ولایت تکوینی

«ولایت تکوینی»، یعنی سرپرستی موجودات جهان و تصرف عینی داشتن در آنها، که اولاً و بالذات منحصر در ذات «الله» است و ثانیاً و بالعرض به پیامبران و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) و انسان‌های کامل اسناد داده می‌شود.

معنای ولایت

«ولایت» واژه ای عربی است که از کلمه ی (ولی) گرفته شده است و در لغت عرب، به معنای آمدن چیزی است در پی چیزی دیگر، بدون آن که فاصله ای میان آن دو باشد. لازمه ی چنین ترتبی، قُرب و نزدیکی آن دو به یکدیگر است. از این رو، این واژه با هیئت های مختلف (به فتح و کسر واو) در معنای حبّ و دوستی، نصرت و یاری، متابعت و پیروی، سرپرستی و رهبری استعمال شده است.

از میان معانی ارائه شده، آنچه با «ولایت تکوینی» متناسب و مرتبط می باشد، همان معنای اخیر است. «ولایت تکوینی»، یعنی سرپرستی موجودات جهان و عالم خارج و تصرف عینی داشتن در آنها که اولاً و بالذات منحصر در ذات «الله» است و ثانیاً و بالعرض به پیامبران و ائمه معصومین (علیهم السلام) و انسان های کامل اسناد داده می شود. البته این قاعده به صورت یک برنامه ی روشمند در بسیاری از موضوعات قرآنی از قبیل عزت، قوت، شفاعت هم قابل ملاحظه است.

ولایت از منظر خداوند

خداوند متعال در مورد ولایت در یک جا می فرماید: «فاللهُ هُو الوَلیّ»، تنها ولی حقیقی انسان و جهان، الله است. در عین حال در موارد دیگر فرمود: «النبیّ أولی بالمؤمنین من انفسهم و اموالهم». ولایت وجود مبارک پیامبر اسلام بر جان و مال مؤمنین، از خود آنان بالاتر است. یا «انّما ولیّکم الله و رسولُه والذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکات و هم راکعون. که این آیه، ولایت را برای خدا و پیامبر و اهل بیت اثبات می فرماید.

حال می گوییم معنای این آیات این نیست که انسان ها چند ولی و سرپرست متفاوت دارند، که یکی از آنها یا برترین آنها خداست؛ بلکه معنایش با توجه به آیه حصر ولایت «اللهُ هُو الوَلیّ» آن است که تنها ولی حقیقی و بالذات خداوند است. پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ولی بالعرض و مظهر ولایت خدایند و به تعبیر لطیف قرآن، آیه و نشانه ی ولایت الاهی اند.

ولایت تکوینی ائمه

بخش دوم سؤال این است که منظور از ولایت تکوینی در مورد امامان (ع) چیست؟ قبل از پرداختن به پاسخ این پرسش، یادآوری دو نکته لازم به نظر می رسد:

1. از میان موجودات این عالم، انسان دارای موقعیت و جایگاه ممتازی است که حتی فرشتگان مقرب از آن بی بهره اند. انسان از استعداد و نیروهای پنهان و بالقوه ای برخوردار است که اگر آنها را در خویشتن کشف کند و بپروراند و به بالفعل مبدل سازد، می تواند خلیفة الله و اشرف مخلوقات باشد.

2. خداوند متعال از طرفی طریق وصول به ولایت خویش را به روی تمامی انسان ها باز گذاشته که: «ألا إن اولیاء الله لاخوفٌ علیهم و لا هم یَحزنون» و از طرفی دیگر آن را به خوبی معرفی نموده است.

با عنایت به این دو مطلب، می توان نتیجه گرفت که ائمه معصومین (ع) در اثر پرورش قابلیت ها و کسب شناخت و معرفتی والا و رسیدن به ایمان و یقین برتر، به حوزه ی ولایت الاهی راه یافتند که پیامد مبارک آن، افاضه‌ی حضرت حق از ولایت تکوینیه‌ی خویش به آن ذوات مقدسه بوده است. کارنامه زندگی معصومین (ع) حاکی از آن است که عبودیت و بندگی خدا و ارتباط دائمی با مبدأ کائنات در سر لوحه‌ی زندگی آن بزرگواران قرار داشته که با همین اکسیر بندگی خدا، کیمیاگری می کردند و روح حیات را در کالبد نظام هستی می دمیدند که: «بِکُم یُمسکُ السماءَ أن تَقعَ علی الأرض». به واسطه شما آسمان نگه داشته می شود که بر زمین نیفتد.

از امام مجتبی(ع) منقول است که فرمودند: «مَن عَبَدَ اللهَ، عَبَّدَ اللهُ لَه کُلَّ شیء». هر کس بنده خدا شد، خداوند همه چیز را تحت فرمان و بندگی او قرار می دهد.

در حدیث قدسی آمده است که پروردگار متعال فرمود: «عبدی اَطِعنی حتّی اَجعلَکَ مِثلی». بنده من! مرا اطاعت کن تا تو را مثل خودم قرار دهم.

در حدیث قدسی دیگری آمده است: «یا ابنَ آدم أنا غنیّ لا أفتَقر أطِعنی فیما أمرتُک أجعلُک غنیاً لا تفتقر یا ابن آدم أنا حیّ لا أموتُ أطِعنی فیما أمرتُک أجعلک حیّاً لا تموتَ یا ابن آدم أنا أقول لِلشی‌ء کُن فَیکون، أطِعنی فیما أمرتُک أجعلُک تقول لِشی‌ء کُن فیکون‌». فرزند آدم من غنی هستم و فقیر نمی شوم از من اطاعت کن تا تو را بی نیاز قرار دهم که فقیر نشوی و من زنده ام و نمی میرم، آنچه به تو امر می کنم اطاعت کن تا تو را زنده دائمی قرار دهم که هرگز نمیری و من به شیء می گویم باش پس می شود. از من اطاعت کن تا تو را آنچنان قرار دهم که به شیء بگویی باش پس موجود شود.

علاوه بر این روایات، حدیث معروف قرب نوافل که در اصول کافی آمده است، مجموعاً رمز دست یابی معصومین (ع) به ولایت تکوینی را بر ما آشکار می نمایند که «بِیُمنه رُزِق الوَری و بِوُجوده ثَبَتَت الارضُ والسماء». به یُمن وجود آن بزرگواران موجودات روزی می خورند و آسمان و زمین ثابت و برقرار می باش.

معصومین (ع) به دنبال دست یابی به ولایت تکوینی خداوند توانستند تمامی موجودات و نظام آفرینش را تحت فرمان بگیرند و همه از آن بزرگواران حساب می برند که ظهور و بروز بسیاری از خوارق عادات و معجزاتی که از آنان صادر شده که از شماره بیرون است، همه مؤید این حقیقت انکار ناپذیر است.

منابع

• "ولایت تکوینی"، پایگاه اسلام کوئست، بازیابی: 29 اردیبهشت 1394.