سوره
سوره به مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم گفته می‌شود که با آیه «بسم الله الرحمن الرحیم» (به استثنای سوره توبه) آغاز می‌گردد. قرآن مجید ۱۱۴ سوره دارد.
محتویات
مفهوم سوره
«سوره» از «سور بلد» (دیوار بلند و محیط به شهر) گرفته شده است؛ زیرا هر سوره آیاتى را دربرگرفته است و به آن احاطه دارد. مانند حصار (سور) شهر که خانه‌هایى را دربرگرفته است.
برخى آن را به معناى بلنداى شرف و منزلت رفیع گرفته اند. زیرا بنابر گفته ابن فارس یکى از معانى سوره، علوّ و ارتفاع است و «سارَ یسورُ» به معناى غضب نمودن و برانگیخته شدن از همین ماده است. هر طبقه از ساختمان را نیز سوره مى‌گویند.
جوهری معتقد است: و السُّورُ أیضاً: جمع سُورَةٍ، مثل بُسْرَةٍ و بُسْرٍ، و هى کلُّ منزِلة من البِناء. و منه سُورَةُ القرآنِ، لأنَّها منزلةٌ بعد منزلةٍ مقطوعةٍ عن الأخرى.[۱]
ابوالفتوح رازى مى گوید: بدان که سوره را معنى، منزلت بود از منازل شرف و همچنین گوید: باروى شهر را از آن جهت «سور» خوانند که بلند و مرتفع باشد.[۲]
برخى دیگر آن را از «سؤر» به معناى قطعه و باقیمانده چیزى دانسته اند. ابوالفتوح در این باره مى گوید: اما آنکه مهموز گوید، اصل آن از «سؤر الماء» باشد و آن بقیه آب است در آبدان و عرب اگر در ظرف چیزى باقى گذارى گوید: «أسأرتُ فى الإناء». بنابراین سوره در اصل «سؤره» بوده و به منظور سهولت در تلفظ، همزه به واو بدل شده است و تمام قاریان متفقاً آن را با واو خوانده‌اند و در هیچ یک از موارد نه‌گانه که در قرآن آمده کسى آن را با همزه قرائت نکرده است.
نام گروه‌های سور قرآن
- «سبع طوال»: هفت سوره طولانى سوره بقره، سوره آل عمران، سوره نساء، سوره اعراف، سوره انعام، سوره مائده و سوره یونس.
- «مئین»: سوره‌هایى که عدد آیات آنها از صد متجاوز است، ولى از لحاظ حجم به سبع طوال نمى‌رسند که نزدیک به دوازده سوره‌اند و عبارتند از: سوره هود، سوره یوسف، سوره نحل، سوره کهف، سوره مریم و...
- «مثانى»: سوره‌هایى که عدد آیات آنها زیر صد قرار دارد و نزدیک بیست سوره‌اند و از این جهت مثانى گفته مى‌شوند که قابل تکرارند و به جهت کوتاه بودن بیش از یک مرتبه تلاوت مى‌شوند.
- «حوامیم»: هفت سوره‌اى که با حروف «حم» شروع مى‌شود که عبارتند از: سوره مومن، سوره فصلت، سوره شورى، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه و سوره احقاف.
- «ممتحنات»: نزدیک به بیست سوره‌اند و عبارتند از: سوره فتح، سوره حشر، سوره سجده، سوره طلاق، سوره قلم، سوره حجرات، سوره ملک، سوره تغابن، سوره منافقون، سوره جمعه، سوره صف، سوره جن، سوره نوح، سوره مجادله، سوره ممتحنه و سوره تحریم.
- «مفصّلات»: از سوره الرحمان تا آخر قرآن است؛ چون فواصل (آیه‌هاى) این سوره‌ها کوتاه است، بدین نام نامیده شده‌اند.
عدد سورههای قرآن
قرآن کریم با ۱۱۴ سوره از روز نخست به همین صورت فعلى، نه کم و نه زیاد، نازل شده و از طریق پیامبر صلی الله علیه و آله با نقل صحابه و تابعین به دست ما رسیده است. این عدد متواتر است، بیشتر از این عدد فاقد اعتبار و کمتر از این فاقد دلیل است.
گفته شده است: مصحف عبدالله بن مسعود، فاقد سوره حمد و دو سوره ناس و فلق (معوّذتین) بوده است. او بر این باور بود که سوره حمد همتاى قرآن است و از قرآن جداست، چنانکه در آیه «وَلَقَدْ آتَیناک سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَالْقُرْآنَ الْعَظِیمَ» (سوره حجر، ۸۷) سوره حمد که همان سبع مثانى است، در مقابل قرآن قرار گرفته است. اما معوّذتین را از سوره‌هاى قرآنى نمى دانست بلکه آن دو را از دعاهاى مبطل السحر (دفع چشم‌زخم) مى شمرد که بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وحى شد تا با خواندن آنها چشم زخمى که بر حسنین وارد شده بود، دفع شود؛ بنابراین هرگاه این دو سوره را در مصحفى مى دید، آن را پاک مى‌کرد و مى گفت: غیر قرآن را با قرآن خلط نکنید.
مصحف ابی بن کعب نیز داراى ۱۱۵ سوره بوده است. او دو سوره فیل و سوره ایلاف را یک سوره مى‌دانست و میان آن دو «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» نمى آورد. ضمنا دو سوره به نامهاى «حفد» و «خلع» بر سوره‌ها اضافه کرده بود.[۳]
فهرست سورههای قرآن
پانویس
منابع
- محمدهادی معرفت، تاریخ قرآن، انتشارات سمت.
