امام سجاد علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها
(←اوضاع سیاسی در دوران امامت امام سجاد علیه السلام) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''«علی بن الحسین علیه‌السلام»''' (۹۵-۳۸ ق) مشهور به «امام سجّاد» و «امام زین‌العابدین»، فرزند [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه‌السلام و [[امام]] چهارم [[شیعه|شیعیان]] است. آن حضرت در [[ماه محرم|ماه محرم]] سال ۶۱ هجری در جریان واقعه [[عاشورا]] در سرزمین [[کربلا|کربلا]] حضور داشت، اما به علت بیماری نتوانست در پیکار شرکت کند. پس از شهادت [[سیدالشهداء]] علیه‌السلام، مقام [[امامت]] به امام زین‌العابدین علیه‌السلام منتقل شد و آن حضرت به مدت ۳۴ سال پیشوای [[شیعه|شیعیان]] بود و سرانجام در محرم سال ۹۵ هجری به دست [[ولید بن عبدالملک]] به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید. «[[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]]» مهمترین اثری است که از امام سجاد علیه‌السلام بجا مانده است. | |
{{شناسنامه ائمه | {{شناسنامه ائمه | ||
|عنوان امام=امام سجاد علیه السلام | |عنوان امام=امام سجاد علیه السلام | ||
| سطر ۱۰: | سطر ۱۰: | ||
|پدر=امام حسین علیه السلام | |پدر=امام حسین علیه السلام | ||
|مادر= [[شهربانو]] | |مادر= [[شهربانو]] | ||
| − | |تاریخ ولادت= | + | |تاریخ ولادت= ۵ شعبان سال ۳۸ قمری |
|محل ولادت= مدینه یا کوفه | |محل ولادت= مدینه یا کوفه | ||
| − | |مدت امامت= | + | |مدت امامت= ۳۴ سال |
| − | |مدت عمر= | + | |مدت عمر= ۵۷ سال |
| − | |تاریخ شهادت= | + | |تاریخ شهادت= ۱۲ محرم سال ۹۵ قمری |
|علت شهادت = مسمومیت توسط زهر | |علت شهادت = مسمومیت توسط زهر | ||
| − | |قاتل= ولید بن عبدالملک | + | |قاتل= ولید بن عبدالملک لعنه‌الله |
|محل دفن= مدینه، بقیع}} | |محل دفن= مدینه، بقیع}} | ||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==ولادت امام سجاد علیه‌السلام== |
| − | + | به عقیده اکثر علمای [[شیعه]]، امام سجاد علیه السلام در روز پنچشنبه، پنجم [[ماه شعبان|شعبان]] سال ۳۸ هجری به دنیا آمده اند.<ref> تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ،ج۱،ص:۵۳</ref> هر چند تاریخ های دیگری چون نهم شعبان یا نیمه [[ماه جمادی الاول|جمادی الاولی]] یا بیست و ششم [[ماه جمادی الثانی|جمادی الثانی]] سال ۳۸ هجری نیز، به عنوان روز تولد ایشان ذکر شده است. | |
| − | + | در مورد مکان تولد حضرت سجاد نیز عموم علمای شیعه، [[مدینه]] را مکان تولد ایشان می دانند.<ref> مسند الإمام السجاد(ع)،ج۱،ص:۵-۸ </ref> ولی شیخ باقر شریف قرشی، مکان تولد آن حضرت را [[کوفه]] می داند و دلیل آن را تولد امام در ایام حکومت جدشان [[حضرت علی]] (علیه السلام) عنوان کرده و معتقد است که [[امام حسین]] (علیه السلام) در آن زمان به همراه خانواده شان در کوفه زندگی می کرده‌اند.<ref> تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ،ج۱،ص:۵۳</ref> | |
| − | + | '''مادر امام سجاد علیه السلام:''' | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | در بیشتر منابع روایی و حدیثی و تاریخی، مادر امام سجاد (علیه السلام) را از نسل پادشاهان [[ایران]] و دختر یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی روایت کرده اند.<ref>مسند الإمام السجاد(ع)، العطاردی ،ج۱،ص:۱۷۲-۱۷۹</ref> اما دکتر سید جعفر شهیدی در کتاب زندگانی علی بن حسین علیه السلام، این روایت را نقد کرده و ایشان را دختر یزدگرد سوم نمی داند. با این حال استدلال های ایشان به نظر دیگر نویسندگان مانند دکتر احمد مهدوی دامغانی، استدلال های متقن و قوی نیست.<ref>رجوع کنید: کتاب شاهدخت والا گُهر شهربانو</ref> | |
| − | |||
| − | + | نام مادر امام سجاد(علیه السلام) در کتب مختلف تاریخی، متفاوت است؛ ولی مشهورترین نام برای ایشان [[حضرت شهربانو سلام الله علیها|شهربانو]] است. به گفته [[شیخ صدوق]]، مادر آن حضرت در زمان زایمان ایشان از دنیا می روند.<ref>عیون اخبار الرضا،ج۲، ص۱۲۸.</ref> | |
| − | == امام سجاد | + | ==کنیه و القاب امام سجاد علیه‌السلام== |
| − | + | [[کنیه]] مشهور امام سجاد علیه السلام، «ابوالحسن» است؛ اما کنیه های دیگری نیز برای ایشان ذکر شده که عبارتند از: ابوالحسین، ابومحمد، ابوعبداللّه.<ref>تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ،ج۱، ص۵۶</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | همچنین القاب ایشان که بیانگر خصلتهاى نیکو و گویاى صفات برجسته و مکارم [[اخلاق]] آن حضرت و عظمت طاعت و [[عبادت]] او براى خداست عبارتند از:<ref> تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام، ج۱، ص۵۷-۶۱</ref> | |
| − | |||
| − | + | *'''زین العابدین''': به معنی زینت عبادت کنندگان است. [[شیخ صدوق]] در کتاب [[علل الشرایع]] آورده است که ابن‌شهاب زُهری، فقیه و محدث [[اهل سنت|اهل‌سنت]] هر گاه روایتی از علی بن حسین نقل می‌کرد از او به لقب زین العابدین یاد می‌نمود. سفیان بن عُیینة (۱۰۷-۱۹۸ق) پرسید چرا او را زین العابدین می‌خوانی؟ زهری در پاسخ به روایتی از [[پیامبر]](ص) اشاره کرد که در روز [[قیامت]] وقتی که منادی فریاد می‌دهد زین العابدین کجاست؟ گویا فرزندم علی بن حسین را می‌بینم که در میان صف‌ها قدم برمی‌دارد.<ref>صدوق، علل الشرابع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۰. </ref> آن حضرت به قدرى به این لقب معروف و مشهور شدند که به صورت نام آن حضرت در آمد و جز ایشان کسى به این لقب نامیده نشد. | |
| + | *'''ذوالثّفنات''': امام علیه السلام از آن رو به این لقب نامیده شدند که بر مواضع [[سجده]] حضرت، آثارى چون پینه هاى زانوى شتر ظاهر می شد.[[امام باقر]] علیه السلام، فرمودند: «پدرم در مواضع سجده اش، آثارى برآمده داشت که هر سال دو نوبت آنها را مى برید؛ در هر نوبت پنج پینه را، از این جهت او را ذو الثّفنات گفتند.»<ref> وسائل الشیعه، ج۴، ص۹۷۷</ref> | ||
| + | *'''سجّاد''': از جمله القاب شریف آن حضرت که بدان شهرت داشتند، لقب «سجّاد» است. و این به خاطر سجدههاى فراوان ایشان بود. | ||
| + | *'''زکىّ''': به آن حضرت لقب زکىّ دادند، چون خداوند او را از هر آلودگى پاک و پاکیزه فرموده بود، همان گونه که از پدران بزرگوارش پلیدى را برداشته و پاک و پاکیزه قرار داده است. | ||
| + | *'''امین''': از جمله القاب شریف آن حضرت که بدان معروف بود، لقب «امین» است، زیرا که امام علیه السلام نمونه والاى این صفت ارزنده بود، ایشان می فرمایند: «اگر قاتل پدرم، شمشیرى را که بدان وسیله پدرم را به قتل رسانده در نزد من به [[امانت]] گذارد، به او بازمى گردانم.» | ||
| + | *'''ابن الخیرتین.''' | ||
| − | در این | + | در مورد سیمای امام زین العابدین علیه السلام نیز گفته شده است که آن حضرت گندمگون، کوتاه قد و لاغر اندام بودند و چنان بود که هر چه عمر آن بزرگوار زیاد مى شد، بیشتر لاغر و ضعیف مى گشتند و این به خاطر عبادت زیاد آن حضرت و از سویى غم ها و مصیبت هاى عظیم قتلگاه [[کربلا|کربلا]] بود. اما شکوه امام چنان بود که همگان در مقابل ایشان سر تعظیم فرود مى آوردند و در خطوط چهره ایشان انوار انبیاء و شکوه و جلال اوصیاء مى درخشید. مسلم بن عقبه فرمانده سپاه [[بنی امیه|امویان]] در [[واقعه حره|واقعه حرّه]]، که تمام ارزش ها و مقدرات را ناچیز و بى ارزش مى دانست و بسیاری از [[صحابه|اصحاب]] رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دست او کشته شدند، موقعى که امام را دید، مبهوت شد و به خود لرزید و بیش از حد، احترام و تعظیم کرد و به اطرافیانش گفت: زین العابدین سیماى انبیاء را دارد.<ref>تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام، ج۱، ص۶۴</ref> |
| − | + | ==امام سجاد علیه‌السلام و قیام کربلا== | |
| + | پس از آنکه مردم [[کوفه]] از [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] (علیه السلام) برای آمدن به این شهر دعوت کردند، امام حسین (علیه السلام) به همراه اصحاب و خانواده خویش راهی کوفه شدند. در میان راه، امام سجاد (علیه السلام) گرفتار بیماری و تب شدید شدند به گونه ای که در [[روز عاشورا]] قادر به ایستادن بر روی پاهای خویش نبودند. | ||
| − | + | ===پیش از شهادت پدر=== | |
| + | با وجود وخامت حال امام سجاد، اما ایشان از طریق عمه بزرگوار خویش [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] علیهاالسلام و دیگر افراد از اتفاقاتی که در آن روز می افتاد، باخبر می شدند. زمانی که تمام اصحاب امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسیدند و امام برای آخرین بار با سپاه [[عمر بن سعد]] اتمام حجت کردند و فریاد «هل من ناصر ینصرنى؟» را سر دادند و گفتند «آیا کسى هست که از حرم رسول خدا (ص) دفاع کند؟ و آیا کسى هست که خداى یکتا را بپرستد و از خدا بترسد و به ما کمک کند؟ و آیا کسى هست که به خاطر خدا ما را یارى نماید؟»، امام زین العابدین علیه السلام صداى استغاثه شورانگیز پدر بزرگوارشان را که شنیدند، از بستر بیمارى برخاستتند و با وجود بیمارى شدیدى که داشتند به عصا تکیه داده تا به یارى پدرش بشتابند. زمانی که امام حسین علیه السلام چشمشانشان به فرزند بیمارشان افتاد، فریاد برآوردند «خواهرم [[ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب|ام کلثوم]]! مگذار پسرم به میدان بیاید، مبادا که زمین از نسل آل محمد (ص) خالى شود.» این بود که عمه ایشان مبادرت کرده و حضرت سجاد را به بسترشان بازگرداندند. | ||
| − | + | ===وقایع پس از شهادت پدر=== | |
| + | پس از آنکه امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسیدند، سپاهیان کوفی بدون کمترین توجه بر این که در میان [[خیمه گاه کربلا|خیمه ها]] بانوان و زنان خاندان [[نبوت]] و کودکان [[اهل بیت]] علیهم السلام هستند، به سمت خیام حرم حمله ور شدند، و عده ای دست به غارت خیمه ها و عده ای اقدام به آتش زدن خیمه ها کردند. | ||
| − | + | در بعضی از [[مقتل|مقاتل]] آمده: هنگامی که خیام را آتش زدند، زینب علیهاالسلام نزد امام سجاد علیه السلام آمد و عرض کرد: «ای یادگار گذشتگان و پناه باقیماندگان، خیمه ها را آتش زدند، ما چه کنیم؟» امام فرمودند: «علیکنّ بالفرار: باید فرار کنید».<ref>سوگنامه آل محمد، ص ۳۷۸</ref> همه بانوان و کودکان در حالیکه گریان بودند و فریاد می زدند، فرار کردند و سر به بیابان ها نهادند، ولی حضرت زینب باقی ماند و کنار بستر امام سجاد علیه السلام به آن حضرت می نگریست، و امام بر اثر شدت بیماری قادر به فرار نبود. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | مطابق با نقلی [[شمر|شمر بن ذى الجوشن]] خواست امام سجاد علیه السلام را بکشد، اما حضرت زینب علیهاالسلام چون از قصد شمر و یارانش مطلع شد فرمود: «او هرگز کشته نمى شود مگر آنکه من کشته شوم» آنان به ناچار دست از او کشیدند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | ===امام سجاد و دوران اسارت=== | |
| − | |||
| − | پس از این | + | [[عمر بن سعد|عمر سعد]] پس از دفن اجساد سپاهیانش، نزدیک ظهر روز یازدهم دستور حرکت به سوى [[کوفه]] را صادر کرد. با این دستور زنان و دختران و کودکان حرم حسینى را بر شتران بدون جهاز سوار کردند و همانند اسیران بلاد کفر به سوى کوفه حرکت دادند. نوشته اند هنگام بردن اسیران از [[کربلا]] به کوفه، بر گردن علی بن الحسین (ع) غل و جامعه نهادند و چون بیمار بود و |
| + | نمی توانست خود را بر پشت شتر نگاه دارد، هر دو پای او را بر شکم شتر بستند. <ref>زندگانی علی بن الحسین، ص ۲۹</ref> جذلم بن بشیر مى گوید: در سال (۶۱ هجرى) موقع آمدن على بن حسین از کربلا به کوفه، من وارد کوفه شدم، دیدم به همراه آن حضرت بانوانى هستند در حالى که سپاهیان [[یزید بن معاویه|یزید]] اطراف ایشان را گرفتهاند و مردم کوفه براى تماشاى آنها از خانهها بیرون شدهاند و آنان بر شتران بىجهاز سوارند، زنان کوفه از مشاهده آن منظره به گریه درآمدند و ناله و شیون سر دادند، على بن حسین را دیدم که از رنج بیمارى لاغر شده در حالى که غل به گردن داشت و دستهاى مبارکش را به گردنش بسته بودند. و او با صداى ضعیفى مى گوید: «اگر این مردم به حال ما گریه مىکنند و به خاطر ما نوحهسرایى مىنمایند، پس چه کسى ما را کشته است؟!».<ref> تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ، ج۱، ص۲۴۶</ref> | ||
| − | + | پس از مدتی توده هاى مردم اطراف امام زین العابدین علیه السلام حلقه زدند. امام تصمیم گرفتند تا از این فرصت استفاده کرده و با ایراد خطبه ای، آنها را متوجه جرم بزرگى که مرتکب شده و جنایتى که نسبت به خود و تمام امت اسلامى رواداشته اند، بکنند. به همین دلیل [[خطبه امام سجاد(ع) در کوفه| خطبه ای در شهر کوفه]] بیان نمودند. | |
| − | امام | ||
| − | امام سجاد | + | پس از بیان خطبه در میان مردم کوفه، امام سجاد (علیه السلام) به همراه حرم اهل بیت [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (صلی الله علیه و آله) وارد کاخ [[عبیدالله بن زیاد]] شدند. در [[رويارويى ابن زياد و امام زين العابدين عليه السلام]]، ابن زیاد تصمیم بر قتل حضرت گرفت که با فداکاری عمه اش [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب کبری]] علیهاالسلام، او از تصمیم خویش منصرف شد. |
| − | + | پس از آنکه امام سجاد علیه السلام و زنان اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) چند روزی را در کوفه گذراندند، به دستور ابن زیاد، کاروان [[اسرای اهل بیت علیهم السلام|اسرا]] به همراه [[شمر بن ذی الجوشن]] راهی [[دمشق]]، پایتخت خلافت [[امویان]] شدند. [[ورود اهل بیت امام حسین علیه السلام به شام]] با سختی های طاقت فرسایی همراه بود. زمانی که از امام سجاد (علیه السلام) پرسیده شد سخت ترین مصائب شما در سفر کربلا کجا بود؟ در پاسخ حضرت سه بار فرمود: (الشام الشام الشام). پس از آنکه کاروان اسرا وارد شهر دمشق شدند، آنان را در خرابه ای از [[خرابه شام|خرابه های شام]] اسکان دادند و فردای آن روز [[اهل بیت امام حسین علیه السلام در مجلس یزید|اهل بیت امام حسین علیه السلام را در مجلس یزید]] حاضر کردند. در آنجا نیز زنان اهل بیت و امام سجاد علیه السلام به دفاع از [[اسلام]] و قیام کربلا پرداختند. سپس امام زین العابدین علیه السلام در [[مسجد اموی دمشق|مسجد جامع اموی]] با بیان [[خطبه امام سجاد (ع) در دمشق|خطبه ای]] غرّا در میان مردم شام، [[یزید بن معاویه|یزید]] و امویان را رسوا نمودند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | پس از این رسوایی، یزید رویکرد رفتاری خویش را با اهل بیت پیامبر تغییر داد و تصمیم به دلجویی از آنان گرفت و پس از مدتی با عزت و احترام تمام آنان را به [[مدینه]] بازگرداند. | |
| − | == | + | ==دوران امامت امام سجاد علیه‌السلام== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | از | + | ===خلفای معاصر امام سجاد=== |
| + | امام زین العابدین علیه‌السلام پس از شهادت پدر ارجمندش [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه‌السلام به مقام [[امامت]] نایل آمد و به مدت ۳۵ سال عهده‌دار مقام عظیم ولایت و امامت [[شیعه|شیعیان]] بود. دوران امامت امام سجاد علیه السلام با زمامداران ذیل معاصر بود: [[یزید بن معاویه]] از [[بنی امیه|بنی‌امیه]]؛ [[معاویه بن یزید]] از بنی‌امیه؛ [[عبدالله بن زبیر]] از زبیریان؛ [[مروان بن حکم]] از بنی‌امیه؛ [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک بن مروان]] از بنی‌امیه؛ [[ولید بن عبدالملک|ولید بن عبدالملک]] از بنی‌امیه. | ||
| − | + | سال های ابتدایی امامت حضرت زین العابدین علیه السلام، سال های پر التهابی در جهان [[اسلام]] بود. این سال ها که مصادف با ایام خلافت یزید بن معاویه تا سال های ابتدایی خلافت عبدالملک مروان بود، در مناطقی چون [[حجاز]] و [[عراق]] شورش های بسیاری به وقوع پیوست. به گونه ای که پس از مرگ یزید، حتی بین خود امویان نیز بر سر خلافت اختلاف افتاده بود. | |
| − | امام | + | با توجه به سوابق مناسبات [[علویان|علویان]] با [[بنی امیه|امویان]]، امام مورد سوءظن شدید امویان بود و کوچکترین حرکتى از ناحیه امام، عواقب وخیمى داشت که طبعا در نظر امام ارزش دست زدن به این اقدامات را نداشته است. مهمترین اصل دینى - سیاسى که امام با استفاده از آن روزگار سیاسى خود را مى گذراند، [[تقیه|تقیه]] بود. سپرى که شیعیان در تاریخ، با استفاده از آن، حیات خویش را تضمین کرده و [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام بارها توجه بدان را به [[شیعه]] گوشزد کرده اند. [[اهل سنت]] به دلیل در اختیار داشتن حکومت، نیازى به تقیه نداشته و تنها براى متهم کردن شیعه، تقیه را از حوزه [[احکام شرعی|احکام]] فقهى مسلّم اسلامى خارج کردند. امام سجّاد علیه السّلام در روایتى فرمود: کسى که [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهى از منکر]] را ترک گوید، همچون کسى است که [[قرآن|کتاب خدا]] را کنار نهاده و بدان پشت کرده است؛ مگر آنکه در تقیه باشد. از امام پرسیدند: تقیه چیست؟ فرمود: ترس از جبار ستمکار که تعجیل نماید در عقوبت او یا طغیان کند در تعذیب او.<ref>حلیة الاولیاء، ج ۳، ص ۴۰</ref> |
| − | + | امام سجّاد علیه السّلام در شرایط سختى زندگى مى کردند و جز تقیه راه دیگرى نداشت. در روایتى آمده است که کسى بر امام وارد شد و پرسید: چگونه روزگار را مىگذرانید؟ امام در پاسخ فرمودند: «روزگار را به گونه اى مى گذرانیم که در میان قوم خویش همچون [[بنی اسرائیل|بنى اسرائیل]] در میان آل [[فرعون]] هستیم. فرزندان ما را مى کشند و زنان را به کنیزى مى بردند. مردم با دشنام دادن به بزرگ و سید ما، به دشمنان ما تقرب مى جویند. اگر [[قریش|قریش]] با داشتن [[پیامبر اسلام|محمد]] صلّى اللّه علیه وآله بر سایر اعراب فخر مى کند و اگر عربها به دلیل داشتن محمد صلّى اللّه علیه وآله بر عجم فخر مى کنند و آنها نیز چنین فضیلتى را براى عربها و قریش پذیرفته اند، ما [[اهل البیت|اهل بیت]] مى باید بر قریش برترى داشته و فخر کنیم؛ زیرا محمد صلّى اللّه علیه وآله از میان ما اهل بیت است. اما آنان حق ما را گرفته و هیچ حقى براى ما نمى شناسند. اگر نمى دانى روزگار چگونه مى گذرد، این گونه مى گذرد که گفتیم». ناقل حدیث مى گوید: امام به گونه اى سخن مى گفت که مى خواست کسانى که نزدیک بودند بشنوند. | |
| − | |||
| − | + | بیشتر دوران امامت امام سجاد علیه السلام، مصادف با خلافت [[عبدالملک بن مروان]] و پسرش [[ولید بن عبدالملک|ولید]] بود. این ایام اوج قدرت امویان در جهان اسلام بود و اتخاذ هر سیاستی به جز تقیه توسط امام، برابر با نابودی شیعه بود. | |
| − | == | + | |
| − | + | ===امام سجاد و واقعه حره=== | |
| − | ===[[ | + | مدتى بعد از واقعه [[کربلا|کربلا]]، مردم [[مدینه|مدینه]] ضمن شورش علیه [[بنی امیه|امویان]]، شورش [[واقعه حره|حرّه]] را سامان دادند. این شورش به رهبرى عبدالله، فرزند حنظله، معروف به غسیل الملائکه بود که رنگ آن ضد اموى و علیه [[یزید بن معاویه|یزید]] و زندگى ضد اسلامى و غیر دینى او بود. امام سجاد علیه السّلام و دیگر [[بنی هاشم|هاشمیان]] موضع موافقى در این ماجرا نداشت. حتى هنگامى که مردم در آغاز امویان را از شهر بیرون راندند، امام از روى غیرت و مردانگى، همسر [[مروان بن حکم|مروان بن حکم]] را نیز بنا به درخواست مروان پناه داد. زمانى نیز که مسلم بن عقبه، فرمانده سپاه اموی، حرکت مردم مدینه را سرکوب کرد و یکى از بزرگترین جنایات عصر اموى را مرتکب گردید، با على بن حسین علیه السّلام به ملایمت برخورد کرد و این به دلیل آن بود که امام در این حرکت شرکت نداشت. قبل از آمدن امام نزد مسلم، او به امام و اجدادش دشنام مى داد. اما زمانى که امام وارد شد، او به آرامى با آن حضرت برخورد کرد. وقتى امام رفت، از مسلم درباره این برخوردش پرسش کردند و او گفت: «ما کان ذلک لرأى منّى لقد مُلئ قلبى منه رُعبا»؛ یعنى این برخورد دوم خواسته من نبود، اما قلب من از رعب و وحشت پر شد. |
| + | |||
| + | ===امام سجاد و توابین=== | ||
| + | رهبری [[قیام توابین]] را [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، به همراهى تنى چند از دیگر سرشناسان [[شیعه|شیعه]] در [[کوفه]] بر عهده داشتند. به نظر مى رسد رابطه سیاسى خاصى بین امام سجاد علیه السّلام و توابین وجود نداشته و آنچه بیشتر رنگ نهضت را شیعه نشان داد، شرکت فعال معروفین شیعه کوفه در این نهضت و مایه هاى عاطفى آن است. یعنى [[توبه]] به سبب عدم حمایت از [[امام حسین علیه السلام|حسین بن على]] علیه السلام و شهید شدن به عنوان تنها راه پذیرش این توبه. در این حرکت نامى از [[محمد بن حنفیه|محمد بن حنفیه]] نیز وجود ندارد. | ||
| + | |||
| + | ===امام سجاد و مختار=== | ||
| + | در مورد رابطه [[مختار ثقفی|مختار ثقفی]] و امام، گزارش های ضد و نقیض بسیاری وجود دارد. به دلایل مختلفى نمى توان باور کرد که امام سجاد علیه السّلام درباره مختار فرموده باشد: «یکذب على الله و على رسوله؛ او بر خدا و بر رسولش دروغ می بندد». به ویژه این که وقتى مختار سر [[عبیدالله بن زیاد|عبیدالله زیاد]] را براى آن حضرت فرستاد، فرمود: «جزى اللّه المختار خیرا؛ خدا به مختار خیر دهد». و نیز آمده است که در آن هنگام «لم یبق من بنى هاشم أحد الّا قام بخطبة فى الثناء على المختار و جمیل القول فیه؛ یعنی از [[بنی هاشم]] کسی باقی نماند، مگر اینکه خطبه ای خواند و مختار را ثنا گفته و در مورد او سخنان زیبا گفت.» | ||
| + | |||
| + | ===امام سجاد و شیعیان=== | ||
| + | پس از واقعه [[کربلا|کربلا]]، شیعیان در بدترین شرایط، از لحاظ کمى و کیفى و نیز موقعیت سیاسى و اعتقادى، قرار گرفتند. کوفه، که مرکز گرایش هاى [[شیعه|شیعى]] بود، تبدیل به مرکزى جهت سرکوبى شیعه گردید. شیعیان واقعى [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السّلام، که در [[مدینه|مدینه]] و [[مکه|مکه]] بوده و یا موفق شده بودند که از کوفه به او ملحق شوند، در کربلا به شهادت رسیدند. گرچه بسیارى هنوز در کوفه بودند، امّا تحت شرایط سختى که [[عبیدالله بن زیاد|ابن زیاد]] در [[کوفه|کوفه]] به وجود آورده بود، جرأت ابراز وجود نداشتند. زندگى امام سجاد علیه السّلام در مدینه و دور بودن از [[عراق]]، فرصت هدایت جریانات شیعى کوفه را از امام گرفته بود. در چنین شرایطى که تصور نابودى اساس تشیع وجود داشت، امام سجّاد علیه السّلام مى بایست کار را از صفر شروع کند و مردم را به سمت [[اهل البیت|اهل بیت]] بکشاند. امام در این راه موفقیت زیادى کسب کرد. امام سجاد علیه السّلام در طول سى و چهار سال فعالیت، شیعه را از یکى از سخت ترین دورانهاى حیات خویش عبور داد. دورانى که جز سرکوبى شیعه به وسیله زبیریان و [[بنی امیه|امویان]] نشان روشنى ندارد. | ||
| + | |||
| + | ===انحراف برخی شیعیان در زمان امام=== | ||
| + | یکی از انحرافات شیعه زمانى شروع گردید که [[مختار ثقفی|مختار]] از [[محمد بن حنفیه]] خواست تا او را تأیید کند و مورد حمایت قرار دهد. محمد بن حنفیه چنین کرد؛ امّا نه به صورت رسمى. بر پایه منابع شیعه، محمد بن حنفیه فرد منحرفى نبوده و [[امامت]] امام سجّاد علیه السّلام را پذیرفته بود. با این حال این گونه شایع گردید که در میان شیعه عراق، امامت محمد بن حنفیه پذیرفته شده است. گرچه این مسأله محرز نیست، اما بعدها که فرقه اى به نام [[کیسانیه|کیسانیه]] شهرت یافت، داستان را از زمان مختار آغاز کردند. با رسوخ بعضى از مبانى عقاید [[غلات]] در میان برخى از شیعیان کوفه، بعدها مختار نیز در معرض اتهام قرار گرفت و این گونه شایع گردید که مختار در پیدایش غلات سهم بسزایى داشته است. | ||
| + | |||
| + | اما در این که امام سجّاد علیه السّلام علیه غلات موضعگیرى کرده است، شواهدى وجود دارد که این به معناى وجود انحراف در میان شیعیان عراق بود، که امام را وادار مى کرد تا از موضعگیرى و برقرارى رابطه مستقیم و حمایت کامل از آنها خوددارى کند. امام سجّاد علیه السّلام خطاب به گروهى از اهل عراق فرمودند: «أحبّونا حبّ الإسلام فما زال حبّکم لنا حتّى صار شَیناً علینا»؛ ما را بر اساس محبت به [[اسلام]] دوست بدارید زیرا نحوه محبت شما به ما باعث شد به ما عیب گیرند.<ref>بحرانی، حلیة الأبرار فی أحوال محمد و آله الأطهار علیهم السلام، ج۴، ص۳۰۱.</ref> [[ابو خالد کابلی|ابو خالد کابلى]] نیز مىگوید: از امام سجاد علیه السّلام شنیدم که مى فرمود: [[یهود|یهود]] و [[مسیحیت|نصارا]]، [[حضرت عزیر علیه السلام|عُزیر]] و [[حضرت عیسی علیه السلام|عیسى]] علیهما السلام را آن قدر دوست داشتند تا مطالب آنچنانى در باره آنان گفتند، چنانکه کسانى از شیعیان ما، تا آن اندازه در دوستى ما افراط مى کنند که نظیر سخنان یهود و نصارا را درباره عزیر و عیسى درباره ما مى گویند. نه آنها از ما هستند و نه ما از آنها هستیم.<ref>بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۲۵، ص۲۸۸.</ref> | ||
| + | ===تربیت شیعیان و اصحاب جدید=== | ||
| + | حسین بن عبد الوهّاب مى گوید: «[[امامت]] در عصر امام سجّاد علیه السّلام پوشیده و مخفى بود، جز در نظر آن گروه از مؤمنان که از آن حضرت پیروى مى کردند.» گروهى از عوامل خطرناک دستگاه جور، امام علیه السلام را احاطه کرده بودند و مانع از اظهار مسائل و مطالب مربوط به امامت و بیان اصول و فروع حق و حقیقت مى شدند، مگر به گروه اندکى از خواص و شیعیان اظهار مى فرمود. [[ابوعمرو کشی|ابوعمرو کشّى]] در شرح حال [[سعید بن مسیب|سعید بن مسیب]] نقل مى کند که [[فضل بن شاذان]] گفت: «در زمان على بن حسین علیه السلام در آغاز کار جز پنج تن: [[سعید بن جبیر|سعید بن جبیر]]، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیى بن ام طویل و [[ابو خالد کابلی|ابو خالدکابلی]] کسى نبود و تنها این پنج نفر معتقد به امامت بودند و جز اینها کسى بر این عقیده نبود». | ||
| + | |||
| + | به هر حال، امام موفق به بقاى شیعه و حتى گسترش آن گردید. روش [[فقه|فقهى]] آن حضرت، نقل [[حدیث|احادیث]] [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلّى اللّه علیه وآله از طریق [[امام علی علیه السلام|امام على]] علیه السّلام بود که شیعیان تنها آن احادیث را درست تلقى مى کردند. بدین صورت، شیعه اولین قدم هاى فقهى خود را در مخالفت با انحرافات موجود برداشت؛ گرچه بخش اعظم این کار به زمانى پس از آن موکول گردید. امام سجاد علیه السّلام در وقت گفتن [[اذان]]، جمله «حىّ على خیر العمل» را در آن مى آوردند. وقتى ایشان مورد اعتراض قرار گرفت، فرمودند: «هو الاذان الأوّل، اذان نخستین به این صورت بود». | ||
| + | |||
| + | اضافه بر آن، برکنارى از انحرافات [[عراق]]، موجب حفظ مبانى اعتقادى اصیل شیعه در برابر انحرافات گردید. على رغم تلاشهاى مهم امام، که البتّه موجب بقاى شیعه گردید، مدینه به خاطر کجروی هایى که از صدر [[اسلام]] در آن نهاده شده و علیه شیعه تحریک شده بود، جاى مناسبى براى رشد شیعه نبود و امام سجاد علیه السّلام خود مى‌فرمود که دوستداران واقعى آنها در [[مکه|مکه]] و [[مدینه|مدینه]] به بیست نفر نمى رسد. در حالى که در عراق افراد بیشترى وجود داشتند که به آنها علاقه مند بودند. [[شیخ طوسی|شیخ طوسی]]، تعداد اصحاب امام سجاد علیه السّلام را یکصد و هفتاد و سه نفر دانسته است.<ref>رجال طوسی، ص ۸۱-۱۰۲</ref> که این نشان دهنده تربیت شیعیان در طول این سال ها توسط امام سجاد (علیه السلام) می باشد. | ||
| + | |||
| + | ===امام سجاد علیه السلام و بردگان=== | ||
| + | از تلاشهاى امام، که هم جنبه دینى داشت و هم سیاسى، توجه به قشرى بود که بویژه از زمان [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] به بعد و مخصوصا در عصر [[بنی امیه|امویان]]، مورد شدیدترین فشارهاى اجتماعى بوده و از محرومترین طبقات جامعه اسلامى در قرون اولیه به شمار مىرفتند. بردگان و کنیزکان، اعم از [[ایران|ایرانى]]، رومى، [[مصر|مصرى]] و [[سودان|سودانى]]، متحمل سختترین کارها شده و از طرف اربابان مورد اهانت‌هاى شدیدى قرار مىگرفتند. امام سجاد، همانند [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] - صلوات الله علیهما- که با برخورد اسلامى خویش بخشى از موالى عراق را به سمت خویش جذب کرد، کوشید تا حیثیت اجتماعى این قشر را بالا برد. امام در حالى که نیازى به بردگان نداشت، آنها را مى خرید و این خریدن تنها براى آزاد کردن آنها بود. گفته اند امام قریب به صد هزار نفر را آزاد ساخت. بردگان که چنین نیتى از امام مى دیدند، خود را در معرض او مى نهادند تا امام آنها را بخرد. امام سجاد علیه السّلام در هر ماه و روز و سالى به آزادى آنها مى پرداخت؛ به طورى که در شهر [[مدینه|مدینه]] عده زیادى، همچون یک لشکر از موالى آزاد شده، از زن و مرد، به چشم مى خورد که همگى از موالى امام بودند. امام سجاد در پایان هر ماه [[ماه رمضان|رمضان]] بیست نفر از آنها را آزاد مى کرد و هیچ برده اى را بیش از یک سال نگه نمى داشت و حتى پس از آزادى، اموالى هم در اختیار آنها مىگذاشت. در این مدت آنها از نزدیک با امام سجّاد علیه السّلام و شخصیت عظیم علمى و [[اخلاق|اخلاقى]] حضرت آشنا مى شدند و طبیعى بود که در قلوب بسیارى از آنها علاقهاى نسبت به امام سجاد علیه السّلام و جریانات شیعى به وجود آید. | ||
| + | |||
| + | ==آثار بجا مانده از امام سجاد علیه‌السلام== | ||
| + | «[[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]]» که محققین، اسم آن را «اخت القرآن»، «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» نیز نهاده اند، مشتمل بر ۵۴ [[دعا]] از آن حضرت است. [[دعای بیستم صحیفه سجادیه|دعای بیستم صحیفه]] مشهور به [[دعای مکارم الاخلاق|دعای مکارم الاخلاق]] و [[دعای ۴۷ صحیفه سجادیه|دعای چهل و هفتم]] مشهور به دعای عرفه از ادعیه مشهور در بین عموم می باشد. این صحیفه در ضمن دعا، معارف [[اسلام]]، سیاست اسلام، [[اخلاق]] اسلام، اجتماعیات اسلام، حقانیت [[شیعه|شیعه]]، حقانیت [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام، انتقاد از [[ظلم]] و ظالم، سفارش به [[حق]] و حقیقت، و بالاخره یک دوره معارف اسلامى را آموزش مى دهد. همچنین صحیفه سجّادیه، یکی از نمادهای [[عرفان|عرفانی]] و زاییده اندیشه های معرفت شناسی امام سجّاد علیه السلام است. | ||
| + | |||
| + | هنگامى که جامعه دچار انحراف شده، روحیه رفاه‌زدگى و [[دنیاطلبی|دنیاطلبى]] بر آن غلبه کرده و [[فساد]] سیاسى و اخلاقى و اجتماعى آن را در محاصره قرار داده و از نظر سیاسى هیچ روزنهاى براى تنفس وجود نداشت، امام سجّاد علیه السّلام توانست از [[دعا]] براى بیان بخشى از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرّکى در جامعه براى توجه به [[معرفت]] و [[عبادت]] و بندگى [[الله|خداوند]] ایجاد کند. گرچه ظاهرا مقصود اصلى در این دعاها، همان معرفت و عبادت بوده، اما با توجه به تعابیرى که وجود دارد، مى توان گفت که مردم مى توانستند از لابلاى این تعبیرات با مفاهیم سیاسى مورد نظر امام سجاد علیه السّلام آشنا شوند. دعاهاى مزبور نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان [[اهل سنت]] نیز وجود داشت.<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج ۱۱، ص ۱۹۲، ج ۶، صص ۱۸۶- ۱۷۸، ج ۵، ص ۱۱۳</ref> و این حاکى از آن است که دعاهاى امام سجاد علیه السّلام در جامعه آن روز نفوذ کرده است. در میان [[ائمه اطهار|ائمه]] شیعه، امام سجّاد علیه السّلام بیشتر از همه به ارائه این‌گونه دعاها شهرت دارد. | ||
| + | |||
| + | برخی دیگر از آثار آن حضرت عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | *[[رساله حقوق|رسالة الحقوق]]: از دیگر آثار گرانسنگ حضرت سجاد که جامع آداب سلوک فردی و اجتماعی است و محور شرح و بسط زیادی قرار گرفته، رساله حقوق آن حضرت است. | ||
| + | *مناسک حج: یکی دیگر از کتب آن حضرت است که فرزندان آن حضرت این کتاب را نقل کرده اند. | ||
| + | *الجامع فی الفقه: عنوان یکی دیگر از آثار آن حضرت است که [[ابوحمزه ثمالی|ابوحمزه ثمالی]] نقل کرده است. | ||
| + | *صحیفة الزهد: کتاب دیگری است که توسط ابوحمزه ثمالی نقل شده است. | ||
| + | *کتاب حدیث: کتاب دیگری که توسط داود بن عیسی از آن حضرت نقل شده است. | ||
| + | |||
| + | ==شهادت امام سجاد علیه‌السلام== | ||
| + | [[پرونده:Aemebaghi.jpg|thumb|left|قبر امام سجاد علیه‌السلام در محل قبور ائمه بقیع علیهم‌السلام در قبرستان بقیع]]مورخین درباره قاتل امام زین العابدین علیه السّلام با هم اختلاف دارند. بعضی معتقدند امام به دست [[ولید بن عبدالملک|ولید بن عبدالملک]]، و برخی دیگر معتقدند به دست [[هشام بن عبدالملک]]، که برادر خلیفه بود مسموم شد؛ اما به هر حال، او نیز نمی توانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود. | ||
| − | + | در مورد تاریخ شهادت امام زین العابدین علیه‌السلام نیز گرچه تمامی مورخان و سیره‌نگاران اتفاق دارند که این واقعه در [[ماه محرم]] واقع شد، ولی در تعیین روز و سال وقوع آن اتفاق نظر و دیدگاه واحدی وجود ندارد. برخی از آنان، روز دوازدهم محرم، برخی هیجدهم محرم و برخی دیگر بیست و پنجم محرم را روز شهادتش می‌دانند. همچنین درباره سال شهادتش با این که اکثر مورخان، سال ۹۵ را ذکر کرده‌اند، برخی سال ۹۴ قمری را نیز بیان نموده‌اند.<ref> نک: الارشاد، شیخ مفید، ص ۴۹۲؛ کشف الغمه، علی بن عیسی اربلی، ج ۲، ص ۲۵۹؛ روضات الجنات، موسوی خوانساری، ج ۲، ص ۱۳۴؛ دائرة المعارف تشیع، ج ۳، ص ۲۵۲؛ منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۱.</ref> | |
| − | + | امام سجاد علیه‌السلام در [[قبرستان بقیع]] در کنار قبر مطهر عمویش [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] علیه‌السلام به خاک سپرده شد.<ref>الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، شیخ مفید، ج۲، ص ۱۳۸ </ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * امام سجاد علیه | + | *بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار علیهم السلام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، ۱۴۱۱ق. |
| − | * امام سجاد علیه السلام؛ سرچشمه ی کمالات انسانی، محمد محمدی اشتهاردی، قدس، مهر، | + | *تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام، باقر شریف قرشى، مترجم محمدرضا عطائى، ناشر: آستان قدس رضوى،۱۳۷۲ ش. |
| − | * پیشوایان هدایت | + | *حیات فکرى و سیاسى ائمه، رسول جعفریان، ناشر: انصاریان، قم،۱۳۸۱ ش. |
| − | * دایره المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، شهید سعید محبی، | + | *مسند الإمام السجاد أبى محمد على بن الحسین علیهما السلام، عزیز الله عطاردى، ناشر: عطارد، تهران، ۱۳۷۹ ش. |
| − | + | *امام سجاد علیه السلام؛ سرچشمه ی کمالات انسانی، محمد محمدی اشتهاردی، قدس، مهر، ۱۳۸۲. | |
| − | + | *پیشوایان هدایت "حضرت امام سجاد علیه السلام"، سید منذر حکیم، مترجم: کاظم حاتمی طبری، مجمع جهانی اهل البیت، تهران، ۱۳۸۴. | |
| − | * مکارم اخلاق در سیره ی امام سجاد علیه السلام، علی جواهردهی، کیهان، | + | *دایره المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، شهید سعید محبی، ۱۳۸۳. |
| + | *مکارم اخلاق در سیره ی امام سجاد علیه السلام، علی جواهردهی، کیهان، ش۱۹۹۶۸، تیر۱۳۹۰. | ||
{{چهارده معصوم علیهم السلام}} | {{چهارده معصوم علیهم السلام}} | ||
| + | |||
| + | {{شناختنامه امام سجاد (ع)}} | ||
[[رده:امام سجاد علیه السلام]] | [[رده:امام سجاد علیه السلام]] | ||
| سطر ۱۳۸: | سطر ۱۵۱: | ||
[[رده:اهل البیت]] | [[رده:اهل البیت]] | ||
[[رده:راویان واقعه کربلا]] | [[رده:راویان واقعه کربلا]] | ||
| + | [[رده:اسیران کربلا]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۸
«علی بن الحسین علیه‌السلام» (۹۵-۳۸ ق) مشهور به «امام سجّاد» و «امام زین‌العابدین»، فرزند امام حسین علیه‌السلام و امام چهارم شیعیان است. آن حضرت در ماه محرم سال ۶۱ هجری در جریان واقعه عاشورا در سرزمین کربلا حضور داشت، اما به علت بیماری نتوانست در پیکار شرکت کند. پس از شهادت سیدالشهداء علیه‌السلام، مقام امامت به امام زین‌العابدین علیه‌السلام منتقل شد و آن حضرت به مدت ۳۴ سال پیشوای شیعیان بود و سرانجام در محرم سال ۹۵ هجری به دست ولید بن عبدالملک به شهادت رسید. «صحیفه سجادیه» مهمترین اثری است که از امام سجاد علیه‌السلام بجا مانده است.
 | |
| مقام | امام چهارم |
| نام | علی |
| القاب | سجاد، زین العابدین |
| کنیه | ابوالحسن و ابومحمد |
| پدر | امام حسین علیه السلام |
| مادر | شهربانو |
| زادروز | ۵ شعبان سال ۳۸ قمری |
| زادگاه | مدینه یا کوفه |
| مدت امامت | ۳۴ سال |
| مدت عمر | ۵۷ سال |
| تاریخ شهادت | ۱۲ محرم سال ۹۵ قمری |
| علت شهادت | مسمومیت توسط زهر |
| قاتل | ولید بن عبدالملک لعنه‌الله |
| مدفن | مدینه، بقیع |
محتویات
ولادت امام سجاد علیه‌السلام
به عقیده اکثر علمای شیعه، امام سجاد علیه السلام در روز پنچشنبه، پنجم شعبان سال ۳۸ هجری به دنیا آمده اند.[۱] هر چند تاریخ های دیگری چون نهم شعبان یا نیمه جمادی الاولی یا بیست و ششم جمادی الثانی سال ۳۸ هجری نیز، به عنوان روز تولد ایشان ذکر شده است.
در مورد مکان تولد حضرت سجاد نیز عموم علمای شیعه، مدینه را مکان تولد ایشان می دانند.[۲] ولی شیخ باقر شریف قرشی، مکان تولد آن حضرت را کوفه می داند و دلیل آن را تولد امام در ایام حکومت جدشان حضرت علی (علیه السلام) عنوان کرده و معتقد است که امام حسین (علیه السلام) در آن زمان به همراه خانواده شان در کوفه زندگی می کرده‌اند.[۳]
مادر امام سجاد علیه السلام:
در بیشتر منابع روایی و حدیثی و تاریخی، مادر امام سجاد (علیه السلام) را از نسل پادشاهان ایران و دختر یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی روایت کرده اند.[۴] اما دکتر سید جعفر شهیدی در کتاب زندگانی علی بن حسین علیه السلام، این روایت را نقد کرده و ایشان را دختر یزدگرد سوم نمی داند. با این حال استدلال های ایشان به نظر دیگر نویسندگان مانند دکتر احمد مهدوی دامغانی، استدلال های متقن و قوی نیست.[۵]
نام مادر امام سجاد(علیه السلام) در کتب مختلف تاریخی، متفاوت است؛ ولی مشهورترین نام برای ایشان شهربانو است. به گفته شیخ صدوق، مادر آن حضرت در زمان زایمان ایشان از دنیا می روند.[۶]
کنیه و القاب امام سجاد علیه‌السلام
کنیه مشهور امام سجاد علیه السلام، «ابوالحسن» است؛ اما کنیه های دیگری نیز برای ایشان ذکر شده که عبارتند از: ابوالحسین، ابومحمد، ابوعبداللّه.[۷]
همچنین القاب ایشان که بیانگر خصلتهاى نیکو و گویاى صفات برجسته و مکارم اخلاق آن حضرت و عظمت طاعت و عبادت او براى خداست عبارتند از:[۸]
- زین العابدین: به معنی زینت عبادت کنندگان است. شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع آورده است که ابن‌شهاب زُهری، فقیه و محدث اهل‌سنت هر گاه روایتی از علی بن حسین نقل می‌کرد از او به لقب زین العابدین یاد می‌نمود. سفیان بن عُیینة (۱۰۷-۱۹۸ق) پرسید چرا او را زین العابدین می‌خوانی؟ زهری در پاسخ به روایتی از پیامبر(ص) اشاره کرد که در روز قیامت وقتی که منادی فریاد می‌دهد زین العابدین کجاست؟ گویا فرزندم علی بن حسین را می‌بینم که در میان صف‌ها قدم برمی‌دارد.[۹] آن حضرت به قدرى به این لقب معروف و مشهور شدند که به صورت نام آن حضرت در آمد و جز ایشان کسى به این لقب نامیده نشد.
- ذوالثّفنات: امام علیه السلام از آن رو به این لقب نامیده شدند که بر مواضع سجده حضرت، آثارى چون پینه هاى زانوى شتر ظاهر می شد.امام باقر علیه السلام، فرمودند: «پدرم در مواضع سجده اش، آثارى برآمده داشت که هر سال دو نوبت آنها را مى برید؛ در هر نوبت پنج پینه را، از این جهت او را ذو الثّفنات گفتند.»[۱۰]
- سجّاد: از جمله القاب شریف آن حضرت که بدان شهرت داشتند، لقب «سجّاد» است. و این به خاطر سجدههاى فراوان ایشان بود.
- زکىّ: به آن حضرت لقب زکىّ دادند، چون خداوند او را از هر آلودگى پاک و پاکیزه فرموده بود، همان گونه که از پدران بزرگوارش پلیدى را برداشته و پاک و پاکیزه قرار داده است.
- امین: از جمله القاب شریف آن حضرت که بدان معروف بود، لقب «امین» است، زیرا که امام علیه السلام نمونه والاى این صفت ارزنده بود، ایشان می فرمایند: «اگر قاتل پدرم، شمشیرى را که بدان وسیله پدرم را به قتل رسانده در نزد من به امانت گذارد، به او بازمى گردانم.»
- ابن الخیرتین.
در مورد سیمای امام زین العابدین علیه السلام نیز گفته شده است که آن حضرت گندمگون، کوتاه قد و لاغر اندام بودند و چنان بود که هر چه عمر آن بزرگوار زیاد مى شد، بیشتر لاغر و ضعیف مى گشتند و این به خاطر عبادت زیاد آن حضرت و از سویى غم ها و مصیبت هاى عظیم قتلگاه کربلا بود. اما شکوه امام چنان بود که همگان در مقابل ایشان سر تعظیم فرود مى آوردند و در خطوط چهره ایشان انوار انبیاء و شکوه و جلال اوصیاء مى درخشید. مسلم بن عقبه فرمانده سپاه امویان در واقعه حرّه، که تمام ارزش ها و مقدرات را ناچیز و بى ارزش مى دانست و بسیاری از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دست او کشته شدند، موقعى که امام را دید، مبهوت شد و به خود لرزید و بیش از حد، احترام و تعظیم کرد و به اطرافیانش گفت: زین العابدین سیماى انبیاء را دارد.[۱۱]
امام سجاد علیه‌السلام و قیام کربلا
پس از آنکه مردم کوفه از امام حسین (علیه السلام) برای آمدن به این شهر دعوت کردند، امام حسین (علیه السلام) به همراه اصحاب و خانواده خویش راهی کوفه شدند. در میان راه، امام سجاد (علیه السلام) گرفتار بیماری و تب شدید شدند به گونه ای که در روز عاشورا قادر به ایستادن بر روی پاهای خویش نبودند.
پیش از شهادت پدر
با وجود وخامت حال امام سجاد، اما ایشان از طریق عمه بزرگوار خویش حضرت زینب علیهاالسلام و دیگر افراد از اتفاقاتی که در آن روز می افتاد، باخبر می شدند. زمانی که تمام اصحاب امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسیدند و امام برای آخرین بار با سپاه عمر بن سعد اتمام حجت کردند و فریاد «هل من ناصر ینصرنى؟» را سر دادند و گفتند «آیا کسى هست که از حرم رسول خدا (ص) دفاع کند؟ و آیا کسى هست که خداى یکتا را بپرستد و از خدا بترسد و به ما کمک کند؟ و آیا کسى هست که به خاطر خدا ما را یارى نماید؟»، امام زین العابدین علیه السلام صداى استغاثه شورانگیز پدر بزرگوارشان را که شنیدند، از بستر بیمارى برخاستتند و با وجود بیمارى شدیدى که داشتند به عصا تکیه داده تا به یارى پدرش بشتابند. زمانی که امام حسین علیه السلام چشمشانشان به فرزند بیمارشان افتاد، فریاد برآوردند «خواهرم ام کلثوم! مگذار پسرم به میدان بیاید، مبادا که زمین از نسل آل محمد (ص) خالى شود.» این بود که عمه ایشان مبادرت کرده و حضرت سجاد را به بسترشان بازگرداندند.
وقایع پس از شهادت پدر
پس از آنکه امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسیدند، سپاهیان کوفی بدون کمترین توجه بر این که در میان خیمه ها بانوان و زنان خاندان نبوت و کودکان اهل بیت علیهم السلام هستند، به سمت خیام حرم حمله ور شدند، و عده ای دست به غارت خیمه ها و عده ای اقدام به آتش زدن خیمه ها کردند.
در بعضی از مقاتل آمده: هنگامی که خیام را آتش زدند، زینب علیهاالسلام نزد امام سجاد علیه السلام آمد و عرض کرد: «ای یادگار گذشتگان و پناه باقیماندگان، خیمه ها را آتش زدند، ما چه کنیم؟» امام فرمودند: «علیکنّ بالفرار: باید فرار کنید».[۱۲] همه بانوان و کودکان در حالیکه گریان بودند و فریاد می زدند، فرار کردند و سر به بیابان ها نهادند، ولی حضرت زینب باقی ماند و کنار بستر امام سجاد علیه السلام به آن حضرت می نگریست، و امام بر اثر شدت بیماری قادر به فرار نبود.
مطابق با نقلی شمر بن ذى الجوشن خواست امام سجاد علیه السلام را بکشد، اما حضرت زینب علیهاالسلام چون از قصد شمر و یارانش مطلع شد فرمود: «او هرگز کشته نمى شود مگر آنکه من کشته شوم» آنان به ناچار دست از او کشیدند.
امام سجاد و دوران اسارت
عمر سعد پس از دفن اجساد سپاهیانش، نزدیک ظهر روز یازدهم دستور حرکت به سوى کوفه را صادر کرد. با این دستور زنان و دختران و کودکان حرم حسینى را بر شتران بدون جهاز سوار کردند و همانند اسیران بلاد کفر به سوى کوفه حرکت دادند. نوشته اند هنگام بردن اسیران از کربلا به کوفه، بر گردن علی بن الحسین (ع) غل و جامعه نهادند و چون بیمار بود و نمی توانست خود را بر پشت شتر نگاه دارد، هر دو پای او را بر شکم شتر بستند. [۱۳] جذلم بن بشیر مى گوید: در سال (۶۱ هجرى) موقع آمدن على بن حسین از کربلا به کوفه، من وارد کوفه شدم، دیدم به همراه آن حضرت بانوانى هستند در حالى که سپاهیان یزید اطراف ایشان را گرفتهاند و مردم کوفه براى تماشاى آنها از خانهها بیرون شدهاند و آنان بر شتران بىجهاز سوارند، زنان کوفه از مشاهده آن منظره به گریه درآمدند و ناله و شیون سر دادند، على بن حسین را دیدم که از رنج بیمارى لاغر شده در حالى که غل به گردن داشت و دستهاى مبارکش را به گردنش بسته بودند. و او با صداى ضعیفى مى گوید: «اگر این مردم به حال ما گریه مىکنند و به خاطر ما نوحهسرایى مىنمایند، پس چه کسى ما را کشته است؟!».[۱۴]
پس از مدتی توده هاى مردم اطراف امام زین العابدین علیه السلام حلقه زدند. امام تصمیم گرفتند تا از این فرصت استفاده کرده و با ایراد خطبه ای، آنها را متوجه جرم بزرگى که مرتکب شده و جنایتى که نسبت به خود و تمام امت اسلامى رواداشته اند، بکنند. به همین دلیل خطبه ای در شهر کوفه بیان نمودند.
پس از بیان خطبه در میان مردم کوفه، امام سجاد (علیه السلام) به همراه حرم اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد کاخ عبیدالله بن زیاد شدند. در رويارويى ابن زياد و امام زين العابدين عليه السلام، ابن زیاد تصمیم بر قتل حضرت گرفت که با فداکاری عمه اش حضرت زینب کبری علیهاالسلام، او از تصمیم خویش منصرف شد.
پس از آنکه امام سجاد علیه السلام و زنان اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) چند روزی را در کوفه گذراندند، به دستور ابن زیاد، کاروان اسرا به همراه شمر بن ذی الجوشن راهی دمشق، پایتخت خلافت امویان شدند. ورود اهل بیت امام حسین علیه السلام به شام با سختی های طاقت فرسایی همراه بود. زمانی که از امام سجاد (علیه السلام) پرسیده شد سخت ترین مصائب شما در سفر کربلا کجا بود؟ در پاسخ حضرت سه بار فرمود: (الشام الشام الشام). پس از آنکه کاروان اسرا وارد شهر دمشق شدند، آنان را در خرابه ای از خرابه های شام اسکان دادند و فردای آن روز اهل بیت امام حسین علیه السلام را در مجلس یزید حاضر کردند. در آنجا نیز زنان اهل بیت و امام سجاد علیه السلام به دفاع از اسلام و قیام کربلا پرداختند. سپس امام زین العابدین علیه السلام در مسجد جامع اموی با بیان خطبه ای غرّا در میان مردم شام، یزید و امویان را رسوا نمودند.
پس از این رسوایی، یزید رویکرد رفتاری خویش را با اهل بیت پیامبر تغییر داد و تصمیم به دلجویی از آنان گرفت و پس از مدتی با عزت و احترام تمام آنان را به مدینه بازگرداند.
دوران امامت امام سجاد علیه‌السلام
خلفای معاصر امام سجاد
امام زین العابدین علیه‌السلام پس از شهادت پدر ارجمندش امام حسین علیه‌السلام به مقام امامت نایل آمد و به مدت ۳۵ سال عهده‌دار مقام عظیم ولایت و امامت شیعیان بود. دوران امامت امام سجاد علیه السلام با زمامداران ذیل معاصر بود: یزید بن معاویه از بنی‌امیه؛ معاویه بن یزید از بنی‌امیه؛ عبدالله بن زبیر از زبیریان؛ مروان بن حکم از بنی‌امیه؛ عبدالملک بن مروان از بنی‌امیه؛ ولید بن عبدالملک از بنی‌امیه.
سال های ابتدایی امامت حضرت زین العابدین علیه السلام، سال های پر التهابی در جهان اسلام بود. این سال ها که مصادف با ایام خلافت یزید بن معاویه تا سال های ابتدایی خلافت عبدالملک مروان بود، در مناطقی چون حجاز و عراق شورش های بسیاری به وقوع پیوست. به گونه ای که پس از مرگ یزید، حتی بین خود امویان نیز بر سر خلافت اختلاف افتاده بود.
با توجه به سوابق مناسبات علویان با امویان، امام مورد سوءظن شدید امویان بود و کوچکترین حرکتى از ناحیه امام، عواقب وخیمى داشت که طبعا در نظر امام ارزش دست زدن به این اقدامات را نداشته است. مهمترین اصل دینى - سیاسى که امام با استفاده از آن روزگار سیاسى خود را مى گذراند، تقیه بود. سپرى که شیعیان در تاریخ، با استفاده از آن، حیات خویش را تضمین کرده و ائمه علیهم السلام بارها توجه بدان را به شیعه گوشزد کرده اند. اهل سنت به دلیل در اختیار داشتن حکومت، نیازى به تقیه نداشته و تنها براى متهم کردن شیعه، تقیه را از حوزه احکام فقهى مسلّم اسلامى خارج کردند. امام سجّاد علیه السّلام در روایتى فرمود: کسى که امر به معروف و نهى از منکر را ترک گوید، همچون کسى است که کتاب خدا را کنار نهاده و بدان پشت کرده است؛ مگر آنکه در تقیه باشد. از امام پرسیدند: تقیه چیست؟ فرمود: ترس از جبار ستمکار که تعجیل نماید در عقوبت او یا طغیان کند در تعذیب او.[۱۵]
امام سجّاد علیه السّلام در شرایط سختى زندگى مى کردند و جز تقیه راه دیگرى نداشت. در روایتى آمده است که کسى بر امام وارد شد و پرسید: چگونه روزگار را مىگذرانید؟ امام در پاسخ فرمودند: «روزگار را به گونه اى مى گذرانیم که در میان قوم خویش همچون بنى اسرائیل در میان آل فرعون هستیم. فرزندان ما را مى کشند و زنان را به کنیزى مى بردند. مردم با دشنام دادن به بزرگ و سید ما، به دشمنان ما تقرب مى جویند. اگر قریش با داشتن محمد صلّى اللّه علیه وآله بر سایر اعراب فخر مى کند و اگر عربها به دلیل داشتن محمد صلّى اللّه علیه وآله بر عجم فخر مى کنند و آنها نیز چنین فضیلتى را براى عربها و قریش پذیرفته اند، ما اهل بیت مى باید بر قریش برترى داشته و فخر کنیم؛ زیرا محمد صلّى اللّه علیه وآله از میان ما اهل بیت است. اما آنان حق ما را گرفته و هیچ حقى براى ما نمى شناسند. اگر نمى دانى روزگار چگونه مى گذرد، این گونه مى گذرد که گفتیم». ناقل حدیث مى گوید: امام به گونه اى سخن مى گفت که مى خواست کسانى که نزدیک بودند بشنوند.
بیشتر دوران امامت امام سجاد علیه السلام، مصادف با خلافت عبدالملک بن مروان و پسرش ولید بود. این ایام اوج قدرت امویان در جهان اسلام بود و اتخاذ هر سیاستی به جز تقیه توسط امام، برابر با نابودی شیعه بود.
امام سجاد و واقعه حره
مدتى بعد از واقعه کربلا، مردم مدینه ضمن شورش علیه امویان، شورش حرّه را سامان دادند. این شورش به رهبرى عبدالله، فرزند حنظله، معروف به غسیل الملائکه بود که رنگ آن ضد اموى و علیه یزید و زندگى ضد اسلامى و غیر دینى او بود. امام سجاد علیه السّلام و دیگر هاشمیان موضع موافقى در این ماجرا نداشت. حتى هنگامى که مردم در آغاز امویان را از شهر بیرون راندند، امام از روى غیرت و مردانگى، همسر مروان بن حکم را نیز بنا به درخواست مروان پناه داد. زمانى نیز که مسلم بن عقبه، فرمانده سپاه اموی، حرکت مردم مدینه را سرکوب کرد و یکى از بزرگترین جنایات عصر اموى را مرتکب گردید، با على بن حسین علیه السّلام به ملایمت برخورد کرد و این به دلیل آن بود که امام در این حرکت شرکت نداشت. قبل از آمدن امام نزد مسلم، او به امام و اجدادش دشنام مى داد. اما زمانى که امام وارد شد، او به آرامى با آن حضرت برخورد کرد. وقتى امام رفت، از مسلم درباره این برخوردش پرسش کردند و او گفت: «ما کان ذلک لرأى منّى لقد مُلئ قلبى منه رُعبا»؛ یعنى این برخورد دوم خواسته من نبود، اما قلب من از رعب و وحشت پر شد.
امام سجاد و توابین
رهبری قیام توابین را سلیمان بن صرد خزاعی، به همراهى تنى چند از دیگر سرشناسان شیعه در کوفه بر عهده داشتند. به نظر مى رسد رابطه سیاسى خاصى بین امام سجاد علیه السّلام و توابین وجود نداشته و آنچه بیشتر رنگ نهضت را شیعه نشان داد، شرکت فعال معروفین شیعه کوفه در این نهضت و مایه هاى عاطفى آن است. یعنى توبه به سبب عدم حمایت از حسین بن على علیه السلام و شهید شدن به عنوان تنها راه پذیرش این توبه. در این حرکت نامى از محمد بن حنفیه نیز وجود ندارد.
امام سجاد و مختار
در مورد رابطه مختار ثقفی و امام، گزارش های ضد و نقیض بسیاری وجود دارد. به دلایل مختلفى نمى توان باور کرد که امام سجاد علیه السّلام درباره مختار فرموده باشد: «یکذب على الله و على رسوله؛ او بر خدا و بر رسولش دروغ می بندد». به ویژه این که وقتى مختار سر عبیدالله زیاد را براى آن حضرت فرستاد، فرمود: «جزى اللّه المختار خیرا؛ خدا به مختار خیر دهد». و نیز آمده است که در آن هنگام «لم یبق من بنى هاشم أحد الّا قام بخطبة فى الثناء على المختار و جمیل القول فیه؛ یعنی از بنی هاشم کسی باقی نماند، مگر اینکه خطبه ای خواند و مختار را ثنا گفته و در مورد او سخنان زیبا گفت.»
امام سجاد و شیعیان
پس از واقعه کربلا، شیعیان در بدترین شرایط، از لحاظ کمى و کیفى و نیز موقعیت سیاسى و اعتقادى، قرار گرفتند. کوفه، که مرکز گرایش هاى شیعى بود، تبدیل به مرکزى جهت سرکوبى شیعه گردید. شیعیان واقعى امام حسین علیه السّلام، که در مدینه و مکه بوده و یا موفق شده بودند که از کوفه به او ملحق شوند، در کربلا به شهادت رسیدند. گرچه بسیارى هنوز در کوفه بودند، امّا تحت شرایط سختى که ابن زیاد در کوفه به وجود آورده بود، جرأت ابراز وجود نداشتند. زندگى امام سجاد علیه السّلام در مدینه و دور بودن از عراق، فرصت هدایت جریانات شیعى کوفه را از امام گرفته بود. در چنین شرایطى که تصور نابودى اساس تشیع وجود داشت، امام سجّاد علیه السّلام مى بایست کار را از صفر شروع کند و مردم را به سمت اهل بیت بکشاند. امام در این راه موفقیت زیادى کسب کرد. امام سجاد علیه السّلام در طول سى و چهار سال فعالیت، شیعه را از یکى از سخت ترین دورانهاى حیات خویش عبور داد. دورانى که جز سرکوبى شیعه به وسیله زبیریان و امویان نشان روشنى ندارد.
انحراف برخی شیعیان در زمان امام
یکی از انحرافات شیعه زمانى شروع گردید که مختار از محمد بن حنفیه خواست تا او را تأیید کند و مورد حمایت قرار دهد. محمد بن حنفیه چنین کرد؛ امّا نه به صورت رسمى. بر پایه منابع شیعه، محمد بن حنفیه فرد منحرفى نبوده و امامت امام سجّاد علیه السّلام را پذیرفته بود. با این حال این گونه شایع گردید که در میان شیعه عراق، امامت محمد بن حنفیه پذیرفته شده است. گرچه این مسأله محرز نیست، اما بعدها که فرقه اى به نام کیسانیه شهرت یافت، داستان را از زمان مختار آغاز کردند. با رسوخ بعضى از مبانى عقاید غلات در میان برخى از شیعیان کوفه، بعدها مختار نیز در معرض اتهام قرار گرفت و این گونه شایع گردید که مختار در پیدایش غلات سهم بسزایى داشته است.
اما در این که امام سجّاد علیه السّلام علیه غلات موضعگیرى کرده است، شواهدى وجود دارد که این به معناى وجود انحراف در میان شیعیان عراق بود، که امام را وادار مى کرد تا از موضعگیرى و برقرارى رابطه مستقیم و حمایت کامل از آنها خوددارى کند. امام سجّاد علیه السّلام خطاب به گروهى از اهل عراق فرمودند: «أحبّونا حبّ الإسلام فما زال حبّکم لنا حتّى صار شَیناً علینا»؛ ما را بر اساس محبت به اسلام دوست بدارید زیرا نحوه محبت شما به ما باعث شد به ما عیب گیرند.[۱۶] ابو خالد کابلى نیز مىگوید: از امام سجاد علیه السّلام شنیدم که مى فرمود: یهود و نصارا، عُزیر و عیسى علیهما السلام را آن قدر دوست داشتند تا مطالب آنچنانى در باره آنان گفتند، چنانکه کسانى از شیعیان ما، تا آن اندازه در دوستى ما افراط مى کنند که نظیر سخنان یهود و نصارا را درباره عزیر و عیسى درباره ما مى گویند. نه آنها از ما هستند و نه ما از آنها هستیم.[۱۷]
تربیت شیعیان و اصحاب جدید
حسین بن عبد الوهّاب مى گوید: «امامت در عصر امام سجّاد علیه السّلام پوشیده و مخفى بود، جز در نظر آن گروه از مؤمنان که از آن حضرت پیروى مى کردند.» گروهى از عوامل خطرناک دستگاه جور، امام علیه السلام را احاطه کرده بودند و مانع از اظهار مسائل و مطالب مربوط به امامت و بیان اصول و فروع حق و حقیقت مى شدند، مگر به گروه اندکى از خواص و شیعیان اظهار مى فرمود. ابوعمرو کشّى در شرح حال سعید بن مسیب نقل مى کند که فضل بن شاذان گفت: «در زمان على بن حسین علیه السلام در آغاز کار جز پنج تن: سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیى بن ام طویل و ابو خالدکابلی کسى نبود و تنها این پنج نفر معتقد به امامت بودند و جز اینها کسى بر این عقیده نبود».
به هر حال، امام موفق به بقاى شیعه و حتى گسترش آن گردید. روش فقهى آن حضرت، نقل احادیث پیامبر صلّى اللّه علیه وآله از طریق امام على علیه السّلام بود که شیعیان تنها آن احادیث را درست تلقى مى کردند. بدین صورت، شیعه اولین قدم هاى فقهى خود را در مخالفت با انحرافات موجود برداشت؛ گرچه بخش اعظم این کار به زمانى پس از آن موکول گردید. امام سجاد علیه السّلام در وقت گفتن اذان، جمله «حىّ على خیر العمل» را در آن مى آوردند. وقتى ایشان مورد اعتراض قرار گرفت، فرمودند: «هو الاذان الأوّل، اذان نخستین به این صورت بود».
اضافه بر آن، برکنارى از انحرافات عراق، موجب حفظ مبانى اعتقادى اصیل شیعه در برابر انحرافات گردید. على رغم تلاشهاى مهم امام، که البتّه موجب بقاى شیعه گردید، مدینه به خاطر کجروی هایى که از صدر اسلام در آن نهاده شده و علیه شیعه تحریک شده بود، جاى مناسبى براى رشد شیعه نبود و امام سجاد علیه السّلام خود مى‌فرمود که دوستداران واقعى آنها در مکه و مدینه به بیست نفر نمى رسد. در حالى که در عراق افراد بیشترى وجود داشتند که به آنها علاقه مند بودند. شیخ طوسی، تعداد اصحاب امام سجاد علیه السّلام را یکصد و هفتاد و سه نفر دانسته است.[۱۸] که این نشان دهنده تربیت شیعیان در طول این سال ها توسط امام سجاد (علیه السلام) می باشد.
امام سجاد علیه السلام و بردگان
از تلاشهاى امام، که هم جنبه دینى داشت و هم سیاسى، توجه به قشرى بود که بویژه از زمان خلیفه دوم به بعد و مخصوصا در عصر امویان، مورد شدیدترین فشارهاى اجتماعى بوده و از محرومترین طبقات جامعه اسلامى در قرون اولیه به شمار مىرفتند. بردگان و کنیزکان، اعم از ایرانى، رومى، مصرى و سودانى، متحمل سختترین کارها شده و از طرف اربابان مورد اهانت‌هاى شدیدى قرار مىگرفتند. امام سجاد، همانند امیرالمؤمنین - صلوات الله علیهما- که با برخورد اسلامى خویش بخشى از موالى عراق را به سمت خویش جذب کرد، کوشید تا حیثیت اجتماعى این قشر را بالا برد. امام در حالى که نیازى به بردگان نداشت، آنها را مى خرید و این خریدن تنها براى آزاد کردن آنها بود. گفته اند امام قریب به صد هزار نفر را آزاد ساخت. بردگان که چنین نیتى از امام مى دیدند، خود را در معرض او مى نهادند تا امام آنها را بخرد. امام سجاد علیه السّلام در هر ماه و روز و سالى به آزادى آنها مى پرداخت؛ به طورى که در شهر مدینه عده زیادى، همچون یک لشکر از موالى آزاد شده، از زن و مرد، به چشم مى خورد که همگى از موالى امام بودند. امام سجاد در پایان هر ماه رمضان بیست نفر از آنها را آزاد مى کرد و هیچ برده اى را بیش از یک سال نگه نمى داشت و حتى پس از آزادى، اموالى هم در اختیار آنها مىگذاشت. در این مدت آنها از نزدیک با امام سجّاد علیه السّلام و شخصیت عظیم علمى و اخلاقى حضرت آشنا مى شدند و طبیعى بود که در قلوب بسیارى از آنها علاقهاى نسبت به امام سجاد علیه السّلام و جریانات شیعى به وجود آید.
آثار بجا مانده از امام سجاد علیه‌السلام
«صحیفه سجادیه» که محققین، اسم آن را «اخت القرآن»، «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» نیز نهاده اند، مشتمل بر ۵۴ دعا از آن حضرت است. دعای بیستم صحیفه مشهور به دعای مکارم الاخلاق و دعای چهل و هفتم مشهور به دعای عرفه از ادعیه مشهور در بین عموم می باشد. این صحیفه در ضمن دعا، معارف اسلام، سیاست اسلام، اخلاق اسلام، اجتماعیات اسلام، حقانیت شیعه، حقانیت اهل بیت علیهم السلام، انتقاد از ظلم و ظالم، سفارش به حق و حقیقت، و بالاخره یک دوره معارف اسلامى را آموزش مى دهد. همچنین صحیفه سجّادیه، یکی از نمادهای عرفانی و زاییده اندیشه های معرفت شناسی امام سجّاد علیه السلام است.
هنگامى که جامعه دچار انحراف شده، روحیه رفاه‌زدگى و دنیاطلبى بر آن غلبه کرده و فساد سیاسى و اخلاقى و اجتماعى آن را در محاصره قرار داده و از نظر سیاسى هیچ روزنهاى براى تنفس وجود نداشت، امام سجّاد علیه السّلام توانست از دعا براى بیان بخشى از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرّکى در جامعه براى توجه به معرفت و عبادت و بندگى خداوند ایجاد کند. گرچه ظاهرا مقصود اصلى در این دعاها، همان معرفت و عبادت بوده، اما با توجه به تعابیرى که وجود دارد، مى توان گفت که مردم مى توانستند از لابلاى این تعبیرات با مفاهیم سیاسى مورد نظر امام سجاد علیه السّلام آشنا شوند. دعاهاى مزبور نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان اهل سنت نیز وجود داشت.[۱۹] و این حاکى از آن است که دعاهاى امام سجاد علیه السّلام در جامعه آن روز نفوذ کرده است. در میان ائمه شیعه، امام سجّاد علیه السّلام بیشتر از همه به ارائه این‌گونه دعاها شهرت دارد.
برخی دیگر از آثار آن حضرت عبارتند از:
- رسالة الحقوق: از دیگر آثار گرانسنگ حضرت سجاد که جامع آداب سلوک فردی و اجتماعی است و محور شرح و بسط زیادی قرار گرفته، رساله حقوق آن حضرت است.
- مناسک حج: یکی دیگر از کتب آن حضرت است که فرزندان آن حضرت این کتاب را نقل کرده اند.
- الجامع فی الفقه: عنوان یکی دیگر از آثار آن حضرت است که ابوحمزه ثمالی نقل کرده است.
- صحیفة الزهد: کتاب دیگری است که توسط ابوحمزه ثمالی نقل شده است.
- کتاب حدیث: کتاب دیگری که توسط داود بن عیسی از آن حضرت نقل شده است.
شهادت امام سجاد علیه‌السلام
مورخین درباره قاتل امام زین العابدین علیه السّلام با هم اختلاف دارند. بعضی معتقدند امام به دست ولید بن عبدالملک، و برخی دیگر معتقدند به دست هشام بن عبدالملک، که برادر خلیفه بود مسموم شد؛ اما به هر حال، او نیز نمی توانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود.
در مورد تاریخ شهادت امام زین العابدین علیه‌السلام نیز گرچه تمامی مورخان و سیره‌نگاران اتفاق دارند که این واقعه در ماه محرم واقع شد، ولی در تعیین روز و سال وقوع آن اتفاق نظر و دیدگاه واحدی وجود ندارد. برخی از آنان، روز دوازدهم محرم، برخی هیجدهم محرم و برخی دیگر بیست و پنجم محرم را روز شهادتش می‌دانند. همچنین درباره سال شهادتش با این که اکثر مورخان، سال ۹۵ را ذکر کرده‌اند، برخی سال ۹۴ قمری را نیز بیان نموده‌اند.[۲۰]
امام سجاد علیه‌السلام در قبرستان بقیع در کنار قبر مطهر عمویش امام حسن علیه‌السلام به خاک سپرده شد.[۲۱]
پانویس
- ↑ تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ،ج۱،ص:۵۳
- ↑ مسند الإمام السجاد(ع)،ج۱،ص:۵-۸
- ↑ تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ،ج۱،ص:۵۳
- ↑ مسند الإمام السجاد(ع)، العطاردی ،ج۱،ص:۱۷۲-۱۷۹
- ↑ رجوع کنید: کتاب شاهدخت والا گُهر شهربانو
- ↑ عیون اخبار الرضا،ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ،ج۱، ص۵۶
- ↑ تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام، ج۱، ص۵۷-۶۱
- ↑ صدوق، علل الشرابع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۰.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۴، ص۹۷۷
- ↑ تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام، ج۱، ص۶۴
- ↑ سوگنامه آل محمد، ص ۳۷۸
- ↑ زندگانی علی بن الحسین، ص ۲۹
- ↑ تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام ، ج۱، ص۲۴۶
- ↑ حلیة الاولیاء، ج ۳، ص ۴۰
- ↑ بحرانی، حلیة الأبرار فی أحوال محمد و آله الأطهار علیهم السلام، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۲۵، ص۲۸۸.
- ↑ رجال طوسی، ص ۸۱-۱۰۲
- ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج ۱۱، ص ۱۹۲، ج ۶، صص ۱۸۶- ۱۷۸، ج ۵، ص ۱۱۳
- ↑ نک: الارشاد، شیخ مفید، ص ۴۹۲؛ کشف الغمه، علی بن عیسی اربلی، ج ۲، ص ۲۵۹؛ روضات الجنات، موسوی خوانساری، ج ۲، ص ۱۳۴؛ دائرة المعارف تشیع، ج ۳، ص ۲۵۲؛ منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۱.
- ↑ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، شیخ مفید، ج۲، ص ۱۳۸
منابع
- بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار علیهم السلام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، ۱۴۱۱ق.
- تحلیلى از زندگانى امام سجاد علیه السلام، باقر شریف قرشى، مترجم محمدرضا عطائى، ناشر: آستان قدس رضوى،۱۳۷۲ ش.
- حیات فکرى و سیاسى ائمه، رسول جعفریان، ناشر: انصاریان، قم،۱۳۸۱ ش.
- مسند الإمام السجاد أبى محمد على بن الحسین علیهما السلام، عزیز الله عطاردى، ناشر: عطارد، تهران، ۱۳۷۹ ش.
- امام سجاد علیه السلام؛ سرچشمه ی کمالات انسانی، محمد محمدی اشتهاردی، قدس، مهر، ۱۳۸۲.
- پیشوایان هدایت "حضرت امام سجاد علیه السلام"، سید منذر حکیم، مترجم: کاظم حاتمی طبری، مجمع جهانی اهل البیت، تهران، ۱۳۸۴.
- دایره المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، شهید سعید محبی، ۱۳۸۳.
- مکارم اخلاق در سیره ی امام سجاد علیه السلام، علی جواهردهی، کیهان، ش۱۹۹۶۸، تیر۱۳۹۰.
| چهارده معصوم علیهم السلام |
| ↓ اسامی ↓ |
|
حضرت محمد صلی الله علیه و آله • حضرت فاطمه سلام الله علیها امام علی علیه السلام • امام حسن علیه السلام • امام حسین علیه السلام • امام سجاد علیه السلام • امام باقر علیه السلام • امام صادق علیه السلام • امام کاظم علیه السلام • امام رضا علیه السلام • امام جواد علیه السلام • امام هادی علیه السلام • امام حسن عسکری علیه السلام • امام زمان عجل الله تعالی فرجه |
| ↓ مفاهیم وابسته ↓ |
| اهل البیت علیهم السلام • عصمت • پنج تن • عترت • سادات • اهل الذکر • اکمال دین • اولی الأمر |
| ↓ آیات و احادیث مرتبط ↓ |
| آیه تطهیر • آیه امامت • آیه اکمال • حدیث ثقلین • حدیث سفینه • حدیث یوم الدار • حدیث طیر مشوی |
