فهرست تفاسیر روایی

تفاسیر روایی شیعه

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
تفسیر القرآن الكریم (ثمالى)	ابوحمزه ثمالى ثابت بن دینار	دوم	عربى	اغلب روایات را از اهل بیت علیهم السلام و برخى دیگر را از صحابه و تابعین مانند ابن عباس و عكرمه نقل نموده است‌.
التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى	امام ابومحمد حسن بن على عسكرى	سوم	عربى	متن این تفسیر تا پایان آیه 282 سوره بقره موجود است‌. طبق برخی تحقیق های به عمل آمده انتساب این تفسیر به امام حسن عسكرى علیه السلام‌ نادرست است.
تفسیر قمى	على بن ابراهیم قمى	سوم	عربى	برخی محققان در انتساب این تفسیر به علی بن ابراهیم تردید دارند. تفسیر کتاب از تفاسیر تأویلی شمرده شده و تأویلهای دور از ذهن در آن بسیار است.
تفسیر فرات الكوفى	فرات كوفى ابوالقاسم فرات بن ابراهیم	چهارم	عربى	حاوی روایاتی است که آیه ای از آیات قرآن را در وصف امیرالمومنین علیه السلام می داند.
تفسیر عیاشی	عیاشى محمد بن مسعود	چهارم	عربى	از سوره حمد تا پایان سوره كهف موجود است و نیمی دیگر مفقود شده است. ويژگى فقهى اين تفسير بيشتر از ديگر تفاسير كهن اماميه، همچون تفسير فرات كوفى و تفسير على بن ابراهيم قمى است
عین العبرة فی غبن العترة	سید احمد بن طاووس	هفتم	عربى	در این تفسیر، آیات وارده در فضائل اهل بیت علیهم السلام و ردّ مخالفین آنها آمده است. ترتیب آیات در آن رعایت نشده است.
نهج البیان عن كشف معانى القرآن	شیبانى محمد بن حسن	هفتم	عربى	از منابع مهم تفسیر البرهان سید هاشم بحرانى و نیز تفسیر المیزان در نقل روایت مى باشد. مفسر اسباب النزول را از موضحات آیات دانسته، با اشاره و نقل آن مطلب خود را تكمیل مى‌نماید.
تأویل الآیات الظاهرة	حسینى استرآبادى سید شرف الدین على	دهم	عربى	این تفسیر به گردآوری روایاتی پرداخته که با تفسیر باطنی قرآن، آیه ای از قرآن را در مدح اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله یا ذم و نكوهش دشمنان آنان دانسته اند.
منهج الصادقين فى الزام المخالفين	كاشانى ملا فتح الله	دهم	فارسى	تفسيرى جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع است. از او تفسیر «زبده التفاسیر» و «خلاصه المنهج» منتشر شده است.
زبدة التفاسیر	كاشانى ملا فتح الله	دهم	عربى
البرهان فى تفسیر القرآن	بحرانى سید هاشم	یازدهم	عربى	از مهمترین و جامع ترین تفاسیر روایی شیعه به شمار می رود. تفسیری اجتهادی–روایی است که از اعمال نظر مفسر اثر گرفته است. با وجود تلاش علمى فراوان در تفسیر البرهان، این كتاب بخشى از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را دربردارد.
تفسیر الصافى	فیض كاشانى ملا محسن	یازدهم	عربى	جامع و مختصر است. از جمله تفاسیر اجتهادی به شمار می رود. مقدمه این کتاب از بهترین مقدمات تفسیری در بیان مطالب ضروری است که هر مفسر باید بداند. مفسر در این کتاب ضمن بهره گیری از روایات در تفسیر به نقد و ارزیابی این روایات در دلالت بر آیه می پردازد. مطالب غیر روایى در شأن نزول، لغت، قرائت و اعراب آیات غالباً از تفسیر بیضاوى اخذ شده است.
تفسیر المعین	كاشانى محمد بن مرتضى	یازدهم	عربى	روش تفسیری این کتاب مزجی و همانند «الصافی» فیض كاشانی است. برای مختصر بودن، در کتاب از رموزی استفاده شده که در مقدمه به توضیح آنها پرداخته است.
تفسیر شریف لاهیجى	شریف لاهیجى محمد بن على	یازدهم	فارسى	تنها منبع نقل او مجامع حدیثى شیعه است. جمع بین روایات و رفع تعارض آنها در موارد خاص و ارزیابی هاى رجالى از روش این کتاب تفسیری است.
تفسیر نورالثقلین	عروسى حویزى عبد على بن جمعه	یازدهم	عربى	نویسنده سعی نموده هر روایتی که به نحوى ارتباط با آيه دارد را ذکر کند، اعم از اين كه اين ارتباط از باب تفسير، استشهاد و يا تأييد آيه باشد. در جمع آورى، توجهى به اسانید و قوت احادیث نداشته، روایات ضعیف السند و مرسل فراوانى در این تفسیر مشاهده مى‌شود. تقطیع روایات در این تفسیر دیده می شود. سلسله اسناد احادیث حذف شده است. در این تفسیر از اسرائیلیات استفاه شده است.
تفسیر كنزالدقائق و بحرالغرائب	قمى مشهدى محمد بن محمدرضا	دوازدهم	عربى	به عنوان ماحصل مهمترین تفاسیر امامیه و اهل سنت شناخته می شود. این تفسیر، از تفاسیر بلاغى و ادبى و شرح و حاشیه‌اى بر تفسیر بیضاوى نیز محسوب مى‌گردد. از روایات نورالثقلین فراوان استفاده کرده است. از جمله تفاسیر روایی-اجتهادی محسوب می شود.
الجوهر الثمین فی تفسیر الكتاب المبین	شبر سید عبدالله	سیزدهم	عربى	از جمله تفاسیر روایی–اجتهادی محسوب می شود. معروف به تفسیر وسیط شبّر است.
تفسیر جامع	بروجردى سید محمدابراهیم	پانزدهم	فارسى	این تفسیر، گردآورى شده روایات تفسیری منسوب به امام حسن عسكرى علیه السلام، تفسیر عیاشى و تفسیر منسوب به على بن ابراهیم قمى است. مباحث مربوط به ولایت امیرالمومنین به طور مفصل بیان شده است.
مطلع‌الانوار، تفسیر روایی اهل بیت با رویکرد تاویلی	نادرعلی، سید عادل	پانزدهم	فارسی	تفسیری شیعی که مبنای آن روایات اهل بیت و عرفان ناب شیعی‌ است. به بیان دیگر تفسیری روایی‌ است که رویکرد آن تاویلی و عرفانی‌ است. تفسير كامل قرآن که به‌صورت ترتیبی در پنج جلد قطور نوشته شده است. علاوه بر جنبه‌‌هاى عرفانى، جنبه‌‌هاى روايى، فلسفى و كلامى نيز دارد. ذیل هر دسته از آیات، نخست ترجمه‌ی آنها آورده شده است. سپس روایات پیرامون آن آیات آورده می‌شوند. بعد از آن بخشی به نام تاویل و تبیین آورده می‌شود که در آن به بیان تاویل آیات و نکات باطنی و عرفانی آن‌ها پرداخته می‌شود.

تفاسیر روایی اهل سنت

تفسیر روایی در نزد اهل سنت تفسیری است که آیات را به کمک نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، و از صحابه و تابعین تفسیر نموده. لازم به ذکر است تعداد روایات تفسیری اهل سنت از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله طبق تصریح سیوطی نویسنده تفسیر روایی اهل سنت حدود 200 روایت بیشتر نیست.

نام کتاب	نام مولف	قرن	زبان	توضیحات
بحرالعلوم	سمرقندى نصربن محمد بن احمد	چهارم	عربى	مفسر ضمن تفسیر آیات به مباحث علوم قرآنی پرداخته است. اسناد احادیث را نمی آورد. مؤلف به ذكر مجرد روايات و استشهادات تفسيرى بسنده كرده و جز اندك مواردى به ترجيح اقوال نمى‌پردازد. ذيل شماري از آيه‌ها، حكايت‌ها يا سبب نزول‌هايي را ذكر نموده كه بيانگر فضليت اهل بيت است.
جامع البيان فى تفسير القرآن	طبرى ابو جعفر محمد بن جرير	چهارم	عربى	از بزرگترین و گرانقدرترین تفاسیر اهل سنت محسوب می شود. از جمله تفاسیر روايى و اجتهادى‌ محسوب می شود. مفسر با نقل اقوال صحابه و تابعين، به تفسير آيات پرداخته و پس از بررسى و توجيه اقوال، يا قول مرجح را برمى‌گزيند يا با اقامه دليل در رد اقوال گوناگون، نظر خويش را بيان مى‌دارد.
ترجمه تفسير طبرى	جمعی از مترجمان	چهارم	فارسى كهن	ترجمه قرآن این تفسیر از نخستين ترجمه‌هاى رسمى قرآن است.
تفسير القرآن العظيم(ابن‌ابى‌حاتم)	ابن ابى حاتم عبدالرحمن بن محمد	چهارم	عربى	معروف به تفسير ابن ابى حاتم‌. در اين تفسير به طور پراكنده تنها آياتى كه درباره آنها رواياتى نقل شده، تفسير شده است.
شواهد التنزيل لقواعد التفضيل	حسكانى عبيد الله بن احمد	پنجم	عربى	در مذهب مولف اختلاف است . برخی او را شیعه و برخی سنی حنفی می دانند. 210 آيه را به ترتيب سوره‌هاى قرآن که درباره اهل بيت پيامبر به ويژه امام على (ع) تاليف شده را بیان نموده است. يكى از مصادر بحار الانوار است كه علامه مجلسى بدان توجه داشته است‌.
الكشف و البيان عن تفسير القرآن	ثعلبى نيشابورى ابو اسحاق احمد بن ابراهيم	پنجم	عربى	معروف به تفسير ثعلبى‌. در نقل روايات، اسانيد آنها را حذف نموده، امّا در ابتداى كتاب، اسانيد خود را از علماى پيشين و همعصر خود كه تفسير را از آنها نقل مى‌كند، ذكر مى‌نمايد. گاهی به بحث های نظرى و علمى نیز می پردازد.
زاد المسير فى علم التفسير	ابن جوزى ابوالفرج عبدالرحمن بن على	ششم	عربى	خلاصه‌اى از تفسير بزرگ وى بنام «المغنى فى تفسير القرآن» مى باشد. تفسیر جامع است و آیات را به صورت دسته دسته بیان نموده به تفسیر آنها می پردازد.
معالم التنزيل فى تفسير القرآن	بغوى حسين بن مسعود	ششم	عربى	خلاصه تفسیر ثعلبی بوده است. از سالم ترین تفاسير نقلی اهل سنت محسوب مى‌گردد و از آوردن احاديث موضوع و اسرائيليات غريب و آراى بدعت آميز خود داری نموده ست. از آوردن روايات در شأن رفيع اهل بيت (ع) خودداری ننموده است.
تفسير القرآن العظيم(ابن كثير)	ابن كثير دمشقى اسماعيل بن عمرو	هشتم	عربى	مفسر در این کتاب ار روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت استفاه کرده است. بیشتر از سبک محمد ابن جریر طبری استفاده نموده است. جرح و تعدیل اسناد و نقد و ارزیابی عالمانه احادیث در این تفسیر وجود دارد. موضع ابن كثير در تمام روایاتی که بیانگر جایگاه و مقام اهل بیت است، ترديد، تكذيب، تحريف، تبديل و تضعيف اسناد و يا جرح راويان است‌.
لباب التاويل فى معانى التنزيل	بغدادى علاء الدين على بن محمد	هشتم	عربى	معروف به تفسير خازن‌. در حقيقت مختصرى از تفسير معالم التنزيل بغوى است. براى عدم تكرار منابعى كه مطالب گوناگون از آنها نقل نموده، علامت اختصارى وضع كرده و در مقدمه خود متذكر آنها شده است.
جواهر الحسان فى تفسير القرآن	ثعالبى عبدالرحمن بن محمد	نهم	عربى	معروف به تفسیر ثعالبی است. اين تفسير خلاصه تفسير ابن عطيه المحرر الوجيز است.
الدر المنثور فى تفسير المأثور	سيوطى جلال الدين	دهم	عربى	خلاصه تفسیر ترجمان القرآن اوست که اسناد روایات را از آن حذف نموده است. از نظر کثرت روایات و جامعیت اهمیت اهمیت بسزا دارد.
تيسير الكريم الرحمن	آل سعدى عبدالرحمن بن ناصر	چهاردهم	عربى	معروف به تفسير السعدى. روش وى بر مبناى علماى سلف اهل سنت و اصحاب ابن تيمية، ابن قيم و محمد بن عبدالوهاب مى‌باشد.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی