مختصر نویسی متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

الکافی (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای جدید حاوی ' {{نوشته های اعضای دانشنامه}} ==الکافی== '''معرفی کتاب کافی:''' كتاب «الكافي» يكى از ...' ایجاد کرد)
 
 
(۳۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{نوشته های اعضای دانشنامه}}
+
{{خوب}}
−
==الکافی==
+
{{مشخصات کتاب
  
−
'''معرفی کتاب کافی:'''
+
|عنوان=
  
−
كتاب «الكافي» يكى از مهم  ترين و معتبرترين كتب حديثى [[شيعه]] و ماندگارترين اثر [[محمد بن یعقوب کلینی]] است. كلينى از جمله کسانی است که كليه علماي رجال، وي را با عبارات موکد توثيق نموده اند.
+
|تصویر= [[پرونده:الکافی.jpg|240px|وسط]]
  
−
[[نجاشی]] درباره اش مي نويسد: «أوثق الناس في الحديث و أثبتهم»، موثق ‌ترين و ثابت ‌ترين كسان در [[حدیث]] است. و همين جمله را [[علامه حلی]] و [[ابن ‌داوود]] تكرار مي ‌كنند. لذا کلینی به ثقه الاسلام معروف گرديد.(1)
+
|نویسنده= محمد بن یعقوب کلینی
  
−
علامه [[بحرالعلوم]] در رجال خود پس از ذكر روايت نبوي (كه خداوند در رأس هر صد سال كسي را كه [[دين]] را از اندلس تجديد كند برمي انگيزد.) مي نويسد: [[ابن اثير]](2) كليني را مجدد مذهب اماميه در رأس قرن سوم شمرده.
+
|موضوع= احاديث شيعه
  
−
آن گاه اضافه مي كند: سخن اين دانشمند كلام حقي است كه خداوند بر زبانش جاري ساخته. كسي که در كافي، به دقت، نظر و تأمل كند برايش روشني اين سخن آشكار مي گردد و مي داند كه وي مصداق اين حديث است. زيرا كافي كتاب مفيدي است كه در تمام كتب حديث نظير ندارد. هم از لحاظ كثرت احاديث و حسن ترتيب و هم به واسطه  ضبط در نقل. به علاوه كه اين كتاب در زمان [[غيبت صغری]] امام و پيش نظر سفراء آن حضرت در بيست سال انجام شده.(3)
+
|زبان= عربی
  
−
[[ابن طاووس حلی]] می گوید: توثیق و امانت کلینی مورد اتفاق همگان است. [[ابن حجر عسقلانی]] می گوید: کلینی از رؤسا فضلاء شیعه است در ایام مقتدر عباسی.
+
|تعداد جلد= ۸
  
−
ملا محمد تقی مجلسی می گوید: [[حق]] این است که در میان علماء شیعه مانند کلینی نیامده است، و هر که در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند درمی یابد که او از جانب خداوند تبارک و تعالی مؤید بوده است.
+
|عنوان افزوده1= مصحح
  
−
'''اهميت کافی:'''
+
|افزوده1= علی‌اكبر غفاری
  
−
براى دريافت اهميت اين كتاب، ابتدا سخنانى از بزرگان حديث و پيشتازان اين ميدان را يادآور مى  شويم و سپس به برخى از ويژگى  هاى كتاب مى  پردازيم.
+
|عنوان افزوده2=
  
−
شیخ کلینی در پاسخ کسی که از او درخواست نوشتن کتاب جامعی نموده ‌است، می  گوید: «در کافی تمام آن چه متعلم در فنون علم [[دین]]، به آن نیاز دارد و قصد عمل به اخبار درست و سنن صحیح دارد، جمع شده ‌است».
+
|افزوده2=
  
−
[[شیخ حر عاملی]] این سخن کلینی را بیانی صریح در شهادت به صحت احادیث کافی ـ البته به اصطلاح قدما ـ می  داند. (صحیح به اصطلاح قدما به معنی قطعیت صدور از معصوم با قرائن قطعی یا تواتر یا شهرت صحت اصول و منابع اصلی است.)
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/78614/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%81%D9%8A/&from=search&&query=%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%81%D9%8A&field=title&count=20&resTypes=200&execute=true#!resource الکافی]
 +
}}
 +
کتاب '''«الکافی»''' تألیف [[محمد بن یعقوب کلینی]] (م، ۳۲۹ ق)، از مهمترین و معتبرترین کتب [[حدیث|حدیثى]] [[شیعه]] و اولین کتاب جامع روایی و یکی از «[[کتب اربعه]]» است. این کتاب در سه بخش «[[اصول کافی|اصول]]» در احادیث اعتقادی، «فروع» در احادیث [[فقه|فقهی]] و «روضه» در احادیث با موضوعات متفرقه تنظیم شده است. که از این بین اصول کافی شهرت بیشتری دارد.  
  
−
«[[شيخ مفيد]]» كه از معاصران كلينى به  شمار مى  رود، درباره كتاب كافى مى  نويسد: كتاب كافى از برترين كتاب  هاى شيعه و پرفايده  ترين آن هاست.(4) «شهيد اول»، محمد بن مكى، در اجازه خود به ابن خازن، ضمن شمردن كتب حديثى شيعه مى  نويسد: همانند كتاب كافى، در حديث شيعه نوشته نشده است.(5)
+
«الکافی» پیوسته مورد توجه عالمان شیعه بوده و آثار متعددی پیرامون آن نوشته شده است، از جمله «شرح اصول کافی» از [[ملاصدرا|ملاصدرای شیرازی]] و «[[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآة ‌العقول]]» در شرح آن از [[علامه مجلسی]].
  
−
«شهيد ثانى» در اجازه خود به شيخ ابراهيم ميسى، کافی را به همراه سه كتاب: [[من لایحضره الفقیه]]، [[تهذیب الأحكام]] و [[الاستبصار]]، از پايه  هاى [[ايمان]] و ستون  هاى [[اسلام]] مى  شمارد.(6)
+
==مؤلف==
 +
[[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب کلینی رازی]] معروف به «ثقةالاسلام کلینی» (م، ۳۲۹ ق)، از محدثان بزرگ [[شیعه]] است. او با برخی [[محدث|محدثان]] که بدون واسطه از [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] یا [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] (علیهماالسلام) [[حدیث]] شنیده‌اند، ملاقات کرده است. [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]، [[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس قمی]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]] و [[علی بن ابراهیم قمی]]، از مشایخ و اساتید او هستند.
  
−
علامه «محمد تقى مجلسى» نيز ادعا مى  كند: همانند كافى در ميان مسلمانان نگاشته نشده است.(7)
+
همچنین از شیخ کلینی، بسیاری از محدثان بزرگ روایت نموده اند که از جمله می توان [[جعفر بن محمد قولویه|ابن قولویه]] (صاحب [[کامل الزیارات]])، [[هارون بن موسی تلعکبری|هارون بن موسی تلعکبری]]، ابوالفضل شیبانی و [[محمد بن ابراهیم نعمانی]] (صاحب [[الغیبة نعمانی]]) را نام برد.
  
−
و علامه «محمد باقر مجلسى» در كتاب [[مرآة العقول]]، شرح مبسوط وی بر كتاب كافى، مى  نويسد: كتاب كافى از تمام كتب اصول، مضبوط‌تر و جامع تر است و بهترين و بزرگ ترين تأليف فره ناجيه ([[شيعه اماميه]]) است.(8)
+
کلینى از جمله کسانی است که کلیه علمای رجال، وی را با عبارات موکد توثیق نموده اند. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] درباره اش می نویسد: «أوثق الناس فی الحدیث و أثبتهم»، موثق ‌ترین و ثابت ‌ترین کسان در حدیث است. لذا کلینی به «ثقة الاسلام» معروف گردید.<ref>علم الحدیث، ص ۷۶.</ref> [[ابن طاووس حلی]] می گوید: توثیق و امانت کلینی مورد اتفاق همگان است.<ref>مقدمه الکافی.</ref>
  
−
علامه «[[شيخ عبدالله مامقانى]]» مى  نويسد: همانند كافى در اسلام نگاشته نشده و گفته مى  شود. اين كتاب بر امام زمان عرضه شده و آن حضرت آن را پسنديده و فرموده است: «اين كتاب براى شيعيان ما كافى است».(9)
+
کتاب «'''الکافی'''» مهمترین اثر شیخ کلینی است. برخی دیگر از آثار او عبارتند از: الرد علی القرامطه، تعبیر الرؤیا، رسائل الائمة الاطهار، کتاب الرجال.  
  
−
و بالأخره كتاب  شناس بزرگ، علامه «[[شيخ آقا بزرگ تهرانى]]» مى  نويسد: «كافى برترينِ [[كتب اربعه]] است؛ مانند آن درباره روايات اهل بيت نگاشته نشده است».(10) آیت الله خویی در کتاب معجم رجال حدیث، از قول استادش مرحوم آیت الله نائینی، مناقشه در اسناد روایات کافی را حرفه و ترفند عاجزان و ناتوانان خوانده ‌است.(11)
+
==انگیزه تألیف==
 +
مطابق با گفتار [[شیخ کلینی|شیخ کلینى]] در مقدمه کتاب، یکى از [[شیعه|شیعیان]] و برادران دینی اش -که احتمالا محمد بن احمد- صفوانی یا [[محمد بن ابراهیم النعمانى|محمد بن ابراهیم نعمانی]] بوده- به او نامه نوشته است که مردم زمان ما علم و دانش را رها کرده و در جهل و نادانى غوطه‏ ور شده‏ اند، نام خود را مسلمان گذاشته و از مقرّرات واقعى [[اسلام]] خبرى ندارند. تنها از روى عادت و تقلید از نیاکان خود اعمالى را بنام دین انجام می دهند و در اعمال مهم و غیر مهم به عقل خود اکتفا می کنند. و از او خواسته است که به عنوان شخص آگاه به [[احادیث]]، برای خود او و برای مردم زمانش کتابی بنویسید که مرجع همگان قرار گیرد: «وقلتَ انک تحبّ ان یکون عندک کتاب کافٍ یجمع فیه علم الدین».<ref>روضات الجنات، فهرست مرکزی دانشگاه، ۱۴۶۳/۵.</ref> 
  
−
آیت الله سید محسن حکیم در مستمسک عروة الوثقی، کافی را یکی از کتب اربعه می داند که محور عمل شیعه می  باشد.(12)
+
شیخ کلینی در پاسخ او می گوید: «و تو یادآور شدى که مطالبى برایت مشکل شده که بواسطه اختلاف روایات وارده در آنها حقیقت آنها را نمی فهمى و دانسته‏ اى که اختلاف روایت مربوط باختلاف علل و اسباب آن است و بدانشمند مورد اعتمادى که در این قسمت وارد باشد دسترسى ندارى تا با او مذاکره و گفتگو کنى و گفتى که می خواهم کتابى داشته باشم که تمام‏ قسمتهاى علم [[دین|دین]] در آن باشد که دانش‌جو را بى‏ نیاز کند و مرجع هدایت خواه باشد و کسى که علم دین و عمل به اخبار صحیح [[ائمه اطهار|امامان]] صادق و سنتهاى ثابته مورد عمل را خواهد از آن کتاب برگیرد و واجبات خدا و [[سنت]] پیغمبر (ص) را از روى آن کتاب انجام دهد و گفتى که اگر چنین کتابى باشد امیدوارم خداى تعالى به وسیله آن و به یارى و توفیق خویش برادران و هم مذهبان ما را اصلاح کند و به هدایتشان متوجه کند. پس بدان اى برادر کسی را نمی رسد که به نظر خویش روایات مختلفه‏ اى را که از امامان علیهم السّلام رسیده است تشخیص دهد مگر به دستور خود امام علیه السّلام؛ و آن به یکى از سه راه است: ۱- روایت را با [[قرآن]] بسنجید و آن را که مطابق قرآن است بگیرید و آن را که مخالف است رد کنید. ۲- روایتى که مطابق گفتار [[عامه]] است رها کنید، زیرا هدایت در مخالفت ایشان است. ۳- روایتى که مورد اتفاق است بگیرید، زیرا در مورد اتفاق تردیدى نیست. و ما با این دستور فقط مقدار کمى از روایات را تشخیص می دهیم و (نسبت به باقى روایات مختلف) راهى وسیعتر و بااحتیاطتر از این نمی دانیم که علم آنها را به خود امام رد کنیم و دستور آسانى که امام علیه السّلام داده است بپذیریم که فرموده است: هر کدام از دو روایت مختلف را که گردن نهید، براى شما جایز است. خدا را شکر که تألیف کتابى را که خواستى میسر کرد...».<ref>أصول الکافی، ترجمه مصطفوى، ج‏۱، ص۹</ref>
  
−
[[محقق کرکی]] می گوید: این کتاب از [[احادیث]] شرعی و اسرار دینی مقداری جمع آوری نموده که در کتاب دیگری یافت نمی شود. ملا محسن فیض کاشانی می گوید: کافی شریفترین و کاملترین و جامعترین کتاب است زیرا که در میان آن ها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است.
+
==محتوای کتاب==
  
−
مولی محمد امین استرآبادی در کتاب [[فوائد المدینه]] می گوید: ما از اساتید و علمای خود شنیده ایم که در [[اسلام]] کتابی تالیف نشده که برابر یا نزدیک کتاب کافی است.(13) 
+
«الکافی» از سه بخش جداگانه تشکیل شده است:
  
−
'''مزايا و ويژگى  هاى کتاب کافی:'''
+
*[[اصول کافی|اصول]]، شامل [[احادیث]] اعتقادی؛ مؤلف گرانقدر در بخش اول کتاب، طى هشت فصل (کتاب)، به تبیین اصول اعتقادى [[شیعه]] و برخى مطالب دیگر که با مسائل اعتقادى ارتباط دارد، پرداخته است.
 +
*فروع کافی، حاوی احادیث [[فقه|فقهی]]؛
 +
*روضه کافی، شامل احادیث متفرقه؛
  
−
* 1. نويسنده این کتاب، دوران نواب اربعه و بخشى از زمان [[امام حسن عسکری]] علیه السلام را درك كرده است.
+
'''اصول کافی:'''
  
−
* 2. نويسنده این کتاب، به جهت نزديكى زمانى با نويسندگان [[اصول]]، توانسته رواياتى را با واسطه  هاى كمتر نقل كند؛ از همين رو بخشى از روايات كافى با سه واسطه نقل شده است.(14)
+
*کتاب العقل والجهل که تنها یک باب دارد، مشتمل بر ۳۶ روایت است. توصیه هاى [[امام کاظم]] علیه السلام به [[هشام بن حکم|هشام]]، در این کتاب آمده است.
  
−
* 3. داراى عناوينى كوتاه و گويا است كه محتواى روايات باب را نشان مى  دهد.  
+
*کتاب فضل العلم داراى ابواب پرشمارى است که مباحث برخى از آن ها عبارت  اند از: «وجوب دانش  پژوهى»، «آنان که از راه دانش نان مى  خورند»، «صفت علم»، «فضیلتِ دانش و دانشوران»، «نگارش و فضیلت آن»، «صفت عالم»، «[[تقلید]]»، «حق عالم»، «بدعت و رأى و قیاس» «نهى از سخن بدون دانش»، «وجود همه نیازمندى  هاى مردم در قرآن و سنت».
  
−
* 4. روايات بدون دخل و تصرف نقل شده و توضيحات مصنف با روايت  ها مشتبه نمى  شود.
+
*کتاب التوحید نیز به موضوعاتى چون: «حدوث عالم و پدید آورنده آن»، «پایین ترین درجات شناخت خدا»، «نهى از سخن گفتن در کیفیت او»، «باطل کردن نظریه دیدن خدا»، «صفات ذات خدا»، «اراده و دیگر صفات فعل خدا»، «معانى اسماء الهى»، «مشیت و اراده»، «سعادت و شقاوت»، «جبر و قدر و امر بین الامرین» پرداخته شده است.
  
−
* 5. مصنف سعى مى  كند [[حدیث]] درست تر و روشن تر را، در اول باب قرار داده و سپس احاديث مبهم و مجمل را ذكر كند.(15)
+
*کتاب الحجة که پس از کتاب ایمان و کفر، گسترده ترین بخش کتاب اصول کافى است، روایات زیادى در بیش از یکصد و سى باب، نقل شده که به سرفصل های آن به صورت کلى اشاره مى  شود:
  
−
* 6. یکی از امتیازات کافی این است که کلینی سلسله سند را تا به امام، در هر حدیث نقل می کند، و آن جا که صدر سند را حذف کرده است، جایی است که از کتاب دیگر نقل کرده و سلسله سند را به آن کتاب حواله می دهد. تمام سند حديث در آن ذكر شده و از اين جهت با تهذيب و استبصار و من لايحضره الفقيه متفاوت است.
+
#نیاز به حجت
 +
#طبقات انبیاى رسل و [[ائمه  اطهار]]
 +
#تفاوت میان رسول، نبى و محدث
 +
#شناخت امام و لزوم اطاعت از او
 +
#صفات ائمه (والیان امر، خازنان علم، نور الهى، ارکان زمین و...)
 +
#عرضه اعمال بر ائمه
 +
#ائمه، وارثان علم انبیا
 +
#آنچه نزد ائمه است (علم کامل [[قرآن]]، کتب انبیا، صحیفه فاطمة، جفر، جامعه و...)
 +
#دانش ائمه و افزونى جهات مختلف آن
 +
#نصوص دالِ بر امامت یکایک ائمه دوازده گانه
 +
#گزیده  هایى از تاریخ زندگانى معصومان.
  
−
* 7. رواياتى را نقل مى كند كه با عنوان باب سازگار است و از نقل احاديث معارض خوددارى كرده است.
+
*کتاب الایمان و الکفر، گسترده ترین بخش اصول کافى و مشتمل بر بیش از دویست باب است. مباحث اصلى این کتاب عبارت اند از: «خلقت مؤمن و کافر»، «معنى اسلام و ایمان»، «صفات مؤمن و حقایق ایمان»، «اصول و فروع کفر»، «گناهان و آثار، درجات و انواع آن ها» و «انواع کفر».
  
−
* 8. روايات را در غير ابواب خود قرار نداده است.
+
*کتاب الدعاء در دو بخش تنظیم شده است: قسم اول در بیان فضیلت [[دعا]] و آداب آن است. در این بخش، ابتدا به «آثار دعا»، «تغییر قضاى الهى به وسیله دعا»، «شفاى همه دردها» و استجابت آن پرداخته شده، سپس آداب دعا همانند: «تقدم در دعا»، «رو به [[قبله]] نشستن و یاد خدا در هنگام [[دعا]]»، «دعاى پنهان»، «اوقات مناسب دعا» و «اجتماع افراد در دعا» تبیین شده است. در بخش دوم، متن برخى ادعیه و اذکار کوتاه که به صورت مطلق یا ویژه برخى از حالات است، گردآورى شده است. نظیر: دعا هنگام بیدار شدن و خروج از منزل، به دنبال [[نماز]]ها، هنگام بیمارى  ها، و یا هنگام قرائت [[قرآن]].
  
−
* 9. از تنظيم و تبويب دقيق و منطقى برخوردار است؛ از عقل و جهل و سپس علم و آن گاه [[توحيد]] شروع مى  كند؛ در واقع برخى از مباحث [[معرفت  شناسى]] را در مرحله نخست قرار داده و سپس به مباحث توحيد و [[امامت]] مى  رسد، آن گاه روايات اخلاقى را نقل كرده تا به فروع و [[احکام]] مى  رسد و در پايان جُنگى متنوع از [[احادیث]] را جمع نموده است.
+
*کتاب فضل القرآن در چهارده باب، فضیلت حاملان قرآن، و نیز فضیلت تعلم، حفظ، قرائت و ترتیل آن را تبیین کرده است. همچنین مقدار فضیلت خواندن قرآن در هر روز نیز در این کتاب معین شده است.
  
−
* 10. جامعيت كافى نسبت به مباحث عقيدتى، اخلاقى و فقهى از ديگر امتيازهاى آن است.
+
*در آخرین عنوان از بخش «اصول» کافى، (کتاب العشرة)، لزوم معاشرت، معاشرت نیک، معاشران خوب و بد و نیز برخى از آداب و وظایف معاشرت و روابط اجتماعى نظیر: سلام گفتن به یکدیگر، احترام بزرگسالان، احترام کریمان، رعایت امانت در جلسات، حق همسایه، حق همسر، نامه  نگارى و... بررسى شده است.
  
−
'''وجه تسميه ي كافي:'''
+
'''فروع کافی:'''
  
−
با مطالعه مقدمه كافی روشن می ‌شود كه مرحوم كلینی این كتاب را به تقاضای یكی از دوستان و مریدان خود كه احتمالا محمد بن احمد بن عبدالله بن قضاعه صفوانی یا محمد بن ابراهیم نعمانی بوده، نوشته است. او از شیخ كلینی درخواست می ‌كند با نوشتن (كتاب جامع مذهبی خود گامی در جهت رفع نابسامانی ‌های موجود بردارد.
+
بخش دوم کتاب کافی که «فروع الکافی» نام دارد دربردارنده روایات مربوط به مسائل [[فقه|فقهى]] است. فروع کافى بزرگترین بخش کتاب کافى به حساب مى آید. در این بخش عناوین زیر وجود دارد:
  
−
آن جا كه گويد: «وقلت انك تحب ان يكون عندك كتاب كاف يجمع فيه علم الدين»،(16)  گفتي كه مايلي نزدت كتابي باشد كه با جامعيت در علوم دين، كافي باشد.
+
#کتاب الطهارة
 +
#کتاب الحیض
 +
#کتاب الجنائز
 +
#کتاب الصلاة
 +
#کتاب الزکاة والصدقه
 +
#کتاب الصیام
 +
#کتاب الحج
 +
#کتاب الجهاد
 +
#کتاب المعیشة
 +
#کتاب النکاح
 +
#کتاب العقیقه
 +
#کتاب الطلاق
 +
#کتاب العتق والتدبیر والمکاتبه
 +
#کتاب الصید
 +
#کتاب الذبائح
 +
#کتاب الاطعمه
 +
#کتاب الاشربة
 +
#کتاب الزى والتجمل والمروة
 +
#کتاب الدواجن
 +
#کتاب الوصایا
 +
#کتاب المواریث
 +
#کتاب الحدود
 +
#کتاب الدیات
 +
#کتاب الشهادات
 +
#کتاب القضا والاحکام
 +
#کتاب الایمان والنذور والکفارات.
  
−
'''بخش های کتاب کافی:'''
+
یادآورى مى شود، در فروع کافى برخى از عنوان ها که معمولاً در کتب فقهى به صورت مستقل آورده مى شوند، به مناسبت، ضمن عنوان هاى یاد شده آمده اند. مثلاً اجاره، بیع، رهن، عاریه، ودیعه، و امثال آن در عنوان المعیشة، امر به معروف در عنوان الجهاد و نیز زیارت نامه ها در عنوان الحج آمده است.
  
−
اين كتاب از سه بخش جداگانه تشكيل شده است:
+
'''روضه الکافی:'''
  
−
* 1) اصول، شامل روایات اعتقادی؛
+
در سومین بخش از کتاب الکافى که به نام «روضه» شهرت دارد، روایات مربوط به موضوعات مختلف و متنوع، بدون هیچ ترتیب و نظم خاصى گردآورى شده است. براى نمونه، به برخى از موضوعات آن اشاره مى شود:
  
−
* 2) فروع، حاوی روایات فقهی؛
+
#[[تأویل]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] برخى آیات [[قرآن مجید]]
 +
#توصیه ها و اندرزهاى [[ائمه اطهار]] علیهم السلام
 +
#رؤیا و انواع آن
 +
#دردها و درمان ها
 +
#کیفیت آفرینش جهان هستى و برخى از پدیده هاى آن
 +
#تاریخ بعضى از [[پیامبران]] بزرگ
 +
#فضیلت [[شیعه]] و وظایف آن
 +
#برخى مسائل [[تاریخ اسلام|تاریخ صدر اسلام]] و زمان خلافت [[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان]]
 +
#[[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حضرت مهدى]] علیه السلام و صفات او و نیز اصحاب و ویژگى هاى زمان حضور او
 +
#تاریخ زندگى برخى اصحاب و اشخاص نظیر: [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، ثمامة بن أثال، [[زید بن علی بن الحسین|زید بن على]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[جعفر طیار|جعفر بن ابى طالب]].
  
−
* 3) روضه، شامل احادیث متفرقه؛
+
البته بعضى علما، بخش «روضه» را از آثار کلینی و جزء کتاب «الکافی» نمی دانند، بلکه آن را به «[[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]]»، صاحب «[[السرائر الحاوى لتحریر الفتاوى (کتاب)|سرائر]]» نسبت می دهند؛ در مقابل، اشخاص زیادی این بخش را جزء الکافى و از آنِ کلینى دانسته اند.<ref>برای پیگیری این بحث، می توان به کتاب الکلینی و الکافی، صفحه ۴۰۸ تا ۴۱۵ و نیز کتاب الکلینی و کتابه الکافی، صفحه ۱۳۲ تا ۱۴۰ مراجعه کرد.</ref> [[ملا خلیل قزوینی]] در آغاز شرح فارسی خود بر کافی (که موسوم است به الصافی) در انتساب روضه به کلینی تشکیک می کند. زیرا احادیث روضه از لحاظ محکمی و اتقان در نقل، به مانند دو بخش دیگر کافی (اصول و فروع) نیست. ولی [[محدث نوری|حاجی نوری]] در خاتمه «[[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرک]]» سخن وی را رد می کند.
  
−
مؤلف گرانقدر در بخش اول كتاب، طىِ هشت فصل که خود آن ها را کتاب نامیده است. به تبيين اصول اعتقادى شيعه و برخى مطالب ديگر كه با مسائل اعتقادى ارتباط دارد، پرداخته است.
+
بهترین دلیلی که روضه از آن کلینی است، سخن [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] و [[شیخ طوسی]] و [[ابن شهر آشوب]] است که روضه را در شمار کتب کافی و از آنِ کلینی دانسته اند.<ref>کتاب الروضه من اخر کتاب الکافی (فهرست شیخ)... له الکافی منها... الروضه (معالم العلماء) صنف الکتاب المعروف بالکلینی یسمی الکافی فی عشرین سنه شرح کتبه... کتاب الروضه (رجال نجاشی ، ص ۲۹۲).</ref> و دلیل دیگر، وجود روضه در نسخه های الکافی موجود است.
  
−
وى هر عنوان را به ابواب مختلفى تقسيم كرده و در هر باب روايات متعددى را نقل كرده است. برخى از اين عنوان  ها مانند باب الکفر والإیمان بيش از دويست باب دارند. البته تعداد ذكر شده در هر باب بسيار متغير است؛ گاه در يك باب، تنها يك روايت ذكر شده، در حالى كه در بعضى ابواب، ده  ها روايت آمده است.
+
آری چنان که اشاره شد، روایات روضه از لحاظ محکمی متن و [[سند حدیث|سند]] همسان فروع کافی نیست. و این از آن جهت است که اهتمامی را که دانشمندان در صحت و وثاقت [[سند حدیث|سند]] احادیث [[احکام|احکام]] داشته و دارند، در احادیث فضائل و خطب که بیشتر جنبه وعظ و ارشاد دارد، ندارند. زیرا طبق قاعده ی (تسامح در ادلّه سنن) که [[فقها]] از احادیث «من بلغ»<ref>حدیث من بلغ بدین سان نقل شده: من بلغه ثواب من الله علی عمل فعمل ذلک العمل التماس ذلک الثواب اوتیته و ان لم یکن الحدیث کما بلغه. یعنی خداوند به کسی که حدیثی راجع به ثواب عملی شنیده و برای درک ثواب مزبور آن عمل را به جا آورده ثواب آن کار را می دهد گرچه حدیث چنان که شنیده نباشد (علم الحدیث، ص ۱۲۷، چاپ دوم، نقل از کافی).</ref> استفاده کرده اند، در نقل روایاتی که متضمن حکم [[استحباب|استحبابی]] و کراهتی یا درباره ی فضائل و مناقب و نیز [[موعظه|مواعظ]] و حکم است، تسامح رواست.
  
−
'''عناوين اصلى اصول کافی:'''
+
==سلسله روایی کلینی==
  
−
1. کتاب [[العقل والجهل]] كه تنها يك باب دارد، مشتمل بر 36 روايت است. توصيه  هاى [[امام کاظم]] علیه السلام به هشام، در اين كتاب آمده است.
+
از طریق سلسله [[سند حدیث|اسناد]] روایات «الکافی»، فهرست نسبتاً مفصلی از [[مشایخ]] [[حدیث]] شیخ کلینی به دست می ‌آید که تعدادشان به بیش از سی نفر می ‌رسد. این تعداد مشایخ، به معنای انعکاس روایات قابل توجهی از هر یک در مجموعه الکافی نیست؛ بلکه کلینی عمده قریب به اتفاق روایاتش را از هشت نفر زیر نقل کرده ‌است:
  
−
2. کتاب [[فضل العلم]] داراى ابواب پرشمارى است كه مباحث برخى از آن ها عبارت  اند از: «[[وجوب دانش  پژوهى]]»، «آنان كه از راه دانش نان مى  خورند»، «صفت علم»، «فضيلتِ دانش و دانشوران»، «نگارش و فضيلت آن»، «صفت عالم»، «[[تقليد]]»، «[[حق]] عالم»، «[[بدعت و رأى و قياس]]» «نهى از سخن بدون دانش»، «وجود همه نيازمندى  هاى مردم در [[قرآن]] و سنت».
+
*[[علی بن ابراهیم قمی]] با ۷۰۶۸ روایت.
 +
*[[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی عطار اشعری قمی]] با ۵۰۷۳ روایت.
 +
*ابوعلی اشعری قمی با ۸۷۵ روایت.
 +
*[[حسین بن محمد اشعری قمی|حسین بن محمد اشعری قمی]] با ۸۳۰ روایت.
 +
*محمد بن اسماعیل نیشابوری با ۷۵۸ روایت.
 +
*حمید بن زیاد کوفی با ۴۵۰ روایت.
 +
*[[احمد بن ادریس اشعرى قمى|احمد بن ادریس اشعری قمی]] ۱۵۴ روایت.
 +
*علی بن محمد با ۷۶ روایت.
  
−
3. کتاب التوحيد نيز به موضوعاتى چون: «حدوث عالم و پديد آورنده آن»، «پايين  ترين درجات شناخت خدا»، «نهى از سخن گفتن در كيفيت او»، «باطل كردن نظريه ديدن خدا»، «[[صفات ذات خدا]]»، «[[اراده و ديگر صفات فعل خدا]]»، «[[معانى اسماء الهى]]»، «[[مشيت و اراده]]»، «[[سعادت و شقاوت]]»، «[[جبر و قدر و امر بين الامرين]]» پرداخته شده است.
+
==تعداد روایات الکافی==
  
−
4. کتاب الحجة كه پس از [[ايمان]] و كفر، گسترده  ترين بخش كتاب [[اصول كافى]] است، روايات زيادى در بيش از يكصد و سى باب، نقل شده كه به سرفصل های آن به صورت كلى اشاره مى  شود:
+
تعداد روایات کتاب «الکافى» را با رقم  هاى مختلف گفته  اند: [[شیخ یوسف بحرانی|شیخ یوسف بحرانى]] در «لؤلؤة البحرین»، ۱۶۱۹۹ [[حدیث]]، دکتر حسین على محفوظ در مقدمه کافى، ۱۵۱۷۶ حدیث، [[علامه مجلسى]]، ۱۶۱۲۱ حدیث و برخى از معاصران مثل شیخ عبدالرسول الغفار، ۱۵۵۰۳ حدیث شمارش کرده اند.<ref>الکلینى والکافى، ص ۴۰۲.</ref>
  
−
* 1. [[نياز به حجت ]]
+
البته این اختلاف رقمها ناشى از شیوه شمردن احادیث است. به این معنى که برخى روایتى را که با دو [[سند حدیث|سند]] ذکر شده است، دو روایت، و بعضى آن را یک روایت به حساب آورده اند. گروهى روایات [[حدیث مرسل|مرسله]] را نیز که با عبارت «وفى روایة اخرى» آمده است یک حدیث شمرده اند و برخى آن را در شمارش به حساب نیاورده اند. البته در موارد نادر هم مى  تواند علت اختلاف، نبودنِ برخى روایات در برخى نسخه  ها باشد.<ref>الکلینى والکافى، ص ۳۹۹.</ref>
  
−
* 2. [[طبقات انبياى رسل]]، [[ائمه  اطهار]]
+
همچنین ذکر شده که کافی به نقل «عین الغزل» از «لؤلؤة البحرین»، ۱۶۱۹۹ حدیث است که طبق اصطلاح متأخرین (که حدیث را به پنج قسم اصلی تقسیم کرده اند) بدین قرار می باشد: [[حدیث صحیح|حدیث صحیح]]: ۱۱۱۸،<ref>در روضات الجنات، چاپ دوم سنگی، ۵۰۷۲ حدیث نوشته است که مسلماً اشتباه نسخه نویس است.</ref> [[حدیث موثق|حدیث موثق]]: ۱۱۱۸، [[حدیث قوی|حدیث قوی]] و [[حدیث حسن|حدیث حسن]] ۳۲۲، [[حدیث ضعیف|حدیث ضعیف]] ۹۴۸۷. در [[روضات الجنات]] نیز همین تعداد را با اختلافی از لؤلؤة البحرین نقل می کند.<ref>خوشبختانه نسخه های کافی از نظر تعداد احادیث اختلافی ندارد.</ref>
  
−
* 3. [[تفاوت ميان رسول]]، [[نبى و محدث ]]
+
==ویژگى‌هاى کتاب==
  
−
* 4. [[شناخت امام و لزوم اطاعت از او]]
+
*نویسنده این کتاب، دوران [[نواب اربعه]] و بخشى از زمان [[امام حسن عسکری]] علیه السلام را درک کرده است.
 +
*نویسنده این کتاب، به جهت نزدیکى زمانى با نویسندگان [[اصول اربعمائه‌‌‌|اصول]]، توانسته روایاتى را با واسطه هاى کمتر نقل کند؛ از همین رو بخشى از روایات کافى با سه واسطه نقل شده است.<ref> رجوع شود به: امین ترمس عاملى، ثلاثیات الکلینى و قرب الاسناد. </ref>
 +
*کتاب داراى عناوینى کوتاه و گویا است که محتواى روایات باب را نشان مى  دهد.
 +
*روایات بدون دخل و تصرف نقل شده و توضیحات مصنف با روایت  ها مشتبه نمى  شود.
 +
*مصنف سعى مى  کند [[حدیث]] درست تر و روشن تر را، در اول باب قرار داده و سپس احادیث مبهم و مجمل را ذکر کند.<ref>اصول کافى، ج ۱، ص ۱۰، مقدمه مترجم: سید جواد مصطفوى.</ref>
 +
*یکی از امتیازات کافی این است که کلینی سلسله [[سند حدیث|سند]] را تا به [[معصوم]]، در هر حدیث نقل می کند، و آنجا که صدر سند را حذف کرده است، جایی است که از کتاب دیگر نقل کرده و سلسله سند را به آن کتاب حواله می دهد. تمام سند حدیث در آن ذکر شده و از این جهت با کتب [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]] و [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]] و [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] متفاوت است.
 +
*مؤلف روایاتى را نقل مى  کند که با عنوان باب سازگار است و از نقل احادیث معارض خوددارى کرده است.
 +
*مؤلف روایات را در غیر ابواب خود قرار نداده است.
 +
*کتاب از تنظیم و تبویب دقیق و منطقى برخوردار است؛ از عقل و جهل و سپس علم و آن گاه [[توحید]] شروع مى کند؛ در واقع برخى از مباحث [[معرفت شناسی|معرفت شناسى]] را در مرحله نخست قرار داده و سپس به مباحث توحید و [[امامت]] مى رسد، آنگاه روایات [[اخلاق|اخلاقى]] را نقل کرده تا به فروع و [[احکام]] مى رسد و در پایان جُنگى متنوع از احادیث را جمع نموده است.
 +
*جامعیت الکافى نسبت به مباحث عقیدتى، [[اخلاق|اخلاقى]] و [[فقه|فقهى]]، از دیگر امتیازهاى آن است.
  
−
* 5. [[صفات ائمه]] ([[واليان امر]]، [[خازنان علم]]، [[نور الهى]]، [[اركان زمين]] و...)
+
==الکافی در نظر عالمان==
  
−
* 6. [[عرضه اعمال بر ائمه ]]
+
*«[[شیخ مفید]]» درباره کتاب الکافى مى گوید: الکافى از برترین کتاب هاى شیعه و پرفایده ترین آنهاست.<ref>تصحیح الاعتقاد، ص ۲۰۲.</ref>
 +
*«[[شهید اول]]»، در [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] خود به [[ابن خازن]]، ضمن شمردن کتب حدیثى شیعه مى نویسد: همانند کتاب کافى در حدیث شیعه نوشته نشده است.<ref>بحارالانوار، ج ۱۰۷، ص ۱۹۰.</ref>
 +
*«[[شهید ثانی|شهید ثانى]]» در اجازه خود به شیخ ابراهیم میسى، کافی را به همراه سه کتاب: [[من لایحضره الفقیه]]، [[تهذیب الأحکام]] و [[الاستبصار]]، از پایه هاى [[ایمان]] و ستون هاى [[اسلام]] مى  شمارد.<ref>بحارالانوار، ج ۱۰۸، ص ۱۳۸.</ref>
 +
*«[[محقق کرکی]]» می گوید: این کتاب از [[احادیث]] شرعی و اسرار دینی مقداری جمع آوری نموده که در کتاب دیگری یافت نمی شود.
 +
*«[[محمدتقی مجلسی|محمدتقى مجلسى]]» نیز ادعا مى  کند: همانند کافى در میان مسلمانان نگاشته نشده است.<ref> بحارالأنوار، ج ۱۱۰، ص ۷۰.</ref> و هر که در اخبار و ترتیب کتاب کلینی دقت کند درمی یابد که او از جانب خداوند تبارک و تعالی مؤید بوده است.<ref>اصول کافی، ثقة الاسلام کلینی (ره)، ترجمه سید جواد مصطفوی (ره)، انتشارات وفا، ج ۱، مقدمه مترجم، ص ۸.</ref>
 +
*«[[فیض کاشانی|فیض کاشانی]]» می گوید: کافی شریفترین و کاملترین و جامعترین کتاب است زیرا که در میان آن ها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است.
 +
*«[[محمدامین استرآبادی|محمدامین استرآبادی]]» در کتاب [[الفوائد المدنیه (کتاب)|فوائد المدنیه]] می گوید: ما از اساتید و علمای خود شنیده ایم که در [[اسلام]] کتابی تالیف نشده که برابر یا نزدیک کتاب کافی است.<ref>مقدمه اصول کافی، سید جواد مصطفوی.</ref>
 +
*«[[علامه مجلسى|محمدباقر مجلسى]]» در کتاب [[مرآة العقول]]، شرح مبسوط وی بر کتاب کافى، مى نویسد: کتاب کافى از تمام کتب اصول، مضبوط‌تر و جامعتر است و بهترین و بزرگ ترین تألیف فرقه ناجیه ([[شیعه امامیه]]) است.<ref>مرآة العقول، ج ۱، ص ۳.</ref>
 +
*«[[بحرالعلوم|علامه بحرالعلوم]]» در رجال خود می نویسد: الکافی کتاب مفیدی است که در تمام کتب حدیث نظیر ندارد. هم از لحاظ کثرت احادیث و حسن ترتیب و هم به واسطه ضبط در نقل. به علاوه این کتاب در زمان [[غیبت صغری]] و پیش نظر سفراء آن حضرت در بیست سال انجام شده است.<ref>رجال بحرالعلوم، ج ۱.</ref>
 +
*«[[عبدالله مامقانی|شیخ عبدالله مامقانى]]» مى  نویسد: همانند کافى در اسلام نگاشته نشده و گفته مى  شود این کتاب بر [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] عرضه شده و آن حضرت آن را پسندیده و فرموده است: «این کتاب براى شیعیان ما کافى است».<ref>تنقیح المقال، ج ۳، ص ۲۰۲.</ref>
 +
*«[[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ تهرانى]]» کتابشناس بزرگ مى  نویسد: «کافى برترینِ [[کتب اربعه]] است؛ مانند آن درباره روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] نگاشته نشده است».<ref>الذریعه، ج ۱۷، ص ۲۴۵.</ref>
 +
*«[[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]]» در کتاب [[معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (کتاب)|معجم رجال حدیث]]، از قول استادش [[میرزا محمدحسین نائینی|آیت الله نائینی]]، مناقشه در اسناد روایات کافی را حرفه و ترفند عاجزان و ناتوانان خوانده ‌است.<ref>معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۹۹.</ref>
 +
*«[[سید محسن حکیم]]» در [[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک عروة الوثقی]]، کافی را یکی از کتب اربعه می  داند که محور عمل شیعه می  باشد.<ref>مستمسک عروة الوثقی، فهرست رموز کتاب.</ref>
  
−
* 7. ائمه، وارثان علم انبيا
+
==شرح و حاشیه و ترجمه کتاب==
  
−
* 8. آن چه نزد ائمه است (علم كامل [[قرآن]]، كتب انبيا، [[صحيفه فاطمة]]، جفر، جامعه و...)
+
کتاب الکافى از دوره هاى نخست، مورد توجه عالمان و حدیث پژوهان بوده، بنابراین کارهاى بسیارى درباره آن انجام شده است. [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ تهرانى]]، در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]]، ۲۷ شرح بر اصول، یا تمامى الکافی معرفى کرده؛<ref> الذریعة الى تصانیف الشیعه، ج ۱۳، ص ۹۴، ۱۰۰؛ ج ۱۴، ص ۲۶-۲۲۸؛ المعجم المفهرس لالفاظ بحارالأنوار، ج ۱، ص ۶۶-۶۷.</ref> چنانکه ده [[حاشیه]] بر این کتاب شمرده است.<ref>الذریعة الى تصانیف الشیعه، ج ۶، ص ۱۸۱؛ المعجم المفهرس لالفاظ بحارالأنوار، ج ۱، ص ۶۶.</ref> در این جا برخى از آثاری را که پیرامون کتاب کافى منتشر شده، در چند بخش معرفى مى  کنیم:
  
−
* 9. دانش ائمه و افزونى جهات مختلف آن
+
'''الف). شرح و حاشیه'''
  
−
* 10. نصوص دالِ بر امامت يكايك ائمه دوازده گانه
+
#«التعلیقة على کتاب الکافی»، نوشته [[میرداماد|میرداماد]] (م ۱۰۴۱ ق). این تعلیقه، تا کتاب الحجة از اصول کافى ادامه دارد و متن روایات نیز همراه تعلیقه چاپ شده است. همچنین شارح، کتابى دیگر به نام «[[الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة (کتاب)|الرواشح السماویة]]» دارد که در آن برخى قواعد علم حدیث را نگاشته و مقدمه کافى را شرح کرده، و به عبارتی جلد اول این تعلیقه محسوب مى  شود.
 +
#«شرح اصول الکافی»، نوشته [[ملاصدرا|صدرالدین الشیرازى]] (م ۱۰۵۰ ق). این شرح تا پایان کتاب الحجة از اصول کافى ادامه دارد.
 +
#«جامع الاحادیث والأقوال»، نوشته شیخ قاسم بن محمد الوندی (متوفی بعد از ۱۱۰۰ ق).
 +
#«الدر المنظوم من کلام المعصوم»، نوشته شیخ علی بن محمد نوه [[حسن بن زین الدین عاملی|حسن بن زین‌الدین شهید ثانی]] (م ۱۱۰۴ ق).
 +
#«[[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول]]» نوشته [[علامه مجلسی]] (م ۱۱۱۰ ق).
 +
#«[[الوافی]]» نوشته [[فیض کاشانی]] متوفای ۱۰۹۱ هجری.
 +
#«الشافی فی شرح الکافی‌»، نوشته [[ملا خلیل قزوینی|ملاخلیل قزوینی]] (م ۱۰۸۹ ق) به عربی.
 +
#«صافى در شرح کافى»، نوشته ملاخلیل قزوینی، به زبان فارسی.
 +
#«حاشیه» ابوالحسن شریف فتونی عاملی متوفای ۱۱۳۸ هجری.
 +
#حاشیه [[میرفندرسکی|سید میر ابوطالب فندرسکی]] (میرفندرسکی) (م، ۱۰۵۰ ق).
 +
#حاشیه شیخ زین الدین ابوالحسن علی بن شیخ حسن [[صاحب معالم]].
 +
#حاشیه شیخ محمد بن حسن بن زین الدین شهید ثانی معروف به شیخ محمد سبط عاملی (م ۱۰۳۰ قرالحدیث، ۱۳۸).
 +
#«الحاشیة على اُصول الکافی»، رفیع الدین محمد بن حیدر النائینى، تحقیق: محمد حسین درایتى (قم، دا۳ش) ۶۷۲ ص، وزیرى.
 +
#«الحاشیة على اُصول الکافی»، سید بدرالدین بن أحمد الحسینى العاملی، تحقیق: على فاضلى، وزیرى.
 +
#«شرح الکافی، الاصول والروضة»، [[ملا صالح مازندرانی|محمد صالح المازندرانى]]، التعلیق: [[علامه شعرانی|میرزا ابوالحسن شعرانى]] . این شرح، تنها اصول کافى و روضه را دربر دارد.
 +
#«الشافی فی شرح الاصول الکافی»، ۳ جبدالحسین المظفر.
  
−
* 11. گزيده  هايى از تاريخ زندگانى معصومان
+
'''ب).''' '''تلخیص''' '''و ترجمه'''
  
−
5. [[کتاب الايمان والكفر]]، گسترده  ترين بخش [[اصول كافى]] و مشتمل بر بيش از دويست باب است. مباحث اصلى اين كتاب عبارت  اند از: «[[خلقت مؤمن و كافر]]»، «[[معنى اسلام و ايمان]]»، «[[صفات مؤمن و حقايق ايمان]]»، «[[اصول و فروع كفر]]»، «[[گناهان و آثار]]، درجات و انواع آن ها» و «[[انواع کفر]]».
+
#«اصول کافی»، ترجمه و شرح: سید جواد مصطفوی؛ این ترجمه، همراه با متن احادیث است.
 +
#«الروضة من الکافی»، ترجمه و شرح: سید هاشم رسولى محلاتى (تهران، انتشارات علمیه اسلامیه) ۲ ج، ۲۹۷ + ۲۵۹ ص. در این کتاب، متن عربى احادیث نیز درج شده است.
 +
#«الکافی»، ترجمه به انگلیسى، تاکنون ۱۳ جلد از آن به همراه متن عربی منتشر شده است.
 +
#«تحفة الاولیاء» نوشته محمد علی بن حاج محمد حسن اردکانی.
 +
#«گزیده کافى»، ترجمه و تحقیق: محمدباقر بهبودى ، ۶ جزء در سه مجلد.
 +
#«خلاصه اى از اصول کافى»، ترجمه: على اصغر خسروى شبسترى.
 +
#«درخشان پرتوى از اصول کافى»، سید محمد حسینى همدانى.
  
−
6. [[کتاب الدعاء]] در دو بخش تنظيم شده است: قسم اول در بيان فضيلت دعا و آداب آن است. در این بخش، ابتدا به «آثار دعا»، «تغيير قضاى الهى به وسيله دعا»، «شفاى همه دردها» و استجابت آن پرداخته شده، سپس آداب دعا همانند:
+
'''ج). معجم و راهنما'''
  
−
«[[تقدم در دعا]]»، «رو به [[قبله]] نشستن و ياد خدا در هنگام [[دعا]]»، «[[دعاى پنهان]]»، «[[اوقات مناسب دعا]]» و «[[اجتماع افراد در دعا]]» تبیین شده است. در بخش دوم، متن برخى ادعيه و اذكار كوتاه كه به صورت مطلق يا ويژه برخى از حالات است، گردآورى شده است. نظير: دعا هنگام بيدار شدن و خروج از منزل، به دنبال [[نماز]]ها، هنگام بيمارى  ها، و یا هنگام [[قرائت قرآن]].
+
#«المعجم المفهرس لالفاظ اصول الکافی»، الیاس کلانترى.
 +
#«المعجم المفهرس لالفاظ الاصول من الکافی»، على رضا برازش.
 +
#«الهادى الى الفاظ اصول الکافی»، سید جواد مصطفوى.
 +
#«فهرس احادیث اصول الکافی»، مجمع البحوث الاسلامیة.
 +
#«فهرس احادیث الروضة من الکافی»، مجمع البحوث الاسلامیه.
 +
#«فهرس احادیث الفروع من الکافی»، مجمع البحوث الاسلامیة.  
 +
#«فهرس احادیث الکافی»، بنیاد پژوهش هاى اسلامى [[آستان قدس رضوی|آستان قدس رضوى]].
  
−
7. کتاب [[فضل القرآن]] در چهارده باب، [[فضيلت حاملان قرآن]]، و نیز [[فضيلت تعلم]]، حفظ، [[قرائت و ترتيل]] آن را تبيين كرده است. همچنین مقدار فضيلت خواندن [[قرآن]] در هر روز نيز در این کتاب معین شده است.
+
'''د). اسناد و رجال کافى'''
  
−
8. در آخرين عنوان از بخش «اصول» كافى، ([[کتاب العشرة]])، لزوم معاشرت، معاشرت نيك، معاشران خوب و بد و نيز برخى از آداب و وظايف معاشرت و روابط اجتماعى نظير: سلام گفتن به يكديگر، احترام بزرگسالان، احترام كريمان، رعايت امانت در جلسات، حق همسايه، حق همسر، نامه  نگارى و... بررسى شده است.
+
#«تجرید اسانید الکافى و تنقیحها»، [[آیت الله بروجردی|سید حسین طباطبایى بروجردى]] (م ۱۳۴۰ ش).
 +
#«الموسوعة الرجالیة»، آیت‌الله شیخ جواد تبریزى (م ۱۳۸۵ ش)، رجال و اسناد روایات کتاب کافى.  
  
−
'''عناوین اصلی فروع کافی:'''
+
'''ه). درباره کافى'''
  
−
بخش دوم كتاب کافی كه «[[فروع الكافي]]» نام دارد دربردارنده روايات مربوط به مسائل فقهى است. در اين بخش عناوين زير وجود دارد:
+
#«رموز التفاسیر الواقعة فی الکافی والروضة»، نوشته [[ملا خلیل قزوینی]].
−
 
+
#«دفاع عن الکافی»، ثامر هاشم حبیب العمیدى.
−
1. كتاب الطهارة، 2. كتاب الحيض، 3. كتاب الجنائز، 4. كتاب الصلاة، 5. كتاب الزكاة والصدقه، 6. كتاب الصيام، 7. كتاب الحج، 8. كتاب الجهاد، 9. كتاب المعيشة، 10. كتاب النكاح، 11. كتاب العقيقه، 12. كتاب الطلاق، 13. كتاب العتق والتدبير والمكاتبه، 14. كتاب الصيد، 15. كتاب الذبائح، 16. كتاب الاطعمه، 17. كتاب الاشربة، 18. كتاب الزى والتجمل والمروة، 19. كتاب الدواجن، 20. كتاب الوصايا، 21. كتاب المواريث، 22. كتاب الحدود، 23. كتاب الديات، 24. كتاب الشهادات، 25. كتاب القضا والاحكام، 26. كتاب الايمان والنذور والكفارات.
+
#«الشیخ الکلینی البغدادی و کتابه الکافی»، ثامر هاشم حبیب العمیدی. در این کتاب شرحى مفصل از زندگانى شخصى و علمى کلینى، تلاش  هاى علمى پیرامون کافى و روش کلینى در فروع ارائه شده است.
−
 
+
#«بین الکلینی و خصومه، موقف محمد ابو زهرة من الکلینی»، عبدالرسول الغفار. در این کتاب، ایرادهایى که محمد ابو زهره از نویسندگان مصرى، بر کتاب کافى داشته، مورد تجزیه، نقد و تحلیل قرار گرفته است.
−
يادآورى مى  شود، در فروع كافى برخى از عنوان  ها كه معمولاً در كتب فقهى به صورت مستقل آورده مى  شوند به مناسبت، ضمن عنوان  هاى ياد شده آمده اند. مثلاً اجاره، بيع، رهن، عاريه، وديعه، و امثال آن، در عنوان المعيشة، [[امر به معروف]]، در عنوان الجهاد و نيز زيارت نامه  ها در عنوان الحج آمده است.
+
#«بحوث حول روایات الکافی»، امین ترمس العاملی.
−
 
+
#«دراسات فی الکافی للکلینی والصحیح للبخاری»، هاشم معروف الحسنى (۱۳۸۸ ق/ ۱۹۶۸ م). نویسنده در این کتاب، بحث هاى مقارن و مقایسه اى میان کافى و [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخارى]] انجام داده و موضوعاتى را از دو کتاب برگزیده و داورى کرده است.
−
فروع كافى بزرگترين بخش كتاب كافى به حساب مى  آيد.
+
#«ثلاثیات الکلینی و قرب الاسناد»، امین ترمس العاملی. در این اثر پس از مقدمه - که شرحى است از زندگانى کلینى و اصطلاحات ثلاثیات - روایات کلینى که با سه واسطه به [[معصوم]] مى  رسد، گردآوری شده که مجموع آن ۱۳۵ روایت است.
−
 
+
#«الکلینی و الکافی»، الدکتور عبدالرسول الغفار.
−
'''روضه کافی:'''
+
==پانویس==
−
 
+
<references />
−
در سومين بخش از كتاب كافى كه به نام «روضه» شهرت دارد، روايات مربوط به موضوعات مختلف و متنوع، بدون هيچ ترتيب و نظم خاصى گردآورى شده است. براى نمونه، به برخى از موضوعات آن اشاره مى  شود:
+
==منابع==
−
 
+
*کافی، محمدمهدی خوش قلب، برگرفته از «حیاة الشیخ محمد بن کلینی» دکتر ثامر عمیدی.
−
* 1. تأويل و تفسير برخى آيات [[قرآن مجيد]]
+
*فرهنگ کتب حدیثی شیعه، سید محمود مدنی بجستانی.
−
 
+
*آشنایی با متون حدیث و نهج البلاغه، مهدی مهریزی.
−
* 2. توصيه ها و اندرزهاى [[ائمه اطهار]] علیهم السلام
+
*شیخ کلینی، ماهنامه پاسدار اسلام شماره ۲، در دسترس در [http://www.hawzah.net/Hawzah/Articles/Articles.aspx?LanguageID=1&id=6370 سایت حوزه].
−
 
+
*کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
−
* 3. رؤيا و انواع آن
+
*أصول الكافی، ترجمه مصطفوى، کتابفروشی اسلامیه.
−
 
+
{{سنجش کیفی
−
* 4. دردها و درمان  ها
+
|سنجش=شده
−
 
+
|شناسه= خوب
−
* 5. كيفيت آفرينش جهان هستى و برخى از پديده  هاى آن
+
|عنوان بندی مناسب= خوب
−
 
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
−
* 6. تاريخ بعضى از [[پیامبران]] بزرگ
+
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
−
 
+
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
−
* 7. فضيلت [[شيعه]] و وظايف آن
+
|جامعیت= خوب
−
 
+
|رعایت اختصار= متوسط
−
* 8. برخى مسائل تاريخ صدر اسلام و زمان خلافت اميرمؤمنان
+
|سیر منطقی= خوب
−
 
+
|کیفیت پژوهش= خوب
−
* 9. مهدى علیه السلام و صفات او و نيز اصحاب و ويژگى  هاى زمان حضور او
+
|رده= دارد
−
 
+
}}
−
* 10. تاريخ زندگى برخى اصحاب و اشخاص، نظير ابوذر، [[ثمامة بن أثال]]، [[زيد بن على، سلمان]]، جعفر بن ابى طالب.
+
[[رده:منابع حدیثی]]
−
 
+
[[رده:منابع اعتقادی]][[رده:کتابهای اعتقادی]]
−
'''سلسله روایی:'''
+
[[رده:منابع فقهی]][[رده:منابع فقه روایی]][[رده:منابع فقه شیعه]]
−
 
+
[[رده:کتب اربعه حدیث شیعه]]
−
از طریق سلسله اسناد روایات کافی، فهرست نسبتاً مفصلی از مشایخ [[حدیث]] او به دست می ‌آید که تعدادشان به بیش از سی نفر می ‌رسد. این تعداد مشایخ به معنای انعکاس روایات قابل توجهی از هر یک در مجموعه کافی نیست؛ بلکه کلینی عمده قریب به اتفاق روایاتش را از هشت نفر زیر نقل کرده ‌است:
+
[[رده: مقاله های مهم]]
−
 
+
{{حدیث}}
−
* [[علی بن ابراهیم قمی]] با 7068 روایت.
 
−
 
 
−
* [[محمد بن یحیای عطار اشعری قمی]] با 5073 روایت.
 
−
 
 
−
* [[ابوعلی اشعری قمی]] با 875 روایت.
 
−
 
 
−
* [[ابن ‌عامر حسین بن محمد اشعری قمی]] با 830 روایت.
 
−
 
 
−
* [[محمد بن اسماعیل نیشابوری]] با 758 روایت.
 
−
 
 
−
* [[حمید بن زیاد کوفی]] با 450 روایت.
 
−
 
 
−
* [[احمد بن ادریس اشعری قمی]] 154 روایت.
 
−
 
 
−
* علی بن محمد با 76 روایت.
 
−
 
 
−
'''تعداد روايات :'''
 
−
 
 
−
تعداد روايات كتاب كافى را با رقم  هاى مختلف گفته  اند: يوسف بحرانى در لؤلؤة البحرين 16199، دكتر حسين على محفوظ در مقدمه كافى 15176، [[علامه مجلسى]] 16121 و برخى از معاصران مثل [[شيخ عبدالرسول الغفار]] 15503 حديث شمارش كرده اند.(17)
 
−
 
 
−
البته اين اختلاف رقم  ها ناشى از شيوه شمردن [[احاديث]] است. به اين معنى كه برخى روايتى را كه با دو سند ذكر شده است، دو روايت، و بعضى آن را يك روايت به حساب آورده اند. گروهى روايات مرسله را نيز كه با عبارت «وفى رواية اخرى» آمده است يك حديث شمرده اند و برخى آن را در شمارش به حساب نياورده اند. البته در موارد نادر هم مى  تواند علت اختلاف، نبودنِ برخى روايات در برخى نسخه  ها باشد.(18)
 
−
 
 
−
همچنین ذکر شده که كافي به نقل [[عين الغزل]] از [[لؤلؤه البحرين]]، 16199 حديث است كه طبق اصطلاح متأخرين (كه حديث را به پنج قسم اصلي تقسيم كرده اند) بدين قرار مي باشد: صحيح: 1118،(19)  موثق: 1118، قوي و حسن 322، ضعيف 9487. در [[روضات الجنات]] نيز همين تعداد را با اختلافي از لؤلؤه البحرين نقل مي كند.(20)
 
−
 
 
−
'''پژوهش  هاى انجام شده درباره كافى :'''
 
−
 
 
−
كتاب كافى از دوره هاى نخست، مورد توجه عالمان و حدیث پژوهان بوده، بنابراین كارهاى بسيارى درباره آن انجام شده است. شيخ آقا بزرگ تهرانى، در الذريعه، 27 شرح بر اصول، يا تمامى كتاب معرفى كرده؛(21)  چنان كه ده حاشيه بر اين كتاب شمرده است.(22)
 
−
 
 
−
همچنين برخى ديگر از نويسندگان، كارهاى بسيارى را پيرامون كافى ذكر كرده اند كه بیشتر آن ها تاکنون به چاپ نرسيده يا در دسترس نيستند.(23)
 
−
 
 
−
از معروف ‌ترین شرح ‌ها و حاشیه ‌های این كتاب می ‌توان به مرآه ‌العقول علامه مجلسی، شرح اصول كافی تالیف امیر اسماعیل خاتون ‌آبادی، شرح اصول كافی از ملاصدرای شیرازی، شرح ملاخلیل قزوینی بر اصول كافی به زبان فارسی موسوم به صافی و شرح عربی همین دانشمند به نام شافی و الرواشح السماویه فی شرح الكافی تالیف سید محمد باقر محقق داماد اشاره كرد.
 
−
 
 
−
گفتنی است، کنگره بین المللی بزرگداشت [[ثقة الاسلام  کلینی]]، در حال حاضر، بخش قابل توجهی از آثار مربوط به کافی را که تاکنون منتشر نشده اند، در دست آماده سازی و انتشار دارد.
 
−
 
 
−
در اين جا برخى از آثاری را كه پيرامون كتاب كافى منتشر شده، در چند بخش معرفى مى  كنيم:
 
−
 
 
−
'''<I>الف). شرح و حاشيه </I>'''
 
−
 
 
−
1. «التعليقة على كتاب الكافي»، محمد باقر حسينى مشهور به ميرداماد(م 1041 ق)، تحقيق: سيد مهدى رجايى (قم، مطبعة خيام، 1403ق)، 22 + 404 ص.
 
−
 
 
−
اين تعليقه، تا [[كتاب الحجة]] از [[اصول كافى]] ادامه دارد و متن روايات نيز همراه تعليقه چاپ شده است. همچنين شارح، كتابى ديگر به نام «[[الرواشح السماوية]]» دارد كه در آن برخى قواعد علم حديث را نگاشته و مقدمه كافى را شرح كرده، و به عبارتی جلد اول اين تعليقه محسوب مى  شود.
 
−
 
 
−
2. «شرح اُصول الكافي»، صدرالدين الشيرازى،(م 1050 ق)، (تهران، مكتبة محمودى 1391 ق) 492 ص. اين شرح تا پايان كتاب الحجة از اصول كافى ادامه دارد. در ضمن، اين شرح با تصحيح محمد خواجوى در 2 جلد، توسط مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى به چاپ رسيده است. همچنين خواجوى اين شرح را ترجمه نموده و در 2 جلد، همان انتشارات به چاپ رسانده است.
 
−
 
 
−
3. «جامع الاحادیث والأقوال»، نوشته شیخ قاسم بن محمدبن جواد بن الوندی متوفی بعد از سال 1100 هجری.
 
−
 
 
−
4. «الدر المنظوم من کلام المعصوم»، نوشته شیخ علی بن محمد بن حسن بن زین الدین شهید ثانی درگذشت 1104 هجری، تحقیق: محمد حسین درایتی (قم، دارالحدیث، 1385 ش) 717 صفحه (1 ج)، وزیری.
 
−
 
 
−
5. «شرح ملاصدرای شیرازی»، درگذشت 1050.
 
−
 
 
−
6. «مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول» نوشته [[علامه مجلسی]]، درگذشته به سال 1110 هجری. (تهران، دارالكتب الاسلامية، 1404ق / 1363 ش، دوم؛ 26 ج)
 
−
 
 
−
5. «[[الوافي]]» نوشته فیض کاشانی متوفای 1091 هجری.
 
−
 
 
−
6. حاشیه علامه مجلسی.
 
−
 
 
−
7. «حاشیه ابوالحسن شریف فتونی عاملی» متوفای 1138 هجری.
 
−
 
 
−
8. حاشیه سید میر ابوطالب بن میرزا بیک [[فندرسکی]] از افاضل اوائل قرن دوازدهم هجری.
 
−
 
 
−
9. حاشیه شیخ زین الدین ابوالحسن علی بن شیخ حسن صاحب معالم.
 
−
 
 
−
10. حاشیه شیخ محمد بن حسن بن زین الدین شهید ثانی معروف به شیخ محمد سبط عاملی درگذشت سال 1030 هجری.
 
−
 
 
−
11. «الحاشية على اُصول الكافي»، رفيع الدين محمد بن حيدر النائينى، تحقيق: محمد حسين درايتى (قم، دارالحديث، 1383ش) 672 ص، وزيرى.
 
−
 
 
−
12. «الحاشية على اُصول الكافي»، سيد بدرالدين بن أحمد الحسينى العاملي، تحقيق: على فاضلى (قم، دارالحديث، 1383ش) 352 ص، وزيرى.
 
−
 
 
−
13. «شرح الكافي، الاصول والروضة»، محمد صالح المازندرانى، التعليق: ميرزا ابوالحسن شعرانى (تهران، المكتبة الاسلامية، 1342) 12 ج. اين شرح، تنها [[اصول كافى]] و روضه را دربر دارد.
 
−
 
 
−
14. «الشافي في شرح الاصول الکافي»، 3 ج، عبدالحسین المظفر. (دوم: مطبعة الغری، نجف، 1389 ق - 1969 م)
 
−
 
 
−
'''<I>ب). ترجمه</I>'''
 
−
 
 
−
1. «اصول کافی»، ترجمه و شرح: سید جواد مصطفوی (تهران، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت، 2 ج)؛ این ترجمه، همراه با متن احادیث است.
 
−
 
 
−
2. «الروضة من الكافي»، ترجمه و شرح: سيد هاشم رسولى محلاتى (تهران، انتشارات علميه اسلاميه) 2 ج، 297 + 259 ص. در اين كتاب، متن عربى احاديث نیز درج شده است.
 
−
 
 
−
3. «الكافي»، ترجمه به انگليسى، المؤسسة العالمية للخدمات الاسلامية. تاكنون 13 جلد از آن به همراه متن عربی منتشر شده است.
 
−
 
 
−
4. «[[تحفة الاولیاء]]» نوشته محمد علی بن حاج محمد حسن اردکانی.
 
−
 
 
−
5. «الصافی» شرح اصول کافی و شرح فروع کافی نوشته شیخ خلیل بن غازی قزوینی.
 
−
 
 
−
'''<I>ج). تلخيص </I>'''
 
−
 
 
−
1. «گزيده كافى»، ترجمه و تحقيق: محمد باقر بهبودى (تهران، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1363)، 6 جزء در سه مجلد. (ج 1: معارف و آداب؛ ج 2: طهارت، صلات؛ ج 3: [[زكات]]، [[روزه]]؛ ج 4: حج، معيشت؛ ج 5: ازدواج، آشاميدنى  ها؛ ج 6: زيب و زينت، گل  ها)
 
−
 
 
−
2. «خلاصه  اى از اصول كافى»، ترجمه: على اصغر خسروى شبسترى، (تهران، كتاب فروشى اميرى، 1351 ش)، 270 ص.
 
−
 
 
−
3. «درخشان پرتوى از اصول كافى»، سيد محمد حسينى همدانى. (قم، مؤلف، 1406ق)
 
−
 
 
−
4. محمد جعفر بن محمد صفی ناعسی فارسی این کتاب را خلاصه کرده است.
 
−
 
 
−
'''<I>د). معجم و راهنما</I>'''
 
−
 
 
−
1. «المعجم المفهرس لالفاظ اصول الكافي»، الياس كلانترى. (تهران، انتشارات كعبه)
 
−
 
 
−
2. «المعجم المفهرس لالفاظ الاصول من الكافي»، على رضا برازش. (تهران، منظمة الاعلام الاسلامى، 1408 ق - 1988 م، اول) 2 ج، 2011 ص.
 
−
 
 
−
3. «الهادى الى الفاظ اصول الكافي»، سيد جواد مصطفوى. (آستان قدس رضوى، مشهد، 1406 ق)، ج 1، ص 413 ص، تا حرف شين.
 
−
 
 
−
4. «فهرس احاديث اصول الكافي»، مجمع البحوث الاسلامية. ([[آستان قدس رضوى]]، مشهد، 1409 ق)
 
−
 
 
−
5. «فهرس احاديث الروضة من الكافي»، مجمع البحوث الاسلاميه. (آستان قدس رضوى، مشهد، 1408 ق)
 
−
 
 
−
6. «فهرس احاديث الفروع من الكافي»، مجمع البحوث الاسلامية. (آستان قدس رضوى، مشهد، 1410ق)
 
−
 
 
−
7. «فهرس احاديث الكافي»، بنياد پژوهش  هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
 
−
 
 
−
'''<I>ز). اسناد و رجال كافى </I>'''
 
−
 
 
−
1. «تجريد اسانيد الكافى و تنقيحها»، حاج ميرزا مهدى صادقى. (قم، 1409 ق)
 
−
 
 
−
2. «الموسوعة الرجالية»، حسين طباطبايى بروجردى، 7 ج، تصحيح و تكميل: ميرزا حسن النورى. (مجمع البحوث الاسلامية، مشهد، 1413 ق /1992 م)
 
−
 
 
−
جلد يك از اين مجموعه با عنوان: «ترتيب اسانيد كتاب الكافي»، در 567 صفحه و جلد چهارم آن با عنوان «رجالُ أسانيد او طبقات رجال الكافي»، در 468 صفحه، مربوط به كافى مى  باشد.
 
−
 
 
−
'''<I>ه). درباره كافى </I>'''
 
−
 
 
−
1. «[[دفاع عن الكافي]]»، ثامر هاشم حبيب العميدى (مركز الغدير للدراسات الاسلامية، 1415 ق /1995 م) 2 ج، 768 + 789 ص.
 
−
 
 
−
2. «[[الشيخ الكليني البغدادي و كتابه الكافي]]»، ثامر هاشم حبيب العميدي (مكتب الاعلام الاسلامى، قم، 1414 ق / 1372 ش)، 495 ص. در اين كتاب شرحى مفصل از زندگانى شخصى و علمى كلينى، تلاش  هاى علمى پيرامون كافى و روش كلينى در فروع ارائه شده است.
 
−
 
 
−
3. «بین الكليني و خصومه، موقف محمد ابو زهرة من الکلینی»، عبدالرسول الغفار (دارالمحجة البيضاء، بيروت، 1415 ق / 1995 م)، 96 ص. در اين كتاب، ايرادهايى كه محمد ابو زهره از نويسندگان مصرى، بر كتاب كافى داشته، مورد تجزيه، نقد و تحليل قرار گرفته است.
 
−
 
 
−
4. «بحوث حول روايات الكافي»، امين ترمس العاملي (مؤسسة دارالهجرة، قم، 1415 ق)، 200 ص.
 
−
 
 
−
5. «دراسات في الكافي للكليني والصحيح للبخاري»، هاشم معروف الحسنى (1388 / 1968 م)، 365 ص. نویسنده در این کتاب، بحث هاى مقارن و مقايسه اى ميان كافى و صحيح بخارى انجام داده و موضوعاتى را از دو كتاب برگزيده و داورى كرده است.
 
−
 
 
−
6. «ثلاثيات الكليني و قرب الاسناد»، امين ترمس العاملي (مؤسسة دارالحديث الثقافية، قم 1417 ق / 1375 ش)، 445 ص. در اين اثر پس از مقدمه - كه شرحى است از زندگانى كلينى و [[اصطلاحات ثلاثيات]] - روايات كلينى كه با سه واسطه به معصوم مى  رسد، گردآوری شده كه مجموع آن 135 روايت است.
 
−
 
 
−
7. «الكليني والكافي»، الدكتور عبدالرسول الغفار (مؤسسة النشر الاسلامى، قم، 1416 ق)، 589 ص.
 
−
 
 
−
'''<I>و). تحقیق</I>'''
 
−
 
 
−
بر این کتاب تحقیقات فراوانی نگاشته شده است مانند:
 
−
 
 
−
1. رموز التفاسیر الواقعة في الکافي والروضة نوشته مولی خلیل بن غازی قزوینی.
 
−
 
 
−
2. جامع الرواة نوشته حاج محمد اردبیلی از شاگردان علامه مجلسی.
 
−
 
 
−
3. الفوائد الکاشفة نوشته محمد حسین طباطبایی تبریزی.
 
−
 
 
−
4. البیان البدیع نوشته سید حسن صدر.
 
−
 
 
−
5. رجال الکافي حاج سید حسین طباطبایی بروجردی.
 
−
 
 
−
'''مقايسه ي كافي با صحاح سته:'''
 
−
 
 
−
شهيد در ذكري و نيز جمعي به تبع وي نوشته اند كه كافي بيش از صحاح سته ي اهل سنت حديث دارد. و حتي در الذريعه آمده: احاديث صحيح بخاري حدود هفت هزار است و بقيه ي صحاح سته (صحيح مسلم، سنن ترمذي، سنن ابوداوود، سنن ابن ماجه، سنن نساني) از نه هزار تجاوز نمي كند. بنابراين جمع احاديث شش صحيح مزبور شانزده هزار مي باشد كه كتاب كافي به تنهائي 199 حديث بيش از آن ها دارد.
 
−
 
 
−
ولي اين سخن درست نيست، چه كافي را اگر با اسقاط مكررات به حساب آوريم خيلي كمتر از شانزده هزار حديث دارد. و با حساب مكررات گرچه به اين تعداد مي رسد ولي صحيح بخاري نيز به اين حساب 9082 حديث است.(24)
 
−
 
 
−
چنان كه صحيح مسلم نيز شامل 7275 حديث مي باشد.(25) بنابراين احاديث بخاري و مسلم به تنهائي بالغ بر 17357 حديث مي گردد. و چهار كتاب ديگر اهل سنت نيز گرچه كوچكتر از بخاري و مسلم است، ولي مثلاً سنن ابن داوود 4800 حديث را شامل است.(26) و سنن ترمذي حدود پنج هزار حديث آمده. و سنن ابن ماجه 4341 حديث دارد و سنن نسائي از سن ابوداوود كمتر نيست.
 
−
 
 
−
منتهي شماره ي احاديث [[كتب اربعه]]، مسلما بيش از [[صحاح سته]] است. زيرا مجموع احاديث كتب اربعه بالغ بر 44 هزار و اندي است.(27)
 
−
 
 
−
در صورتي كه صحاح سته حدود 27 هزار حديث يا اندكي كم و بيش است. به هر حال اين مزيتي براي [[دين اسلام]] است كه دستورات و [[احكام]] آن كه از حضرت رسول اكرم توسط رجال موثق [[اهل سنت]] و يا به وسيله ي خاندان [[نبوت]]. (كه [[شيعه]] افتخار پيروي آنان را دارد.)
 
−
 
 
−
'''آيا روضه، جزء «الکافي» است؟'''
 
−
 
 
−
بعضى، بخش [[روضه]] را از آثار کلینی نمی دانند بلکه آن را به «[[ابن ادریس]]»، صاحب سرائر نسبت می دهند؛ بنابراین، روضه را جزء کتاب کافی به حساب نمی آورند. در مقابل اشخاص زیادی این بخش را جزء كافى و از آنِ كلينى دانسته اند. برای پیگیری اين بحث، می توان به كتاب الكليني و الكافي، صفحه 408 تا 415 و نيز كتاب الكليني و كتابه الكافي، صفحه 132 تا 140 مراجعه کرد.
 
−
 
 
−
ملا خليل قزويني در آغاز شرح فارسي خود بر كافي (كه موسوم است به الصافي) در انتساب روضه به كليني تشكيك مي كند. چه احاديث روضه از لحاظ محكمي و اتقان در نقل، به مانند دو بخش ديگر كافي ([[اصول و فروع]]) نيست. ولي حاجي نوري در خاتمه ي مستدرك سخن وي را رد مي كند.
 
−
 
 
−
بهترين دليلي كه روضه از آن كليني است سخن نجاشي و [[شيخ طوسی]] و [[ابن شهر آشوب]] است كه روضه را در شمار كتب كافي و از آن كليني دانسته اند.(28) و ديگر وجود روضه است در نسخه هاي كافي موجود است.
 
−
 
 
−
آري چنان كه اشاره شد روايات روضه از لحاظ محكمي متن و سند همسان فروع نيست. و اين از آن جهت است كه اهتمامي را كه دانشمندان در صحت و ثاقت سند احاديث احكام داشته و دارند در احاديث فضائل و خطب كه بيشتر جنبه ي وعظ و ارشاد دارد، ندارند.
 
−
 
 
−
زيرا طبق قاعده ي (تسامح در ادله ي سنن) كه فقها از احاديث (من بلغ).(29) استفاده كرده اند، در نقل رواياتي كه متضمن حكم استحبابي و كراهي يا درباره ي فضائل و مناقب و نيز مواعظ و حكم است، تسامح رواست.
 
−
 
 
−
پی ‌نوشت
 
−
 
 
−
(1). [[علم الحديث]]، ص 76.
 
−
 
 
−
(2). منظور ابي السعادات مبارک بن محمد (م 606) صاحب [[جامع الصول]] و برادر صاحب [[کامل التواريخ]] است.
 
−
 
 
−
(3). رجال [[بحر العلوم]]، ج 1؛ در روضات از مولي خليلي قزويني شارح کافي نقل مي کند که محتمل است احاديثي را که کليني به عنوان قال العالم در کافي ذکر فرموده مرادش حضرت ولي عصر عجل الله تعالی فرجه شریف باشد. چنان که محدث نيشابوري حکايت عرضه داشتن کافي را بر امام و گفته ي حضرت که کافي (کاف لشيعتنا) نقل مي کند.
 
−
 
 
−
(4). تصحيح الاعتقاد، ص 202.
 
−
 
 
−
(5). بحارالانوار، ج 107، ص 190.
 
−
 
 
−
(6). بحارالانوار، ج 108، ص 138.
 
−
 
 
−
(7). [[بحارالأنوار]]، ج 110، ص 70.
 
−
 
 
−
(8). [[مرآة العقول]]، ج 1، ص 3.
 
−
 
 
−
(9). [[تنقيح المقال]]، ج 3، ص 202.
 
−
 
 
−
(10). [[الذريعه]]، ج 17، ص 245.
 
−
 
 
−
(11). [[معجم رجال الحدیث]]، ج 1، ص 99.
 
−
 
 
−
(12). [[مستمسک عروة الوثقی]]، فهرست رموز کتاب.
 
−
 
 
−
(13). مقدمه اصول کافی، سید جواد مصطفوی.
 
−
 
 
−
(14). رجوع شود به: امين ترمس عاملى، ثلاثيات الكلينى و قرب الاسناد.
 
−
 
 
−
(15). اصول كافى، ج 1، ص 10، مقدمه مترجم: سيد جواد مصطفوى.
 
−
 
 
−
(16). [[روضات الجنات]]، فهرست مرکزي دانشگاه، 1463/5.
 
−
 
 
−
(17). الكلينى والكافى، ص 402.
 
−
 
 
−
(18). [[الكلينى والكافى]]، ص 399.
 
−
 
 
−
(19). در روضات الجنات، چاپ دوم سنگي، 5072 حديث نوشته است که مسلماً اشتباه نسخه نويس است.
 
−
 
 
−
(20). خوشبختانه نسخه هاي کافي از نظر تعداد احاديث اختلافي ندارد.
 
−
 
 
−
(21). الذريعة الى تصانيف الشيعه، ج 13، ص 94، 100؛ ج 14، ص 26 - 228؛ المعجم المفهرس لالفاظ بحارالأنوار، ج 1، ص 66 – 67.
 
−
 
 
−
(22). الذريعة الى تصانيف الشيعه، ج 6، ص 181؛ المعجم المفهرس لالفاظ بحارالأنوار، ج 1، ص 66.
 
−
 
 
−
(23). ثامر هاشم حبيب، الشيخ الكلينى البغدادى و كتاب الكافى، ص 158 – 177.
 
−
 
 
−
(24). علم الحديث، نقل از [[ابن حجر]] و [[ابن خلدون]]؛ گرچه در [[کشف الظنون]] به نقل از ابن صلاح احاديث صحيح بخاري را 7275 حديث نوشته. ولي ظاهراً وي در نقل از ابن صلاح اشتباه کرده است.
 
−
 
 
−
(25). علم الحديث، نقل از تقريب نووي.
 
−
 
 
−
(26). همان.
 
−
 
 
−
(27). چه، احاديث کافي 16199 و من لايحضر 9044 و تهذيب 13590 و استبصار 5511 حديث است که جمعاً 44344 حديث مي شود.
 
−
 
 
−
(28). کتاب الروضه من اخر کتاب الکافي (فهرست شيخ)... له الکافي منها... الروضه (معالم العلماء) صنف الکتاب المعروف بالکليني يسمي الکافي في عشرين سنه شرح کتبه... کتاب الروضه (رجال نجاشي ، ص 292).
 
−
 
 
−
(29). حديث من بلغ بدين سان نقل شده: من بلغه ثواب من الله علي عمل فعمل ذلک العمل التماس ذلک الثواب اوتيته و ان لم يکن الحديث کما بلغه. يعني خداوند به کسي که حديثي راجع به ثواب عملي شنيده و براي درک ثواب مزبور آن عمل را به جا آورده ثواب آن کار را مي دهد گرچه حديث چنان که شنيده نباشد (علم الحديث، ص 127، چاپ دوم، نقل از کافي).
 
−
 
 
−
==منابع:==
 
−
 
 
−
(1). کافی، محمد مهدی خوش قلب،بر گرفته از «[[حیاة الشیخ محمد بن کلینی]]»، دکتر ثامر عمیدی؛ «[[فرهنگ کتب حدیثی شیعه]]»، سید محمود مدنی بجستانی؛ «[[آشنایی با متون حدیث و نهج البلاغه]]»، مهدی مهریزی از [http://www.kulayni.com/persian/index.php?option=com_content&task=view&i  d=15&Itemid=38 وب گاه کنگره بین المللی بزرگداشت ثقة الاسلام کلینی]
 
−
 
 
−
(2). الکافی، [http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%A7%D9%81%DB%8C دانشنامه آزاد ویکی پدیا]
 
−
 
 
−
(3). اصول کافی، روش ها و مقایسه کوتاه با صحاح اهل سنت، [http://askdin.com/showthread.php?p=8092 مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی]
 
−
 
 
−
(4). شیخ کلینی، ماهنامه پاسدار اسلام شماره 2، [http://www.hawzah.net/Hawzah/Articles/Articles.aspx?LanguageID=1&id=6370 سایت حوزه]
 
−
 
 
−
(5). کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي (با اضافات)، محمد رضا ضمیری
 
−
 
 
−
(6). [http://www.pasokhgoo.ir/fa/node/6372 مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی]
 
−
 
 
−
'''پيوندها'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=38505&scope=95YYli2geUFF5OlsWYfOhgp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%81%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب الكافى]'''
 
−
 
 
−
----
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۴۲

Confirm3.jpg

الکافی.jpg
نویسنده محمد بن یعقوب کلینی
موضوع احاديث شيعه
زبان عربی
تعداد جلد ۸
مصحح علی‌اكبر غفاری

الکافی

کتاب «الکافی» تألیف محمد بن یعقوب کلینی (م، ۳۲۹ ق)، از مهمترین و معتبرترین کتب حدیثى شیعه و اولین کتاب جامع روایی و یکی از «کتب اربعه» است. این کتاب در سه بخش «اصول» در احادیث اعتقادی، «فروع» در احادیث فقهی و «روضه» در احادیث با موضوعات متفرقه تنظیم شده است. که از این بین اصول کافی شهرت بیشتری دارد.

«الکافی» پیوسته مورد توجه عالمان شیعه بوده و آثار متعددی پیرامون آن نوشته شده است، از جمله «شرح اصول کافی» از ملاصدرای شیرازی و «مرآة ‌العقول» در شرح آن از علامه مجلسی.

مؤلف

محمد بن یعقوب کلینی رازی معروف به «ثقةالاسلام کلینی» (م، ۳۲۹ ق)، از محدثان بزرگ شیعه است. او با برخی محدثان که بدون واسطه از امام هادی یا امام حسن عسکری (علیهماالسلام) حدیث شنیده‌اند، ملاقات کرده است. احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احمد بن ادریس قمی، عبدالله بن جعفر حمیری و علی بن ابراهیم قمی، از مشایخ و اساتید او هستند.

همچنین از شیخ کلینی، بسیاری از محدثان بزرگ روایت نموده اند که از جمله می توان ابن قولویه (صاحب کامل الزیارات)، هارون بن موسی تلعکبری، ابوالفضل شیبانی و محمد بن ابراهیم نعمانی (صاحب الغیبة نعمانی) را نام برد.

کلینى از جمله کسانی است که کلیه علمای رجال، وی را با عبارات موکد توثیق نموده اند. نجاشی درباره اش می نویسد: «أوثق الناس فی الحدیث و أثبتهم»، موثق ‌ترین و ثابت ‌ترین کسان در حدیث است. لذا کلینی به «ثقة الاسلام» معروف گردید.[۱] ابن طاووس حلی می گوید: توثیق و امانت کلینی مورد اتفاق همگان است.[۲]

کتاب «الکافی» مهمترین اثر شیخ کلینی است. برخی دیگر از آثار او عبارتند از: الرد علی القرامطه، تعبیر الرؤیا، رسائل الائمة الاطهار، کتاب الرجال.

انگیزه تألیف

مطابق با گفتار شیخ کلینى در مقدمه کتاب، یکى از شیعیان و برادران دینی اش -که احتمالا محمد بن احمد- صفوانی یا محمد بن ابراهیم نعمانی بوده- به او نامه نوشته است که مردم زمان ما علم و دانش را رها کرده و در جهل و نادانى غوطه‏ ور شده‏ اند، نام خود را مسلمان گذاشته و از مقرّرات واقعى اسلام خبرى ندارند. تنها از روى عادت و تقلید از نیاکان خود اعمالى را بنام دین انجام می دهند و در اعمال مهم و غیر مهم به عقل خود اکتفا می کنند. و از او خواسته است که به عنوان شخص آگاه به احادیث، برای خود او و برای مردم زمانش کتابی بنویسید که مرجع همگان قرار گیرد: «وقلتَ انک تحبّ ان یکون عندک کتاب کافٍ یجمع فیه علم الدین».[۳]

شیخ کلینی در پاسخ او می گوید: «و تو یادآور شدى که مطالبى برایت مشکل شده که بواسطه اختلاف روایات وارده در آنها حقیقت آنها را نمی فهمى و دانسته‏ اى که اختلاف روایت مربوط باختلاف علل و اسباب آن است و بدانشمند مورد اعتمادى که در این قسمت وارد باشد دسترسى ندارى تا با او مذاکره و گفتگو کنى و گفتى که می خواهم کتابى داشته باشم که تمام‏ قسمتهاى علم دین در آن باشد که دانش‌جو را بى‏ نیاز کند و مرجع هدایت خواه باشد و کسى که علم دین و عمل به اخبار صحیح امامان صادق و سنتهاى ثابته مورد عمل را خواهد از آن کتاب برگیرد و واجبات خدا و سنت پیغمبر (ص) را از روى آن کتاب انجام دهد و گفتى که اگر چنین کتابى باشد امیدوارم خداى تعالى به وسیله آن و به یارى و توفیق خویش برادران و هم مذهبان ما را اصلاح کند و به هدایتشان متوجه کند. پس بدان اى برادر کسی را نمی رسد که به نظر خویش روایات مختلفه‏ اى را که از امامان علیهم السّلام رسیده است تشخیص دهد مگر به دستور خود امام علیه السّلام؛ و آن به یکى از سه راه است: ۱- روایت را با قرآن بسنجید و آن را که مطابق قرآن است بگیرید و آن را که مخالف است رد کنید. ۲- روایتى که مطابق گفتار عامه است رها کنید، زیرا هدایت در مخالفت ایشان است. ۳- روایتى که مورد اتفاق است بگیرید، زیرا در مورد اتفاق تردیدى نیست. و ما با این دستور فقط مقدار کمى از روایات را تشخیص می دهیم و (نسبت به باقى روایات مختلف) راهى وسیعتر و بااحتیاطتر از این نمی دانیم که علم آنها را به خود امام رد کنیم و دستور آسانى که امام علیه السّلام داده است بپذیریم که فرموده است: هر کدام از دو روایت مختلف را که گردن نهید، براى شما جایز است. خدا را شکر که تألیف کتابى را که خواستى میسر کرد...».[۴]

محتوای کتاب

«الکافی» از سه بخش جداگانه تشکیل شده است:

  • اصول، شامل احادیث اعتقادی؛ مؤلف گرانقدر در بخش اول کتاب، طى هشت فصل (کتاب)، به تبیین اصول اعتقادى شیعه و برخى مطالب دیگر که با مسائل اعتقادى ارتباط دارد، پرداخته است.
  • فروع کافی، حاوی احادیث فقهی؛
  • روضه کافی، شامل احادیث متفرقه؛

اصول کافی:

  • کتاب العقل والجهل که تنها یک باب دارد، مشتمل بر ۳۶ روایت است. توصیه هاى امام کاظم علیه السلام به هشام، در این کتاب آمده است.
  • کتاب فضل العلم داراى ابواب پرشمارى است که مباحث برخى از آن ها عبارت اند از: «وجوب دانش پژوهى»، «آنان که از راه دانش نان مى خورند»، «صفت علم»، «فضیلتِ دانش و دانشوران»، «نگارش و فضیلت آن»، «صفت عالم»، «تقلید»، «حق عالم»، «بدعت و رأى و قیاس» «نهى از سخن بدون دانش»، «وجود همه نیازمندى هاى مردم در قرآن و سنت».
  • کتاب التوحید نیز به موضوعاتى چون: «حدوث عالم و پدید آورنده آن»، «پایین ترین درجات شناخت خدا»، «نهى از سخن گفتن در کیفیت او»، «باطل کردن نظریه دیدن خدا»، «صفات ذات خدا»، «اراده و دیگر صفات فعل خدا»، «معانى اسماء الهى»، «مشیت و اراده»، «سعادت و شقاوت»، «جبر و قدر و امر بین الامرین» پرداخته شده است.
  • کتاب الحجة که پس از کتاب ایمان و کفر، گسترده ترین بخش کتاب اصول کافى است، روایات زیادى در بیش از یکصد و سى باب، نقل شده که به سرفصل های آن به صورت کلى اشاره مى شود:
  1. نیاز به حجت
  2. طبقات انبیاى رسل و ائمه اطهار
  3. تفاوت میان رسول، نبى و محدث
  4. شناخت امام و لزوم اطاعت از او
  5. صفات ائمه (والیان امر، خازنان علم، نور الهى، ارکان زمین و...)
  6. عرضه اعمال بر ائمه
  7. ائمه، وارثان علم انبیا
  8. آنچه نزد ائمه است (علم کامل قرآن، کتب انبیا، صحیفه فاطمة، جفر، جامعه و...)
  9. دانش ائمه و افزونى جهات مختلف آن
  10. نصوص دالِ بر امامت یکایک ائمه دوازده گانه
  11. گزیده هایى از تاریخ زندگانى معصومان.
  • کتاب الایمان و الکفر، گسترده ترین بخش اصول کافى و مشتمل بر بیش از دویست باب است. مباحث اصلى این کتاب عبارت اند از: «خلقت مؤمن و کافر»، «معنى اسلام و ایمان»، «صفات مؤمن و حقایق ایمان»، «اصول و فروع کفر»، «گناهان و آثار، درجات و انواع آن ها» و «انواع کفر».
  • کتاب الدعاء در دو بخش تنظیم شده است: قسم اول در بیان فضیلت دعا و آداب آن است. در این بخش، ابتدا به «آثار دعا»، «تغییر قضاى الهى به وسیله دعا»، «شفاى همه دردها» و استجابت آن پرداخته شده، سپس آداب دعا همانند: «تقدم در دعا»، «رو به قبله نشستن و یاد خدا در هنگام دعا»، «دعاى پنهان»، «اوقات مناسب دعا» و «اجتماع افراد در دعا» تبیین شده است. در بخش دوم، متن برخى ادعیه و اذکار کوتاه که به صورت مطلق یا ویژه برخى از حالات است، گردآورى شده است. نظیر: دعا هنگام بیدار شدن و خروج از منزل، به دنبال نمازها، هنگام بیمارى ها، و یا هنگام قرائت قرآن.
  • کتاب فضل القرآن در چهارده باب، فضیلت حاملان قرآن، و نیز فضیلت تعلم، حفظ، قرائت و ترتیل آن را تبیین کرده است. همچنین مقدار فضیلت خواندن قرآن در هر روز نیز در این کتاب معین شده است.
  • در آخرین عنوان از بخش «اصول» کافى، (کتاب العشرة)، لزوم معاشرت، معاشرت نیک، معاشران خوب و بد و نیز برخى از آداب و وظایف معاشرت و روابط اجتماعى نظیر: سلام گفتن به یکدیگر، احترام بزرگسالان، احترام کریمان، رعایت امانت در جلسات، حق همسایه، حق همسر، نامه نگارى و... بررسى شده است.

فروع کافی:

بخش دوم کتاب کافی که «فروع الکافی» نام دارد دربردارنده روایات مربوط به مسائل فقهى است. فروع کافى بزرگترین بخش کتاب کافى به حساب مى آید. در این بخش عناوین زیر وجود دارد:

  1. کتاب الطهارة
  2. کتاب الحیض
  3. کتاب الجنائز
  4. کتاب الصلاة
  5. کتاب الزکاة والصدقه
  6. کتاب الصیام
  7. کتاب الحج
  8. کتاب الجهاد
  9. کتاب المعیشة
  10. کتاب النکاح
  11. کتاب العقیقه
  12. کتاب الطلاق
  13. کتاب العتق والتدبیر والمکاتبه
  14. کتاب الصید
  15. کتاب الذبائح
  16. کتاب الاطعمه
  17. کتاب الاشربة
  18. کتاب الزى والتجمل والمروة
  19. کتاب الدواجن
  20. کتاب الوصایا
  21. کتاب المواریث
  22. کتاب الحدود
  23. کتاب الدیات
  24. کتاب الشهادات
  25. کتاب القضا والاحکام
  26. کتاب الایمان والنذور والکفارات.

یادآورى مى شود، در فروع کافى برخى از عنوان ها که معمولاً در کتب فقهى به صورت مستقل آورده مى شوند، به مناسبت، ضمن عنوان هاى یاد شده آمده اند. مثلاً اجاره، بیع، رهن، عاریه، ودیعه، و امثال آن در عنوان المعیشة، امر به معروف در عنوان الجهاد و نیز زیارت نامه ها در عنوان الحج آمده است.

روضه الکافی:

در سومین بخش از کتاب الکافى که به نام «روضه» شهرت دارد، روایات مربوط به موضوعات مختلف و متنوع، بدون هیچ ترتیب و نظم خاصى گردآورى شده است. براى نمونه، به برخى از موضوعات آن اشاره مى شود:

  1. تأویل و تفسیر برخى آیات قرآن مجید
  2. توصیه ها و اندرزهاى ائمه اطهار علیهم السلام
  3. رؤیا و انواع آن
  4. دردها و درمان ها
  5. کیفیت آفرینش جهان هستى و برخى از پدیده هاى آن
  6. تاریخ بعضى از پیامبران بزرگ
  7. فضیلت شیعه و وظایف آن
  8. برخى مسائل تاریخ صدر اسلام و زمان خلافت امیرمؤمنان
  9. حضرت مهدى علیه السلام و صفات او و نیز اصحاب و ویژگى هاى زمان حضور او
  10. تاریخ زندگى برخى اصحاب و اشخاص نظیر: ابوذر، ثمامة بن أثال، زید بن على، سلمان، جعفر بن ابى طالب.

البته بعضى علما، بخش «روضه» را از آثار کلینی و جزء کتاب «الکافی» نمی دانند، بلکه آن را به «ابن ادریس»، صاحب «سرائر» نسبت می دهند؛ در مقابل، اشخاص زیادی این بخش را جزء الکافى و از آنِ کلینى دانسته اند.[۵] ملا خلیل قزوینی در آغاز شرح فارسی خود بر کافی (که موسوم است به الصافی) در انتساب روضه به کلینی تشکیک می کند. زیرا احادیث روضه از لحاظ محکمی و اتقان در نقل، به مانند دو بخش دیگر کافی (اصول و فروع) نیست. ولی حاجی نوری در خاتمه «مستدرک» سخن وی را رد می کند.

بهترین دلیلی که روضه از آن کلینی است، سخن نجاشی و شیخ طوسی و ابن شهر آشوب است که روضه را در شمار کتب کافی و از آنِ کلینی دانسته اند.[۶] و دلیل دیگر، وجود روضه در نسخه های الکافی موجود است.

آری چنان که اشاره شد، روایات روضه از لحاظ محکمی متن و سند همسان فروع کافی نیست. و این از آن جهت است که اهتمامی را که دانشمندان در صحت و وثاقت سند احادیث احکام داشته و دارند، در احادیث فضائل و خطب که بیشتر جنبه وعظ و ارشاد دارد، ندارند. زیرا طبق قاعده ی (تسامح در ادلّه سنن) که فقها از احادیث «من بلغ»[۷] استفاده کرده اند، در نقل روایاتی که متضمن حکم استحبابی و کراهتی یا درباره ی فضائل و مناقب و نیز مواعظ و حکم است، تسامح رواست.

سلسله روایی کلینی

از طریق سلسله اسناد روایات «الکافی»، فهرست نسبتاً مفصلی از مشایخ حدیث شیخ کلینی به دست می ‌آید که تعدادشان به بیش از سی نفر می ‌رسد. این تعداد مشایخ، به معنای انعکاس روایات قابل توجهی از هر یک در مجموعه الکافی نیست؛ بلکه کلینی عمده قریب به اتفاق روایاتش را از هشت نفر زیر نقل کرده ‌است:

تعداد روایات الکافی

تعداد روایات کتاب «الکافى» را با رقم هاى مختلف گفته اند: شیخ یوسف بحرانى در «لؤلؤة البحرین»، ۱۶۱۹۹ حدیث، دکتر حسین على محفوظ در مقدمه کافى، ۱۵۱۷۶ حدیث، علامه مجلسى، ۱۶۱۲۱ حدیث و برخى از معاصران مثل شیخ عبدالرسول الغفار، ۱۵۵۰۳ حدیث شمارش کرده اند.[۸]

البته این اختلاف رقمها ناشى از شیوه شمردن احادیث است. به این معنى که برخى روایتى را که با دو سند ذکر شده است، دو روایت، و بعضى آن را یک روایت به حساب آورده اند. گروهى روایات مرسله را نیز که با عبارت «وفى روایة اخرى» آمده است یک حدیث شمرده اند و برخى آن را در شمارش به حساب نیاورده اند. البته در موارد نادر هم مى تواند علت اختلاف، نبودنِ برخى روایات در برخى نسخه ها باشد.[۹]

همچنین ذکر شده که کافی به نقل «عین الغزل» از «لؤلؤة البحرین»، ۱۶۱۹۹ حدیث است که طبق اصطلاح متأخرین (که حدیث را به پنج قسم اصلی تقسیم کرده اند) بدین قرار می باشد: حدیث صحیح: ۱۱۱۸،[۱۰] حدیث موثق: ۱۱۱۸، حدیث قوی و حدیث حسن ۳۲۲، حدیث ضعیف ۹۴۸۷. در روضات الجنات نیز همین تعداد را با اختلافی از لؤلؤة البحرین نقل می کند.[۱۱]

ویژگى‌هاى کتاب

  • نویسنده این کتاب، دوران نواب اربعه و بخشى از زمان امام حسن عسکری علیه السلام را درک کرده است.
  • نویسنده این کتاب، به جهت نزدیکى زمانى با نویسندگان اصول، توانسته روایاتى را با واسطه هاى کمتر نقل کند؛ از همین رو بخشى از روایات کافى با سه واسطه نقل شده است.[۱۲]
  • کتاب داراى عناوینى کوتاه و گویا است که محتواى روایات باب را نشان مى دهد.
  • روایات بدون دخل و تصرف نقل شده و توضیحات مصنف با روایت ها مشتبه نمى شود.
  • مصنف سعى مى کند حدیث درست تر و روشن تر را، در اول باب قرار داده و سپس احادیث مبهم و مجمل را ذکر کند.[۱۳]
  • یکی از امتیازات کافی این است که کلینی سلسله سند را تا به معصوم، در هر حدیث نقل می کند، و آنجا که صدر سند را حذف کرده است، جایی است که از کتاب دیگر نقل کرده و سلسله سند را به آن کتاب حواله می دهد. تمام سند حدیث در آن ذکر شده و از این جهت با کتب تهذیب و استبصار و من لایحضره الفقیه متفاوت است.
  • مؤلف روایاتى را نقل مى کند که با عنوان باب سازگار است و از نقل احادیث معارض خوددارى کرده است.
  • مؤلف روایات را در غیر ابواب خود قرار نداده است.
  • کتاب از تنظیم و تبویب دقیق و منطقى برخوردار است؛ از عقل و جهل و سپس علم و آن گاه توحید شروع مى کند؛ در واقع برخى از مباحث معرفت شناسى را در مرحله نخست قرار داده و سپس به مباحث توحید و امامت مى رسد، آنگاه روایات اخلاقى را نقل کرده تا به فروع و احکام مى رسد و در پایان جُنگى متنوع از احادیث را جمع نموده است.
  • جامعیت الکافى نسبت به مباحث عقیدتى، اخلاقى و فقهى، از دیگر امتیازهاى آن است.

الکافی در نظر عالمان

شرح و حاشیه و ترجمه کتاب

کتاب الکافى از دوره هاى نخست، مورد توجه عالمان و حدیث پژوهان بوده، بنابراین کارهاى بسیارى درباره آن انجام شده است. شیخ آقا بزرگ تهرانى، در الذریعه، ۲۷ شرح بر اصول، یا تمامى الکافی معرفى کرده؛[۲۶] چنانکه ده حاشیه بر این کتاب شمرده است.[۲۷] در این جا برخى از آثاری را که پیرامون کتاب کافى منتشر شده، در چند بخش معرفى مى کنیم:

الف). شرح و حاشیه

  1. «التعلیقة على کتاب الکافی»، نوشته میرداماد (م ۱۰۴۱ ق). این تعلیقه، تا کتاب الحجة از اصول کافى ادامه دارد و متن روایات نیز همراه تعلیقه چاپ شده است. همچنین شارح، کتابى دیگر به نام «الرواشح السماویة» دارد که در آن برخى قواعد علم حدیث را نگاشته و مقدمه کافى را شرح کرده، و به عبارتی جلد اول این تعلیقه محسوب مى شود.
  2. «شرح اصول الکافی»، نوشته صدرالدین الشیرازى (م ۱۰۵۰ ق). این شرح تا پایان کتاب الحجة از اصول کافى ادامه دارد.
  3. «جامع الاحادیث والأقوال»، نوشته شیخ قاسم بن محمد الوندی (متوفی بعد از ۱۱۰۰ ق).
  4. «الدر المنظوم من کلام المعصوم»، نوشته شیخ علی بن محمد نوه حسن بن زین‌الدین شهید ثانی (م ۱۱۰۴ ق).
  5. «مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول» نوشته علامه مجلسی (م ۱۱۱۰ ق).
  6. «الوافی» نوشته فیض کاشانی متوفای ۱۰۹۱ هجری.
  7. «الشافی فی شرح الکافی‌»، نوشته ملاخلیل قزوینی (م ۱۰۸۹ ق) به عربی.
  8. «صافى در شرح کافى»، نوشته ملاخلیل قزوینی، به زبان فارسی.
  9. «حاشیه» ابوالحسن شریف فتونی عاملی متوفای ۱۱۳۸ هجری.
  10. حاشیه سید میر ابوطالب فندرسکی (میرفندرسکی) (م، ۱۰۵۰ ق).
  11. حاشیه شیخ زین الدین ابوالحسن علی بن شیخ حسن صاحب معالم.
  12. حاشیه شیخ محمد بن حسن بن زین الدین شهید ثانی معروف به شیخ محمد سبط عاملی (م ۱۰۳۰ قرالحدیث، ۱۳۸).
  13. «الحاشیة على اُصول الکافی»، رفیع الدین محمد بن حیدر النائینى، تحقیق: محمد حسین درایتى (قم، دا۳ش) ۶۷۲ ص، وزیرى.
  14. «الحاشیة على اُصول الکافی»، سید بدرالدین بن أحمد الحسینى العاملی، تحقیق: على فاضلى، وزیرى.
  15. «شرح الکافی، الاصول والروضة»، محمد صالح المازندرانى، التعلیق: میرزا ابوالحسن شعرانى . این شرح، تنها اصول کافى و روضه را دربر دارد.
  16. «الشافی فی شرح الاصول الکافی»، ۳ جبدالحسین المظفر.

ب). تلخیص و ترجمه

  1. «اصول کافی»، ترجمه و شرح: سید جواد مصطفوی؛ این ترجمه، همراه با متن احادیث است.
  2. «الروضة من الکافی»، ترجمه و شرح: سید هاشم رسولى محلاتى (تهران، انتشارات علمیه اسلامیه) ۲ ج، ۲۹۷ + ۲۵۹ ص. در این کتاب، متن عربى احادیث نیز درج شده است.
  3. «الکافی»، ترجمه به انگلیسى، تاکنون ۱۳ جلد از آن به همراه متن عربی منتشر شده است.
  4. «تحفة الاولیاء» نوشته محمد علی بن حاج محمد حسن اردکانی.
  5. «گزیده کافى»، ترجمه و تحقیق: محمدباقر بهبودى ، ۶ جزء در سه مجلد.
  6. «خلاصه اى از اصول کافى»، ترجمه: على اصغر خسروى شبسترى.
  7. «درخشان پرتوى از اصول کافى»، سید محمد حسینى همدانى.

ج). معجم و راهنما

  1. «المعجم المفهرس لالفاظ اصول الکافی»، الیاس کلانترى.
  2. «المعجم المفهرس لالفاظ الاصول من الکافی»، على رضا برازش.
  3. «الهادى الى الفاظ اصول الکافی»، سید جواد مصطفوى.
  4. «فهرس احادیث اصول الکافی»، مجمع البحوث الاسلامیة.
  5. «فهرس احادیث الروضة من الکافی»، مجمع البحوث الاسلامیه.
  6. «فهرس احادیث الفروع من الکافی»، مجمع البحوث الاسلامیة.
  7. «فهرس احادیث الکافی»، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى.

د). اسناد و رجال کافى

  1. «تجرید اسانید الکافى و تنقیحها»، سید حسین طباطبایى بروجردى (م ۱۳۴۰ ش).
  2. «الموسوعة الرجالیة»، آیت‌الله شیخ جواد تبریزى (م ۱۳۸۵ ش)، رجال و اسناد روایات کتاب کافى.

ه). درباره کافى

  1. «رموز التفاسیر الواقعة فی الکافی والروضة»، نوشته ملا خلیل قزوینی.
  2. «دفاع عن الکافی»، ثامر هاشم حبیب العمیدى.
  3. «الشیخ الکلینی البغدادی و کتابه الکافی»، ثامر هاشم حبیب العمیدی. در این کتاب شرحى مفصل از زندگانى شخصى و علمى کلینى، تلاش هاى علمى پیرامون کافى و روش کلینى در فروع ارائه شده است.
  4. «بین الکلینی و خصومه، موقف محمد ابو زهرة من الکلینی»، عبدالرسول الغفار. در این کتاب، ایرادهایى که محمد ابو زهره از نویسندگان مصرى، بر کتاب کافى داشته، مورد تجزیه، نقد و تحلیل قرار گرفته است.
  5. «بحوث حول روایات الکافی»، امین ترمس العاملی.
  6. «دراسات فی الکافی للکلینی والصحیح للبخاری»، هاشم معروف الحسنى (۱۳۸۸ ق/ ۱۹۶۸ م). نویسنده در این کتاب، بحث هاى مقارن و مقایسه اى میان کافى و صحیح بخارى انجام داده و موضوعاتى را از دو کتاب برگزیده و داورى کرده است.
  7. «ثلاثیات الکلینی و قرب الاسناد»، امین ترمس العاملی. در این اثر پس از مقدمه - که شرحى است از زندگانى کلینى و اصطلاحات ثلاثیات - روایات کلینى که با سه واسطه به معصوم مى رسد، گردآوری شده که مجموع آن ۱۳۵ روایت است.
  8. «الکلینی و الکافی»، الدکتور عبدالرسول الغفار.

پانویس

  1. ↑ علم الحدیث، ص ۷۶.
  2. ↑ مقدمه الکافی.
  3. ↑ روضات الجنات، فهرست مرکزی دانشگاه، ۱۴۶۳/۵.
  4. ↑ أصول الکافی، ترجمه مصطفوى، ج‏۱، ص۹
  5. ↑ برای پیگیری این بحث، می توان به کتاب الکلینی و الکافی، صفحه ۴۰۸ تا ۴۱۵ و نیز کتاب الکلینی و کتابه الکافی، صفحه ۱۳۲ تا ۱۴۰ مراجعه کرد.
  6. ↑ کتاب الروضه من اخر کتاب الکافی (فهرست شیخ)... له الکافی منها... الروضه (معالم العلماء) صنف الکتاب المعروف بالکلینی یسمی الکافی فی عشرین سنه شرح کتبه... کتاب الروضه (رجال نجاشی ، ص ۲۹۲).
  7. ↑ حدیث من بلغ بدین سان نقل شده: من بلغه ثواب من الله علی عمل فعمل ذلک العمل التماس ذلک الثواب اوتیته و ان لم یکن الحدیث کما بلغه. یعنی خداوند به کسی که حدیثی راجع به ثواب عملی شنیده و برای درک ثواب مزبور آن عمل را به جا آورده ثواب آن کار را می دهد گرچه حدیث چنان که شنیده نباشد (علم الحدیث، ص ۱۲۷، چاپ دوم، نقل از کافی).
  8. ↑ الکلینى والکافى، ص ۴۰۲.
  9. ↑ الکلینى والکافى، ص ۳۹۹.
  10. ↑ در روضات الجنات، چاپ دوم سنگی، ۵۰۷۲ حدیث نوشته است که مسلماً اشتباه نسخه نویس است.
  11. ↑ خوشبختانه نسخه های کافی از نظر تعداد احادیث اختلافی ندارد.
  12. ↑ رجوع شود به: امین ترمس عاملى، ثلاثیات الکلینى و قرب الاسناد.
  13. ↑ اصول کافى، ج ۱، ص ۱۰، مقدمه مترجم: سید جواد مصطفوى.
  14. ↑ تصحیح الاعتقاد، ص ۲۰۲.
  15. ↑ بحارالانوار، ج ۱۰۷، ص ۱۹۰.
  16. ↑ بحارالانوار، ج ۱۰۸، ص ۱۳۸.
  17. ↑ بحارالأنوار، ج ۱۱۰، ص ۷۰.
  18. ↑ اصول کافی، ثقة الاسلام کلینی (ره)، ترجمه سید جواد مصطفوی (ره)، انتشارات وفا، ج ۱، مقدمه مترجم، ص ۸.
  19. ↑ مقدمه اصول کافی، سید جواد مصطفوی.
  20. ↑ مرآة العقول، ج ۱، ص ۳.
  21. ↑ رجال بحرالعلوم، ج ۱.
  22. ↑ تنقیح المقال، ج ۳، ص ۲۰۲.
  23. ↑ الذریعه، ج ۱۷، ص ۲۴۵.
  24. ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۹۹.
  25. ↑ مستمسک عروة الوثقی، فهرست رموز کتاب.
  26. ↑ الذریعة الى تصانیف الشیعه، ج ۱۳، ص ۹۴، ۱۰۰؛ ج ۱۴، ص ۲۶-۲۲۸؛ المعجم المفهرس لالفاظ بحارالأنوار، ج ۱، ص ۶۶-۶۷.
  27. ↑ الذریعة الى تصانیف الشیعه، ج ۶، ص ۱۸۱؛ المعجم المفهرس لالفاظ بحارالأنوار، ج ۱، ص ۶۶.

منابع

  • کافی، محمدمهدی خوش قلب، برگرفته از «حیاة الشیخ محمد بن کلینی» دکتر ثامر عمیدی.
  • فرهنگ کتب حدیثی شیعه، سید محمود مدنی بجستانی.
  • آشنایی با متون حدیث و نهج البلاغه، مهدی مهریزی.
  • شیخ کلینی، ماهنامه پاسدار اسلام شماره ۲، در دسترس در سایت حوزه.
  • کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
  • أصول الكافی، ترجمه مصطفوى، کتابفروشی اسلامیه.


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=الکافی_(کتاب)&oldid=152821»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا