خبر متواتر
«خبر متواتر» روایتى است که راویان آن در همه طبقات داراى تعدد باشد و تبانى آنان بر جعل و دروغ پردازى عادتاً محال است. به گفته شهید ثانى خبر متواتر را همه فقهاى مذاهب اسلامی براى استنباط احکام پذیرفته‌اند، بدان جهت که موجب قطع است و حجیت قطع ذاتى است. از جمله اخبار متواتر، حدیث غدیر و حدیث ثقلین می باشد.
متواتر در لغت
از نظر لغت شناسان، متواتر وصف چیزى مى باشد که تحقق آن به تدریج و پى در پى حاصل مى شود و در این معنا، میان لغویون اختلافى وجود ندارد. دلیل این معنا براى کلمه متواتر، آیه ذیل است: «ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَىٰ ۖ کلَّ مَا جَاءَ أُمَّةً رَسُولُهَا کذَّبُوهُ ۚ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُمْ بَعْضًا...»(سوره مؤمنون، ۴۴) «سپس فرستادگان خود را پیاپى فرستادیم، هرگاه براى امّتى پیامبرش آمد، او را دروغگو شمردند، پس آنان را یکى پس از دیگرى (به هلاکت) رساندیم.»
خبر متواتر
«خبر متواتر» به آن روایتى گفته مى‌شود که راویان آن در همه طبقات داراى تعدد باشد و تبانى و همدستى آنان بر جعل و دروغ‌پردازى عادتاً محال است.
خبرى که از ناحیه گروهى مورد اعتماد با خصوصیت یاد شده نقل شود، موجب علم و قطع به صدور مضمون آن از معصوم علیه‌السلام است و حجیت و اعتبار علم و قطع ذاتى است و نیازى به اثبات ندارد. پس با آمدن علم و یقین، حجیت معلوم و متیقن قطعى است و جاى بحث ندارد، ولى در این که آیا چه مقدار از تواتر و تعداد راویان مى‌تواند براى انسان علم‌آور و اطمینان بخش باشد، موضوعى مورد اختلاف نظر است.
بنا به نقل علامه مقدسى در «روضة الناظر» (ص ۵۰) و نیز دیگران: برخى دو نفر و عده‌اى چهار نفر و جمعى پنج نفر را کافى دانسته‌اند، و گروهى بیست نفر و گروه دیگرى چهل نفر و دسته‌اى عدد سیصد و سیزده نفر و یا کمتر و زیادتر را در تحقق تواتر شرط دانسته‌اند. ولى اصولا تعیین عدد براى تواترى که بتواند علم‌آور و یقین بخش باشد صحیح نیست، خواه تعداد کم باشد یا زیاد. زیرا ملاک در حجیت خبر متواتر این است که علم‌آور باشد. و در برخى شرایط راى پنج نفر مى‌تواند یقین را به دنبال داشته باشد، در حالى که در شرایط دیگر رأى صد نفر و دویست نفر و حتى پانصد نفر هم ممکن است یقین‌آور نباشد.
اقسام تواتر
تواتر بر سه قسم است: لفظى، معنوى و اجمالى.
- تواتر لفظى آن است که همه راویان حدیث، عبارات حدیث را با یک لفظ نقل کرده باشند.
- تواتر معنوى آن است که الفاظ نقل شده در احادیث متفاوت باشد، ولى همه آن‌ها از جهت معنا و مفهوم یک حقیقت را افاده کنند.
- تواتر اجمالى آن است که چند حدیث در یک جهت با هم یکسان باشند و یک مطلب را افاده کنند، اگر چه از جهت لفظ و معناى مجموع روایت با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
منابع
- محمدابراهیم جناتی شاهرودى، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامى، ص ۱۰۳.
- بحثهاى مقارن در علم الحدیث، "خبر متواتر"، محمد رحمانی.
