.سوره الحاقه ۷۰.سوره معارج ۷۱.سوره نوح ۷۲.سوره جن ۷۳.سوره مزمل ۷۴.سوره مدثر ۷۵.سوره قیامه ۷۶.سوره انسان ۷۷.سوره مرسلات ۷۸.سوره نبأ ۷۹.سوره نازعات ۸۰.سوره عبس ۸۱.سوره تکویر ۸۲.سوره انفطار ۸۳.سوره مطففین ۸۴.سوره انشقاق ۸۵.سوره بروج ۸۶.سوره طارق ۸۷.سوره اعلی ۸۸.سوره غاشیه ۸۹.سوره فجر ۹۰.سوره بلد ۹۱.سوره شمس ۹۲.سوره لیل ۹۳.سوره ضحی ۹۴.سوره انشراح ۹۵.سوره تین ۹۶.سوره علق ۹۷.سوره قدر ۹۸.سوره بینه ۹۹.سوره زلزال ۱۰۰.سوره عادیات ۱۰۱.سوره قارعه ۱۰۲.سوره تکاثر ۱۰۳.سوره عصر ۱۰۴.سوره همزه ۱۰۵.سوره فیل ۱۰۶.سوره قریش ۱۰۷.سوره ماعون ۱۰۸.سوره کوثر ۱۰۹.سوره کافرون ۱۱۰.سوره نصر ۱۱۱.سوره مسد ۱۱۲.سوره اخلاص ۱۱۳.سوره فلق ۱۱۴.سوره ناس

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن