سوره احزاب: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۱۰ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
{{شناسنامه سوره
 +
|نام=احزاب
 +
|قبلی=سجده
 +
|بعدی=سبأ
 +
|شماره=۳۳
 +
|جزء=۲۱ و ۲۲
 +
|محل نزول=مدینه
 +
|ترتیب نزول=۹۰
 +
|تعداد آیه=۷۳
 +
}}
 +
'''سوره احزاب''' سى و سومین [[سوره]] از [[قرآن|قرآن کریم]] است و دارای ۷۳ [[آیه]] می باشد.
  
 +
==نزول سوره ==
  
__toc__
+
سوره احزاب [[سوره های مکی و مدنی|مدنى]] و نودمین [[سوره]] در [[ترتیب نزول سوره ها|ترتیب نزول]]، و سى و سومین سوره در ترتیب مصحف است که پس از [[سوره انفال]] و پیش از [[سوره مائده]] نازل شده<ref> بصائر ذوى التمییز، ج‌ ۱، ص‌ ۳۷۷؛ المعجم الاحصائى، ج‌ ۱، ص‌ ۲۹۸ و ۳۰۶؛ التحریر والتنویر، ج‌ ۲۱، ص‌ ۲۴۵.</ref> و داراى ۷۳ [[آیه]] و ۱۲۸۰ کلمه‌ است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج‌ ۱، ص‌ ۳۷۷؛ التحریر والتنویر، ج‌ ۲۱، ص ۲۴۵.</ref>
  
نام سى و سومین سوره [[قرآن كریم]].
+
حوادث مطرح شده در این سوره بین سال دوم و پنجم [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] روى داده است که به ‌سبب نوپا بودن حکومت اسلامى در [[مدینه]]، مسلمانان دوران سختى داشتند و [[شرک|مشرکان]]، [[یهود|یهودیان]] و [[نفاق|منافقان]] به آنان آسیب مى‌رساندند. طى این مدت [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] و [[غزوه بنی قریظه|بنى‌قریظه]] رخ داد و رفته رفته حکومت اسلامى در مدینه و نیز قوانین اجتماعى اسلامى بیشتر تثبیت شد.<ref> اهداف کل سوره، ج‌ ۱، ص‌ ۵۲۵.</ref>
  
سوره احزاب مدنى و نودمین سوره در ترتیب نزول و سى و سومین سوره در ترتیب مصحف است كه پس از [[سوره انفال]] و پیش از [[سوره مائده]] نازل شده<ref> بصائر ذوى التمییز، ج‌ 1، ص‌ 377؛ المعجم الاحصائى، ج‌ 1، ص‌ 298 و 306؛ التحریر والتنویر، ج‌ 21، ص‌ 245.</ref> و داراى 73 آیه و 1280 كلمه‌ است.<ref> بصائر ذوى التمییز، ج‌ 1، ص‌ 377؛ التحریر والتنویر، ج‌ 21، ص 245.</ref>
+
سوره احزاب همچنان‌ که ویژگى‌هاى دیگر [[سوره های مکی و مدنی|سوره‌هاى مدنى]] را دارد، محتوایش نیز با فضاى برهه نزول هماهنگ است.
  
نام‌گذارى این سوره به احزاب از این‌رو است كه آیات 9‌ـ‌25 این سوره، درباره جنگ احزاب است و كلمه «احزاب» دو بار در آیه‌ 20 و یك بار در آیه‌ 22 آمده و مقصود از آن گروه‌هاى كافرى است كه از قبایل مهم براى یك سره از بین بردن اسلام و پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله متحد شده، جنگ احزاب را آغاز كردند: «یَحسَبونَ الاَحزابَ لَم یَذهَبوا و اِن یَأتِ الاَحزابُ یَوَدّوا لَو اَنَّهُم بادونَ فِى الاَعرابِ یَسـَلونَ عَن اَنبائِكُم ولَو كانوا فیكُم ما‌قـتَلوا اِلاّ قَلیلا... ولَمّا رَءَاالمُؤمِنونَ الاَحزابَ قالوا هذا ما وعَدَنَا اللّهُ و رَسولُهُ‌...». ([[سوره احزاب]]/33، 20‌ و ‌22)
+
برخى آغاز سوره احزاب را با پایان سوره پیشین ([[سوره سجده|سجده]]) مرتبط دانسته‌اند، زیرا آن سوره با امر به [[پیامبر اسلام|پیغمبر اکرم]] صلى الله علیه و آله به اعراض از کافران و انتظار کیفر آنان به پایان رسیده و این سوره با امر به [[تقوا]] و پیروى نکردن از کافران و منافقان آغاز شده است.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۸‌، ص‌ ۵۲۴؛ اسرار ترتیب القرآن، ص‌ ۱۲۴.</ref>
  
برخى آغاز سوره احزاب را با پایان سوره پیشین (سجده) مرتبط دانسته‌اند زیرا آن سوره با امر به پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله به اعراض از كافران و انتظار كیفر آنان به پایان رسیده و این سوره با امر به تقوا و پیروى نكردن از كافران و منافقان آغاز شده است.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 524؛ اسرار ترتیب القرآن، ص‌ 124.</ref>
+
==وجه تسمیه سوره ==
  
==فضاى نزول==
+
نام‌گذارى این [[سوره]] به «احزاب» از این‌رو است که آیات ۹‌ـ‌۲۵ این سوره، درباره [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] است و کلمه «احزاب» دو بار در [[آیه|آیه‌]] ۲۰ و یک بار در آیه‌ ۲۲ آمده و مقصود از آن، گروه‌هاى کافرى است که از قبایل مهم براى از بین بردن [[اسلام]] و [[پیامبر اسلام|پیغمبر اکرم]] صلى الله علیه و آله متحد شده، و جنگ احزاب را آغاز کردند: {{متن قرآن|«یَحسَبونَ الاَحزابَ لَم یَذهَبوا و اِن یَأتِ الاَحزابُ یَوَدّوا لَو اَنَّهُم بادونَ فِى الاَعرابِ یَسـَلونَ عَن اَنبائِکم ولَو کانوا فیکم ما‌قـتَلوا اِلاّ قَلیلا... ولَمّا رَءَاالمُؤمِنونَ الاَحزابَ قالوا هذا ما وعَدَنَا اللّهُ و رَسولُهُ‌...»}}. (احزاب، ۲۰‌ و ‌۲۲)
  
حوادث مطرح شده در این سوره بین سال دوم و پنجم هجرت روى داده است كه به ‌سبب نوپا بودن حكومت اسلامى در مدینه مسلمانان دوران سختى داشتند و مشركان، یهودیان و منافقان به آنان آسیب مى‌رساندند. طى این مدت جنگ احزاب و بنى‌قریظه رخ داد و رفته رفته حكومت اسلامى در مدینه و نیز قوانین اجتماعى اسلامى بیشتر تثبیت شد.<ref> اهداف كل سوره، ج‌ 1، ص‌ 525.</ref>
+
==محتواى سوره ==
  
سوره احزاب همچنان‌ كه ویژگى‌هاى دیگر سوره‌هاى مدنى را دارد، محتوایش نیز با فضاى برهه نزول هماهنگ است.
+
نقطه اتصال میان آیات این سوره را مى‌توان از یک سو کوشش [[پیامبر اسلام]] صلى الله علیه و آله براى تثبیت قوانین اجتماعى و مبارزه با رسوم [[جاهلیت|جاهلى]] و از سوى دیگر تلاش مشترک [[شرک|مشرکان]]، [[یهود|یهودیان]] و [[نفاق|منافقان]] در دسیسه علیه حکومت اسلامى از طریق یورش نظامى، اخلال گرى در اوضاع اجتماعى مسلمانان و تضعیف جایگاه رهبرى پیغمبر اکرم دانست.
  
==محتواى سوره==
+
آیات ۱‌ـ‌۸ این سوره با سفارش به پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به [[تقوا]] و تبعیت نکردن از کافران و منافقان و پیروى از [[وحی|وحى]] و [[توکل|توکل]] به خدا آغاز مى‌شود و برخى رسوم جاهلى مانند ظهار (نوعى [[طلاق]] در [[جاهلیت]]) و پسرخواندگى (که در جاهلیت همه احکام فرزند را بر پسرخوانده مترتب مى‌کردند) را رد و بر انحصار پیوندهاى خویشاوندى در پیوندهاى واقعى تأکید مى‌کند.
  
نقطه اتصال میان آیات این سوره را مى‌توان از یك سو كوشش [[پیامبر اسلام]] براى تثبیت قوانین اجتماعى و مبارزه با رسوم جاهلى و از سوى دیگر تلاش مشترك مشركان، یهودیان و منافقان در دسیسه علیه حكومت اسلامى از طریق یورش نظامى، اخلال گرى در اوضاع اجتماعى مسلمانان و تضعیف جایگاه رهبرى پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله دانست.
+
سپس ولایت عامه و سمتى بالاتر از پدر را براى [[رسول ‌خدا]] صلى الله علیه و آله نسبت به مسلمانان جعل مى‌کند، چنان ‌که همسران آن حضرت را با عنوان «اُمّ‌المؤمنین» معرفى مى‌کند و در پایان از پیمان محکمى یاد مى‌کند که از پیامبران [[اولوا العزم]] (در ایفاى مسئولیت تبلیغ و رسالت) گرفته است.
  
آیات 1‌ـ‌8 این سوره با سفارش به پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله به تقوا و تبعیت نكردن از كافران و منافقان و پیروى از وحى و توكل به خدا آغاز مى‌شود و برخى رسوم جاهلى مانند ظهار (نوعى [[طلاق]] در جاهلیت) و پسرخواندگى (كه در جاهلیت همه [[احكام]] فرزند را بر پسرخوانده مترتب مى‌كردند) را رد و بر انحصار پیوندهاى خویشاوندى در پیوندهاى واقعى تأكید مى‌كند.
+
آیات ۹‌ـ‌۲۷ این سوره، حادثه [[غزوه احزاب]] و [[غزوه بنی قریظه|بنى‌قریظه]] و امدادهاى غیبى و نصرت الهى را یادآور شده، سختى‌ها و صحنه‌هاى آن را این‌گونه ترسیم مى‌کند: هنگامى که گروه‌هاى [[کفر|کفر]] از بالا و پایین [[مدینه]] حمله کردند و کار بر مسلمانان به شدت دشوار شد و جان‌ها به لب رسید، منافقان و بیماردلان در وعده‌هاى خدا و پیامبر (مبنى بر پیروزى و دست یافتن بر گنج‌هاى پادشاهان [[ایران]] و روم) تردید کرده، آن را فریب خواندند.
  
سپس ولایت عامه و سمتى بالاتر از پدر را براى [[رسول ‌خدا]] صلى الله علیه و آله نسبت به مسلمانان جعل مى‌كند چنان ‌كه همسران آن حضرت را با عنوان «اُمّ‌المؤمنین» معرفى مى‌كند و در پایان از پیمان محكمى یاد مى‌كند كه از پیامبران اولوالعزم (در ایفاى مسئولیت تبلیغ و رسالت) گرفته است.
+
آنان آرزو مى‌کردند که در کنار صحرانشینان بودند و به دور از جنگ گزارش‌هاى جنگ را پى‌گیرى مى‌کردند. برخى از [[انصار]] هم با قصد فرار و با این بهانه که خانه‌ها و خانواده‌هایشان امنیت ندارند، از پیامبر اجازه بازگشت خواستند! اینان باید مى‌دانستند که گریز از صحنه نبرد به حال آنان سودى نداشته، [[مرگ]] آنان را به تأخیر نمى‌اندازد.
  
آیات 9‌ـ‌27 این سوره حادثه غزوه احزاب و بنى‌قریظه و امدادهاى غیبى و نصرت الهى را یادآور شده، سختى‌ها و صحنه‌هاى آن را این‌گونه ترسیم مى‌كند: هنگامى كه گروه‌هاى كفر از بالا و پایین مدینه حمله كردند و كار بر مسلمانان به شدت دشوار شد و جان‌ها به لب رسید، منافقان و بیماردلان در وعده‌هاى خدا و پیامبر (مبنى بر پیروزى و دست یافتن بر گنج‌هاى پادشاهان ایران و روم) تردید كرده، آن را فریب خواندند.
+
در این جنگ، مؤمنان ثابت‌قدم و راستین هنگامى که با گروه‌هاى دشمن روبرو شدند، نه ‌تنها از ایمانشان کاسته نشد بلکه بر [[ایمان]] و فرمانبردارى آنان افزوده گردید و از عهده آزمون الهى به نیکویى برآمدند. آیاتِ پایانىِ این بخش، از فرار کافران بدون هیچ خیر و غنیمتى یاد ‌کرده و نیز حمایت خداوند قوى عزیز از مسلمانان و دست یافتن آنان بر اموال و قلعه‌هاى مستحکم [[بنی قریظه|بنى‌قریظه]] را گزارش کرده است.
  
آنان آرزو مى‌كردند كه در كنار صحرانشینان بودند و به دور از جنگ گزارش‌هاى جنگ را پى‌گیرى مى‌كردند. برخى از انصار هم با قصد فرار و با این بهانه كه خانه‌ها و خانواده‌هایشان امنیت ندارند از پیامبر اجازه بازگشت خواستند! اینان باید مى‌دانستند كه گریز از صحنه نبرد به حال آنان سودى نداشته، [[مرگ]] آنان را به تأخیر نمى‌اندازد.
+
بخش بعدى این سوره که از [[آیه]] ‌۲۸ تا پایان سوره را دربرمى‌گیرد، مربوط به [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و کیفیت تعامل با آن حضرت است. ابتدا جایگاه همسران پیامبر را (بر اثر انتساب آنان به پیامبر و انتظاراتى که از آنان مى‌رود) بیان مى‌دارد، مانند روى‌گردانى از دنیا و ترک [[دنیاطلبی|دنیاطلبى]]، پیشى گرفتن از دیگران در عمل به اوامر الهى و پرهیز از گناه و خارج نشدن از خانه، سپس از [[ازدواج پیامبر با زینب بنت جحش|ازدواج پیغمبر با زینب دختر جَحْش]] و همسر مطلقه [[زید بن حارثه|زید]] (پسرخوانده پیغمبر) براى مبارزه با رسم جاهلى (حرمت [[ازدواج]] با مطلقه پسرخوانده) حمایت کرده است.
  
در این جنگ، مؤمنان ثابت‌قدم و راستین هنگامى كه با گروه‌هاى دشمن روبرو شدند، نه ‌تنها از ایمانشان كاسته نشد بلكه بر ایمان و فرمانبردارى آنان افزوده گردید و از عهده آزمون الهى به نیكویى برآمدند. (=>‌احزاب، غزوه) آیاتِ پایانىِ این بخش از فرار كافران بدون هیچ خیر و غنیمتى یاد ‌كرده و نیز حمایت خداوند قوى عزیز از مسلمانان و دست یافتن آنان بر اموال و قلعه‌هاى مستحكم بنى‌قریظه را گزارش كرده است.
+
آن‌گاه به برخى از شئون پیامبر پرداخته و تأکید کرده است که او پدر هیچ یک از مردان شما نیست تا ازدواج با همسر مطلقه او بر پیامبر [[حرام]] باشد. در ادامه بیان مى‌کند که ازدواج پیامبر با چه زنانى رواست و نیز حرمت ازدواج با همسران پیامبر را اعلام مى‌کند و مردم را از آزار پیامبر خدا (در مورد خانواده و همسرانش) بر حذر مى‌دارد و آزاردهندگان را به لعنت دنیا و آخرت تهدید مى‌کند؛ همچنین منافقان و بیماردلان مدینه را که به آزار پیامبر مى‌پرداختند به اخراج از مدینه تهدید مى‌کند.
  
بخش بعدى این سوره كه از آیه ‌28 تا پایان سوره را دربرمى‌گیرد، مربوط به پیامبر و كیفیت تعامل با آن حضرت است. ابتدا جایگاه همسران پیامبر را (بر اثر انتساب آنان به پیامبر و انتظاراتى كه از آنان مى‌رود) بیان مى‌دارد مانند روى‌گردانى از دنیا و ترك دنیاطلبى، پیشى گرفتن از دیگران در عمل به اوامر الهى و پرهیز از گناه و خارج نشدن از خانه سپس از ازدواج پیغمبر با زینب، دختر جَحْش و همسر مطلقه زید (پسرخوانده پیغمبر) براى مبارزه با رسم جاهلى (حرمت ازدواج با مطلقه پسرخوانده) حمایت كرده است.
+
به دنبال آن پرسش کسانى را نقل مى‌کند که (از سرِ [[استهزاء|استهزا]]) مى‌پرسیدند: [[قیامت]] کى فرا‌مى‌رسد؟ در ادامه [[عذاب]] سخت کافران و گناه‌کاران در [[دوزخ]] و پشیمانى آنان از کردارشان را بازگو مى‌کند. سپس خداوند از مؤمنان مى‌خواهد که پیغمبر ‌اکرم صلى الله علیه و آله را نیازارند و همچون مردمى نباشند که [[حضرت موسى]] علیه‌السلام را آزردند.
  
آن‌گاه به برخى از شئون پیامبر پرداخته و تأكید كرده است كه او پدر هیچ یك از مردان شما نیست تا ازدواج با همسر مطلقه او بر پیامبر [[حرام]] باشد. در ادامه بیان مى‌كند كه ازدواج پیامبر با چه زنانى رواست و نیز حرمت ازدواج با همسران پیامبر را اعلام مى‌كند و مردم را از آزار پیامبر خدا (در مورد خانواده و همسرانش) بر حذر مى‌دارد و آزاردهندگان را به لعنت دنیا و آخرت تهدید مى‌كند؛ همچنین منافقان و بیماردلان مدینه را كه به آزار پیامبر مى‌پرداختند به اخراج از مدینه تهدید مى‌كند.
+
در پایانِ سوره، از افکنده شدن بارِ سنگین [[امانت]] و تکلیف الهى بر دوش [[انسان]] خبر داده و نتیجه [[نفاق]] و [[شرک|شرک]] را عذاب الهى، و ثمره [[ایمان]] را [[غفران]] و رحمت الهى برشمرده است. [[علامه ‌طباطبایى]] این سوره را مشتمل بر معارف، [[احکام]]، داستان‌ها، پندها و موعظه‌هاى گوناگونى مى‌داند.<ref> المیزان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۷۳.</ref>
  
به دنبال آن پرسش كسانى را نقل مى‌كند كه (از سرِ استهزا) مى‌پرسیدند: قیامت كى فرا‌مى‌رسد؟ در ادامه عذاب سخت كافران و گناه‌كاران در [[دوزخ]] و پشیمانى آنان از كردارشان را بازگو مى‌كند سپس خداوند از مؤمنان مى‌خواهد كه پیغمبر ‌اكرم صلى الله علیه و آله را نیازارند و همچون مردمى نباشند كه [[حضرت موسى]] علیه‌السلام را آزردند.
+
==آیات مشهور سوره ==
  
در پایانِ سوره از افكنده شدن بارِ سنگین امانت و تكلیف الهى بر دوش انسان خبر داده و نتیجه نفاق و شرك را عذاب الهى و ثمره ایمان را غفران و رحمت الهى برشمرده است. [[علامه ‌طباطبایى]] این سوره را مشتمل بر معارف، [[احكام]]، داستان‌ها، پندها و موعظه‌هاى گوناگونى مى‌داند.<ref> المیزان، ج‌ 16، ص‌ 273.</ref>
+
برخى از آیات این سوره از آیات نامدار و مشهور به حساب مى‌آید. آیه‌ ۶ این سوره که [[ارث]] را بر اساس خویشاوندى به رسمیت مى‌شناسد: {{متن قرآن|«و‌اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولى بِبَعض»}} به «[[آیه اولواالأرحام|آیه اُولواالأرحام]]»<ref> نهج الحق، ص‌ ۲۰۳.</ref> و آیه ‌۱۵: {{متن قرآن|«و‌ما کنّا مُعَذِّبینَ حَتّى نَبعَثَ رَسولا»}} به «آیه نفى ‌تعذیب»<ref> نهایة الافکار، ج‌ ۲، ص‌ ۲۰۶.</ref> و آیه‌ ۲۱: {{متن قرآن|«لَقَد کانَ لَکم فى رَسولِ‌اللّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ»}} به «آیه تأسّى» مشهور شده است.<ref> جواهرالکلام، ج‌ ۱۴، ص‌ ۱۵۶.</ref>
  
==آیات مشهور==
+
همچنین آیه ‌۳۳ این سوره را «[[آیه تطهیر]]» نام نهاده‌اند:<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۸‌، ص‌ ۵۶۰؛ تتمة المراجعات، ص‌ ۷.</ref> {{متن قرآن|«اِنَّما یُریدُاللّهُ لِیُذهِبَ عَنکمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَکم تَطهیرا»}}. در ذیل این آیه بحث‌هاى کلامى فراوانى طرح شده است و [[شیعه]] با استناد به این آیه و روایات [[شأن نزول]]، بر [[امامت]] و [[عصمت]] [[اهل ‌بیت]] علیهم‌السلام استدلال کرده است.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۸‌، ص‌ ۵۵۹؛ المیزان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۳۱۰.</ref>
  
برخى از آیات این سوره از آیات نامدار و مشهور به حساب مى‌آید. آیه‌ 6 این سوره كه ارث را بر اساس خویشاوندى به رسمیت مى‌شناسد: «و‌اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولى بِبَعض» به «آیه اُولواالأَرحام»<ref> نهج الحق، ص‌ 203.</ref> و آیه ‌15: «و‌ما كُنّا مُعَذِّبینَ حَتّى نَبعَثَ رَسولا» به «آیه نفى ‌تعذیب»<ref> نهایة الافكار، ج‌ 2، ص‌ 206.</ref> و آیه‌ 21: «لَقَد كانَ لَكُم فى رَسولِ‌اللّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ» به «آیه تأسّى» مشهور شده است.<ref> جواهرالكلام، ج‌ 14، ص‌ 156.</ref>
+
آیات ۲۸‌ـ‌۲۹ این سوره را که زنان پیامبر را میان انتخاب دنیا و برگزیدن خدا و پیامبرش مخیر کرده است «آیات تخییر» گفته‌اند:<ref> بحارالانوار، ج‌ ۲۲، ص‌ ۱۸۲.</ref> {{متن قرآن|«یاَیُّهَا النَّبىُّ قُل لاَِزوجِک اِن کنتُنَّ تُرِدنَ الحَیوةَ الدُّنیا... * و اِن کنتُنَّ تُرِدنَ اللّهَ و رَسولَهُ‌...»}}.
  
آیه ‌33 این سوره را آیه تطهیر نام نهاده‌اند:<ref> مجمع‌البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 560؛ تتمة المراجعات، ص‌ 7.</ref> «اِنَّما یُریدُاللّهُ لِیُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَكُم تَطهیرا».
+
آیه ‌۵۶ را نیز «[[آیه صلوات]]»<ref> نهج الحق، ص‌ ۱۸۷.</ref> خوانده‌اند؛ {{متن قرآن|«اِنَّ اللّهَ و مَلئِکتَهُ یُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا صَلّوا عَلَیهِ و سَلِّموا تَسلیما»}}؛ و آیه ‌۷۲ که از پذیرش امانتى بزرگ به وسیله انسان خبر مى‌دهد به «[[آیه امانت|آیه امانت]]» شهرت دارد:<ref> الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۶۶؛ تتمة المراجعات، ص‌ ۵۳.</ref> {{متن قرآن|«اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَى السَّموتِ والاَرضِ والجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها واَشفَقنَ مِنها وحَمَلَهَا الاِنسـنُ اِنَّه کانَ ظَلومـًا جَهولا»}}.
 
 
در ذیل این آیه بحث‌هاى كلامى فراوانى طرح شده است و [[شیعه]] با استناد به این آیه و روایات شأن نزول بر امامت و عصمت [[اهل ‌بیت]] علیهم‌السلام استدلال كرده است. <ref> مجمع‌البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 559؛ المیزان، ج‌ 16، ص‌ 310.</ref>
 
 
 
آیات 28‌ـ‌29 این سوره را كه زنان پیامبر را میان انتخاب دنیا و برگزیدن خدا و پیامبرش مخیر كرده است آیات تخییر گفته‌اند:<ref> [[بحارالانوار]]، ج‌ 22، ص‌ 182.</ref> «یاَیُّهَا النَّبىُّ قُل لاَِزوجِكَ اِن كُنتُنَّ تُرِدنَ الحَیوةَ الدُّنیا... × و اِن كُنتُنَّ تُرِدنَ اللّهَ و رَسولَهُ‌...».
 
 
 
آیه ‌56 را «آیه صلوات»<ref> نهج الحق، ص‌ 187.</ref> خوانده‌اند؛ «اِنَّ اللّهَ و مَلئِكَتَهُ یُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا صَلّوا عَلَیهِ و سَلِّموا تَسلیما» و سرانجام آیه ‌72 كه از پذیرش امانتى بزرگ به وسیله انسان خبر مى‌دهد به «آیه امانت» شهرت دارد:<ref> الاتقان، ج‌ ص‌ 66؛ تتمة المراجعات، ص‌ 53.</ref> «اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَى السَّموتِ والاَرضِ والجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها واَشفَقنَ مِنها وحَمَلَهَا الاِنسـنُ اِنَّه كانَ ظَلومـًا جَهولا». (=>‌آیات نام‌دار)
 
 
 
بر اساس نقلى از [[امام صادق]] علیه‌السلام هر كس [[سوره احزاب]] را فراوان قرائت كند، روز قیامت در همسایگى پیامبر و خاندان آن حضرت خواهد‌بود.<ref> [[مجمع‌البیان]]، ج‌ 8‌، ص‌ 524؛ البرهان، ج‌ 4، ص‌ 407.</ref>
 
 
 
==پیوند==
 
[[سوره احزاب/متن و ترجمه سوره|متن و ترجمه سوره]]
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 +
==منابع==
 +
*على خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد ۲، ص ۲۶۳-۲۶۶.
  
==منابع==
+
==پیوست==
على خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد 2، ص 263-266.
+
[[سوره احزاب/متن و ترجمه]]{{فهرست سوره های قرآن
 +
|سوره=۳۳.[[سوره احزاب|الأحزاب]]
 +
|قبلی=۳۲.[[سوره سجده|السجدة]]
 +
|بعدی=۳۴.[[سوره سبأ|سبإ]]
 +
}}
 +
{{قرآن}}
  
 
[[رده: سوره های قرآن]]
 
[[رده: سوره های قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۳۷

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


<<سجده احزاب سبأ>>
شماره: ۳۳
جزء : ۲۱ و ۲۲
محل نزول: مدینه
ترتيب نزول : ۹۰
تعداد آیه : ۷۳
متن و ترجمه سوره

فهرست سوره‌های قرآن

سوره احزاب سى و سومین سوره از قرآن کریم است و دارای ۷۳ آیه می باشد.

نزول سوره

سوره احزاب مدنى و نودمین سوره در ترتیب نزول، و سى و سومین سوره در ترتیب مصحف است که پس از سوره انفال و پیش از سوره مائده نازل شده[۱] و داراى ۷۳ آیه و ۱۲۸۰ کلمه‌ است.[۲]

حوادث مطرح شده در این سوره بین سال دوم و پنجم هجرت روى داده است که به ‌سبب نوپا بودن حکومت اسلامى در مدینه، مسلمانان دوران سختى داشتند و مشرکان، یهودیان و منافقان به آنان آسیب مى‌رساندند. طى این مدت جنگ احزاب و بنى‌قریظه رخ داد و رفته رفته حکومت اسلامى در مدینه و نیز قوانین اجتماعى اسلامى بیشتر تثبیت شد.[۳]

سوره احزاب همچنان‌ که ویژگى‌هاى دیگر سوره‌هاى مدنى را دارد، محتوایش نیز با فضاى برهه نزول هماهنگ است.

برخى آغاز سوره احزاب را با پایان سوره پیشین (سجده) مرتبط دانسته‌اند، زیرا آن سوره با امر به پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به اعراض از کافران و انتظار کیفر آنان به پایان رسیده و این سوره با امر به تقوا و پیروى نکردن از کافران و منافقان آغاز شده است.[۴]

وجه تسمیه سوره

نام‌گذارى این سوره به «احزاب» از این‌رو است که آیات ۹‌ـ‌۲۵ این سوره، درباره جنگ احزاب است و کلمه «احزاب» دو بار در آیه‌ ۲۰ و یک بار در آیه‌ ۲۲ آمده و مقصود از آن، گروه‌هاى کافرى است که از قبایل مهم براى از بین بردن اسلام و پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله متحد شده، و جنگ احزاب را آغاز کردند: «یَحسَبونَ الاَحزابَ لَم یَذهَبوا و اِن یَأتِ الاَحزابُ یَوَدّوا لَو اَنَّهُم بادونَ فِى الاَعرابِ یَسـَلونَ عَن اَنبائِکم ولَو کانوا فیکم ما‌قـتَلوا اِلاّ قَلیلا... ولَمّا رَءَاالمُؤمِنونَ الاَحزابَ قالوا هذا ما وعَدَنَا اللّهُ و رَسولُهُ‌...». (احزاب، ۲۰‌ و ‌۲۲)

محتواى سوره

نقطه اتصال میان آیات این سوره را مى‌توان از یک سو کوشش پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله براى تثبیت قوانین اجتماعى و مبارزه با رسوم جاهلى و از سوى دیگر تلاش مشترک مشرکان، یهودیان و منافقان در دسیسه علیه حکومت اسلامى از طریق یورش نظامى، اخلال گرى در اوضاع اجتماعى مسلمانان و تضعیف جایگاه رهبرى پیغمبر اکرم دانست.

آیات ۱‌ـ‌۸ این سوره با سفارش به پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به تقوا و تبعیت نکردن از کافران و منافقان و پیروى از وحى و توکل به خدا آغاز مى‌شود و برخى رسوم جاهلى مانند ظهار (نوعى طلاق در جاهلیت) و پسرخواندگى (که در جاهلیت همه احکام فرزند را بر پسرخوانده مترتب مى‌کردند) را رد و بر انحصار پیوندهاى خویشاوندى در پیوندهاى واقعى تأکید مى‌کند.

سپس ولایت عامه و سمتى بالاتر از پدر را براى رسول ‌خدا صلى الله علیه و آله نسبت به مسلمانان جعل مى‌کند، چنان ‌که همسران آن حضرت را با عنوان «اُمّ‌المؤمنین» معرفى مى‌کند و در پایان از پیمان محکمى یاد مى‌کند که از پیامبران اولوا العزم (در ایفاى مسئولیت تبلیغ و رسالت) گرفته است.

آیات ۹‌ـ‌۲۷ این سوره، حادثه غزوه احزاب و بنى‌قریظه و امدادهاى غیبى و نصرت الهى را یادآور شده، سختى‌ها و صحنه‌هاى آن را این‌گونه ترسیم مى‌کند: هنگامى که گروه‌هاى کفر از بالا و پایین مدینه حمله کردند و کار بر مسلمانان به شدت دشوار شد و جان‌ها به لب رسید، منافقان و بیماردلان در وعده‌هاى خدا و پیامبر (مبنى بر پیروزى و دست یافتن بر گنج‌هاى پادشاهان ایران و روم) تردید کرده، آن را فریب خواندند.

آنان آرزو مى‌کردند که در کنار صحرانشینان بودند و به دور از جنگ گزارش‌هاى جنگ را پى‌گیرى مى‌کردند. برخى از انصار هم با قصد فرار و با این بهانه که خانه‌ها و خانواده‌هایشان امنیت ندارند، از پیامبر اجازه بازگشت خواستند! اینان باید مى‌دانستند که گریز از صحنه نبرد به حال آنان سودى نداشته، مرگ آنان را به تأخیر نمى‌اندازد.

در این جنگ، مؤمنان ثابت‌قدم و راستین هنگامى که با گروه‌هاى دشمن روبرو شدند، نه ‌تنها از ایمانشان کاسته نشد بلکه بر ایمان و فرمانبردارى آنان افزوده گردید و از عهده آزمون الهى به نیکویى برآمدند. آیاتِ پایانىِ این بخش، از فرار کافران بدون هیچ خیر و غنیمتى یاد ‌کرده و نیز حمایت خداوند قوى عزیز از مسلمانان و دست یافتن آنان بر اموال و قلعه‌هاى مستحکم بنى‌قریظه را گزارش کرده است.

بخش بعدى این سوره که از آیه ‌۲۸ تا پایان سوره را دربرمى‌گیرد، مربوط به پیامبر و کیفیت تعامل با آن حضرت است. ابتدا جایگاه همسران پیامبر را (بر اثر انتساب آنان به پیامبر و انتظاراتى که از آنان مى‌رود) بیان مى‌دارد، مانند روى‌گردانى از دنیا و ترک دنیاطلبى، پیشى گرفتن از دیگران در عمل به اوامر الهى و پرهیز از گناه و خارج نشدن از خانه، سپس از ازدواج پیغمبر با زینب دختر جَحْش و همسر مطلقه زید (پسرخوانده پیغمبر) براى مبارزه با رسم جاهلى (حرمت ازدواج با مطلقه پسرخوانده) حمایت کرده است.

آن‌گاه به برخى از شئون پیامبر پرداخته و تأکید کرده است که او پدر هیچ یک از مردان شما نیست تا ازدواج با همسر مطلقه او بر پیامبر حرام باشد. در ادامه بیان مى‌کند که ازدواج پیامبر با چه زنانى رواست و نیز حرمت ازدواج با همسران پیامبر را اعلام مى‌کند و مردم را از آزار پیامبر خدا (در مورد خانواده و همسرانش) بر حذر مى‌دارد و آزاردهندگان را به لعنت دنیا و آخرت تهدید مى‌کند؛ همچنین منافقان و بیماردلان مدینه را که به آزار پیامبر مى‌پرداختند به اخراج از مدینه تهدید مى‌کند.

به دنبال آن پرسش کسانى را نقل مى‌کند که (از سرِ استهزا) مى‌پرسیدند: قیامت کى فرا‌مى‌رسد؟ در ادامه عذاب سخت کافران و گناه‌کاران در دوزخ و پشیمانى آنان از کردارشان را بازگو مى‌کند. سپس خداوند از مؤمنان مى‌خواهد که پیغمبر ‌اکرم صلى الله علیه و آله را نیازارند و همچون مردمى نباشند که حضرت موسى علیه‌السلام را آزردند.

در پایانِ سوره، از افکنده شدن بارِ سنگین امانت و تکلیف الهى بر دوش انسان خبر داده و نتیجه نفاق و شرک را عذاب الهى، و ثمره ایمان را غفران و رحمت الهى برشمرده است. علامه ‌طباطبایى این سوره را مشتمل بر معارف، احکام، داستان‌ها، پندها و موعظه‌هاى گوناگونى مى‌داند.[۵]

آیات مشهور سوره

برخى از آیات این سوره از آیات نامدار و مشهور به حساب مى‌آید. آیه‌ ۶ این سوره که ارث را بر اساس خویشاوندى به رسمیت مى‌شناسد: «و‌اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولى بِبَعض» به «آیه اُولواالأرحام»[۶] و آیه ‌۱۵: «و‌ما کنّا مُعَذِّبینَ حَتّى نَبعَثَ رَسولا» به «آیه نفى ‌تعذیب»[۷] و آیه‌ ۲۱: «لَقَد کانَ لَکم فى رَسولِ‌اللّهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ» به «آیه تأسّى» مشهور شده است.[۸]

همچنین آیه ‌۳۳ این سوره را «آیه تطهیر» نام نهاده‌اند:[۹] «اِنَّما یُریدُاللّهُ لِیُذهِبَ عَنکمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَکم تَطهیرا». در ذیل این آیه بحث‌هاى کلامى فراوانى طرح شده است و شیعه با استناد به این آیه و روایات شأن نزول، بر امامت و عصمت اهل ‌بیت علیهم‌السلام استدلال کرده است.[۱۰]

آیات ۲۸‌ـ‌۲۹ این سوره را که زنان پیامبر را میان انتخاب دنیا و برگزیدن خدا و پیامبرش مخیر کرده است «آیات تخییر» گفته‌اند:[۱۱] «یاَیُّهَا النَّبىُّ قُل لاَِزوجِک اِن کنتُنَّ تُرِدنَ الحَیوةَ الدُّنیا... * و اِن کنتُنَّ تُرِدنَ اللّهَ و رَسولَهُ‌...».

آیه ‌۵۶ را نیز «آیه صلوات»[۱۲] خوانده‌اند؛ «اِنَّ اللّهَ و مَلئِکتَهُ یُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا صَلّوا عَلَیهِ و سَلِّموا تَسلیما»؛ و آیه ‌۷۲ که از پذیرش امانتى بزرگ به وسیله انسان خبر مى‌دهد به «آیه امانت» شهرت دارد:[۱۳] «اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَى السَّموتِ والاَرضِ والجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها واَشفَقنَ مِنها وحَمَلَهَا الاِنسـنُ اِنَّه کانَ ظَلومـًا جَهولا».

پانویس

  1. بصائر ذوى التمییز، ج‌ ۱، ص‌ ۳۷۷؛ المعجم الاحصائى، ج‌ ۱، ص‌ ۲۹۸ و ۳۰۶؛ التحریر والتنویر، ج‌ ۲۱، ص‌ ۲۴۵.
  2. بصائر ذوى التمییز، ج‌ ۱، ص‌ ۳۷۷؛ التحریر والتنویر، ج‌ ۲۱، ص ۲۴۵.
  3. اهداف کل سوره، ج‌ ۱، ص‌ ۵۲۵.
  4. مجمع‌البیان، ج‌ ۸‌، ص‌ ۵۲۴؛ اسرار ترتیب القرآن، ص‌ ۱۲۴.
  5. المیزان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۲۷۳.
  6. نهج الحق، ص‌ ۲۰۳.
  7. نهایة الافکار، ج‌ ۲، ص‌ ۲۰۶.
  8. جواهرالکلام، ج‌ ۱۴، ص‌ ۱۵۶.
  9. مجمع‌البیان، ج‌ ۸‌، ص‌ ۵۶۰؛ تتمة المراجعات، ص‌ ۷.
  10. مجمع‌البیان، ج‌ ۸‌، ص‌ ۵۵۹؛ المیزان، ج‌ ۱۶، ص‌ ۳۱۰.
  11. بحارالانوار، ج‌ ۲۲، ص‌ ۱۸۲.
  12. نهج الحق، ص‌ ۱۸۷.
  13. الاتقان، ج‌ ۱، ص‌ ۶۶؛ تتمة المراجعات، ص‌ ۵۳.

منابع

  • على خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد ۲، ص ۲۶۳-۲۶۶.

پیوست

سوره احزاب/متن و ترجمه

سوره قبلی:

۳۲.السجدة

۳۳.الأحزاب سوره بعدی:

۳۴.سبإ

۱.سوره فاتحه ۲.سوره بقره ۳.سوره آل عمران ۴.سوره نساء ۵.سوره مائده ۶.سوره انعام ۷.سوره اعراف ۸.سوره انفال ۹.سوره توبه ۱۰.سوره یونس ۱۱.سوره هود ۱۲.سوره یوسف ۱۳.سوره رعد ۱۴.سوره ابراهیم ۱۵.سوره حجر ۱۶.سوره نحل ۱۷.سوره اسراء ۱۸.سوره کهف ۱۹.سوره مریم ۲۰.سوره طه ۲۱.سوره انبیاء ۲۲.سوره حج ۲۳.سوره مومنون ۲۴.سوره نور ۲۵.سوره فرقان ۲۶.سوره شعراء ۲۷.سوره نمل ۲۸.سوره قصص ۲۹.سوره عنکبوت ۳۰.سوره روم ۳۱.سوره لقمان ۳۲.سوره سجده ۳۳.سوره احزاب ۳۴.سوره سبأ ۳۵.سوره فاطر ۳۶.سوره یس ۳۷.سوره صافات ۳۸.سوره ص ۳۹.سوره زمر ۴۰.سوره غافر ۴۱.سوره فصلت ۴۲.سوره شوری ۴۳.سوره زخرف ۴۴.سوره دخان ۴۵.سوره جاثیه ۴۶.سوره احقاف ۴۷.سوره محمد ۴۸.سوره فتح ۴۹.سوره حجرات ۵۰.سوره ق ۵۱.سوره ذاریات ۵۲.سوره طور ۵۳.سوره نجم ۵۴.سوره قمر ۵۵.سوره الرحمن ۵۶.سوره واقعه ۵۷.سوره حدید ۵۸.سوره مجادله ۵۹.سوره حشر ۶۰.سوره ممتحنه ۶۱.سوره صف ۶۲.سوره جمعه ۶۳.سوره منافقون ۶۴.سوره تغابن ۶۵.سوره طلاق ۶۶.سوره تحریم ۶۷.سوره ملک ۶۸.سوره قلم ۶۹.سوره الحاقه ۷۰.سوره معارج ۷۱.سوره نوح ۷۲.سوره جن ۷۳.سوره مزمل ۷۴.سوره مدثر ۷۵.سوره قیامه ۷۶.سوره انسان ۷۷.سوره مرسلات ۷۸.سوره نبأ ۷۹.سوره نازعات ۸۰.سوره عبس ۸۱.سوره تکویر ۸۲.سوره انفطار ۸۳.سوره مطففین ۸۴.سوره انشقاق ۸۵.سوره بروج ۸۶.سوره طارق ۸۷.سوره اعلی ۸۸.سوره غاشیه ۸۹.سوره فجر ۹۰.سوره بلد ۹۱.سوره شمس ۹۲.سوره لیل ۹۳.سوره ضحی ۹۴.سوره انشراح ۹۵.سوره تین ۹۶.سوره علق ۹۷.سوره قدر ۹۸.سوره بینه ۹۹.سوره زلزال ۱۰۰.سوره عادیات ۱۰۱.سوره قارعه ۱۰۲.سوره تکاثر ۱۰۳.سوره عصر ۱۰۴.سوره همزه ۱۰۵.سوره فیل ۱۰۶.سوره قریش ۱۰۷.سوره ماعون ۱۰۸.سوره کوثر ۱۰۹.سوره کافرون ۱۱۰.سوره نصر ۱۱۱.سوره مسد ۱۱۲.سوره اخلاص ۱۱۳.سوره فلق ۱۱۴.سوره ناس

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن