ملا صالح مازندرانی
«ملا محمدصالح مازندرانی» (م، ۱۰۸۶ ق)، فقیه و اصولی بزرگ شیعه در قرن یازدهم هجری و از شاگردان محمدتقی مجلسی و شیخ بهائی بود. ملا صالح نقش بسزایی در رشد و بالندگی فضای علمی اصفهان در عصر خود ایفا کرد و عالمانی برجسته نظیر علامه مجلسى و فیض كاشانی را تربیت نمود. «حاشیه معالم» و «شرح اصول کافی» از مهمترین آثار اوست.
| |
| نام کامل | ملا محمدصالح مازندرانی |
| زادگاه | مازندران |
| وفات | ۱۰۸۶ قمری |
| مدفن | اصفهان |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
|
| آثار |
حاشیه معالم، شرح اصول کافی، شرح زبدة الاصول، شرح من لایحضره الفقیه، حاشیه بر شرح لمعه،... |
زندگینامه
محمد صالح بن احمد سروی مازندرانی معروف به ملا صالح مازندرانی، داماد ملا محمدتقی مجلسی و شوهر خواهر علامه محمدباقر مجلسی بود.[۱]
اصل ملا صالح از ساری مازندران بود. آن بزرگوار از مازندران به دارالسلطنه اصفهان آمد. اصفهان در زمان تحصیل ملا صالح مازندرانی، یکی از معتبرترین و پررونق‌ترین حوزه‌های علمیه جهان اسلام را دارا بود. در آن روزگار، تحصیل با تنگدستی و فشار مالی همراه بود.
آخوند چون اول تحصیلش بود در مدرسه، مکان گرفت... و تا مدتی میسر نبودش که روشنایی به جهت خود مهیا کند، هنگام مطالعه در پای روشنایی‌هایی که به جهت عابرین می‌گذاشتند، ایستاده تا صبح مطالعه می‌کرد، تا آن که از فضل قادر متعال، به اندک زمانی قابلیت مجلس شریف آخوند ملا محمدتقی مجلسی را به هم رسانید و در مجلس آن بزرگوار با علمای نامدار هم سبق شد و در اندک زمانی بر اغلب آن‌ها فایق گردید.[۲]
در احوال وی گفته اند: وی چندان فقیر بود که از شدت کهنگی لباس، خجالت می‌کشید در مجلس درس شرکت کند. لذا در بیرون از محل درس می‌نشست و به درس استاد گوش می‌داد و آنچه تحقیق می‌کرد بر برگ چناری می‌نوشت. طلاب تصور می‌کردند او برای گدایی می‌آید، تا این که روزی مساله‌ای بر استاد که ملا محمدتقی مجلسی بود، مشکل شد و حل آن را به روز دیگر موکول کرد. روز دیگر هم آن مشکل حل نشده و حل مشکل را به روز سوم حواله کرد. در این اثنا یکی از شاگردان گذارش به مدرسه افتاد. ملاصالح را در حالی دیده بود که وی عبا را به سر خود پیچیده و برگ درخت چنار زیادی را سیاه کرده بود. آن شخص با کمال تعجب در سه برگ چنار مشاهده کرد که حل آن معظل، روی آن برگها نوشته شده است. روز سوم به مجلس درس رفته، مساله مطرح شد ولی باز کسی نتوانست آن را حل کند. پس آن شاگرد، داوطلب شد آن مسئله را حل کند. ملا محمدتقی تعجب کرد و به وی گفت: این جواب از تو نیست و از کس دیگری یاد گرفته‌ای. آن طلبه قضیه ملاصالح را نقل کرد. آخوند چون از حال ملاصالح با خبر شد، فوری شخصی را فرستاد تا لباسی را برای او حاضر کنند و او را به داخل کلاس درس دعوت کرد و توضیح این اشکال را شفاهاً از او شنید. سپس آخوند مجلسی برای وی مقرری و ماهانه تعیین کرد و پس از مدتی دختر عالم خود -آمنه بیگم مجلسی- را به عقد ازدواج او درآورد.
ملاصالح مازندرانی می‌گفت: «من از جانب خداوند بر طلاب علوم دینیه حجت می‌باشم؛ زیرا هیچ طالب علمی چون من فقیر نبود، مدت زمانی بر من می‌گذشت که وسیله روشنایی جز روشنایی چراغ مستراح برای من فراهم نبود و از نظر هوش و حافظه کسی از من کم هوش‌تر نبود، به حدی که وقتی از منزل خود بیرون می‌رفتم در هنگام مراجعت، منزلم را فراموش می‌کردم و نیز اسامی فرزندانم را از یاد می‌بردم. در اثر کوشش فراوان، خدا بر من منت گذارد و به من آنچه را خواستم عطا فرمود.»
ملا محمدصالح شخصیتی جامع معقول و منقول بود و در دقت نظر شهرت داشت و شرح اصول و روضه کافی او بهترین گواه این مدعی است. آن چنان محتاط بود که گویند: وی خود می‌گفته می‌خواستم فروع کافی را نیز شرح کنم، ولی چون خود را در مرتبه اجتهاد ندیده و این کار به چنان ملکه‌ای نیاز داشت، از آن صرفنظر نمودم؛ در صورتی که از شرح اصول و روضه‌اش معلوم است که وی در این فن نیز اطلاعات وسیع داشته است.[۳]
در کتب تراجم و رجال، به سال تولد ملاصالح مازندرانی اشاره نشده است و وفاتش را نیز، با تردید در شوال سال‌های ۱۰۸۰، ۱۰۸۱ و ۱۰۸۶ هـ.ق نوشته‌اند. دو تاریخ اول، بی‌گمان اشتباه و تاریخ فوت همان سال ۱۰۸۶ هـ.ق است. مرحوم ملا محمدصالح مازندرانی در بقعه پدر زن خود (ملا محمدتقی مجلسی) در مسجد جامع اصفهان مدفون است.
استادان و شاگردان
ملا صالح مازندرانی از وجود علمای بزرگی بهره‌های فراوانی گرفت، که عبارتند از:
- محمدتقی مجلسی
- شیخ بهایی
- ملا عبدالله شوشتری
- ملا حسنعلی شوشتری
و از جمله شاگردان بزرگوار او به این افراد می توان اشاره نمود:
- علامه محمدباقر مجلسی (صاحب بحارالانوار)
- فیض کاشانی (۱۰۰۷ـ۱۰۹۱ هـ.ق)
- میرزا عبدالله افندی اصفهانی
آثار و تألیفات
- حاشیه معالم، حاشیه ملاصالح بر «معالم» که در جوانی تألیف کرد. این کتاب با حاشیه «معالم» خلیفه سلطان (سلطان العلماء) به چاپ رسیده است.
- شرح بر اصول کافی که بهترین و کامل‌ترین تألیف وی به شمار می‌رود و در آن از افراط و تفریط اجتناب نموده و اعتراضاتی بر «شرح آخوند ملاصدرا» شده است. این کتاب در ۱۲ مجلد، با تعلیقات علامه میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی به چاپ رسیده است.
- حاشیه بر شرح لمعه.
- حاشیه بر شرح «مختصر الاصول» عضدی.
- شرح بر روضه کافی: در سال ۱۳۱۱ هـ.ق در حاشیه روضه کافی به چاپ رسیده است.
- شرح بر «زبدة الاصول» شیخ بهائی، به عربی.
- شرح بر فروع کافی: محدث نوری در «مستدرک الوسایل» می‌نویسد: میرحامد حسین لکهنوی به من نوشته‌اند که من به مجلدی از شرح ملا صالح بر فروع کافی مطلع شدم و ملاحظه نمودم. بنابراین، باید مجلدات شرح فروع کافی ملا صالح مفقود الاثر شده باشد.[۴]
- شرح قصیده بُرده. در آخر شرح، نام مؤلف تصریح شده است.[۵] قصیده بُرده از قصایدی است که در مدح رسول اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده است. ناظم قصیده، محمد بن سعید سنهاجی دلاصی بوصیری و نام قصیده «الکواکب الدریه فی مدح خیر البریه» است.
- شرح «قصیده دریه» اثر ابی‌بکر محمد بن حسین بن دریه ازدی بصری (متوفی ۳۲۱ هـ.ق).
- شرح «من لایحضره الفقیه».[۶]
پانویس
- پرش به بالا ↑ ریحانة الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج ۵، ص ۱۴۶.
- پرش به بالا ↑ مرآت الاحوال جهان نما، آقا احمد بن محمدعلی بهبهانی، مقدمه و تصحیح و حواشی به اهتمام علی دوانی، ص ۱۲۷ـ۱۲۸.
- پرش به بالا ↑ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی، ج ۶، ص ۶۳۹.
- پرش به بالا ↑ فهرست کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری، ج ۱، ص ۲۵۹.
- پرش به بالا ↑ فهرست کتابخانه مرعشی، ج ۳، ص ۸۳.
- پرش به بالا ↑ زندگینامه علامه مجلسی، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج ۲، ص ۳۲۳-۳۲۴؛ فوائد الرضویه، شیخ عباس قمی، ص ۵۴۳؛ ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج ۵، ص ۱۴۷.
منابع
- گلشن ابرار، جلد ۳، زندگینامه "صالح مازندرانی" از علی براری فندری.
- "ملا صالح مازندرانی"، دانشنامه رشد، بازیابی: ۲۴ بهمن ۱۳۹۲.
