اهل البیت
«اهل البیت» واژه‌ای است که قرآن کریم در آیه تطهیر برای اهل عصمت از خاندان پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله به کاربرده است. مطابق با روایات، اهلبیت شامل حضرت محمد، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام معروف به خمسه طیّبه و نُه امام معصوم از فرزندان امام حسین علیه‌السلام است. در اعتقاد شیعه، اهل البیت همچون پیامبر دارای عصمت و طهارت و علم آسمانی بوده و برای هر مسلمان اسوه هستند.
محتویات
معنا و مصادیق اهلبیت
«اهل بیت» ترکیبى اضافى و مرکب از «اهل» و «بیت» است. واژه اهل به معانى سزاوار و لایق به چیزى، مختار و منتخب، خاندان، اقوام و خویشان، عیال و فرزندان، ملت و امت و... آمده.[۱] «بیت» نیز به معناى خانه و محل سکونت است[۲] و بدین ترتیب، ترکیب «اهلبیت» به معناى «ساکنان خانه» است.
در فرهنگ اسلامی منظور از اهل بیت، خاندان پیامبر صلى الله علیه وآله هستند که با عناوین دیگری مانند عترت پیامبر، ذوى القربى و آل محمد صلى الله علیه وآله نیز خوانده مى‌شوند. از آنجا که در قرآن[۳] و روایات اسلامی فضایل فراوانی برای اهل بیت بیان شده و محبت[۴] و اطاعت[۵] از اهل بیت بر همه مسلمانان واجب شده است، شناخت مصادیق خارجی اهل بیت حائز اهمیت فراوانی است.
در مورد مصادیق اهل بیت علیهم السلام اقوال مختلفی بیان شده است. دانشمندان شیعه اتفاق نظر دارند که مراد از اهل بیت، پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند که به خمسه طیبه و اصحاب کساء نیز شناخته می شوند. اما بیشتر دانشمندان اهل سنت،[۶] همسران پیامبر را نیز در این دسته داخل نموده اند.[۷]
برخی دیگر مانند بخاری، ابن ابی حاتم، ابن عساکر و ابن مردویه، مصادیق اهل بیت را منحصر در همسران پیامبر نموده اند.[۸] بررسی مستندات قرآنی و روایی شیعه و اهل سنت در کنار حقایق تاریخی، نشان می دهد که همسران پیامبر نمی توانند از مصادیق اهل بیت پیامبر در آیه تطهیر و دیگر نصوص وارد شده در بیان فضایل اهل بیت باشند. این مستندات به تفصیل در ذیل آیه تطهیر مورد بررسی قرار گرفته است.[۹]
گفتنى است که بر اساس روایاتى پرشمار،[۱۰] عنوان اهلبیت شامل سایر امامان معصوم از فرزندان امام حسین علیه السلام نیز مى‌شود که نام مبارک ایشان به ترتیب عبارت است از: حضرت علی بن الحسین، حضرت محمد بن علی، حضرت جعفر بن محمد، حضرت موسی بن جعفر، حضرت علی بن موسی، حضرت محمد بن علی، حضرت علی بن محمد، حضرت حسن بن علی و حضرت مهدی علیهم السلام.
جایگاه اهلبیت در اسلام
بر اساس آیات قرآن و نیز سیره و سخن رسول خدا صلى الله علیه وآله، اهل بیت علیهم السلام نقشی محوری در تحقق اهداف متعالی اسلام در رساندن جامعه بشری به کمال فردی و اجتماعی دارند.
خداوند وظیفه رهبری و هدایت جامعه اسلامی را پس از پیامبر اسلام به عهده عترت ایشان نهاده است و پس از منصب نبوت که اختصاص به شخص رسول الله دارد، منصب امامت و پیشوایی خلق را به افرادی از خاندان ایشان اختصاص داده است. این جایگاه والا نه فقط به دلیل پیوند خویشاوندی ایشان با پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله، بلکه به دلیل ویژگیهایی است که ایشان را بر دیگر افراد فضیلت داده و برگزیده درگاه خداوند نموده است. علم آسمانی و عصمت و طهارت از هر پلیدی و گناه، ایشان را به مرتبه ای از ایمان و یقین رسانده است که اندیشه و عملشان چیزی جز عبودیت و بندگی خداوند نیست. بنابراین خداوند این افراد را پیشوا و امام برای سایر مردم قرار داده است تا با الگو قرار دادن، همراهی و اطاعت از ایشان بتوانند در مسیر کمال انسانی خود قدم بردارند.
آیات و روایاتی که دلالت بر امامت و ولایت این افراد دارند فراوان است. مهمترین این نصوص عبارتند از: آیه تبلیغ، آیه اکمال، آیه ولایت، آیه اولی الامر، حدیث غدیر، حدیث ثقلین، حدیث منزلت، حدیث سفینه.
ویژگیهای اهلبیت
طهارت از هر ناپاکی
اهل بیت علیهم السلام اسوه طهارت و پاکی هستند. خداوند درباره ایشان می فرماید: «إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیراً».[۱۱] خدا چنین مى خواهد که هر رجس و آلایشى را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند. این آیه به آیه تطهیر مشهور شده است.
علم لدنی
یکی از ویژگیهای اهل بیت علیهم السلام، علمی است که خداوند به ایشان عنایت نموده است. این علم گاه به وراثت از رسول خدا(ص)[۱۲] به ایشان رسیده و گاه به الهام الهی[۱۳] به قلب ایشان وارد می شود. امام صادق(ع) در موارد متعددی با تصریح به آیات قرآن، بالاترین مراتب دانش را برای امام اثبات فرموده‌اند، از جمله می‌توان به این مورد اشاره کرد: ایشان با قرائت آیه‌ای تمامی علوم را در اختیار امام(ع) دانسته‌اند؛ آیه‌ای که امام صادق(ع) تلاوت کردند این آیه است: «هیچ تر و خشکی وجود ندارد، مگر اینکه در کتابی آشکار ثبت است»[۱۴] و سپس فرمودند: «و این در علم ائمه است و آنان این مطالب را می‌دانند.»[۱۵]
عصمت
اهل بیت علیهم السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه وآله، مسئولیت جانشینی ایشان را در هدایت و راهنمایی بشر به عهده دارند. از این رو امام نیز مانند پیامبر باید معصوم باشد. عصمت از گناه و اشتباه، مهمترین ویژگی اهل بیت علیهم السلام است و دانشمندان شیعه بر این مسئله اتفاق نظر دارند.[۱۶] دلایل و براهین عصمت اهل بیت علیهم السلام چه از نظر عقل و چه در آیات و روایات، فراوان است که در جای خود تبیین شده است.[۱۷] به عنوان نمونه می توان به حدیث ثقلین اشاره داشت که اهل بیت علیهم السلام را عِدل قرآن نامیده است. بر اساس این حدیث شریف، چنانکه قرآن کریم از هر کژی و انحرافی مصون است، عِدل قرآن یعنی اهل بیت علیهم السلام نیز از انحراف در امان خواهند بود.
سیمای اهلبیت در قرآن
آیات قرآن کریم که به فضیلتی از اهل بیت علیهم السلام اشاره دارد فراوان است. در این قسمت تنها به بخشی از آن آیات و بر اساس منابع اهل سنت اشاره می نماییم.
اهلبیت در روز مباهله
«فَمَنْ حَآجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْکاذِبِینَ»؛[۱۸] به آنان (مسیحیان نجران) بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت می‌کنیم شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت می‌کنیم شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت می‌کنیم شما نیز از نفوس خود را؛ آنگاه مباهله می‌کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار می‌دهیم.
شأن نزول این آیه که شیعه و اهل سنت در مورد آن اتفاق نظر دارند، یکی دیگر از دلایل حقانیت اهل بیت علیهم السلام است. در کتاب اسباب النزول واحدی از علمای اهل سنت قرن پنجم آمده است: عاقب و سید در رأس هیأت نجرانى نزد پیغمبر صلی الله علیه وآله آمدند و پیغمبر آن دو را به اسلام دعوت کرد. گفتند: ما پیش از تو تسلیم خدا بوده‌ایم. فرمود: دروغ مى‌گویید، مى‌خواهید بگویم چه چیز شما را مانع از مسلمان شدن است؟ گفتند: بگو، فرمود: صلیب‌دوستى و شرابخوارى و خوردن گوشت خوک. سپس آن دو را دعوت به ملاعنه کرد و قرار شد فردا صبح بیایند. صبح پیغمبر صلی الله علیه و آله دست على و فاطمه و حسن و حسین را گرفت و به دنبال عاقب و سید فرستاد. دعوت (به مباهله) را اجابت نکردند و پذیرفتند که خراج بدهند. پیغمبر صلی الله علیه وآله فرمود: قسم به آن که مرا به حق مبعوث کرد اگر به ملاعنه حاضر مى‌شدند صحرا آتشباران مى‌شد.[۱۹]
علامه طباطبایی در ذیل این آیه می‌فرماید: رسول خدا در مقام امتثال این فرمان از «انفسنا» به غیر از علی و از «نسائنا» بجز فاطمه و از «ابنائنا» بجز حسنین علیهم السلام را نیاورد، معلوم می‌شود برای کلمه اول بجز علی و برای کلمه دوم بجز فاطمه و از سوم بجز حسنین علیهم السلام مصداق نیافت و کانّه منظور از «ابناء» و «نساء» و «انفس» همان اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده، هم‌چنان که در بعضی روایات به این معنا تصریح شده. بعد از آن که رسول خدا نام‌بردگان را با خود آورد عرضه داشت: «بارالها اینان‌اند اهل بیت من»، چون این عبارت می‌فهماند پروردگارا من به جز اینان کسی را نیافتم تا برای مباهله دعوت کنم.
طهارت از هر آلودگی
««إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیراً»»؛[۲۰] خداوند چنین اراده فرموده که رجس و پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و شما را از هر ناپاکی و عیبی پاک و منزه گرداند. آیه فوق، دلیل واضح و روشنی است براین که خداوند، پاکی اهل بیت علیهم السلام را از هر گونه انحراف فکری و عملی ضمانت کرده است.
امان بودن اهلبیت
در مسند احمد بن حنبل آمده است که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «النجوُم أمانٌ لأهل السّماء فإذا ذهبت النجوم، ذهب أهل السّماء و أهل بیتی امانٌ لأهل الأرض فإذا ذهب اهل بیتی ذهب أهل الارض»[۲۱] ؛ ستارگان، امان اهل آسمان هستند؛ هنگامی که ستارگان پایان یابند، اهل آسمان پایان می‌یابند. و اهل بیت من امان و پناه زمین هستند؛ هنگامی که آنها نباشند، اهل زمین پایان خواهند یافت.
اهلبیت و هدایت به حق
«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ یهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یعْدِلُونَ»[۲۲]؛ و از کسانی که آفریدیم، گروهی به حق هدایت می‌کنند و (مردم را) به حق باز می‌گردانند و به حق عدالت می‌کنند. از ابن عباس نقل شده که گفت: مراد از امت، امت محمدصلی الله علیه وآله یعنی علی بن ابی طالب علیه السلام است که بعد از پیامبر به حق دعوت می‌کنند و مردم را به حق بر می‌گرداند.[۲۳]
اهلبیت، صراط مستقیم
در اولین سوره از قرآن کریم مؤمنان از خداوند در خواست می کنند که ایشان را به صراط مستقیم راهنمایی نماید: «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ»[۲۴]. صراط مستقیم، همان راه پاکی است که هیچ رجس و پلیدی از شرک و غیره در آن نیست. راهی است که رهروان آن از گمراهی نجات یافته و سیر معنوی و انسانی دارند. راهی که فقط معبد خداست. و این راه، اهل بیت رسول خداصلی الله علیه وآله هستند که به صراحت قرآن، پلیدی به آنان راه ندارد و از هر رجسی پاک و منزه هستند. از ابن بریده و ابن عباس روایت شده است که صراط مستقیم، محمّدصلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت آن حضرت هستند. [۲۵] از جابر بن عبدالله روایت شده که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: خداوند علی و همسر و فرزندانش را حجت خود بر خلق قرار داد و اینان درهای علم، در میان امت من هستند. کسی که به وسیله اینها هدایت شود به صراط مستقیم هدایت شده است.[۲۶] امام باقر علیه السلام فرمود:«نحن الطریق الواضح و الصراط المستقیم الی اللَّه»[۲۷]؛ ما راه روشن و صراط مستقیم به سوی خدا هستیم.
اهلبیت، امت وسط
«وَکذَٰلِک جَعَلْنَاکمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ»[۲۸]؛ ما شما را امت وسط قرار دادیم تا این که گواهان و حجّت بر مردم باشید. ابان بن عیاش از سلیم بن قیس نقل کرده که گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «به راستی خداوند ما را در این آیه لتکونوا شهداء علی الناس قصد کرده است. پس، رسول خدا شاهد بر ماست و ما شاهدان بر مردم هستیم و حجت او در زمین می‌باشیم و ما آنانی هستیم که خداوند درباره ایشان فرمود: و کذلک جعلناکم امةً وسطاً..».[۲۹]
اهلبیت، راه نجات و سلامت
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ ۚ إِنَّهُ لَکمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»[۳۰]؛ ای کسانی که ایمان آوردید، همگی در سلم داخل شوید و گامهای شیطان را متابعت نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است. مراد از سلم، اهل بیت علیهم السلام هستند. سلم به معنای امان و راه نجات است.[۳۱] سلم و تسلیم و اسلام به معنای واحد است.[۳۲] راه امان و نجات و اسلام حقیقی در ولایت اهل بیت علیهم السلام است. پس، ای ایمان آورندگان، آن گاه تسلیم خدای متعال هستید که در اندیشه و عمل، از اهلبیت پیامبر صلی الله علیه وآله پیروی نمایید. از حضرت علی علیه السلام روایت شده است که فرمود: «مقصود از ورود در سلم، ولایت ما اهل بیت است». از امام باقر علیه السلام روایت شده که: سلم، ولایت علی علیه السلام و اوصیای بعد از آن حضرت است.[۳۳]
اهلبیت، ریسمان الهی
«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»[۳۴] ؛ همگی به ریسمان خدا چنگ بزنید و متفرق نشوید. سعید بن جبیر از ابن عباس نقل کرده که گفت: در محضر پیامبر صلی الله علیه وآله بودیم. شخص اعرابی وارد شد و از رسول خدا صلی الله علیه وآله سؤال کرد: حبل اللَّه در آیه «واعتصموا بحبل اللَّه» که باید بدان چنگ بزنیم چیست؟ پیامبر صلی الله علیه وآله دست مبارک خود را بر دست علی علیه السلام زد و فرمود: «به این چنگ بزنید که او ریسمان محکم خداست».[۳۵] از امام باقر علیه السلام روایت شده که در تفسیر این آیه فرمود: «ما ریسمان الهی هستیم».[۳۶]
اهلبیت، شجره طیبه
«أَلَمْ تَرَ کیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کلِمَةً طَیبَةً کشَجَرَةٍ طَیبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ* تُؤْتِی أُکلَهَا کلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا»[۳۷]؛ آیا نمی‌نگری که خداوند چگونه مثل زده و فرموده است که کلمه طیب و پاک مثل درخت طیب است که اصلش ثابت و فرع آن در آسمان است. عبدالرحمن بن عوف می‌گوید: از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم که فرمود: «درخت، من هستم و فاطمه علیها السلام فرع آن؛ و علی علیه السلام بارور کننده آن؛ و حسن و حسین علیهما السلام میوه آن و پیروان ما برگهای آن می‌باشند. و ریشه درخت در بهشت عدن و باقی مانده آن در بقیه بهشته است».[۳۸]
اهلبیت، اهل ذکر
«فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»؛[۳۹] جابر بن عبداللَّه گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: «ما اهل ذکر هستیم».[۴۰] جابر جعفی گفت: وقتی که آیه «فاسئلوا أهل الذکر» نازل شد، علی علیه السلام فرمود: «ما اهل ذکر هستیم».
سیمای اهلبیت در احادیث
روایاتی که بیان کننده فضایل اهل بیت علیهم السلام هستند بسیار فراوانند؛ در اینجا تنها به بخشی از روایاتی که در منابع اهل سنت آمده اشاره می نماییم.
اهلبیت، قرین قرآن
حدیث ثقلین، مورد قبول اهل سنت و شیعه بوده و به نحو تواتر روایت شده است. حذیفة بن یمان گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «إنّی تارک فیکم الثقلین، کتاب الله و عترتی أهل بیتی إن تمسّکتم بهما لن تضّلوا أبدا و انّهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض، فَتَعلّموا منهم و لا تُعلِّموهم فإنهم أعلم منکم»؛[۴۱] همانا من در میان شما دو چیز با اهمیت و پر ارزش گذاشتم: کتاب خدا قرآن و عترت و اهل بیت من. اگر به آن دو تمسک بجویید و پناه ببرید هرگز گمراه نخواهید شد. و آن دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا این که در کنار حوض بر من وارد شوند. پس، معارف و حقایق دینی را از آنها یاد بگیرید؛ و به آنها یاد ندهید، زیرا آنها داناتر از شما هستند.
اهلبیت، کشتی نجات
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اهل بیت من در میان شما به منزله کشتى نوح اند که هر که در آن نشست نجات یافت و آن که از آن بازماند به هلاکت رسید.».[۴۲]
دوستی اهلبیت
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «هر که مرا و این دو ـ و به حسن و حسین اشاره نمود ـ و پدر این دو و مادر این دو را دوست دارد روز قیامت همدرجه من خواهد بود.».[۴۳] و فرمود: «هر کس دوست داشته باشد که به زندگى من زنده باشد و به مرگ من بمیرد و در آن باغ بهشت برین که پروردگارم آن را غرس نموده ساکن شود بایستى که پس از من به على و آن که در خط على است بپیوندد و بعد از من به اهل بیت من اقتدا نماید که آنان عترت منند و از گل آفرینش من سرشته شده اند و فهم و دانش من به آنها رسیده، پس واى بر آن دسته از امتم که فضیلت آنها را دروغ شمارد و خویشاوندى مرا در مورد آنان نادیده گیرد، خدا شفاعت مرا به آنان نرساند.».[۴۴] ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «بنده در روز قیامت از جای خود حرکت نمی‌کند تا این که از چهار چیز سؤال می‌شود: از عمرش که در چه راهی فانی شده است؛ از بدنش که در چه کارهایی فرسوده شده است؛ از مالش که در چه راهی انفاق شده و از کجا به دست آمده است؛ و از دوستی اهل بیت علیهم السلام».[۴۵]
ایمان و دوستی اهلبیت
از حضرت رسول صلی الله علیه وآله روایت است که فرمود: «چرا من افرادى را مى بینم که چون یکى از اهلبیت من به کنارشان مى نشیند سخن خویش را قطع مى کنند؟! سوگند به آن که جانم به دست او است که ایمان به دل کسى راه نیابد مگر این که آنان را براى خدا و محض خویشى با من دوست دارد».
هدایت در سایه ولایت اهلبیت
روزى ابوذر غفارى بر پله کعبه بالا رفت و حلقه در را به دست گرفت و به کعبه تکیه زد و گفت: اى مردم هر که مرا مى شناسد؛ مى شناسد و هر که نمى شناسد منم ابوذر، از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم مى فرمود: «اهل بیت من در میان این امت بسان کشتى نوحند که هر که در آن نشست نجات یافت و هر که از آن بازماند هلاک گردید» و مى فرمود: «جاى اهل بیت مرا در میان خودتان جاى سر در بدن و جاى چشم در سر قرار دهید که بدن جز به سر هدایت نگردد و سر به چیزى جز چشم راه خود را نیابد.».[۴۶]
اهلبیت، میزان اعمال
ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «من میزان علم هستم؛ و علی دو کفه آن؛ و حسن علیه السلام و حسین علیه السلام رشته نخهای آن؛ و فاطمه علیها السلام علاقه، و امامان علیهم السلام از امت من عمود آن هستند. در آن میزان، اعمال دوستان و دشمنان ما وزن می‌شود».[۴۷]
بشارتی از جبرئیل
حذیفه می‌گوید: چهره رسول خداصلی الله علیه وآله بشارتی از سرور و خوشحالی می‌داد. از آن حضرت از این سرور و خوشحالی سؤال کردیم. فرمود: «چرا مسرور نباشم؛ در حالی که جبرئیل به من بشارت داد: حسن و حسین علیهما السلام دو آقای جوانان اهل بهشتند و پدر و مادرشان از آن دو افضل هستند».[۴۸]
نوشته‌ای بر در بهشت
ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: در وقت عروج به آسمان دیدم که بر در بهشت نوشته شده بود: «نیست معبودی به حق جز اللَّه؛ و محمّد رسول خدا، علی حبیب خدا، حسن و حسین برگزیده خدا و فاطمه کنیز خدا هستند. لعنت خدا بر دشمنان و ستم کنندگان بر اینان باد».[۴۹] و سعید بن جبیر گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «دو هزار سال قبل از آفرینش آسمانها و زمین بر در بهشت نوشته شده: محمدصلی الله علیه وآله وسلم رسول خدا، و علی علیه السلام برادر اوست».[۵۰]
هفت خصلت اهلبیت
علی بن علی مکّی هلالی، از پدرش نقل کرده که گفت: بر رسول خدا صلی الله علیه وآله در وقت بیماری وارد شدم. فاطمه علیها السلام بر بالینش نشسته بود... و به او فرمود: ای فاطمه! خداوند به ما اهل بیت هفت خصلت عطا فرمود که به کسی قبل از ما عطا نفرموده بود و بعد از ما هم به هیچ کس نخواهد بخشید: من خاتم پیامبران و گرامی‌ترین آنها نزد خدا و دوستدارترین مخلوق به خدای عزوجل هستم؛ من پدر تو، و وصی من بهترین اوصیا و دوستدارترین آنها به خدا می‌باشد و نیز او شوهر توست. و شهید ما، بهترین شهدا و دوستدارترین آنان به خداست، که آن عموی تو حمزه بن عبدالمطلب و عموی پدر تو عموی شوهر تو می‌باشد. و از ماست کسی که دارای دو بال سبز است و در بهشت هر کجا بخواهد با فرشتگان پرواز می‌کند و آن پسر عموی پدرت و برادر شوهرت (جعفر طیار) هست. و دو سبط این امت از ماست و آن حسن و حسین دو فرزندت هستند و آنها دو آقای جوانان اهل بهشت هستند. به خدایی که مرا به حق مبعوث به رسالت فرمود، پدرشان علی بهتر از آن دو هست. ای فاطمه! به خدایی که مرا به حق برانگیخت، مهدی امت از این دو می‌باشد. آن هنگام که نظم و نظام اجتماعی از هم بپاشد و فتنه‌ها آشکار گردد و راهها ناامن شود، و گروهی گروه دیگر را غارت کند؛ بزرگ به کوچک رحم نکند و کوچک احترام بزرگتر نگاه ندارد، خدای عزوجل کسی را برانگیزد که قلعه‌های گمراهی و قلبهای قفل شده را فتح نماید. مهدی، در آخر الزمان قیام به دین می‌کند چنانکه در اول زمان، من به آن قیام کردم و دنیا را پر از عدل می‌گرداند چنانکه پر از ستم گشته باشد... .[۵۱]
نام و القاب اهلبیت علیهم‌السلام
| پیامبر اسلام | |
|---|---|
| محمد بن عبدالله | |
| القاب | رحمة للعالمین |
| کنیه ها | ابوالقاسم |
| ولادت | ۱۲ یا ۱۷ ربیع الاول - عام الفیل (مکه) |
| شهادت | ۲۸ صفر ۱۱ ق/۶۳۲ م (مدینه) |
| دوره نبوت | (۱۳ قبل از هجرت – ۱۱ ق) |
| نام مادر | حضرت آمنه(س) |
| دختر پیامبر اسلام | |
| حضرت فاطمه علیها السلام | |
| القاب | صدّیقه، طاهره، طیّبه، ... |
| کنیه ها | امّ ابیها، امّ الائمه |
| ولادت | ۲۰ جمادی الثانی ۵ بعثت (مکه) |
| شهادت | ۳ جمادی الثانی ۱۱ ه.ق (مدینه) |
| نام مادر | حضرت خدیجه(س) |
| امام اول | |
| علی بن ابیطالب | |
| القاب | امیرالمؤمنین |
| کنیه ها | ابوالحسن |
| ولادت | ۱۳ رجب، ۳۰ عام الفیل (مکه، کعبه) |
| شهادت | ۲۱ رمضان ۴۰ ق (کوفه) |
| امامت | ۱۱-۴۰ ق |
| نام مادر | فاطمه بنت اسد |
| امام دوم | |
| حسن بن علی بن ابیطالب | |
| القاب | مجتبی |
| کنیه ها | ابومحمد |
| ولادت | ۱۵ رمضان ۲ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۲۸ صفر ۵۰ ه.ق (مدینه) |
| امامت | ۴۰-۵۰ ق |
| نام مادر | حضرت فاطمه(س) |
| امام سوم | |
| حسین بن علی بن ابیطالب | |
| القاب | سید الشهداء |
| کنیه ها | ابوعبدالله |
| ولادت | ۳ شعبان ۳ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۱۰ محرم (عاشورا) ۶۱ ه.ق (کربلا) |
| امامت | ۵۰-۶۱ ق |
| نام مادر | حضرت فاطمه(س) |
| امام چهارم | |
| علی بن الحسین | |
| القاب | سجاد، زین العابدین |
| کنیه ها | ابوالحسن |
| ولادت | ۵ شعبان ۳۸ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۲۵ محرم ۹۵ ه.ق (مدینه) |
| امامت | ۶۱-۹۴ ق |
| نام مادر | شهربانو |
| امام پنجم | |
| محمد بن علی | |
| القاب | باقر العلوم |
| کنیه ها | ابو جعفر |
| ولادت | ۱ رجب ۵۷ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۷ ذی الحجه ۱۱۴ ه.ق (مدینه) |
| امامت | ۹۴-۱۱۵ ق |
| نام مادر | فاطمه دختر امام حسن علیه السلام |
| امام ششم | |
| جعفر بن محمد | |
| القاب | صادق |
| کنیه ها | ابوعبدالله |
| ولادت | ۱۷ ربیع الأول ۸۳ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۲۵ شوال ۱۴۸ ه.ق (مدینه) |
| امامت | ۱۱۴-۱۴۸ ق |
| نام مادر | ام فروه |
| امام هفتم | |
| موسی بن جعفر | |
| القاب | کاظم |
| کنیه ها | ابوالحسن |
| ولادت | ۷ صفر ۱۲۸ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۲۵ رجب ۱۸۳ ه.ق (کاظمین) |
| امامت | ۱۴۸-۱۸۳ ق |
| نام مادر | حمیده بربریه |
| امام هشتم | |
| علی بن موسی | |
| القاب | رضا |
| کنیه ها | ابوالحسن |
| ولادت | ۱۱ ذی القعده ۱۴۸ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | آخر صفر ۲۰۳ ه.ق (مشهد) |
| امامت | ۱۸۳-۲۰۳ ق |
| نام مادر | تُکتَم |
| امام نهم | |
| محمد بن علی | |
| القاب | تقی، جواد |
| کنیه ها | ابوجعفر |
| ولادت | ۱۰ رجب ۹۵ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | آخر ذی القعده ۲۲۰ ه.ق (کاظمین) |
| امامت | ۲۰۳-۲۲۰ ق |
| نام مادر | سبیکه |
| امام دهم | |
| علی بن محمد | |
| القاب | هادی، نقی |
| کنیه ها | ابوالحسن |
| ولادت | ۱۵ ذی الحجه ۲۱۲ ه.ق (مدینه، صریا) |
| شهادت | ۳ رجب ۲۵۴ ه.ق (سامرا) |
| امامت | ۲۲۰-۲۵۴ ق |
| نام مادر | سمانه مغربیه |
| امام یازدهم | |
| حسن بن علی | |
| القاب | زکی، عسکری |
| کنیه ها | ابومحمد |
| ولادت | ۱۰ ربیع الثانی ۲۳۲ ه.ق (مدینه) |
| شهادت | ۸ ربیع الاول ۲۶۰ ه.ق (سامرا) |
| امامت | ۲۵۴-۲۶۰ |
| نام مادر | سوسن یا حُدیثه یا سلیل |
| امام دوازدهم | |
| م ح م د بن الحسن | |
| القاب | قائم |
| کنیه ها | ابوالقاسم |
| ولادت | ۱۵ شعبان ۲۵۵ ه.ق (سامرا) |
| شهادت | |
| امامت | ۲۶۰ ق - تا کنون |
| نام مادر | نرجس خاتون |
پانویس
- ↑ بصائر ذوى التمییز، ج۲، ص۸۳ ـ ۸۴.
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۵۴۵، «بیت».
- ↑ به عنوان نمونه در آیه تطهیر اهل بیت علیهم السلام از هر ناپاکی و پلیدی مبرا دانسته شده اند
- ↑ به عنوان نمونه در آیه مودت که بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است دوستی اهل بیت اجر و مزد رسالت دانسته شده است
- ↑ به عنوان نمونه در حدیث سفینه تنها کسانی که به اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله تمسک نمایند اهل نجات دانسته شده اندو در و حدیث ثقلین اهل بیت علیهم السلام همتای قرآن دانسته شده اند
- ↑ مانند فخر رازی، آلوسی، قرطبی، سیوطی و زمخشری؛ اهل بیت در آیه تطهیر، اسماعیل تاجبخش، سراج منیر(دانشگاه علامه طباطبایی)، زمستان ۱۳۹۱ ، سال دوم - شماره ۹
- ↑ تحلیل مستندات اختصاص واژه «اهل بیت» به خمسه طیبه در آیه تطهیر، امیری،محمد ؛احسانی، کیوان، مطالعات تفسیری پاییز ۱۳۹۴ - شماره ۲۳ (علمی-پژوهشی)
- ↑ اهل بیت در آیه تطهیر، اسماعیل تاجبخش، سراج منیر(دانشگاه علامه طباطبایی) :: زمستان ۱۳۹۱ ، سال دوم - شماره ۹
- ↑ رجوع شود به صفحه آیه تطهیر در همین دانشنامه
- ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۴۴؛ الصافى، ج۴، ص۱۸۹؛ کمال الدین، ص۲۷۸.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۳
- ↑ کافی، ج۱، ص ۲۶۴، ح ۲
- ↑ امالی طوسی، ص ۴۰۸، ح ۹۱۶
- ↑ سوره انعام، آیه ۵۹
- ↑ بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۱۱۶، ح ۲۲۱۳-
- ↑ شیخ مفید اوایل المقالات فی المذاهب و المختارات،ص۱۹
- ↑ مراجعه شود به صفحه عصمت در همین دانشنامه
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۶۱
- ↑ اسباب نزول واحدی، سوره آل عمران، ذیل آیه ۶۱.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ ینابیع المودة، ص ۱۹-۲۰، باب ۳ و فضائل الخمسه ج ۲، ص ۶ به نقل از ذخائر العقبی، محب الدین الطبری، ص۱۷.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۸۱.
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۲۰۴؛ عن ابن عباس فی قوله -عزوجل- و ممن خلقنا امة.. قال: یعنی من امة محّمد امة ، یعنی علی بن ابی طالب، یهدون بالحق یعنی یدعون بعدک یا محمد إلی الحق و به یعدلون فی الخلافة بعدک.. در غایة المرام، صص ۴۲۷-۴۲۸، دو حدیث از اهل سنت، دوازده حدیث از شیعه در این مورد وارد شده است
- ↑ سوره فاتحه، آیه ۶
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۱، صص ۵۷-۵۸؛ عن بریده فی قول اللَّه: إهدناالصراط المستقیم قال: صراط محمد و اله. کتاب ارجح المطالب، الشیخ عبیداللَّه الحنفی، صص ۵۸-۳۱۹؛ غایة المرام درباره این که صراط مستقیم، محمدصلی الله علیه وآله وسلم و آلش‌علیهم السلام هستند، از طریق عامه، سه حدیث و از طریق شیعه ۲۴ حدیث نقل کرده است. در ص ۲۴۶-۲۴۷.
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۱ ص ۵۷ و ۵۸.
- ↑ إحقاق الحق، ج ۱۳، ص ۸۳- به نقل از فرائد السمطین نوشته علامه الشیخ ابراهیم بن محمد بن ابی بکر بن حمویه الحموینی، متوفی سال ۷۲۲
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۴۳
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۱، ص۹۲
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۰۸
- ↑ معجم الفاظ القرآن مجمع اللغة العربیة ج ۱ ص ۶۰۸ فی السلم ای فی طریق الامان و النجاة
- ↑ المیزان، ج ۲، ص ۱۰۳
- ↑ رواه القوم، منهم العلامة ابن المغازلی الشافعی فی المناقب، روی عن علی‌علیه السلام فی قوله تعالی: ادخلوا فی السلم کافة قال: ولایتنا أهل البیت. منهم العلامة الشیخ سلیمان البلخی القندوزی، المتوفی سنة ۱۲۹۳، فی ینابیع المودة ص ۲۵۰، طبع ایران، قم؛ عن ابی جعفر الباقر فی قوله تعالی یا ایهاالذین آمنوا ادخلوا فی السلم کافة، یعنی ولایة علی علیه السلام و الاوصیاء بعده. احقاق الحق، ج ۱۴، ص ۳۸۲..
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۰۳
- ↑ و اخرج صاحب کتاب المناقب عن سعید بن جبیر، عن ابن عباس رضی اللَّه عنهما قال: کنّا عند النبی‌صلی الله علیه وآله وسلم إذ جاء أعرابی فقال: یا رسول‌الله سمعتک تقول: و اعتصموا بحبل‌اللَّه فما حبل الله الذی نعتصم به؟ فضرب النبی‌صلی الله علیه وآله وسلم یده فی ید علی و قال تمسکوا بهذا هو حبل الله المتین ؛ احقاق الحق؛ ج ۳، ص ۵۴۰ این حدیث به طور مفصل از جمال الدین محمد بن احمد الحنفی الموصلی معروف به ابن حسنویه در بحر المناقب، ص ۶۳ نقل شده است...
- ↑ شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۱۳۱، روایت ۱۸۰..عن جعفر بن محمدعلیه السلام فی قوله: واعتصموا بحبل الله.. قال: نحن حبل اللَّه. ینابیع الموده، ص ۲۷۴، طبع ایران، قم؛ احقاق الحق، ج ۱۴، صص ۳۸۴-۳۸۶ و ج ۳، صص ۵۳۹ و ۵۴۰ و ج ۱۸ صص ۵۴۱ و ۵۳۵. امام شافعی در تفسیر آیه واعتصموا شعری سروده است: و لمّا رأیت الناس قد ذهب بهم مذاهبهم فی أبحر الغی و الجهل رکبتُ علی اسم الله فی سفن النجا و هم اهل بیت المصطفی خاتم الرسل و أمسکت حبل الله و هو ولاء هم کما قد أمرنا بالتمسک بالحبل احقاق الحق، ج ۳، ص ۵۳۹...
- ↑ سوره ابراهیم، آیه ۲۵ و ۲۴
- ↑ عن مینا مولی عبدالرحمن بن عوف، عن ابیه یقول: سمعت عبدالرحمن بن عوف یقول: خذوا منی حدیثاً قبل أن تشاب الاحادیث بالاباطیل. سمعت رسول‌اللَّه‌صلی الله علیه وآله وسلم یقول: انا الشجرة و فاطمة فرعها و علی لقاحها و حسن و حسین ثمرها و شیعتنا ورقها، و أصل الشجره فی جنة عدن و سائر ذلک فی سائر الجنة ؛ شواهد التنزل، ج۱، ص ۳۱۲.
- ↑ سوره نحل، آیه ۴۳
- ↑ أخرج الثعلبی عن جابر بن عبداللَّه قال: قال علی بن ابی طالب‌علیه السلام: نحن اهل الذکر ینابیع الموده، ص ۱۱۹.
- ↑ ینابیع المودة، ص ۳۵.
- ↑ کنزالعمال: ۳۴۱۴۴؛ احقاق الحق، ج ۹، ص ۲۷۲. به نقل از مناقب امیرالمؤمنین، ابن المغازلی الواسطی، متوفی سال ۴۸۳ هجری.
- ↑ کنزالعمال، ۳۴۱۶۱.
- ↑ کنزالعمال، ۳۴۱۹۸
- ↑ رواه جماعة من اعلام القوم؛ منهم العلامة ابن المغازلی الواسطی فی مناقب امیرالمؤمنین المخطوط قال: عن القاضی ابی الفرج.. عن ابن عباس -رضی‌الله عنه- قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم: لا تزول قدما عبد یوم القیامة حتی یسأل عن أربع: عن عمره فیها افناه، و عن جسده‌فیما أبلاه و عن ماله فیما انفقه و من این اکتسبه و عن حب اهل البیت ؛ احقاق الحق، ج ۹، ص ۴۰۹.
- ↑ بحارالانوار، ۲۳/۱۲۱
- ↑ مجاهد عن ابن عباس قال: قال رسول‌اللَّه‌صلی الله علیه وآله وسلم: انا میزان العلم و علی کفّتاه و الحسن و الحسین خیوطه و فاطمة علاقته و الائمة من أمتی عموده، یوزن فیه اعمال المحبین و المبغضین لنا ؛ احقاق الحق، ج ۹، ص ۲۰۷. به نقل از علامه خوارزمی فی مقتل الحسین ص ۱۰۷ و منابع دیگر
- ↑ الحافظ الشهیر، ابوبکر احمد بن علی الشافعی - المتوفی سنه ۴۶۳ - فی کتابه تاریخ البغداد ج ۱۰، ص ۲۳۰، ط القاهره قال:..عن زرّ بن حبیش، عن حذیفه، قال: رأینا فی وجه رسول اللَّه تباشیر السرور، فقلنا: یا رسول اللَّه‌صلی الله علیه وآله وسلم، لقد رأینا الیوم فی وجهک تباشیر السرور. فقال: و ما لی لاأسر وقد اتانی جبرئیل فبشرنی أنّ حسناً و حسیناً سیدا الشباب اهل الجنه و أبوهما افضل منهما ؛ احقاق الحق، ج ۹، ص ۲۳۶..
- ↑ العلامه أخطب الخطباء فی المناقب ص ۲۴۰، طبع تبریز روی بسنده عن ابن عباس، قال: قال رسول‌اللَّه‌صلی الله علیه وآله وسلم: لما عرج بی الی السماء رأیت علی باب الجنة مکتوباً، لا إلا إلا اللَّه، محمد رسول‌اللَّه، علی حبیب اللَّه، الحسن و الحسین صفوة اللَّه، فاطمة أمة اللَّه، علی مبغضهم لعنة اللَّه ..
- ↑ عن سعید بن جبیر، عن جابربن عبداللَّه، قال؛ سمعت رسول‌اللَّه‌صلی الله علیه وآله وسلم یقول: مکتوب علی باب الجنة قبل أن یخلق اللَّه السموات و الأرض بألفی عام: محمد رسول‌الله و علی اخوه ؛ مناقب علی بن ابی طالب -ابی المغازلی، ص ۹۱، روایت ۱۳۴.
- ↑ عن علی بن علی المکی الهلالی، عن ابیه قال: دخلت علی رسول‌اللَّه‌صلی الله علیه وآله وسلم فی شکایته الّتی قبض فیها فاذا فاطمة -رضی‌الله عنها- عند رأسه. قال: فبکت حتی ارتفع صوتها، فرفع رسول‌الله‌صلی الله علیه وآله وسلم طرفه الیها، فقال: حبیبتی فاطمة! ماالذی یبکیک؟ فقالت: أخشی الضیعة من بعدک. فقال: یا حبیبتی أما علمت أن اللَّه -عزوجل- إطّلع الی الارض اطّلاعة فاختار منها أباک فبعثه برسالته ثم اطلع اطلاعة فاختار منها بعلک و أوحی الی أن انکحک ایاه. یا فاطمة! و نحن أهل بیت قد أعطانا اللَّه سبع خصال لم یعط أحداً قبلنا و لا یعطی أحداً بعدنا: أنا خاتم النبیین و اکرم النبیین علی الله و أحبّ المخلوقین الی الله -عزوجل و أنا أبوک و وصیی خیر الأوصیاء و أحبهم الی اللَّه و هو بعلک و شهیدنا خیر الشهدا و أحبّهم الی اللَّه و هو عمک حمزة بن عبدالمطلب و هم عم أبیک و عمّ بعلک. و منّا من له جناحان أخضران یطیر فی الجنة مع الملائکة حیث یشاء و هو ابن عم أبیک و اخو بعلک. و منا سبطا هذه الامة و هما ابناک الحسن و الحسین و هما سیدا شباب أهل الجنة و أبوهما و الذی بعثنی بالحق خیر منها. یا فاطمه! والذی بعثنی بالحق انّ منهما مهدی هذا الأمة إذا صارت الدنیا هرجاً و مرجاً و تظاهرت الفتن و تقطعت السبل و أغار بعضهم علی بعض، فلا کبیر یرحم صغیراً و لا صغیر یوقّر کبیراً فیبعث اللَّه -عزوجل- عند ذلک منهما من یفتتح حصون الضلالة و قلوباً غلفاً یقوم بالدین فی اخرالزّمان کما قمت به فی أول الزمان و یملاء الدنیا عدلاً کما ملئت جوراً. یا فاطمة، لا تحزنی و لا تبکی، فإن اللَّه -عزوجل- ارحم بک و أراف علیک منی و ذلک لمکانک منّی و موضعک من قلبی و زوّجک اللَّه زوجک و هو أشرف أهل بیتک حسباً و اکرمهم منصباً و ارحمهم بالرعیة و أعدلهم بالسویة و أبصرهم بالقضیة. و قد سألت ربی - عزوجل - أن تکونی اول من یلحقنی من اهل بیتی و ال علی. فلما قبض النبی‌صلی الله علیه وآله وسلم لم یبق فاطمة -رضی‌الله عنها- بعده إلا خمسة و سبعین یوماً حتی ألحقها اللَّه به‌صلی الله علیه وآله؛ احقاق الحق، ج ۹، ص ۲۶۶، به نقل از المعجم الکبیر، ص ۱۳۵؛ مناقب علی بن ابی طالب ابن المغازلی، ص ۱۴۸-۱۵۰.
| اعتقادات شیعه | |
| توحید | توحید ذاتی * توحید صفاتی * توحید افعالی * توحید در عبادت * بداء * اسماء و صفات الهی |
| عدل | قضا و قدر * اختیار * امر بین الامرین |
| نبوت | عصمت پیامبران * خاتمیت * وحی * اعجاز * عدم تحریف قرآن |
| امامت |
باورها: ضرورت وجود امام * عصمت امامان * اهل بیت * چهارده معصوم * ولایت تكوینی * علم غیب امامان * غیبت امام زمان (عج) * انتظار * رجعت * توسل * شفاعت * آخر الزمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله * امام علی(ع) * امام حسن(ع) * امام حسین(ع) * امام سجاد(ع) * امام باقر(ع) * امام صادق(ع) * امام کاظم(ع) * امام رضا(ع) * امام جواد(ع) * امام هادی(ع) * امام عسکری(ع) * امام مهدی(عج) |
| معاد | برزخ * معاد جسمانی * حشر * صراط * میزان * بهشت * جهنم |
