جمعه‌‌‌‌

«جمعه» هفتمین و آخرین روز از ایام هفته و از اعیاد چهارگانه اسلامى است. در فقه اسلام از احکام و اعمال آن در باب‌هایى نظیر طهارت، صلات، نکاح، اطعمه و اشربه و قضاء سخن گفته‌اند.

منشاء اسم روز جمعه

گویند جمعه را در جاهلیت «یوم العروبة» می گفتند و اصطلاح «یوم الجمعه» اسلامی است و اولین بار انصار در مدینه بکار بردند.

«جمعه» بضم و سکون میم هر دو صحیح است، الا آن که قراء همه بضم میم خوانده اند و قرآن را باید بدان گونه خواند که خوانده اند و اگر کلمه ای در عربی صحیح باشد به هیئتی اما قراء نخوانده باشند، برای ما جائز نیست بدان وجه بخوانیم و اگر کسی در نماز، سوره جمعه قرائت کند و آن را «الجمعة» بخواند به سکون میم، نمازش باطل است.

فضیلت جمعه

جمعه از اعیاد چهارگانه اسلامى (فطر، قربان، غدیر و جمعه) بلکه برتر از عید فطر و قربان است. در روایتى از امام صادق علیه‌السلام آمده است: «خداوند از هر چیزى، چیزى را برگزیده است... و از روزها جمعه را اختیار کرده است».

در روایتى از رسول خدا صلى الله علیه و آله، روز جمعه به عنوان سرور و آقاى روزها معرفى شده است. در روایات متعددى آمده است: جمعه روز عبادت و تقرب به خداى متعال با عمل صالح و ترک گناه است و ثواب عبادت در این روز بیش از روزهاى دیگر مى‌باشد.

از این رو، بر‌ بسیار دعا کردن و درخواست رحمت و آمرزش نمودن در روز جمعه و بسیار صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد صلى الله علیه و آله در این روز سفارش شده است. و نیز از امیرمؤمنان علیه‌السلام روایت شده که فرمود: «در روز جمعه ساعت مبارکى است که بنده در آن ساعت چیزى از خدا نمى‌خواهد مگر آن که به او عطا مى‌کند».

علاوه بر آن، روز جمعه متعلق به امام عصر علیه‌السلام است که در آن به زیارت و توجه به آن حضرت سفارش شده است. جمعه به جهت برخوردارى از قداست و حرمت، از اسباب تغلیظ در قسم (سوگند دادن) شمرده شده است.

اعمال شب و روز جمعه

نماز جمعه:

در آیات ۹ و ۱۰ سوره جمعه آمده است: «یأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن یوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلىَ‌ ذِکرِ اللَّهِ وَ ذَرُواْ الْبَیعَ ذَلِکمْ خَیرٌْ لَّکمْ إِن کنتُمْ تَعْلَمُونَ * فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَوةُ فَانتَشِرُواْ فىِ الْأَرْضِ وَ ابْتَغُواْ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکرُواْ اللَّهَ کثِیرًا لَّعَلَّکمُ‌ْ تُفْلِحُونَ»؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید، هر گاه (شما را) براى نماز روز جمعه بخوانند فى الحال به ذکر خدا بشتابید و کسب و تجارت رها کنید که این اگر بدانید براى شما بهتر خواهد بود * پس آن گاه که نماز پایان یافت (بعد از ظهر جمعه باز در پى کسب و کار خود رفته و) روى زمین منتشر شوید و از فضل و کرم خدا (روزى) طلبید، و یاد خدا بسیار کنید تا مگر رستگار و سعادتمند گردید.

خواندن نماز جمعه یکی از اعمال مربوط به این روز است که در فقه اسلامی دارای احکام خاص خود می‌باشد و در بین فقهای مذاهب مختلف اسلامی، اختلافاتی در این احکام وجود دارد. برخی نماز جمعه را بدون امام معصوم و اذن او درست نمی دانند، اما بیشتر فقهای امامیه آن را درست می دانند، اما واجب تعیینی نمی گویند انسان مخیّر است نماز جمعه بخواند یا به جای آن نماز ظهر و بعضی از متأخران آن را واجب تعیینی شمرده اند و امام را شرط ندانسته اند و این مذهب شافعی است؛ اما بنظر صحیح نمی آید چون از عهد ائمه معصومین علیهم السلام و بعد از آن تا زمان ما مردم متدین از شیعه مقید به انجام نماز جمعه نبودند و اگر واجب عینی بود در زمان ائمه علیهم السلام و نزدیک بدان ترک نمی کردند و این حکم با آن که هر هفته مکرر می شود بر کسی مخفی نمی ماند. چنانکه در اذان و اقامه نیز می گوئیم اگر در هر نماز واجب بود، برمردم مخفی نمی ماند و همه مردم بدان ملتزم بودند با آنکه می دانیم قاطبه علما آن را واجب نشمردند.

مستحبات شب و روز جمعه:

خواندن سوره‌ جمعه و سوره اعلىٰ در نماز مغرب و عشاى شب جمعه به قول مشهور و سوره‌هاى جمعه و توحید به قول برخى یا سوره‌هاى جمعه و منافقون بنابر قول برخى دیگر در نماز صبح روز جمعه، و بنابر مشهور سوره‌هاى جمعه و منافقون در نماز جمعه یا نماز ظهر و نیز نماز عصر روز جمعه مستحب است.

در روز جمعه، گزاردن چهار رکعت نماز علاوه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر - که در مجموع بیست رکعت مى‌شود - مستحب است و بنابر نظر بسیارى مستحب است بیست رکعت یاد شده قبل از زوال خوانده شود و نیز بنابر قول اکثر، مستحب است شش رکعت آن هنگام گسترده شدن نور خورشید در آسمان (تقریباً یک ساعت پس از طلوع)، شش رکعت دوم زمان بالا آمدن خورشید (حدود سه ساعت پس از طلوع) و شش رکعت دیگر قبل از زوال (تقریباً نیم ساعت پیش از ظهر) و دو رکعت آخر، نزدیک زوال خوانده شود.

نوافل زیادى در روز جمعه وارد شده که خواندن آن‌ها در این روز مستحب است؛ از قبیل نماز پیامبر صلى الله علیه و آله، نماز جعفر طیار و نماز اعرابى.

بنابر نظر گروهى، بلند خواندن قرائت در نماز ظهر روز جمعه مستحب است.

از دیگر مستحبات شب یا روز جمعه اعمال زیر است: غسل جمعه به قول مشهور؛ حمام کردن؛ استعمال بوى خوش؛ آراستن خویش و پوشیدن پاکیزه‌ترین لباس‌ها؛ گرفتن ناخن و چیدن شارب؛ خوردن انار؛ زیارت پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم‌السلام؛ به ویژه زیارت امام حسین علیه‌السلام؛ زیارت اهل قبور قبل از طلوع خورشید؛ صدقه دادن؛ آمیزش با همسر در شب و عصر جمعه و توسعه بر خانواده در خوراک.

البته در شب و روز جمعه اعمال فراوان دیگرى مستحب است که در منابع روایى همچون وسائل الشیعة، بحارالانوار و نیز کتاب‌هاى ادعیه از قبیل اقبال الاعمال و مفاتیح الجنان بدان‌ها اشاره شده است.

مکروهات روز جمعه:

حجامت کردن و شعر خواندن در روز جمعه و نیز ذبح حیوان تا ظهر روز جمعه مکروه است.

منابع

• قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه ای.
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، ج ۳، ص ۱۱۰.
• نثر طوبی؛ دائره المعارف لغات قرآن کریم، علامه شعرانی.