سوره توحید: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
(ویرایش)
 
(۲۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
نام يك‌صد و دوازدهمين سوره [[قرآن‌ كريم]].
+
{{شناسنامه سوره
 +
|نام=اخلاص
 +
|قبلی=مسد
 +
|بعدی=فلق
 +
|شماره=۱۱۲
 +
|جزء=۳۰
 +
|محل نزول=مکه
 +
|ترتیب نزول=۲۲
 +
|تعداد آیه=۴
 +
}}
  
اخلاص از سور مكى است كه پس از [[سوره ناس]] و پيش از [[سوره نجم]] نازل شده و در رتبه بيست و يكم نزول قرار گرفته است.<ref> البرهان فى علوم القرآن، ج‌ 1، ص‌ 280؛ الاتقان، ج‌ 1، ص‌ 19.</ref> به ‌دليل برخى رواياتِ اسباب نزول، احتمال نزول آن در [[مدينه]] نيز داده شده<ref> الميزان، ج‌ 20، ص‌ 387.</ref> يا حتى از سوره‌هاى مدنى شمرده شده است.<ref> الاتقان، ج‌ 1، ص ‌27.</ref>
+
'''«سوره توحید»''' یا «سوره اخلاص» ‌صد و دوازدهمین [[سوره]] از [[قرآن‌ کریم]] است. مضمون کل این سوره، خداشناسی و [[توحید]] است. برای قرائت سوره توحید فضایل بسیاری نقل شده است.
  
بنا بر روايتى از ابن ‌مسعود و ابى ‌بن ‌كعب و ابن ‌عباس اين سوره در پاسخ گروهى از مشركان [[مكه]] نازل شد كه از [[رسول ‌خدا]] صلى الله عليه و آله خواستند تا نَسَب پروردگارش را بيان ‌كند.<ref> مجمع‌البيان، ج 10، ص 859؛ تفسير ابن كثير، ج 4، ص‌ 604‌ـ‌605؛ الدرالمنثور، ج‌ 8، ص‌ 670.</ref> اما طبق رواياتى ديگر نزول اين سوره در پاسخ برخى از دانشمندان يهود دانسته شده كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين درخواستى داشتند.<ref> مجمع‌البيان، ج‌ 10، ص‌ 859.</ref>
+
==نزول سوره==
  
در روايتى از [[امام صادق]] عليه‌السلام نيز نظر اخير تأييد شده است.<ref> مجمع‌البيان، ج‌ 10، ص‌ 859.</ref> در اين دسته دوم از رواياتِ سبب نزول بيان نشده كه پرسش يهود از پيامبر در مدينه صورت گرفته بلكه حتى در پاره‌اى از آن‌ها آمده كه شمارى از عالمان يهود به مكه آمده و در آن‌جا از رسول ‌خدا صلى الله عليه و آله درباره نسب خدا سؤال كرده‌اند؛<ref> مجمع‌البيان، ج‌ 10، ص‌ 859.</ref> اما همين روايات سبب شده است كه برخى مفسران نزول سوره اخلاص را در مدينه بدانند.<ref> الاتقان، ج‌ ص‌ 26.</ref> گروهى ديگر نيز بدون استناد به دليلى معتبر براى جمع اين دو دسته از روايات به نزول مكرر [[سوره اخلاص]] در مدينه نظر داده‌اند.<ref> الاتقان، ج‌ 1، ص‌ 26.</ref>
+
«سوره اخلاص» از [[سوره های مکی|سوره های مکى]] است که پس از [[سوره ناس]] و پیش از [[سوره نجم]] نازل شده و در رتبه بیست و یکم نزول قرار گرفته است.<ref> البرهان فى علوم القرآن، ج‌ ۱، ص‌ ۲۸۰؛ الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۱۹.</ref> به ‌دلیل برخى روایاتِ [[اسباب نزول]]، احتمال نزول آن در [[مدینه]] نیز داده شده<ref> المیزان، ج‌ ۲۰، ص‌ ۳۸۷.</ref> و یا حتى از [[سوره های مدنی|سوره‌ هاى مدنى]] شمرده شده است.<ref> الاتقان، ج‌ ۱، ص ‌۲۷.</ref>
  
اين سوره 4 آيه دارد اما قاريان مكه و شام شمار آيات آن را 5 آيه دانسته‌اند به اين صورت كه هر يك از «لَم يَلِد» و «لَم يُولَد» را آيه‌اى جدا به ‌شمار آورده‌اند؛<ref> مجمع‌البيان، ج‌ 10، ص‌ 854؛ بصائر ذوى التمييز، ج‌ 1، ص‌ 553.</ref>  همچنين اين سوره داراى 17‌ كلمه و 47 حرف است و در روايات و منابع قديمى‌تر از آن به سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» ياد ‌شده است؛<ref> صحيح البخارى، ج‌ 6، ص‌ 115؛ سنن الدارمى، ج‌ 2، ص‌ 459‌ـ‌461؛ روح المعانى، مج‌ 16، ج‌ 30، ص‌ 476.</ref> با اين حال مجموعاً 20 نام كه اكثر آن‌ها اوصافى بر گرفته از مضمون سوره يا رواياتِ آثار و فضايل است براى آن ياد ‌شده: توحيد (زيرا مضمون سوره فقط مشتمل بر معارف توحيد است)<ref> بيان السعاده، ج‌ 4، ص‌ 281.</ref>، اخلاص (چون معتقد به اين سوره مؤمن مخلص است يا آن كه خداى تعالى قارى آن را از [[دوزخ]] خلاصى مى‌بخشد يا براى آن كه اين سوره بر صفات سلبيه خدا مشتمل است. از اين ‌رو خدا را از صفات نقص خالص مى‌گرداند)<ref> الكافى، ج ص 91؛ نورالثقلين، ج‌ 5، ص 707.</ref>، نسبة‌الرب (برگرفته از رواياتى چند منقول از [[رسول ‌خدا]] صلى الله عليه و آله، ائمه معصومين و نيز صحابه كه اين سوره را نسب و صفت پروردگار معرفى كرده‌اند) بنا به روايتى از [[امام صادق]] عليه‌السلام خداوند در معراجِ پيامبر خطاب كرده است: «اقراء قل هو اللّه أحد كما أنزلت فإنّها نَسَبى و‌...».<ref> الكافى، ج 1، ص 91؛ نورالثقلين، ج‌ 5، ص 707.</ref>
+
بنا بر روایتى از [[ابن مسعود|ابن ‌مسعود]] و [[ابی بن کعب|ابى ‌بن ‌کعب]] و [[ابن عباس|ابن ‌عباس]] این سوره در پاسخ گروهى از مشرکان [[مکه]] نازل شد که از [[رسول ‌خدا]] صلى الله علیه و آله خواستند تا نَسَب پروردگارش را بیان ‌کند.<ref> مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۸۵۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص‌ ۶۰۴‌ـ‌۶۰۵؛ الدرالمنثور، ج‌ ۸، ص‌ ۶۷۰.</ref> اما طبق روایاتى دیگر، نزول این سوره در پاسخ برخى از دانشمندان [[یهود]] دانسته شده که از رسول خدا صلى الله علیه و آله چنین درخواستى داشتند.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۹.</ref>
  
مُقَشْقَشَه (با [[‌سوره كافرون]] مُقَشْقَشان ناميده شده‌اند؛ از آن رو كه اين دو سوره قارى را از شرك و نفاق دور مى‌كنند)،<ref> مجمع‌البيان، ج‌ 10، ص‌ 854.</ref> مُحضَرَه (زيرا هنگام قرائت فرشتگان براى استماع آن حاضر مى‌شوند)، مُنفِّره (چون قرائت آن شيطان را دور مى‌كند)، نور (برگرفته از روايتِ «إِن لكل شىء نوراً و نور القرآن قل هو الله أَحد»)، اساس (براى آن كه بر توحيد يعنى اساس دين مشتمل است<ref> الاتقان، ج‌ ص‌ 122.</ref> يا برگرفته از حديثى از [[رسول ‌خدا]] صلى الله عليه و آله كه آسمان‌ها و زمين‌هاى هفت‌گانه را بر «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» استوار مى‌داند)، امان (زيرا اعتماد به آن امان از عذاب الهى است)، برائت (براى آن كه رسول خدا صلى الله عليه و آله شخصى را كه اين سوره را قرائت كرده بود، از شرك مبرا دانست)، مانعه (بر گرفته از روايتى از ابن‌عباس كه اين سوره مانع از عذاب قبر و شعله‌هاى آتش است)، جمال (در حديث آمده: «إِنّ الله جميل‌ و يحبّ الجمال» و رسول خدا صلى الله عليه و آله در تفسير جميل، صفات ذكر شده در اين سوره را بيان كرده است)، ولايت (قارى آن عارف به خداوند با صفات ذكر شده در اين سوره و از اولياى الهى مى‌شود)، معرفه (برگرفته از حديث رسول خدا صلى الله عليه و آله كه درباره تلاوت ‌كننده اين سوره فرمود: اين بنده پروردگارش را شناخت)، نجات (چون موجب نجات از اعتقاد به تشبيه و كفر در دنيا و نجات از آتش، در آخرت مى‌شود)، مُعوّذه (در پاره‌اى روايات اين سوره با دو سوره فلق و ناس «معوذات» خوانده شده‌اند و نقل شده كه رسول ‌خدا صلى الله عليه و آله با قرائت اين سه سوره، شمارى از اصحاب خود را تعويذ كرده است)، مُذكِّره (براى آن كه قرائت آن توحيد خالص را به ياد مى‌آورد)، شافيه، تجريد، تفريد و صمد.<ref> التفسير الكبير، ج‌ 32، ص‌ 175‌ـ‌176؛ تفسير بقاعى، ج‌ 8، ص‌ 575؛ روح المعانى، مج‌ 16، ص‌ 477.</ref>
+
در روایتى از [[امام صادق]] علیه‌السلام نیز نظر اخیر تأیید شده است.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۹.</ref> در این دسته دوم از روایاتِ سبب نزول، بیان نشده که پرسش یهود از پیامبر در [[مدینه]] صورت گرفته، بلکه حتى در پاره‌اى از آن‌ها آمده که شمارى از عالمان یهود به مکه آمده و در آن‌جا از رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله درباره نسب خدا سؤال کرده‌اند؛<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۹.</ref> اما همین روایات سبب شده است که برخى مفسران نزول سوره اخلاص را در مدینه بدانند.<ref> الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۲۶.</ref> گروهى دیگر نیز بدون استناد به دلیلى معتبر، براى جمع این دو دسته از روایات، به نزول مکرر سوره اخلاص در مدینه نظر داده‌اند.<ref> الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۲۶.</ref>
  
«صمد» پس از دو نام «اخلاص» و «توحيد» و نيز «نسبة الرب» مشهورترين نام سوره است كه از يك سو اين نام تنها در همين سوره از [[قرآن]] آمده<ref> تفسير قرطبى، ج‌ 20، ص‌ 169.</ref> و از سوى ديگر مهم‌ترين واژه اين سوره است كه توجه مفسران به آن جلب شده‌است.
+
==تعداد آیات سوره==
  
اين سوره يكى از 5 سوره‌اى است كه با فعل امرِ «قل» شروع شده اما از نظر حجم با سه [[سوره كافرون]]، [[سوره فلق]] و [[سوره ناس]] ارتباط بيشترى دارد. اين سوره از يك سو با سوره كافرون پيوند دارد زيرا هر دو سوره در جهت تحكيم پايه‌هاى توحيد معرفى شده‌اند و از سوى ديگر با دو سوره فلق و ناس پيوند دارد و با عنوان معوذات به قرائت آن سفارش شده و براى آن‌ها خاصيت تعويذ در مقابلِ بعضى بيمارى‌ها و خطرها و اساساً در امان خدا قرار گرفتن بيان شده است.
+
این سوره ۴ [[آیه]] دارد، اما قاریان [[مکه|مکه]] و [[شام]]، شمار آیات آن را ۵ آیه دانسته‌اند، به این صورت که هر یک از تعابیر «لَم یَلِد» و «لَم یُولَد» را آیه‌اى جدا به ‌شمار آورده‌اند.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۴؛ بصائر ذوى التمییز، ج‌ ۱، ص‌ ۵۵۳.</ref>  همچنین این سوره داراى ۱۷‌ کلمه و ۴۷ حرف است.
  
'''محتواى سوره:'''
+
==اسامی سوره==
  
[[سوره اخلاص]] خداوند را به يكتايى در ذات وصف كرده: «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» و خدا را تنها مرجع رفع همه نيازهاى مخلوقات معرفى كرده است: «اَللّهُ الصَّمَد» و هر گونه صفت نقصى مانند تركيب و داشتن اجزا و به وجود آمدن از شيئى ديگر را از او نفى مى‌كند: «لَم يَلِد وَلَم يُولَد» و او را از هر گونه شريك داشتن مُبرّا مى‌داند: «و‌لَم يَكُن لَهُ كُفُواً اَحَد».
+
در روایات و منابع قدیمى‌تر، از آن به سوره {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} یاد ‌شده است؛<ref> صحیح البخارى، ج‌ ۶، ص‌ ۱۱۵؛ سنن الدارمى، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۹‌ـ‌۴۶۱؛ روح المعانى، مج‌ ۱۶، ج‌ ۳۰، ص‌ ۴۷۶.</ref> با این حال مجموعاً ۲۰ نام که اکثر آن‌ها اوصافى بر گرفته از مضمون سوره یا روایاتِ آثار و فضایل است براى آن یاد ‌شده:  
  
مهم‌ترين وصف خدا در اين سوره پس از بيان يگانگى در ذات، صَمَد بودن است كه روايات متعددى از معصومين عليهم‌السلام در تفسير آن نقل شده و مجموع آن‌ها يگانگى خدا در افعال (توحيد افعالى) را ثابت و هر گونه نقص و صفات سلبى را از خداوند نفى مى‌كند.<ref> الميزان، ج‌ 20، ص‌ 388‌ـ‌391.</ref> (=>‌صمد)
+
*توحید (زیرا مضمون سوره فقط مشتمل بر معارف [[توحید]] است)<ref> بیان السعاده، ج‌ ۴، ص‌ ۲۸۱.</ref>،
 +
*اخلاص (چون معتقد به این سوره مؤمن مخلص است یا آن که خداى تعالى قارى آن را از [[دوزخ]] خلاصى مى‌بخشد، یا براى آن که این سوره بر صفات سلبیه [[الله|خدا]] مشتمل است، از این ‌رو خدا را از صفات نقص خالص مى‌گرداند)<ref> الکافى، ج ۱، ص ۹۱؛ نورالثقلین، ج‌ ۵، ص ۷۰۷.</ref>،
 +
*نسبة‌الرب (برگرفته از روایاتى از [[رسول ‌خدا]] صلى الله علیه و آله، [[ائمه اطهار|ائمه معصومین]] و نیز [[صحابه]] که این سوره را نسب و صفت پروردگار معرفى کرده‌اند؛ بنا به روایتى از [[امام صادق]] علیه‌السلام خداوند در [[معراج]] پیامبر خطاب کرده است: «اقراء قل هو اللّه أحد کما أنزلت فإنّها نَسَبى ‌...»).<ref> الکافى، ج ۱، ص ۹۱؛ نورالثقلین، ج‌ ۵، ص ۷۰۷.</ref>
 +
*مُقَشْقَشَه (با [[سوره کافرون]] مُقَشْقَشان نامیده شده‌اند؛ از آن رو که این دو سوره قارى را از [[شرک|شرک]] و [[نفاق]] دور مى‌کنند)،<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۴.</ref>
 +
*مُحضَرَه (زیرا هنگام قرائت، [[فرشتگان]] براى استماع آن حاضر مى‌شوند)،
 +
*مُنفِّره (چون قرائت آن [[شیطان]] را دور مى‌کند)،
 +
*نور (برگرفته از روایتِ «إِن لکل شىء نوراً و نور القرآن قل هو الله أَحد»)،
 +
*اساس (براى آن که بر توحید یعنى اساس [[دین]] مشتمل است<ref> الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۱۲۲.</ref> یا برگرفته از حدیثى از [[رسول ‌خدا]] صلى الله علیه و آله که آسمان‌ها و زمین‌هاى هفت‌گانه را بر {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} استوار مى‌داند)،
 +
*امان (زیرا اعتماد به آن امان از [[عذاب]] الهى است
 +
*برائت (براى آن که رسول خدا صلى الله علیه و آله شخصى را که این سوره را قرائت کرده بود، از شرک مبرا دانست)،
 +
*مانعه (برگرفته از روایتى از [[ابن عباس|ابن‌عباس]] که این سوره مانع از [[عذاب قبر]] و شعله‌هاى آتش است)،
 +
*جمال (در حدیث آمده: «إِنّ الله جمیل‌ و یحبّ الجمال» و رسول خدا صلى الله علیه و آله در تفسیر جمیل، صفات ذکر شده در این سوره را بیان کرده است)،
 +
*ولایت (قارى آن عارف به [[الله|خداوند]] با صفات ذکر شده در این سوره و از [[اولیاء الله|اولیاى الهى]] مى‌شود)،
 +
*معرفه (برگرفته از [[حدیث]] رسول خدا صلى الله علیه و آله که درباره [[تلاوت قرآن|تلاوت]] ‌کننده این سوره فرمود: این بنده پروردگارش را شناخت)،
 +
*نجات (چون موجب نجات از اعتقاد به تشبیه و [[کفر|کفر]] در دنیا و نجات از آتش، در [[آخرت]] مى‌شود)،
 +
*مُعوّذه (در پاره‌اى روایات این سوره با دو [[سوره فلق]] و [[سوره ناس|ناس]] «معوذات» خوانده شده‌اند و نقل شده که رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله با قرائت این سه سوره، شمارى از اصحاب خود را [[تعویذ]] کرده است)،
 +
*مُذکّره (براى آن که قرائت آن توحید خالص را به یاد مى‌آورد)،
 +
*صمد («[[صمد (اسم الله)|صمد]]» پس از دو نام «اخلاص» و «توحید» و نیز «نسبة الرب» مشهورترین نام سوره است که از یک سو این نام تنها در همین سوره از [[قرآن]] آمده<ref> تفسیر قرطبى، ج‌ ۲۰، ص‌ ۱۶۹.</ref> و از سوى دیگر، مهم‌ترین واژه این سوره است که توجه مفسران به آن جلب شده ‌است.)<ref> التفسیر الکبیر، ج‌ ۳۲، ص‌ ۱۷۵‌ـ‌۱۷۶؛ تفسیر بقاعى، ج‌ ۸، ص‌ ۵۷۵؛ روح المعانى، مج‌ ۱۶، ص‌ ۴۷۷.</ref>
 +
*شافیه،
 +
*تجرید،
 +
*تفرید.
  
'''احكام فقهى سوره:'''
+
==ارتباط با سور دیگر==
  
به قرائت اين سوره در نمازهاى واجب روزانه سفارش ويژه‌اى شده است. با اين‌كه سفارش شده در يك نماز واجب پس از حمد، قرائت يك سوره از قرآن در هر دو ركعت آن تكرار نشود، اين امر در مورد سوره اخلاص استثنا شده است.<ref> مستمسك العروه، ج‌ 6، ص‌ 285.</ref>
+
'''سوره توحید''' یکى از ۵ سوره‌اى است که با فعل امرِ «قُل» شروع شده، اما از نظر حجم با سه [[سوره کافرون]]، [[سوره فلق]] و [[سوره ناس]] ارتباط بیشترى دارد. این سوره از یک سو با سوره کافرون پیوند دارد، زیرا هر دو سوره در جهت تحکیم پایه‌هاى [[توحید]] معرفى شده‌اند و از سوى دیگر با دو سوره فلق و ناس ([[معوذتین]]) پیوند دارد و با عنوان «معوذات» به قرائت آن سفارش شده و براى آن‌ها خاصیت «[[تعویذ]]» در مقابلِ بعضى بیمارى‌ها و خطرها و اساساً در امان [[الله|خدا]] قرار گرفتن بیان شده است.
  
روايت شده كسى كه در هيچ يك از نمازهاى واجب روزانه‌اش سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» را نخواند به او خطاب مى‌شود: تو از نمازگزاران نبودى؛<ref> البرهان، ج‌ 5، ص‌ 793؛ الكافى، ج‌ 2، ص‌ 622.</ref> يعنى نماز تو كامل نبوده است. نيز به قرائت اين سوره بعد از [[نماز جمعه]]<ref> الاحاديث والآثار، ص‌ 424.</ref> و در نماز طواف و [[نماز وتر]] و تعقيب نماز واجب<ref> سنن نسائى، ج‌ 3، ص‌ 68؛ فضائل سورة الاخلاص، ص‌ 153؛ الاحاديث والاثار، ص‌ 284 و 391.</ref> سفارش شده است.
+
==محتواى سوره ==
  
برخلاف ديگر سوره‌هاى قرآن كه نمازگزار مى‌تواند پيش از رسيدن به نصف از آن عدول كرده به قرائت سوره ديگر بپردازد در مورد [[سوره اخلاص]] و [[سوره كافرون]] اين اجازه استثنا شده و نمازگزار بايد كه با شروع به قرائت اين دو سوره، آن را به پايان برساند.<ref> الكافى، ج‌ 3، ص‌ 317.</ref>
+
'''سوره اخلاص''' [[الله|خداوند]] را به یکتایى در ذات وصف کرده: {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} و او را تنها مرجع رفع همه نیازهاى مخلوقات معرفى کرده است: {{متن قرآن|«اَللّهُ الصَّمَد»}} و هر گونه صفت نقصى مانند ترکیب و داشتن اجزا و به وجود آمدن از شیئى دیگر را از او نفى مى‌کند: {{متن قرآن|«لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ»}} و او را از هر گونه شریک داشتن مُبرّا مى‌داند: {{متن قرآن|«وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُوًا أَحَدٌ»}}.
  
سوره اخلاص بر اثر معارف بلند توحيدى آن در ميان ساير سوره‌هاى قرآن جايگاهى ممتاز دارد. روايتى منقول از [[امام سجاد]] عليه‌السلام بيان‌گر عمق معارف اين سوره است؛ كسى از آن حضرت درباره توحيد پرسيد و آن حضرت در پاسخ گفت: خداوند مى‌دانست در آخرالزمان گروه‌هايى ژرف‌انديش خواهند آمد؛ از اين ‌رو سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» و 5 آيه آغازين سوره حديد را نازل كرد.
+
[[علامه طباطبائی]] ره در ابتدای [[تفسیر قرآن|تفسیر]] این [[سوره]]، در خصوص مضمون سوره توحید می گوید: این سوره خداى تعالى را به احدیت ذات و بازگشت ما سوى اللَّه در تمامى حوائج وجودیش به سوى او وصف می کند، بدون اینکه احدى نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک او قرار گیرد، و این [[توحید|توحید]] قرآنى است که مختص به [[قرآن|قرآن کریم]] است، و تمامى معارف [[اسلام]] بر این اساس پى‌ ریزى شده است.<ref> المیزان فى تفسیر القرآن، طباطبایى سید محمد حسین، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسین حوزه علمیه قم، ج۲۰، ص۳۸۷. </ref>
  
در روايتى از [[امام ‌رضا]] عليه‌السلام آمده است كه هر كس اين سوره را قرائت كند، توحيد را شناخته است. در اين روايت سفارش شده كه پس از اتمام قرائت سوره، قارى سه بار بگويد: «كذلك الله ربى».<ref> نور الثقلين، ج‌ ص‌ 700.</ref>
+
مهم‌ترین وصف خدا در این سوره پس از بیان یگانگى در ذات، «[[صمد (اسم الله)|صَمَد]]» بودن است که روایات متعددى از [[معصوم|معصومین]] علیهم‌السلام در تفسیر آن نقل شده و مجموع آن‌ها یگانگى خدا در افعال ([[توحید افعالی|توحید افعالى]]) را ثابت و هر گونه نقص و صفات سلبى را از خداوند نفى مى‌کند.<ref> المیزان، ج‌ ۲۰، ص‌ ۳۸۸‌ـ‌۳۹۱.</ref>  
  
'''فضائل و آثار:'''
+
از [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]] (ع) راجع به توحید پرسش شد، فرمود: خداى عزوجل دانست که در [[آخر الزمان]]<nowiki/> مردمى محقق و مو شکاف آیند از این رو سوره {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} و آیات [[سوره حدید|سوره حدید]] را که آخرش {{متن قرآن|«وَ هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»}} است نازل فرمود، پس هر که براى خداشناسى غیر از این جوید هلاک است.<ref>اصول کافی، ترجمه مصطفوى، ج‌۱، ص: ۱۲۴ </ref>
  
اين سوره از معدود سوره‌هاى [[قرآن]] است كه براى آن فضايل و آثارى ويژه و فوق‌العاده بيان شده است. درباره فضيلت قرائت اين سوره از طريق فريقين روايات فراوانى نقل شده است. مهم‌ترين و مشهورترين فضيلت سوره اخلاص برابرى ثواب قرائت آن با ثواب قرائت ثلث قرآن است؛ رواياتى پيامبر صلى الله عليه و آله،<ref> تفسير ابن ‌كثير، ج ‌4، ص‌ 606‌ـ‌607؛ الدرالمنثور، ج‌ 8، ص‌ 678‌ـ‌680.</ref> پيشوايان معصوم عليهم‌السلام<ref> نورالثقلين، ج‌ 5، ص‌ 702؛ خواص القرآن، ص‌ 204‌ـ‌205.</ref> و نيز صحابه بر اين فضيلت دلالت دارد.
+
عبد العزیز بن مهتدى گوید: از [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] (ع) پرسیدم از سوره توحید، فرمود: هر کس {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} را بخواند و بدان [[ایمان|ایمان]] داشته باشد به [[توحید]] شناخت پیدا کرده است.<ref> الکافی، چاپ اسلامیه، ج۱، ص ۹۱ </ref>
  
تنها در يك روايت از [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله به نقل اَنَس، ثواب آن برابر ربع قرآن دانسته شده است.<ref> نورالثقلين، ج‌ 5، ص‌ 699.</ref> نيز به قرائت آن همراه با دو [[سوره فلق]] و [[سوره ناس]] در هر شب پيش از خوابيدن توصيه و صد بار قرائت آن، كفاره گناهان شمرده شده است همچنين گفته شده: قرائت آن پس از نمازهاى واجب، خير دنيا و آخرت و مغفرت الهى را براى قارى و پدر و مادرش جلب مى‌كند.<ref> مجمع‌البيان، ج 10، ص 855؛ تفسير ابن ‌كثير، ج 4، ص 605 و 609.</ref>
+
==فضائل سوره ==
  
در روايات خواندن آن را سبب ايمنى از شر حاكم ستمگر و مردم نيز برشمرده‌اند. مفضل ‌بن ‌عمر از [[امام صادق]] عليه‌السلام نقل كرده است: با ‌قرائت «بِسمِ ‌اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيم» و «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» ميان خود و مردم حايل ايجاد كن و آن را در طرف راست، چپ، پيش‌رو، پشت سر، بالا و پايين خودت بخوان.<ref> نورالثقلين، ج‌ ص‌ 703.</ref>
+
این سوره از معدود سوره‌هاى [[قرآن]] است که براى آن فضایل و آثارى ویژه در روایات بیان شده است. مهم‌ترین فضیلت سوره اخلاص، چنانکه در [[حدیث|احادیثی]] از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلى الله علیه و آله،<ref> تفسیر ابن ‌کثیر، ج ‌۴، ص‌ ۶۰۶‌ـ‌۶۰۷؛ الدرالمنثور، ج‌ ۸، ص‌ ۶۷۸‌ـ‌۶۸۰.</ref> و پیشوایان [[عصمت|معصوم]] علیهم‌السلام<ref> نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۲؛ خواص القرآن، ص‌ ۲۰۴‌ـ‌۲۰۵.</ref> وارد شده، برابرى [[ثواب]] قرائت آن با ثواب قرائت ثلث قرآن است.
  
نيز [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله به يكى از اصحابش توصيه كرده است كه براى رفع فقر و تنگدستى، اين سوره را پس از ورود به خانه قرائت كند<ref> نورالثقلين، ج‌ 5، ص‌ 705؛ تفسير ابن كثير، ج‌ 4، ص‌ 608.</ref> و نقل شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در وقتى كه او را عقربى گزيده بود با قرائت اين سوره و معوّذتين، خود را تعويذ كرده است.<ref> نورالثقلين، ج‌ 5، ص‌ 704.</ref>
+
نیز به قرائت آن همراه با دو [[سوره فلق]] و [[سوره ناس]] در هر شب پیش از خوابیدن توصیه و صد بار قرائت آن، کفاره گناهان شمرده شده است. همچنین گفته شده: قرائت آن پس از نمازهاى واجب، خیر دنیا و [[آخرت]] و مغفرت الهى را براى قارى و پدر و مادرش جلب مى‌کند.<ref> مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۸۵۵؛ تفسیر ابن ‌کثیر، ج ۴، ص ۶۰۵ و ۶۰۹.</ref>
  
در حديثى آمده است كه هرگاه رسول خدا صلى الله عليه و آله بيمار مى‌شد، سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» را بر خود مى‌خواند.<ref> الاحاديث والآثار، ص‌ 419.</ref>
+
در روایات خواندن آن را سبب ایمنى از شر حاکم ستمگر و مردم نیز برشمرده‌اند. [[مفضل بن عمر جعفی|مفضل ‌بن ‌عمر]] از [[امام صادق]] علیه‌السلام نقل کرده است: با ‌قرائت {{متن قرآن|«بِسمِ ‌اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیم»}} و {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} میان خود و مردم حایل ایجاد کن و آن را در طرف راست، چپ، پیش‌رو، پشت سر، بالا و پایین خودت بخوان.<ref> نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۳.</ref>
  
سفارش‌هاى رسول خدا صلى الله عليه و آله و [[ائمه اطهار]] عليهم‌السلام به قرائت اين سوره (با توجه به مضمون آن) مى‌تواند تلاشى براى هدايت مردم به ‌سوى اعتقاد صحيح به خداى تعالى بشمار آيد؛ به ‌ويژه براى مردمى كه به بت‌پرستى خو گرفته بودند. از اين‌رو هرگاه يكى از صحابه به قرائت اين سوره مداومت ‌مى‌كرد به شدت مورد تشويق و محبت رسول ‌خدا صلى الله عليه و آله قرار مى‌گرفت.<ref> نورالثقلين، ج‌ ص‌ 701؛ تفسير ابن ‌كثير، ج‌ ص‌ 605.</ref>
+
نیز [[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله به یکى از اصحابش توصیه کرده است که براى رفع فقر و تنگدستى، این سوره را پس از ورود به خانه قرائت کند<ref> نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۵؛ تفسیر ابن کثیر، ج‌ ۴، ص‌ ۶۰۸.</ref> و نقل شده که رسول خدا صلى الله علیه و آله در وقتى که او را عقربى گزیده بود با قرائت این سوره و [[معوذتین|معوّذتین]]، خود را [[تعویذ]] کرده است.<ref> نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۴.</ref>
 +
 
 +
در حدیثى آمده است که هرگاه رسول خدا صلى الله علیه و آله بیمار مى‌شد، سوره {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} را بر خود مى‌خواند.<ref> الاحادیث والآثار، ص‌ ۴۱۹.</ref>
 +
 
 +
سفارش‌هاى رسول خدا صلى الله علیه و آله و [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام به قرائت این سوره (با توجه به مضمون آن) مى‌تواند تلاشى براى هدایت مردم به ‌سوى اعتقاد صحیح به [[الله|خداى تعالى]] بشمار آید؛ به ‌ویژه براى مردمى که به [[بت پرستی|بت‌پرستى]] خو گرفته بودند. از این‌رو هرگاه یکى از [[صحابه]] به قرائت این سوره مداومت ‌مى‌کرد، به شدت مورد تشویق و محبت رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله قرار مى‌گرفت.<ref> نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۱؛ تفسیر ابن ‌کثیر، ج‌ ۴، ص‌ ۶۰۵.</ref>
 +
 
 +
به قرائت این سوره در نمازهاى واجب روزانه سفارش ویژه‌اى شده است. با این‌که سفارش شده در یک نماز واجب پس از حمد، قرائت یک سوره از قرآن در هر دو [[رکعت|رکعت]] آن تکرار نشود، این امر در مورد سوره اخلاص استثنا شده است.<ref> مستمسک العروه، ج‌ ۶، ص‌ ۲۸۵.</ref>
 +
 
 +
روایت شده کسى که در هیچ یک از نمازهاى واجب روزانه‌اش سوره {{متن قرآن|«قُل هُوَ اللّهُ اَحَد»}} را نخواند به او خطاب مى‌شود: تو از نمازگزاران نبودى؛<ref> البرهان، ج‌ ۵، ص‌ ۷۹۳؛ الکافى، ج‌ ۲، ص‌ ۶۲۲.</ref> یعنى نماز تو کامل نبوده است. نیز به قرائت این سوره بعد از [[نماز جمعه]]<ref> الاحادیث والآثار، ص‌ ۴۲۴.</ref> و در [[نماز طواف]] و [[نماز وتر]] و تعقیبات نماز واجب<ref> سنن نسائى، ج‌ ۳، ص‌ ۶۸؛ فضائل سورة الاخلاص، ص‌ ۱۵۳؛ الاحادیث والاثار، ص‌ ۲۸۴ و ۳۹۱.</ref> سفارش شده است.
 +
 
 +
برخلاف دیگر سوره‌هاى قرآن که نمازگزار مى‌تواند پیش از رسیدن به نصف از آن عدول کرده و به قرائت سوره دیگر بپردازد، در مورد سوره اخلاص و [[سوره کافرون]] این اجازه استثنا شده و نمازگزار باید که با شروع به قرائت این دو سوره، آن را به پایان برساند.<ref> الکافى، ج‌ ۳، ص‌ ۳۱۷.</ref>
 +
 
 +
==پانویس==
  
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
===منابع===
 
  
سيد محمود دشتى، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد صفحه 354-358.
+
==منابع==
 +
 
 +
*سید محمود دشتى، [[دائرة المعارف قرآن کریم]]، جلد ۲، صفحه ۳۵۴-۳۵۸.
 +
*محمد بن یعقوب کلینى، [[الکافی]]، ترجمه مصطفوى، انتشارات اسلامیه.
 +
*سید محمد حسین طباطبایى، [[المیزان فى تفسیر القرآن]]، دفتر انتشارات اسلامى جامعه ‌ى مدرسین حوزه علمیه قم.
 +
 
 +
==پیوست==
 +
 
 +
[[سوره اخلاص/متن و ترجمه|'''سوره اخلاص/متن و ترجمه''']]{{فهرست سوره های قرآن
 +
|سوره=۱۱۲.[[سوره اخلاص|الإخلاص]]
 +
|قبلی=۱۱۱.[[سوره مسد|المسد]]
 +
|بعدی=۱۱۳.[[سوره فلق|الفلق]]
 +
}}
 +
{{قرآن}}
  
 
[[رده: سوره های قرآن]]
 
[[رده: سوره های قرآن]]
 +
[[رده:توحید]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۴۲

<<مسد اخلاص فلق>>
شماره: ۱۱۲
جزء : ۳۰
محل نزول: مکه
ترتيب نزول : ۲۲
تعداد آیه : ۴
متن و ترجمه سوره

فهرست سوره‌های قرآن


«سوره توحید» یا «سوره اخلاص» ‌صد و دوازدهمین سوره از قرآن‌ کریم است. مضمون کل این سوره، خداشناسی و توحید است. برای قرائت سوره توحید فضایل بسیاری نقل شده است.

نزول سوره

«سوره اخلاص» از سوره های مکى است که پس از سوره ناس و پیش از سوره نجم نازل شده و در رتبه بیست و یکم نزول قرار گرفته است.[۱] به ‌دلیل برخى روایاتِ اسباب نزول، احتمال نزول آن در مدینه نیز داده شده[۲] و یا حتى از سوره‌ هاى مدنى شمرده شده است.[۳]

بنا بر روایتى از ابن ‌مسعود و ابى ‌بن ‌کعب و ابن ‌عباس این سوره در پاسخ گروهى از مشرکان مکه نازل شد که از رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله خواستند تا نَسَب پروردگارش را بیان ‌کند.[۴] اما طبق روایاتى دیگر، نزول این سوره در پاسخ برخى از دانشمندان یهود دانسته شده که از رسول خدا صلى الله علیه و آله چنین درخواستى داشتند.[۵]

در روایتى از امام صادق علیه‌السلام نیز نظر اخیر تأیید شده است.[۶] در این دسته دوم از روایاتِ سبب نزول، بیان نشده که پرسش یهود از پیامبر در مدینه صورت گرفته، بلکه حتى در پاره‌اى از آن‌ها آمده که شمارى از عالمان یهود به مکه آمده و در آن‌جا از رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله درباره نسب خدا سؤال کرده‌اند؛[۷] اما همین روایات سبب شده است که برخى مفسران نزول سوره اخلاص را در مدینه بدانند.[۸] گروهى دیگر نیز بدون استناد به دلیلى معتبر، براى جمع این دو دسته از روایات، به نزول مکرر سوره اخلاص در مدینه نظر داده‌اند.[۹]

تعداد آیات سوره

این سوره ۴ آیه دارد، اما قاریان مکه و شام، شمار آیات آن را ۵ آیه دانسته‌اند، به این صورت که هر یک از تعابیر «لَم یَلِد» و «لَم یُولَد» را آیه‌اى جدا به ‌شمار آورده‌اند.[۱۰] همچنین این سوره داراى ۱۷‌ کلمه و ۴۷ حرف است.

اسامی سوره

در روایات و منابع قدیمى‌تر، از آن به سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» یاد ‌شده است؛[۱۱] با این حال مجموعاً ۲۰ نام که اکثر آن‌ها اوصافى بر گرفته از مضمون سوره یا روایاتِ آثار و فضایل است براى آن یاد ‌شده:

  • توحید (زیرا مضمون سوره فقط مشتمل بر معارف توحید است)[۱۲]،
  • اخلاص (چون معتقد به این سوره مؤمن مخلص است یا آن که خداى تعالى قارى آن را از دوزخ خلاصى مى‌بخشد، یا براى آن که این سوره بر صفات سلبیه خدا مشتمل است، از این ‌رو خدا را از صفات نقص خالص مى‌گرداند)[۱۳]،
  • نسبة‌الرب (برگرفته از روایاتى از رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله، ائمه معصومین و نیز صحابه که این سوره را نسب و صفت پروردگار معرفى کرده‌اند؛ بنا به روایتى از امام صادق علیه‌السلام خداوند در معراج پیامبر خطاب کرده است: «اقراء قل هو اللّه أحد کما أنزلت فإنّها نَسَبى ‌...»).[۱۴]
  • مُقَشْقَشَه (با سوره کافرون مُقَشْقَشان نامیده شده‌اند؛ از آن رو که این دو سوره قارى را از شرک و نفاق دور مى‌کنند)،[۱۵]
  • مُحضَرَه (زیرا هنگام قرائت، فرشتگان براى استماع آن حاضر مى‌شوند)،
  • مُنفِّره (چون قرائت آن شیطان را دور مى‌کند)،
  • نور (برگرفته از روایتِ «إِن لکل شىء نوراً و نور القرآن قل هو الله أَحد»)،
  • اساس (براى آن که بر توحید یعنى اساس دین مشتمل است[۱۶] یا برگرفته از حدیثى از رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله که آسمان‌ها و زمین‌هاى هفت‌گانه را بر «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» استوار مى‌داند)،
  • امان (زیرا اعتماد به آن امان از عذاب الهى است)،
  • برائت (براى آن که رسول خدا صلى الله علیه و آله شخصى را که این سوره را قرائت کرده بود، از شرک مبرا دانست)،
  • مانعه (برگرفته از روایتى از ابن‌عباس که این سوره مانع از عذاب قبر و شعله‌هاى آتش است)،
  • جمال (در حدیث آمده: «إِنّ الله جمیل‌ و یحبّ الجمال» و رسول خدا صلى الله علیه و آله در تفسیر جمیل، صفات ذکر شده در این سوره را بیان کرده است)،
  • ولایت (قارى آن عارف به خداوند با صفات ذکر شده در این سوره و از اولیاى الهى مى‌شود)،
  • معرفه (برگرفته از حدیث رسول خدا صلى الله علیه و آله که درباره تلاوت ‌کننده این سوره فرمود: این بنده پروردگارش را شناخت)،
  • نجات (چون موجب نجات از اعتقاد به تشبیه و کفر در دنیا و نجات از آتش، در آخرت مى‌شود)،
  • مُعوّذه (در پاره‌اى روایات این سوره با دو سوره فلق و ناس «معوذات» خوانده شده‌اند و نقل شده که رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله با قرائت این سه سوره، شمارى از اصحاب خود را تعویذ کرده است)،
  • مُذکّره (براى آن که قرائت آن توحید خالص را به یاد مى‌آورد)،
  • صمد («صمد» پس از دو نام «اخلاص» و «توحید» و نیز «نسبة الرب» مشهورترین نام سوره است که از یک سو این نام تنها در همین سوره از قرآن آمده[۱۷] و از سوى دیگر، مهم‌ترین واژه این سوره است که توجه مفسران به آن جلب شده ‌است.)[۱۸]
  • شافیه،
  • تجرید،
  • تفرید.

ارتباط با سور دیگر

سوره توحید یکى از ۵ سوره‌اى است که با فعل امرِ «قُل» شروع شده، اما از نظر حجم با سه سوره کافرون، سوره فلق و سوره ناس ارتباط بیشترى دارد. این سوره از یک سو با سوره کافرون پیوند دارد، زیرا هر دو سوره در جهت تحکیم پایه‌هاى توحید معرفى شده‌اند و از سوى دیگر با دو سوره فلق و ناس (معوذتین) پیوند دارد و با عنوان «معوذات» به قرائت آن سفارش شده و براى آن‌ها خاصیت «تعویذ» در مقابلِ بعضى بیمارى‌ها و خطرها و اساساً در امان خدا قرار گرفتن بیان شده است.

محتواى سوره

سوره اخلاص خداوند را به یکتایى در ذات وصف کرده: «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» و او را تنها مرجع رفع همه نیازهاى مخلوقات معرفى کرده است: «اَللّهُ الصَّمَد» و هر گونه صفت نقصى مانند ترکیب و داشتن اجزا و به وجود آمدن از شیئى دیگر را از او نفى مى‌کند: «لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ» و او را از هر گونه شریک داشتن مُبرّا مى‌داند: «وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُوًا أَحَدٌ».

علامه طباطبائی ره در ابتدای تفسیر این سوره، در خصوص مضمون سوره توحید می گوید: این سوره خداى تعالى را به احدیت ذات و بازگشت ما سوى اللَّه در تمامى حوائج وجودیش به سوى او وصف می کند، بدون اینکه احدى نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک او قرار گیرد، و این توحید قرآنى است که مختص به قرآن کریم است، و تمامى معارف اسلام بر این اساس پى‌ ریزى شده است.[۱۹]

مهم‌ترین وصف خدا در این سوره پس از بیان یگانگى در ذات، «صَمَد» بودن است که روایات متعددى از معصومین علیهم‌السلام در تفسیر آن نقل شده و مجموع آن‌ها یگانگى خدا در افعال (توحید افعالى) را ثابت و هر گونه نقص و صفات سلبى را از خداوند نفى مى‌کند.[۲۰]

از امام سجاد (ع) راجع به توحید پرسش شد، فرمود: خداى عزوجل دانست که در آخر الزمان مردمى محقق و مو شکاف آیند از این رو سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» و آیات سوره حدید را که آخرش «وَ هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ» است نازل فرمود، پس هر که براى خداشناسى غیر از این جوید هلاک است.[۲۱]

عبد العزیز بن مهتدى گوید: از امام رضا (ع) پرسیدم از سوره توحید، فرمود: هر کس «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» را بخواند و بدان ایمان داشته باشد به توحید شناخت پیدا کرده است.[۲۲]

فضائل سوره

این سوره از معدود سوره‌هاى قرآن است که براى آن فضایل و آثارى ویژه در روایات بیان شده است. مهم‌ترین فضیلت سوره اخلاص، چنانکه در احادیثی از پیامبر صلى الله علیه و آله،[۲۳] و پیشوایان معصوم علیهم‌السلام[۲۴] وارد شده، برابرى ثواب قرائت آن با ثواب قرائت ثلث قرآن است.

نیز به قرائت آن همراه با دو سوره فلق و سوره ناس در هر شب پیش از خوابیدن توصیه و صد بار قرائت آن، کفاره گناهان شمرده شده است. همچنین گفته شده: قرائت آن پس از نمازهاى واجب، خیر دنیا و آخرت و مغفرت الهى را براى قارى و پدر و مادرش جلب مى‌کند.[۲۵]

در روایات خواندن آن را سبب ایمنى از شر حاکم ستمگر و مردم نیز برشمرده‌اند. مفضل ‌بن ‌عمر از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است: با ‌قرائت «بِسمِ ‌اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیم» و «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» میان خود و مردم حایل ایجاد کن و آن را در طرف راست، چپ، پیش‌رو، پشت سر، بالا و پایین خودت بخوان.[۲۶]

نیز رسول خدا صلى الله علیه و آله به یکى از اصحابش توصیه کرده است که براى رفع فقر و تنگدستى، این سوره را پس از ورود به خانه قرائت کند[۲۷] و نقل شده که رسول خدا صلى الله علیه و آله در وقتى که او را عقربى گزیده بود با قرائت این سوره و معوّذتین، خود را تعویذ کرده است.[۲۸]

در حدیثى آمده است که هرگاه رسول خدا صلى الله علیه و آله بیمار مى‌شد، سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» را بر خود مى‌خواند.[۲۹]

سفارش‌هاى رسول خدا صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم‌السلام به قرائت این سوره (با توجه به مضمون آن) مى‌تواند تلاشى براى هدایت مردم به ‌سوى اعتقاد صحیح به خداى تعالى بشمار آید؛ به ‌ویژه براى مردمى که به بت‌پرستى خو گرفته بودند. از این‌رو هرگاه یکى از صحابه به قرائت این سوره مداومت ‌مى‌کرد، به شدت مورد تشویق و محبت رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله قرار مى‌گرفت.[۳۰]

به قرائت این سوره در نمازهاى واجب روزانه سفارش ویژه‌اى شده است. با این‌که سفارش شده در یک نماز واجب پس از حمد، قرائت یک سوره از قرآن در هر دو رکعت آن تکرار نشود، این امر در مورد سوره اخلاص استثنا شده است.[۳۱]

روایت شده کسى که در هیچ یک از نمازهاى واجب روزانه‌اش سوره «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» را نخواند به او خطاب مى‌شود: تو از نمازگزاران نبودى؛[۳۲] یعنى نماز تو کامل نبوده است. نیز به قرائت این سوره بعد از نماز جمعه[۳۳] و در نماز طواف و نماز وتر و تعقیبات نماز واجب[۳۴] سفارش شده است.

برخلاف دیگر سوره‌هاى قرآن که نمازگزار مى‌تواند پیش از رسیدن به نصف از آن عدول کرده و به قرائت سوره دیگر بپردازد، در مورد سوره اخلاص و سوره کافرون این اجازه استثنا شده و نمازگزار باید که با شروع به قرائت این دو سوره، آن را به پایان برساند.[۳۵]

پانویس

  1. البرهان فى علوم القرآن، ج‌ ۱، ص‌ ۲۸۰؛ الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۱۹.
  2. المیزان، ج‌ ۲۰، ص‌ ۳۸۷.
  3. الاتقان، ج‌ ۱، ص ‌۲۷.
  4. مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۸۵۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص‌ ۶۰۴‌ـ‌۶۰۵؛ الدرالمنثور، ج‌ ۸، ص‌ ۶۷۰.
  5. مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۹.
  6. مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۹.
  7. مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۹.
  8. الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۲۶.
  9. الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۲۶.
  10. مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۴؛ بصائر ذوى التمییز، ج‌ ۱، ص‌ ۵۵۳.
  11. صحیح البخارى، ج‌ ۶، ص‌ ۱۱۵؛ سنن الدارمى، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۹‌ـ‌۴۶۱؛ روح المعانى، مج‌ ۱۶، ج‌ ۳۰، ص‌ ۴۷۶.
  12. بیان السعاده، ج‌ ۴، ص‌ ۲۸۱.
  13. الکافى، ج ۱، ص ۹۱؛ نورالثقلین، ج‌ ۵، ص ۷۰۷.
  14. الکافى، ج ۱، ص ۹۱؛ نورالثقلین، ج‌ ۵، ص ۷۰۷.
  15. مجمع‌البیان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۸۵۴.
  16. الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۱۲۲.
  17. تفسیر قرطبى، ج‌ ۲۰، ص‌ ۱۶۹.
  18. التفسیر الکبیر، ج‌ ۳۲، ص‌ ۱۷۵‌ـ‌۱۷۶؛ تفسیر بقاعى، ج‌ ۸، ص‌ ۵۷۵؛ روح المعانى، مج‌ ۱۶، ص‌ ۴۷۷.
  19. المیزان فى تفسیر القرآن، طباطبایى سید محمد حسین، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسین حوزه علمیه قم، ج۲۰، ص۳۸۷.
  20. المیزان، ج‌ ۲۰، ص‌ ۳۸۸‌ـ‌۳۹۱.
  21. اصول کافی، ترجمه مصطفوى، ج‌۱، ص: ۱۲۴
  22. الکافی، چاپ اسلامیه، ج۱، ص ۹۱
  23. تفسیر ابن ‌کثیر، ج ‌۴، ص‌ ۶۰۶‌ـ‌۶۰۷؛ الدرالمنثور، ج‌ ۸، ص‌ ۶۷۸‌ـ‌۶۸۰.
  24. نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۲؛ خواص القرآن، ص‌ ۲۰۴‌ـ‌۲۰۵.
  25. مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۸۵۵؛ تفسیر ابن ‌کثیر، ج ۴، ص ۶۰۵ و ۶۰۹.
  26. نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۳.
  27. نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۵؛ تفسیر ابن کثیر، ج‌ ۴، ص‌ ۶۰۸.
  28. نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۴.
  29. الاحادیث والآثار، ص‌ ۴۱۹.
  30. نورالثقلین، ج‌ ۵، ص‌ ۷۰۱؛ تفسیر ابن ‌کثیر، ج‌ ۴، ص‌ ۶۰۵.
  31. مستمسک العروه، ج‌ ۶، ص‌ ۲۸۵.
  32. البرهان، ج‌ ۵، ص‌ ۷۹۳؛ الکافى، ج‌ ۲، ص‌ ۶۲۲.
  33. الاحادیث والآثار، ص‌ ۴۲۴.
  34. سنن نسائى، ج‌ ۳، ص‌ ۶۸؛ فضائل سورة الاخلاص، ص‌ ۱۵۳؛ الاحادیث والاثار، ص‌ ۲۸۴ و ۳۹۱.
  35. الکافى، ج‌ ۳، ص‌ ۳۱۷.

منابع

پیوست

سوره اخلاص/متن و ترجمه

سوره قبلی:

۱۱۱.المسد

۱۱۲.الإخلاص سوره بعدی:

۱۱۳.الفلق

۱.سوره فاتحه ۲.سوره بقره ۳.سوره آل عمران ۴.سوره نساء ۵.سوره مائده ۶.سوره انعام ۷.سوره اعراف ۸.سوره انفال ۹.سوره توبه ۱۰.سوره یونس ۱۱.سوره هود ۱۲.سوره یوسف ۱۳.سوره رعد ۱۴.سوره ابراهیم ۱۵.سوره حجر ۱۶.سوره نحل ۱۷.سوره اسراء ۱۸.سوره کهف ۱۹.سوره مریم ۲۰.سوره طه ۲۱.سوره انبیاء ۲۲.سوره حج ۲۳.سوره مومنون ۲۴.سوره نور ۲۵.سوره فرقان ۲۶.سوره شعراء ۲۷.سوره نمل ۲۸.سوره قصص ۲۹.سوره عنکبوت ۳۰.سوره روم ۳۱.سوره لقمان ۳۲.سوره سجده ۳۳.سوره احزاب ۳۴.سوره سبأ ۳۵.سوره فاطر ۳۶.سوره یس ۳۷.سوره صافات ۳۸.سوره ص ۳۹.سوره زمر ۴۰.سوره غافر ۴۱.سوره فصلت ۴۲.سوره شوری ۴۳.سوره زخرف ۴۴.سوره دخان ۴۵.سوره جاثیه ۴۶.سوره احقاف ۴۷.سوره محمد ۴۸.سوره فتح ۴۹.سوره حجرات ۵۰.سوره ق ۵۱.سوره ذاریات ۵۲.سوره طور ۵۳.سوره نجم ۵۴.سوره قمر ۵۵.سوره الرحمن ۵۶.سوره واقعه ۵۷.سوره حدید ۵۸.سوره مجادله ۵۹.سوره حشر ۶۰.سوره ممتحنه ۶۱.سوره صف ۶۲.سوره جمعه ۶۳.سوره منافقون ۶۴.سوره تغابن ۶۵.سوره طلاق ۶۶.سوره تحریم ۶۷.سوره ملک ۶۸.سوره قلم ۶۹.سوره الحاقه ۷۰.سوره معارج ۷۱.سوره نوح ۷۲.سوره جن ۷۳.سوره مزمل ۷۴.سوره مدثر ۷۵.سوره قیامه ۷۶.سوره انسان ۷۷.سوره مرسلات ۷۸.سوره نبأ ۷۹.سوره نازعات ۸۰.سوره عبس ۸۱.سوره تکویر ۸۲.سوره انفطار ۸۳.سوره مطففین ۸۴.سوره انشقاق ۸۵.سوره بروج ۸۶.سوره طارق ۸۷.سوره اعلی ۸۸.سوره غاشیه ۸۹.سوره فجر ۹۰.سوره بلد ۹۱.سوره شمس ۹۲.سوره لیل ۹۳.سوره ضحی ۹۴.سوره انشراح ۹۵.سوره تین ۹۶.سوره علق ۹۷.سوره قدر ۹۸.سوره بینه ۹۹.سوره زلزال ۱۰۰.سوره عادیات ۱۰۱.سوره قارعه ۱۰۲.سوره تکاثر ۱۰۳.سوره عصر ۱۰۴.سوره همزه ۱۰۵.سوره فیل ۱۰۶.سوره قریش ۱۰۷.سوره ماعون ۱۰۸.سوره کوثر ۱۰۹.سوره کافرون ۱۱۰.سوره نصر ۱۱۱.سوره مسد ۱۱۲.سوره اخلاص ۱۱۳.سوره فلق ۱۱۴.سوره ناس

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن