فهرست تفاسیر روایی

تفسیر روایی در نزد شیعه، تفسیری است که در آن آیات قرآن کریم بر اساس روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم‌السلام تفسیر شده‌اند.

تفاسیر روایی شیعه

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
تفسیر القرآن الكریم (ثمالى)	ابوحمزه ثمالى ثابت بن دینار	دوم	عربى	اغلب روایات را از اهل بیت علیهم السلام و برخى دیگر را از صحابه و تابعین مانند ابن عباس و عكرمه نقل نموده است‌.
التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى	امام حسن عسکری علیه السلام	سوم	عربى	متن این تفسیر تا پایان آیه ۲۸۲ سوره بقره موجود است‌. طبق برخی تحقیق های به عمل آمده، در انتساب این تفسیر به امام حسن عسكرى علیه السلام‌ تردید است.
تفسیر قمى	على بن ابراهیم قمى	سوم	عربى	برخی محققان در انتساب این تفسیر به علی بن ابراهیم تردید دارند. تفسیر کتاب از تفاسیر تأویلی شمرده شده و تأویلهای دور از ذهن در آن بسیار است.
تفسیر فرات الكوفى	فرات بن ابراهیم كوفى	چهارم	عربى	حاوی روایاتی است که آیه ای از آیات قرآن را در وصف امیرالمومنین علیه السلام می داند.
تفسیر عیاشی	محمد بن مسعود عیاشی	چهارم	عربى	از سوره حمد تا پایان سوره كهف موجود است و نیمی دیگر مفقود شده است. ويژگى فقهى اين تفسير بيشتر از ديگر تفاسير كهن اماميه، همچون تفسير فرات كوفى و تفسير على بن ابراهيم قمى است
عین العبرة فی غبن العترة	سید احمد بن طاووس	هفتم	عربى	در این تفسیر، آیات وارده در فضائل اهل بیت علیهم السلام و ردّ مخالفین آنها آمده است. ترتیب آیات در آن رعایت نشده است.
نهج البیان عن كشف معانى القرآن	محمد بن حسن شیبانی	هفتم	عربى	از منابع مهم تفسیر البرهان سید هاشم بحرانى و نیز تفسیر المیزان در نقل روایت مى باشد. مفسر اسباب النزول را از موضحات آیات دانسته، با اشاره و نقل آن مطلب خود را تكمیل مى‌نماید.
تأویل الآیات الظاهرة	حسینى استرآبادى سید شرف الدین على	دهم	عربى	این تفسیر به گردآوری روایاتی پرداخته که با تفسیر باطنی قرآن، آیه ای از قرآن را در مدح اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله یا ذم و نكوهش دشمنان آنان دانسته اند.
منهج الصادقين فى الزام المخالفين	ملا فتح الله كاشانی	دهم	فارسى	تفسيرى جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع است.
زبدة التفاسیر	ملا فتح الله كاشانی	دهم	عربى
البرهان فى تفسیر القرآن	سید هاشم بحرانى	یازدهم	عربى	از مهمترین و جامع ترین تفاسیر روایی شیعه به شمار می رود. تفسیری اجتهادی–روایی است که از اعمال نظر مفسر اثر گرفته است. با وجود تلاش علمى فراوان در تفسیر البرهان، این كتاب بخشى از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را دربردارد.
تفسیر الصافى	ملا محسن فیض كاشانى	یازدهم	عربى	تفسیری جامع و مختصر است. از جمله تفاسیر اجتهادی به شمار می رود. مقدمه این کتاب از بهترین مقدمات تفسیری در بیان مطالب ضروری است که هر مفسر باید بداند. مفسر در این کتاب ضمن بهره گیری از روایات در تفسیر، به نقد و ارزیابی این روایات در دلالت بر آیه می پردازد. مطالب غیر روایى در شأن نزول، لغت، قرائت و اعراب آیات، غالباً از تفسیر بیضاوى اخذ شده است.
تفسیر المعین	محمد بن مرتضی کاشانی	یازدهم	عربى	روش تفسیری این کتاب مزجی و همانند «الصافی» فیض كاشانی است. برای مختصر بودن، در کتاب از رموزی استفاده شده که در مقدمه به توضیح آنها پرداخته است.
تفسیر شریف لاهیجى	محمد بن على شریف لاهیجى	یازدهم	فارسى	تنها منبع نقل او مجامع حدیثى شیعه است. جمع بین روایات و رفع تعارض آنها در موارد خاص و ارزیابی هاى رجالى از روش این کتاب تفسیری است.
تفسیر نورالثقلین	عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی	یازدهم	عربى	نویسنده سعی نموده هر روایتی که به نحوى ارتباط با آيه دارد را ذکر کند، اعم از اين كه اين ارتباط از باب تفسير، استشهاد و يا تأييد آيه باشد. در جمع آورى، توجهى به اسانید و قوت احادیث نداشته، روایات ضعیف السند و مرسل فراوانى در این تفسیر مشاهده مى‌شود. تقطیع روایات در این تفسیر دیده می شود. سلسله اسناد احادیث حذف شده است. در این تفسیر از اسرائیلیات استفاه شده است.
تفسیر كنزالدقائق و بحرالغرائب	میرزا محمد قمى مشهدى	دوازدهم	عربى	به عنوان ماحصل مهمترین تفاسیر امامیه و اهل سنت شناخته می شود. این تفسیر، از تفاسیر بلاغى و ادبى و شرح و حاشیه‌اى بر تفسیر بیضاوى نیز محسوب مى‌گردد. از روایات تفسیر نورالثقلین فراوان استفاده کرده است. از جمله تفاسیر روایی-اجتهادی محسوب می شود.
الجوهر الثمین فی تفسیر الكتاب المبین	سید عبدالله شبّر	سیزدهم	عربى	از جمله تفاسیر روایی–اجتهادی محسوب می شود. معروف به تفسیر وسیط شُبّر است.
تفسیر جامع	سید محمدابراهیم بروجردى	پانزدهم	فارسى	این تفسیر، گردآورى شده روایات تفسیری منسوب به امام حسن عسكرى علیه السلام، تفسیر عیاشى و تفسیر منسوب به على بن ابراهیم قمى است. مباحث مربوط به ولایت امیرالمومنین به طور مفصل بیان شده است.
تفسیر مطلع الانوار	سید عادل نادرعلی	پانزدهم	فارسی	تفسیری شیعی که مبنای آن روایات اهل بیت و عرفان ناب شیعی‌ است. به بیان دیگر تفسیری روایی‌ است که رویکرد آن تاویلی و عرفانی‌ است. تفسير كامل قرآن که به‌صورت ترتیبی در پنج جلد قطور نوشته شده است. علاوه بر جنبه‌‌هاى عرفانى، جنبه‌‌هاى روايى، فلسفى و كلامى نيز دارد.

تفاسیر روایی اهل سنت

تفسیر روایی در نزد اهل سنت تفسیری است که آیات را به کمک نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و از صحابه و تابعین تفسیر نموده. لازم به ذکر است تعداد روایات تفسیری اهل سنت از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله طبق تصریح سیوطی حدود ۲۰۰ روایت بیشتر نیست.

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
بحرالعلوم	نصر بن محمد سمرقندى	چهارم	عربى	مفسر ضمن تفسیر آیات به مباحث علوم قرآنی پرداخته است. اسناد احادیث را نمی آورد. مؤلف به ذكر مجرد روايات و استشهادات تفسيرى بسنده كرده و جز اندك مواردى به ترجيح اقوال نمى‌پردازد. ذيل شماري از آيه‌ها، حكايت‌ها يا سبب نزول‌هايي را ذكر نموده كه بيانگر فضليت اهل بيت است.
جامع البيان فى تفسير القرآن	محمد بن جرير طبرى	چهارم	عربى	از بزرگترین و گرانقدرترین تفاسیر اهل سنت محسوب می شود. از جمله تفاسیر روايى و اجتهادى‌ محسوب می شود. مفسر با نقل اقوال صحابه و تابعين، به تفسير آيات پرداخته و پس از بررسى و توجيه اقوال، يا قول مرجح را برمى‌گزيند يا با اقامه دليل در رد اقوال گوناگون، نظر خويش را بيان مى‌دارد.
ترجمه تفسير طبرى	جمعی از مترجمان	چهارم	فارسى كهن	ترجمه قرآن این تفسیر از نخستين ترجمه‌هاى رسمى قرآن است.
تفسير القرآن العظيم(ابن‌ابى‌حاتم)	ابن ابى حاتم عبدالرحمن بن محمد	چهارم	عربى	معروف به تفسير ابن ابى حاتم‌. در اين تفسير به طور پراكنده تنها آياتى كه درباره آنها رواياتى نقل شده، تفسير شده است.
شواهد التنزيل لقواعد التفضيل	عبيدالله بن احمد حسكانى	پنجم	عربى	در مذهب مؤلف اختلاف است. برخی او را شیعه و برخی سنی حنفی می دانند. 210 آيه را به ترتيب سوره‌هاى قرآن که درباره اهل بيت پيامبر به ويژه امام على (ع) تاليف شده را بیان نموده است. يكى از مصادر بحار الانوار است كه علامه مجلسى بدان توجه داشته است‌.
الكشف و البيان عن تفسير القرآن	احمد بن ابراهيم ثعلبى نيشابورى	پنجم	عربى	معروف به تفسير ثعلبى‌. در نقل روايات، اسانيد آنها را حذف نموده، امّا در ابتداى كتاب، اسانيد خود را از علماى پيشين و همعصر خود كه تفسير را از آنها نقل مى‌كند، ذكر مى‌نمايد. گاهی به بحث های نظرى و علمى نیز می پردازد.
زاد المسير فى علم التفسير	عبدالرحمان بن جوزی	ششم	عربى	خلاصه‌اى از تفسير بزرگ وى بنام «المغنى فى تفسير القرآن» مى باشد. تفسیر جامع است و آیات را به صورت دسته دسته بیان نموده به تفسیر آنها می پردازد.
معالم التنزيل فى تفسير القرآن	حسين بن مسعود بغوى	ششم	عربى	خلاصه تفسیر ثعلبی بوده است. از سالم ترین تفاسير نقلی اهل سنت محسوب مى‌گردد و از آوردن احاديث موضوع و اسرائيليات غريب و آراى بدعت آميز خود داری نموده ست. از آوردن روايات در شأن رفيع اهل بيت (ع) خودداری ننموده است.
تفسير القرآن العظيم(ابن كثير)	ابن کثیر دمشقی	هشتم	عربى	مفسر در این کتاب ار روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت استفاه کرده است. بیشتر از سبک محمد ابن جریر طبری استفاده نموده است. جرح و تعدیل اسناد و نقد و ارزیابی عالمانه احادیث در این تفسیر وجود دارد. موضع ابن كثير در تمام روایاتی که بیانگر جایگاه و مقام اهل بیت است، ترديد، تكذيب، تحريف، تبديل و تضعيف اسناد و يا جرح راويان است‌.
لباب التاويل فى معانى التنزيل	علاءالدين على بن محمد بغدادى	هشتم	عربى	معروف به تفسير خازن‌. در حقيقت مختصرى از تفسير معالم التنزيل بغوى است. براى عدم تكرار منابعى كه مطالب گوناگون از آنها نقل نموده، علامت اختصارى وضع كرده و در مقدمه خود متذكر آنها شده است.
جواهر الحسان فى تفسير القرآن	عبدالرحمن بن محمد ثعالبى	نهم	عربى	معروف به تفسیر ثعالبی است. اين تفسير خلاصه تفسير ابن عطيه المحرر الوجيز است.
الدر المنثور فى تفسير المأثور	جلال الدين سيوطى	دهم	عربى	خلاصه تفسیر «ترجمان القرآن» اوست که اسناد روایات را از آن حذف نموده است. از نظر کثرت روایات و جامعیت اهمیت اهمیت بسزا دارد.
تيسير الكريم الرحمن	عبدالرحمن بن ناصر آل سعدى	چهاردهم	عربى	معروف به تفسير السعدى. روش وى بر مبناى علماى سلف اهل سنت و اصحاب ابن تیمیه، ابن قیم جوزیه و محمد بن عبدالوهاب مى‌باشد.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی