آیه تطهیر: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏نقد)
 
(۲۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
بخش دوم آیه 33 [[سوره احزاب]]/33 به «آیه تطهیر» شهرت یافته است:<ref>تتمة المراجعات، ص ‌7.</ref>  
+
بخش دوم آیه ۳۳ [[سوره احزاب]] که بیانگر [[عصمت]] و [[طهارت]] «[[اهل البیت]]» است، به «آیه تطهیر» شهرت یافته است.<ref>تتمة المراجعات، ص ‌7.</ref> همه مفسران [[شیعه]] و برخی از [[اهل سنت]] بر اساس روایات [[شأن نزول]] این [[آیه]] شریفه معتقدند مقصود از «اهل البیت»، [[خمسه طیبه|خمسه طیّبه]] یعنی [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام]] (صلی الله علیه وآله)، [[امام علی علیه السلام|حضرت على]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]]، [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] (علیهم‌السلام) هستند.
  
−
{{متن قرآن|«انَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا...»}}
+
{{قرآن در قاب|«وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»|آیه=33|سوره=33|ترجمه=و در خانه هایتان قرار و آرام گیرید، و [در میان نامحرمان و کوچه و بازار] مانند زنان دوران جاهلیت پیشین [که برای خودنمایی با زینت و آرایش و بدون پوشش در همه جا ظاهر می شدند] ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید و زکات بدهید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید، جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت [که به روایت شیعه و سنی محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام اند] برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است [از همه گناهان و معاصی] پاک و پاکیزه گرداند.}}
  
 
==اهمیت آیه تطهیر==
 
==اهمیت آیه تطهیر==
−
آیه تطهیر صرف نظر از اینکه در شأن چه کسانی نازل شده باشد گویای فضیلتی بی نظیر برای آن افراد است. به همین جهت مجادله‌هاى كلامى فراوانى پیرامون این آیه شریفه در گرفته است. [[شیعه]] با استناد به متن آیه و نیز روایات شأن نزول برخی از اصول بنیادین مذهب تشیع مانند [[امامت]] و [[عصمت]] [[اهل بیت]] علیهم‌السلام را استوارتر ساخته و در مقابل اهل سنت با مناقشه در تفسیر آیه سعی در بی اثر نمودن تفسیر شیعی از این آیه نموده اند.امامان شیعه همواره به این آیه مباهات کرده و آن را دلیل حقانیت خود می دانستند. امام امیرالمومنین(ع) در [[شورای خلافت|روز شورا]] با توجه به این آیه فرمود: «شما را به خدا قسم مي ‌دهم، آيا در ميان شما کسي هست که آيه تطهير درباره او نازل شده باشد؟؛ آن هنگام که پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم من و فاطمه و حسن و حسين را زير عباي خيبري گردآورد و گفت: خدايا! اين‌ ها اهل بيت من هستند، پس رجس و پليدي را از ايشان دور کن و پاک و مطهرشان گردان. اعضاي شورا همگي جواب دادند: نه!<ref>نور الثقلین, عروسی حویزی,شیخ عبد العلی, بی تا,ج4, ص91</ref>
+
«آیه تطهیر» صرف نظر از اینکه در شأن چه کسانی نازل شده باشد، گویای فضیلتی بی نظیر برای آن افراد است. به همین جهت مجادله‌هاى [[كلام|كلامى]] فراوانى پیرامون این [[آیه]] شریفه در گرفته است. [[شیعه]] با استناد به متن آیه و نیز روایات [[شأن نزول]] برخی از اصول بنیادین مذهب تشیع مانند [[امامت]] و [[عصمت]] [[اهل بیت]] علیهم‌السلام را استوارتر ساخته و در مقابل، [[اهل سنت]] با مناقشه در [[تفسیر]] آیه سعی در بی اثر نمودن تفسیر شیعی از این آیه نموده اند.
−
[[امام مجتبي]](عليه ‌السلام) هم پس از پذيرش [[صلح امام حسن|صلح]] و سازش تحميلي با طاغوت شام، در سخنراني خود در حضور معاويه ضمن برشماري فضايل و کمالات خاندان خود، به اين حادثه تاريخي اشاره کرده است» <ref>امالی, طوسی,محمد بن حسن,ص565</ref>
 
  
−
==مفردات  آیه==
+
[[ائمه اطهار|امامان]] شیعه همواره به این آیه مباهات کرده و آن را دلیل حقانیت خود می دانستند. [[امیرالمؤمنین]] عليه ‌السلام در [[شورای شش نفره خلافت|روز شورا]] با توجه به این آیه فرمود: «شما را به خدا قسم مي ‌دهم، آيا در ميان شما کسي هست که آيه تطهير درباره او نازل شده باشد؟ آن هنگام که [[پيامبر خدا]] (صلي الله عليه وآله)، من و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] و [[امام حسن علیه السلام|حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|حسين]] را زير عباي خيبري گردآورد و گفت: خدايا! اين‌ها اهل بيت من هستند، پس [[رجس]] و پليدي را از ايشان دور کن و پاک و مطهرشان گردان. اعضاي شورا همگي جواب دادند: نه!<ref>نور الثقلین، عروسی حویزی، شیخ عبد العلی، ج4، ص91</ref>
  
−
ابتدا به تبیین مفردات آیه می پردازیم و سپس به مباحث تفسیری مورد اختلاف شیعه و اهل سنت خواهیم پرداخت
+
[[امام حسن]] عليه ‌السلام هم پس از پذيرش [[صلح امام حسن|صلح]]، در سخنراني خود در حضور [[معاويه]] ضمن برشماري فضايل و کمالات خاندان خود، به اين حادثه تاريخي اشاره کرده است».<ref>امالی شیخ طوسی، ص565</ref>
  
−
===إِنَّما===
+
==معنای آیه تطهیر==
−
این آیه با «إِنَّما» كه به تصریح لغویان براى حصر است، آغاز شده و انحصار اراده الهى به آنان را بیان مى‌كند. تقدیم جار و مجرور (عنكم) بر مفعولٌ به (الرجس) و نیز اعراب نصب (أهل‌‌البیت) كه مفید اختصاص است، بر این تأكید مى‌افزاید.
+
کلمات کلیدی «آیه تطهیر» و معنای آن چنین است:
  
−
===یرید===
+
'''إِنَّما:'''
−
واژه «یرید» فعل مضارع است از «أراد» که ثلاثی مجرد آن «رود» است و «رود» به معنای  طلب همراه با اراده و اختیار به کار می رود.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم, حسن مصطفوی, ذیل رود </ref> راغب اصفهاني چـنين مـي‌گويد:«هر گاه گفته شود: اراد الله؛ خدا اراده‌ كرده‌ است، معنايش آن است كه خدا حكم كرده چنين باشد، در حـالي كه چـنين نـبوده است‌».<ref>راغب اصفهاني، مفردات الفاظ القرآن، ص 371‌، تحقيق‌ صفوان‌ عدنان داودي، دارالقلم، دمشق،چاپ اول، 1996 م.</ref>
 
  
−
===الرجس===
+
«إِنَّما» در این آیه به تصریح لغویان براى حصر است، و انحصار [[اراده الهی|اراده الهى]] به افراد مورد نظر را بیان مى‌كند. تقدیم جار و مجرور (عنكم) بر مفعولٌ به (الرجس) و نیز اعراب نصب (أهل‌‌البیت) كه مفید اختصاص است، بر این تأكید مى‌افزاید.
−
رجس به معنای پلیدی است. گاه بر پلیدی ظاهری و مادی اطلاق می شود و گاه در پلیدی معنوی اطلاق می شود و گاه در هر دو به کار می رود.<ref>راغب اصفهانی, المفردات, ص194 </ref>
 
  
−
===اهل البیت===
+
'''یرید:'''
−
واژه اهل در لغت به معنای «انس و قرابت» آمده است<ref>المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص28</ref> و واژه بیت به معنای محل سکونتو جای بیتوته است <ref>المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص68</ref>. اصل «اهل بیت» در لغت به معنای «خویشاوندان فرد» است که با او قرابت و خویشاوندی داشته باشند<ref>المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص33</ref> ولی به طور مطلق در معنای عام تری که شامل تمامی افرادی که در نسب, دین, مسکن , وطن و شهر با فردی شریک باشند نیز استعمال شده است<ref>المفردات, راغب اصفهانی,حسین بن محمد,چاپ اول,تهران,موسسه فرهنگی آرایه,ص39</ref> این واژه در اصطلاح قرآن , حدیث و علم کلام به معنای خانواده پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده است.
 
  
−
===یطهرکم تطهیرا===
+
واژه «یُرید» فعل مضارع است از «أراد» به معنای  طلب همراه با اراده و اختیار به کار می رود.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم, حسن مصطفوی, ذیل رود </ref> [[راغب اصفهانی]] مي‌گويد: «هر گاه گفته شود: اراد الله (خدا اراده‌ كرده‌ است)، معنايش آن است كه خدا حكم كرده چنين باشد، در حالی كه چنين نبوده است‌».<ref>راغب اصفهاني، مفردات الفاظ القرآن، ص 371‌، تحقيق‌ صفوان‌ عدنان داودي، دارالقلم، دمشق،چاپ اول، 1996 م.</ref>
−
خـليل بـن‌ احمد الفراهيدي مي‌نويسد: «تطهّر‌ (به‌ معنايي) پاكي و تنزه و خويشتن داري‌ از‌ گناه و معصيت است.»<ref>خليل بن‌ احمد‌ الفراهيدي، كتاب العـين، ج 2، ص 97، انـتشارات اسـوه، قم، چاپ اول، 1414 هـ.</ref> راغـب اصـفهاني در مـفردات خود چنين مي‌نويسد: «طهارت دو گونه‌ است‌: طهارت و پاكي جسم، و طهارت و پاكي‌ نفس‌ كه‌ عامة آيات قرآن‌ كريم‌ بـر اين دو مـعنا‌ حـمل‌ مي‌شود.» <ref>مفردات‌ الفاظ‌ القرآن‌، ص 525.</ref> لمة «تطهيراً» كه در پايان آيه تطهير به صورت مصدر ذكر‌ شده‌، طبق قواعد زبـان عـربي بيان كننده‌ نوعي‌ تأكيد است‌ و به‌ تطهير‌ اهل بيت (ع) مربوط مي‌شود‌. بنابر اين، منظور از «يُطهركُمْ تَطْهِيراً» در آية مـورد بـحث، تطهير جسمي‌و روحي كامل اهل‌ بيت‌(ع) مورد خطاب است.
 
  
−
==مضمون آیه==
+
در اینکه آیا [[اراده الهی|اراده خداوند]] (یُریدُ‌اللّهُ‌...) که در این آیه مطرح شده، [[اراده تکوینی]] است یا [[اراده تشریعی]]، اختلاف است. اراده تکوینی اراده‌ای است كه به فعل خود‌ [[خداوند]] تعلق می گیرد، بنابراین تخلف از آن امکان ندارد و تحقق آن حتمی است. در [[قرآن کریم]] اراده تکوینی خداوند اینگونه توصیف می شود: {{متن قرآن|«إِذَا أَرَادَ شَیئًا أَن یَقولَ لهُ كُن فَیَكون»}}.<ref>([[سوره یس]]/36،82)</ref> اما اراده تشریعى خداوند اراده‌ای است که به فعل بندگان تعلق می‌گیرد. بنابراین تحقق آن حتمی نیست؛ مانند اراده و خواست خداوند در انجام [[واجب|واجبات]] و پرهیز از [[حرام|محرمات]] كه ممكن است در موارد فراوانى محقق نشود.
−
این آیه شریفه بیان می کند که اراده خداوند بر این امر تعلق گرفته است که اهلبیت [[پیامبر صلی الله علیه و آله]] از هر رجس و پلیدی پاک باشند. تعبیر «یُطهِّركُم» در پى «لِیُذهِبَ عَنكُم الرِّجسَ» تأكیدى بر طهارت و پاكیزگى به دنبال دور شدن پلیدى‌ها است و «تَطهِیرًا» كه مفعول مطلق است نیز تأكیدى دیگر براى طهارت به شمار مى‌رود. «الرِجسَ» كه با الف و لام جنس است، هر گونه پلیدى فكرى و عملى اعم از شرك، كفر، نفاق و جهل و گناه را دربر مى‌گیرد.<ref> المیزان، ج‌ 16، ص‌ 312.</ref> اما چنانکه بیان شد شیعه و اهل سنت در تفسیر این آیه اختلاف کرده اند این اختلاف عمدتاً پیرامون دو مبحث است.
 
−
#اینکه آیا اراده خداوند (یُریدُ‌اللّهُ‌...)که در این آیه مطرح شده [[اراده تکوینی]] است یا [[اراده تشریعی]]  
 
−
#اینکه مصادیق اهل بیت در این آیه چه کسانی هستند؟
 
−
در ادامه به بررسی این دو مطلب خواهیم پرداخت.
 
  
−
==اراده تکوینی یا تشریعی==
+
اگر [[اراده الهی|اراده خداوند]] در این آیه تکوینی باشد، معنای آیه آن است که خداوند خود [[اهل بیت]] پیامبر علیهم السلام را از هر رجس و پلیدی پاک و طاهر نموده است و این امر قطعاً محقق شده است.<ref>البته اراده تكوینى با جبر ملازم نیست زیرا اراده تكوینى خدا بر آن‌چه در عالم تحقق یافته است و مى‌یابد، تعلق مى‌گیرد؛ چه از مسیر انتخاب فاعل مختار و چه از طریق فاعل‌هاى جبرى و طبیعى باشد و اهل بیت علیهم‌السلام به دلیل شایستگى ذاتى و اكتسابى در عین قدرت و اختیار براى گناه كردن به اختیار خودشان گناه نمى‌كنند.(تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج‌17، ص‌292)</ref> ولی اگر اراده تشریعی باشد معنای آیه آن است که خداوند اراده نموده است که اهل بیت علیهم السلام با انجام طاعات و عبادات و ترک محرمات از هر رجس و پلیدی پاک گردند.
−
ارادة تكويني اراده ای است كه به فـعل خـود‌ خداوند تعلق می گیرد، بنابراین تخلف از آن امکان ندارد و تحقق آن حتمی است. مانند این ‌كه خداوند اراده كرد آتش بر ابراهیم علیه‌السلام سرد و بى‌ضرر شود و ‌این اراده بى‌درنگ محقق شد. رد قرآن کریم اراده تکوینی خداوند اینگونه توصیف می شود: {{متن قرآن|««إِذَا أَرَادَ شَیئًا أَن یَقولَ لهُ كُن فَیَكون»»}}<ref>([[سوره یس]]/36،82)</ref>  
 
  
−
اراده تشریعى خداوند اراده ای است که به فعل بندگان تعلق می گیرد. بنابراین تحقق آن حتمی نیست؛ مانند اراده و خواست خداوند در انجام واجبات و پرهیز از محرمات كه ممكن است در موارد فراوانى محقق نشود.
+
علمای [[شیعه]] تکوینی بودن اراده خداوند در این آیه را به دلایل زیر محرز می‌دانند:
  
−
اگر اراده خداوند در این آیه تکوینی باشد معنای آیه آن است که خداوند خود اهل بیت پیامبر علیهم السلام را از هر رجس و پلیدی پاک و طاهر نموده است و این امر قطعاً محقق شده است <ref>البته اراده تكوینى با جبر ملازم نیست زیرا اراده تكوینى خدا بر آن‌چه در عالم تحقق یافته است و مى‌یابد، تعلق مى‌گیرد؛ چه از مسیر انتخاب فاعل مختار و چه از طریق فاعل‌هاى جبرى و طبیعى باشد و اهل بیت علیهم‌السلام به دلیل شایستگى ذاتى و اكتسابى در عین قدرت و اختیار براى گناه كردن به اختیار خودشان گناه نمى‌كنند.(تفسیر نمونه، آیه الله مکارم شیرازی, ج‌ 17، ص‌ 292)</ref>و اگر اراده تشریعی باشد معنای آیه آن است که خداوند اراده نموده است که اهل بیت علیهم السلام با انجام طاعات و عبادات و ترک محرمات از هر رجس و پلیدی پاک گردند.
+
*اراده تشریعى خداوند -مبنى بر دور بودن از پلیدى‌ها و پاكیزگى انسان‌ها با انجام تكالیف- به اهل بیت پیامبر اختصاص ندارد، بلكه خداوند اراده كرده است همه انسان‌ها از پلیدى‌ها بر حذر و به [[طهارت]] و پاكیزگى متصف باشند؛ چنان‌كه در دستور به [[غسل]] و [[وضو]] مى‌فرماید: خداوند به این وسیله مى‌خواهد شما مسلمانان را پاك كند: {{متن قرآن|«مَا یُریدُ اللّهُ لِیَجعلَ عَلیكُم مِن حَرج ولكِن یُریدُ لِیُطهِّرَكُم...»}}.([[سوره مائده]]/5‌،6)<ref>المیزان، ج‌ 16، ص‌ 310.</ref>
 +
*قرینه دیگرى كه اراده تكوینى در این آیه را نشان مى‌دهد، این است كه به استناد روایات فراوانى كه در [[شأن نزول]] خواهد آمد، این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت است و اگر اراده صرفاً تشریعى باشد، دیگر منقبتى نخواهد بود، زیرا این اراده براى همه وجود دارد.<ref> مجمع البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 560‌.</ref>
  
−
حال آیا اراده خداوند رد این آیه تکوینی است یا تشریعی؟ اراده در این آیه تكوینى است نه تشریعى؛ یعنى خداوند اراده كرده كه اهل بیت پیامبر از هر گونه پلیدى دور باشند و آنان را پاك و پاكیزه قرار داده است و در پى این اراده، دورى از آلودگى‌ها و صفت طهارت براى آنان تحقق یافته است؛ تکوینی بودن اراده خداوند در این آیه به چند دلیل محرز است
+
'''الرجس:'''
−
#اراده تشریعى خداوند مبنى بر دور بودن از پلیدى‌ها و پاكیزگى انسان‌ها با انجام تكالیف به اهل بیت پیامبر اختصاص ندارد بلكه خداوند اراده كرده است همه انسان‌ها از پلیدى‌ها بر حذر و به طهارت و پاكیزگى متصف باشند؛ چنان‌ كه در دستور به [[غسل]] و [[وضو]] مى‌فرماید: خداوند به این وسیله مى‌خواهد شما مسلمانان را پاك كند: {{متن قرآن|«مَا یُریدُ اللّهُ لِیَجعلَ عَلیكُم مِن حَرج ولكِن یُریدُ لِیُطهِّرَكُم...»}}.([[سوره مائده]]/5‌،6)<ref>المیزان، ج‌ 16، ص‌ 310.</ref>
 
−
#قرینه دیگرى كه اراده تكوینى در این آیه را نشان مى‌دهد، این است كه به استناد روایات فراوانى كه در شأن نزول خواهد آمد، این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت است و اگر اراده صرفاً تشریعى باشد، دیگر منقبتى نخواهد بود زیرا این اراده براى همه وجود دارد؛<ref> مجمع البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 560‌.</ref> 
 
  
−
==اهلبیت در این آیه چه کسانی هستند==
+
[[رجس|رِجس]] به معنای پلیدی است؛ گاه بر پلیدی ظاهری و مادی و گاه در پلیدی معنوی اطلاق می شود و گاه در هر دو به کار می رود.<ref>راغب اصفهانی, المفردات, ص194 </ref>
−
در این كه اهل بیت چه كسانى هستند آراء مختلفی وجود دارد: همه مفسران شیعه<ref>به عنوان نمونه:المیزان فی تفسیر القرآن, سید محمد حسین طباطبایی,ج16,ص484؛مجمع البیان فی تفسیر القرآن, طبرسی, فضل بن حسن,ج7 ص559 و ج8 ص 357؛ تفسیر نمونه, مکارم شیرازی و همکاران, ج17 ص 316 تا 326 و... </ref> و برخی از مفسران اهل سنت<ref>مانند ابوحیان اندلسی, رک:بیات,محمد حسین, «بررسی و نقد دیدگاه ابن عربی در باب امامت و خلافت», مجله سراج منیر,سال دوم شماره 5,ص55 </ref>  معتقدند مقصود از اهل البیت علیهم‌السلام؛ خمسه طیبه یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله، على، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام هستند. اما آنچه در میان اهل سنت شهرت دارد، این است كه اهل بیت افزون بر این پنج نفر شامل همسران پیامبر صلی الله علیه و آله نیز مى‌شود.<ref>  به عنوان نمونه: التفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب, فخر رازی, ج9 ص 168؛ در المنثور,سیوطی, ج6 ص 62 و 603؛الجامع لاحکام القرآن, قرطبی, محمد بن احمد,ج4 ص 182 و... </ref>. اقوال غیر مشهوری نیز در این مورد وجود دارد مانند اینکه آیه تنها درباره همسران پیامبر(ص) نازل شده است این قول به عكرمه نسبت داده می شود<ref>مجمع البیان،طبرسی, فضل بن حسن, ج‌ 8‌، ص‌ 559‌</ref>  
 
  
−
از آنجا که روایات نقش کلیدی در آشکار نمودن قول صحیح دارند ابتدا به بررسی و روایات ناظر به این آیه شریفه می پردازیم:  
+
'''اهل البیت:'''
  
−
==روایات مرتبط با آیه تطهیر==
+
واژه اهل در لغت به معنای «انس و قرابت» آمده است<ref>المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص28</ref> و واژه بیت به معنای محل سکونت و جای بیتوته است.<ref>المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص68</ref> اصل «اهل بیت» در لغت به معنای «خویشاوندان فرد» است که با او قرابت و خویشاوندی داشته باشند<ref>المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص33</ref> ولی به طور مطلق، در معنای عام تری که شامل تمامی افرادی که در نسب، دین، مسکن، وطن و شهر با فردی شریک باشند نیز استعمال شده است.<ref>المفردات, راغب اصفهانی,حسین بن محمد,چاپ اول,تهران,موسسه فرهنگی آرایه,ص39</ref> این واژه در اصطلاح [[قرآن]]، [[حدیث]] و علم [[کلام]] به معنای خانواده [[پیامبر اسلام]] (صلي الله عليه وآله) آمده است.
−
اگر به منابع تفسيري و حديثي فريقين نگاه كنـيم‌، خـواهيم‌ ديد‌ كه تـعداد قابل توجهي از روايات مربوط به آية تطهير دربارة اختصاص آيه به‌ اصحاب کساء می باشد. بر اساس اين روايات متواتر و صحيح، آية‌ تطهير‌ در‌ اواخر زندگي پيامبر اسلام و در خانة ام المؤمنين، ام سلمه(ره) نازل شـد. حسكانى در شواهدالتنزیل، بیش از صد و سى [[حدیث]] در این زمینه نقل كرده است.<ref> شواهد التنزیل، ج‌ 2، ص‌ 33 ـ 139.</ref> در مضمون بسیارى از این [[احادیث]] آمده است كه پیامبر صلی الله علیه و آله؛ على، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام را زیر كسا (پوششى) قرار داد و آیه تطهیر نازل شد؛<ref> صحیح مسلم، ج ‌8‌، ص‌ 276؛ جامع‌البیان، مج‌ 12، ج‌ 22، ص‌ 12.</ref> البته در برخى از این احادیث آمده است كه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله پس از نزول آیه آنان را جمع كرد و بر آنان كسایى قرار داد و فرمود: اللّهم هؤلاء اهل بیتى. این روایات به حدیث كسا شهرت یافته‌اند.<ref> سنن ترمذى، ج‌ 6‌، ص‌ 289؛ مجمع البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 559‌.</ref>
 
−
عـلامه سـيد محمد حسين طباطبايي‌ در‌ اين باره مي‌نويسد : اين روايات بسيار و بيش از هفتاد حديث است. بيشتر‌ آنها‌ از طريق اهل سنت نقل شده كه‌ اين‌ خود‌ بيشتر از چيزي است كه از طريق‌ شيعه‌ روايت شده است. اهل سنت آن را تـقريباً از چـهل طريق و شيعه آن‌ را‌ از بيش از سي طريق‌ نقل‌ كرده است‌..‌<ref> الميزان‌ في‌ تفسير القرآن، ج 16، ص311</ref> سـيد هـاشم بن سليمان البحراني (م 1107 هـ) در كتاب [[غاية المرام‌ و حجة‌ الخصام]] در خصوص اختصاص‌ آية‌ تطهير بـه پنـج تـن آل عبا (ع) حدود هشتاد حديث و روايات نقل مي‌كند كه 41 حديث آن از طريق برادران اهل سنت و 34 حديث آن از طريق مـذهب اهـل بيت (ع) مي‌باشد‌.<ref>البحراني، سيد هاشم، غاية المرام‌، ج 3، ص 173‌ ـ 211، تحقيق سـيد عـلي عاشور، مؤسسة‌ التاريخ‌ العربي‌، بيروت‌، چـاپ‌ اول، 2001 م.</ref> همچنین ابوبكر احمد بن موسي ابـن مـردويه (م 410 هــ) مي‌گويد: «به بيش از صد طريق روايت رسيده است كه آيه (تطهير) دربارة محمد‌، علي‌، فـاطمه، حـسن، حـسين (ع) (نازل شده) است.»<ref>احمد بن موسي ابن‌ مـردويه‌، مـناقب عـلي بن ابي طـالب (ع)، ص 301، شـماره 475، جمع و ترتيب: عبدالرزاق مـحمد حـسين‌ حرز‌ الدين، دار الحديث، قم، چاپ‌ اول‌، 1422‌ هـ.</ref>  مجموعه روایاتی که می توان دراین مسئله به آنها استناد کرد را می توان به چند دسته کلی تقسیم نمود:
 
−
#روايات مربوط به‌ شأن نزول آية تطهير؛
 
−
# رواياتي كه آية تطهير را به خمسه طیبه مرتبط مـي‌سازد؛
 
−
# روايات تـسليم (سلام دادن) پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله  به خمسه طیبه
 
−
# رواياتـي كه بر عـصمت خمسه طیبه دلالت دارد‌؛
 
−
#احتجاج‌ كنندگان به آية تطهير دربارة فـضيلت اهـل بيت (ع).
 
  
−
=== بخش اول: روايات مربوط به شأن نزول آية تطهير===
+
'''یطهّرکم تطهیرا:'''
−
بر اساس تعدادي از روايات كه از طريق مذهب اهـل بـيت و اهل سنت نقل شده‌ است‌، آية تـطهير دربارة پنج تن آل عـبا (ع) و يا خـمسة طيبه (ع) نازل شده است.
 
  
−
==== منابع شیعی ====
+
[[خلیل بن احمد فراهیدی|خلیل بن‌ احمد فراهیدی]] مي‌نويسد: «تطهّر‌ (به‌ معنايي) پاكي و تنزه و خويشتن داري‌ از‌ گناه و معصيت است.»<ref>خليل بن‌ احمد‌ الفراهيدي، كتاب العين، ج 2، ص 97، انتشارات اسوه، قم، چاپ اول، 1414 ه.</ref> راغب اصفهاني در [[المفردات فی غریب القرآن (کتاب)|مفردات]] خود چنين مي‌نويسد: «طهارت دو گونه‌ است‌: طهارت و پاكي جسم، و طهارت و پاكي‌ نفس‌ كه‌ عامه آيات قرآن‌ كريم‌ بر اين دو معنا‌ حمل‌ مي‌شود.»<ref>مفردات‌ الفاظ‌ القرآن‌، ص 525.</ref> کلمه «تطهيراً» كه در پايان آيه تطهير به صورت مصدر ذكر‌ شده‌، طبق قواعد زبان عربي بيان كننده‌ نوعي‌ تأكيد است‌ و به‌ تطهير‌ [[اهل البیت|اهل بيت]] (ع) مربوط مي‌شود‌. بنابر اين، منظور از «يُطهركُمْ تَطْهِيراً» در آيه مورد بحث، تطهير جسمي‌ و روحي كامل اهل‌ بيت‌(ع) مورد خطاب است.
−
# ابوجعفر محمد بن يعقوب بن اسحاق كليني (ره) در‌ حديثي‌ صـحيح چـنان نقل مي‌كند كه حضرت امام صـادق (ع) فـرمود: اگـر پيامـبر خـدا (ص) سـاكت نـشسته‌، اهل‌ بيت‌ خـود را مـشخص نمي‌كرد، خاندان فلان و خاندان فلان آن را‌ براي خود ادعا مي‌كرد؛ ولي خداوند ـ عزوجل ـ در كتاب خود جهت تصديق پيامـبرش (ص) آية تـطهير را نـازل فرمود‌: «همانا‌ خدا‌ فقط مي‌خواهد پليدي و گناه را از شـما اهـل بـيت دور كنـد‌ و كامـلاً‌ شـما را پاك سازد.» (در آن هنگام) علي، حسن، حسين و فاطمه (ع) حضور داشتند. پيامبر اكرم (ص) آنها‌ را‌ در‌ خانة ام سلمه زير «كساء» قرار داد و سپس گفت: خدايا، همانا براي‌ هر‌ پيامبري‌ اهلي و خانداني است و اينان اهل بـيت و خاندان من هستند. ام سلمه گفت: آيا من‌ از‌ اهل‌ بيت تو نيستم؟ پيامبر (ص) فرمود: تو بر خير هستي ولي اينان اهل بيت و خاندان من‌ اند‌. كليني، مـحمد بـن يعقوب، الاصول من الكافي، ج 1، ص 286 ـ 287‌؛ مجلسي‌، محمد‌ باقر، بحار الانوار، ج 35، ص 211.
 
−
# ابو جعفر محمد بن حسن طوسي (ره) از حضرت امام رضـا (ع) و آن حـضرت‌ از‌ پدران‌ گرانقدرش و امام زين العابدين (ع) چنين نقل مي‌كند: ام‌ سلمه‌ مي‌گويد‌: اين آيه در خانة من و در روز مربوط به من نازل شد‌. هنگام‌ نزول آن، پيامبر خدا (ص) نزد من بود. آن حضرت (ص) عـلي، فـاطمه، حسن و حسين را فراخواند و جـبرئيل‌ (هـم‌) آمد، سپس عباي فدكي را بر روي آنها كشيد و گفت: خدايا، اينان‌ اهل‌ بيت من هستند. خدايا، پليدي و گناه را‌ از‌ آنان‌ دور كن و آنها را كاملاً پاك ساز‌. ام‌ سلمه مي‌گويد: گفتم: اي پيامبر خدا، من نيز از اهل بـيت تـو هستم‌، و آمدم‌ تا همراه آنها (زير عبا‌) بروم‌. اما پيامبر‌ اكرم‌ (ص) فرمود‌: اي ام سلمه، تو در جاي‌ خود‌ باش. همانا تو بر خير و نيكي هستي؛ تو از همسران پيامبر خدا‌ هستي‌. شيخ‌ طوسي‌، الامالي‌، ص 368‌ و 783‌؛ غاية‌ المرام، ج 3، ص 201.
 
−
در منابع شیعی بسیار دیگری روايات و احاديث مـربوط بـه شأن‌ نـزول آية تطهير بیان شده است. <ref> الـأمالي، شيخ طوسي (385 ـ 460 هـ)، ص 248، حديث 438، و ص 263، حديث 482‌، و ص 368‌، حديث 783؛ الـأمالي، شيخ صـدوق‌ (305‌ ـ 381‌ هـ) ص 381، حديث‌ 4؛ الخصال‌، شيخ صدوق، ص 403، حديث‌ 113‌، و ص 580، حديث 1؛ تفسير الفرات الكوفي، فـرات بـن ابـراهيم الكوفي، ص 336، حديث 457؛ تأويل الـآيات‌ الظاهرة‌، سيد شرف الدين الاستر آبادي، ص 451‌؛ غاية‌ المرام و حجة‌ الخصام‌، سيد‌ هاشم البحراني، ج 3، ص 201، حـديث‌ ‌ ‌21، و ج 3، ص 206، ح 26، ج 3، ص 208، حـديث 27؛ كفاية الاثر، علي بن محمد القمي‌الرازي، ص 66 و ص 156؛ تفسير‌ القمي‌، علي بن ابراهيم القمي، ج 2، ص 193؛ تـفسير‌ كنـز‌ الدقـائق‌ و بحر‌ الغرائب‌، محمد بن محمد‌ رضا‌ المشهدي القمي، ج 10، ص 374 و ص 377 ـ 378؛ تفسير الصافي، مولي محسن فيض كاشاني، ج 4، ص 187؛ تـفسير‌ نور‌ الثقلين‌، عبد علي بن جمعة الحويزي، ج 4، ص 270 حديث‌ 84‌، و 273‌، حديث‌ 94‌؛‌ علل الشرائع، شيخ صـدوق، ص 205، حديث 1 و ...</ref>
 
  
−
==== منابع اهل سـنت ====
+
بنابراین این آیه شریفه بیان می کند که اراده خداوند بر این امر تعلق گرفته است که «اهل بیت» پیامبر صلی الله علیه وآله از هر [[رجس]] و پلیدی پاک باشند. تعبیر «یُطهِّركُم» در پى «{{متن قرآن|لِیُذهِبَ عَنكُم الرِّجسَ}}» تأكیدى بر طهارت و پاكیزگى به دنبال دور شدن پلیدى‌ها است، و «تَطهِیرًا» كه مفعول مطلق است نیز تأكیدى دیگر براى طهارت به شمار مى‌رود. «الرِجسَ» كه با الف و لام جنس است، هر گونه پلیدى فكرى و عملى اعم از [[شرک]]، [[كفر]]، [[نفاق]] و [[جهل]] و [[گناه]] را دربر مى‌گیرد.<ref> المیزان، ج‌ 16، ص‌ 312.</ref>
−
# ابـو جعفر محمد بن جرير طبري در تفسير خود چنين نقل مي‌كند: از ابو سعيد خدري نقل شده است كه گفت: پيامبر خدا (ص) فرمود: اين آيه دربارة پنج تن نازل شده است كه عبارتند از: من‌ و عـلي‌ و حـسن و حسين و فاطمه ـ رضي الله عنهم ـ<ref> جامع البـيان عـن تـأويل آي القرآن، ج 12، جزء 22، ص 6؛ رازي، ابن ابي حاتم، تفسير القـرآن العـظيم، ج 9، ص 3131، حـديث 17673؛ ابـن كثـير، تـفسير القرآن العظيم‌، ج 3، ص 494؛ نيشابوري، علي بن احمد، اسباب النزول، ص 295؛ سيوطي، جلال الدين، الدرالمنثور في التفسير المأثور،‌ج 6، ص 604. </ref>
+
==مصادیق اهل بیت در آیه تطهیر==
−
# ابو عبدالله حاكم نيشابوري چنين نقل مي‌كند:ام‌ سلمه (رض) مي‌گويد: اين‌ آيه‌ در خانة من نازل شد و پيامبر خدا (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين ـ رضوان الله عـليهم اجـمعين ـ را نزد خود فرا خواند و چنين گفت: خدايا، اينان اهل بيت من اند. <ref> نيشابوري، ابو عبدالله حاكم، المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، دار المعرفة، بيروت، بي‌ تا‌. </ref> حاكم‌ نيشابوري‌ در ذيل اين حديث شريف چنين مي‌گويد:اين حديث با شـرط بـخاري (بـراي صحت حديث) موافق و صحيح اسـت؛ ولي وي آن را‌ نـياورده است‌. <ref> نيشابوري، ابو عبدالله حاكم، المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، دار المعرفة، بيروت، بي‌ تا‌. </ref> گفتني است كه در منابع  فراوان دیگری که همگی از منابع معروف اهل سنت به شمار مي‌آيند، تقريباً‌ همين مضمون ياد شده در خصوص نزول آية تطهير و اختصاص آن بـه‌ پنـج‌ تن آل عبا (ع) موجود است<ref> جامع البيان عن تـأويل آي القـرآن، طبري (م310 هـ)، ج 12، جزء 22‌، ص 6 ـ 8؛‌‌تفسير‌ القرآن العظيم، ابن ابي حاتم (م 327 هـ)، ج 9، ص 3132، حديث 17677 و ؛ 17679 تفسير القرآن‌ العظيم‌، ابن‌ كثير الدمشقي (م 774 هـ)، ج3، ص494؛. اسـباب النـزول، الواحـدي النيشابوري (م 468 هـ)، ص 295؛ سنن الترمذي، محمد‌ بن عيسي الترمذي (209 ـ 297 هـ)، ج 5، ص 663، ح 3787 و ج 5، ص 351، ح 3205؛ الدر المـنشور في‌ التفسير المأثور، جلال الدين‌ سيوطي‌ (م 911 هـ)، ج 6، ص 603 و 604؛ المستدرك علي الصحيحين، حاكم نيشابوري (م 405 هـ)، ج 3، ص 147، و ج 2، ص 416؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، حـاكم حـسكاني (م 471 هــ)، ج 2، ص 21، حديث 655، و ص 22، حديث 657؛ مناقب علي بن ابي‌ طالب (ع)، علي بن محمد بـن مـغازلي شافعي (م 483 هـ)، ص 304، ح 348؛ خصائص اميرالمؤمنين (ع)، احمد بن شعيب النسائي (215 ـ 303 هـ)، ص 33 ـ 35، ح 11؛ مناقب علي بن ابي طالب (ع)، احمد‌ بـن‌ مـوسي ابـن مردويه (م 410 هـ)، ص 303، ح 483؛ المناقب، الموفق بن احمد المكي الخوارزمي (م 568 هـ)، ص 61، ح 30 و ...</ref>
+
در این كه مصادیق «اهل بیت» در «آیه تطهیر» چه كسانى هستند، آراء مختلفی وجود دارد؛ همه مفسران [[شیعه]]<ref>به عنوان نمونه:المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایی، ج16، ص484؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، فضل بن حسن، ج7، ص559 و ج8، ص 357؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و همکاران، ج17 ص 316 تا 326 و... </ref> و برخی از مفسران [[اهل سنت]]<ref>مانند ابوحیان اندلسی، رک:بیات،محمد حسین، «بررسی و نقد دیدگاه ابن عربی در باب امامت و خلافت»، مجله سراج منیر، سال دوم، شماره 5، ص55 </ref> معتقدند مقصود از «[[اهل البیت]]»، [[خمسه طیبه|خمسه طیّبه]] یعنی [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله، [[امام علی علیه السلام|على]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]]، [[امام حسن علیه السلام|حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|حسین]] علیهم‌السلام هستند. اما آنچه در میان اهل سنت شهرت دارد، این است كه اهل بیت افزون بر این پنج نفر، شامل همسران پیامبر صلی الله علیه وآله نیز مى‌شود.<ref>  به عنوان نمونه: التفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج9، ص 168؛ در المنثور، سیوطی، ج6، ص62 و 603؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی، محمد بن احمد، ج4، ص182 و... </ref> اقوال غیر مشهوری نیز در این مورد وجود دارد مانند اینکه آیه تنها درباره همسران پیامبر(ص) نازل شده است؛ این قول به عكرمه نسبت داده می شود.<ref>مجمع البیان، طبرسی، فضل بن حسن، ج‌8‌، ص‌559‌</ref>  
  
−
===بخش دوم: رواياتـي كه آيه تطهير را به اهل‌ بيت‌ (ع) مرتبط‌ مي‌سازد===
+
از آنجا که روایات نقش کلیدی در آشکار نمودن قول صحیح دارند، ابتدا به بررسی و روایات ناظر به این آیه شریفه می پردازیم.  
−
در بخش ديگري از احاديث، بدون اشاره و تـصريح بـه‌ شـأن نزول آية تطهير، صرفاً بر اختصاص آية تطهير به این پنج تن  تأكيد مي‌شود. در اينجا تعدادي از‌ اين‌ رواياتـ‌ را از مـنابع فـريقين ارائه مي‌دهيم:
 
  
−
==== منابع شیعی ====
+
تعداد قابل توجهي از روايات مربوط به آيه تطهير، درباره اختصاص آيه به‌ [[اصحاب کسا|اصحاب کساء]] می باشد. بر اساس اين روايات [[متواتر]] و [[حدیث صحیح|صحيح]]، آيه تطهير‌ در‌ اواخر زندگي پيامبر اسلام و در خانه [[ام سلمه]] نازل شد. حسكانى در [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهدالتنزیل]]، بیش از صد و سى [[حدیث]] در این زمینه نقل كرده است.<ref> شواهد التنزیل، ج‌ 2، ص‌ 33  139.</ref> در مضمون بسیارى از این احادیث آمده است كه [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله على، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام را زیر كسا (پوششى) قرار داد و آیه تطهیر نازل شد؛<ref> صحیح مسلم، ج ‌8‌، ص‌ 276؛ جامع‌البیان، مج‌ 12، ج‌ 22، ص‌ 12.</ref> البته در برخى از این احادیث آمده است كه [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله پس از نزول آیه آنان را جمع كرد و بر آنان كسایى قرار داد و فرمود: اللّهم هؤلاء اهل بیتى. این روایات به [[حدیث کساء|حدیث كساء]] شهرت یافته‌اند.<ref> سنن ترمذى، ج‌ 6‌، ص‌ 289؛ مجمع البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 559‌.</ref>
−
#تميمي‌نقل مـي‌كند: نـزد عايشه رفتم و او‌ براي‌ من‌ چنان نقل كرد كه (روزي) پيامبر اكرم (ص) را ديده است كه علي، فاطمه، حسن‌ و حـسين‌ (ع) را‌ فـرا خواند و سپس گفت: خدايا، اينان اهل بـيت مـن انـد، رجس و پليدي را از‌ آنها‌ دور كن و آنها را كاملاً پاك گردان. <ref>شـيخ صدوق، الـأمالي، ص 382، حديث 5، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ پنجم،1990 م.     </ref>
+
−
# عبد الرحـمن‌ بـن‌ ابي‌ ليلي انصاري از پدرش نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) خطاب به علي (ع) فرمود: من نخستين‌ كسـي‌ هـستم كه وارد بهشت مي‌شوم و تو بعد از من داخـل آن مي‌شوي‌ و حسن‌ و حسين‌ و فـاطمه (پس از تـو وارد آن مي‌شوند). خدايا، همانا آنها اهـل (بـيت) من اند، رجس‌ و پليدي‌ را‌ از آنان دور كن و آنها را كاملاً پاك گردان. <ref> شيخ طوسي، الـأمالي، ص 351 ـ 352، حديث 726، مؤسسة البعثة دار الثقافة، قم، چاپ‌ اول‌، 1414 هـ. و نيز نگاه كنيد: شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 179، ح 5404؛ مجلسي، بحار الانـوار، ج 35، ص 210، ح 11.    </ref>
+
[[علامه طباطبایی]] در‌ اين باره مي‌نويسد: اين روايات بسيار و بيش از هفتاد حديث است. بيشتر‌ آنها‌ از طريق [[اهل سنت]] نقل شده كه‌ اين‌ خود‌ بيشتر از چيزي است كه از طريق‌ [[شيعه‌]] روايت شده است. اهل سنت آن را تقريباً از چهل طريق و شيعه آن‌ را‌ از بيش از سي طريق‌ نقل‌ كرده است‌.<ref> الميزان‌ في‌ تفسير القرآن، ج 16، ص311</ref> [[سید هاشم بحرانی]] (م 1107 ه) در كتاب [[غایة المرام (کتاب)|غاية المرام‌ و حجة‌ الخصام]] در خصوص اختصاص‌ آيه تطهير به [[پنج تن]] آل عبا (ع) حدود هشتاد حديث نقل مي‌كند كه 41 حديث آن از طريق اهل سنت و 34 حديث آن از طريق مذهب شیعه مي‌باشد‌.<ref>البحراني، سيد هاشم، غاية المرام‌، ج 3، ص 173‌  211، تحقيق سيد علي عاشور، مؤسسة‌ التاريخ‌ العربي‌، بيروت‌، چاپ‌ اول، 2001 م.</ref> همچنین [[ابن مردویه اصفهانی|احمد بن مردویه]] (م 410 ه) مي‌گويد: «به بيش از صد طريق روايت رسيده است كه آيه (تطهير) درباره محمد‌، علي‌، فاطمه، حسن، حسين (ع) (نازل شده) است.»<ref>احمد بن موسي ابن‌ مردويه‌، مناقب علي بن ابي طالب (ع)، ص 301، شماره 475، جمع و ترتيب: عبدالرزاق محمد حسين‌ حرز‌ الدين، دار الحديث، قم، چاپ‌ اول‌، 1422‌ ه.</ref> مجموعه روایاتی که می توان در این مسئله به آنها استناد کرد را می توان به چند دسته کلی تقسیم نمود:
  
−
==== منابع اهل سنّت ====
+
*روايات مربوط به‌ [[شأن نزول]] آيه تطهير؛
−
#ام سلمه‌ مي‌گويد‌: پيامبر‌ اكرم (ص) بـر حـسن، حسين، علي و فاطمه كسايي‌ پوشاند‌. سـپس گـفت: خدايا، اينـان اهـل بـيت و خواص  من هستند، پليدي را از آنـان‌ دور‌ كن و آنها را كاملاً پاك‌ گردان‌. ام سلمه‌ گفت‌: اي‌ پيامبر خدا، آيا من نيز با‌ آنها‌ هستم؟ حضرت (ص) فرمود: همانا تـو بـر خير و نيكي هستي. <ref>  التـرمذي، سنن الترمذي‌، ج 5، ص 699‌، ح 3871، داراحياء التراث العربي، بيروت‌، بي‌ تا.</ref> ابو عيسي مـحمد بـن‌ عـيسي‌ تـرمذي در ذيل اين حـديث مي‌نويسد‌: ‌ اين حديث حسن است و آن بهترين حديثي است كه در اين باب (باب‌ فضل‌ فـاطمه بـنت مـحمد (ص)) روايت شده‌ است‌. <ref>  التـرمذي، سنن الترمذي‌، ج 5، ص 699‌، ح 3871، داراحياء التراث العربي، بيروت‌، بي‌ تا  </ref>
+
*رواياتي كه آيه تطهير را به [[پنج تن|خمسه طیبه]] مرتبط مي‌سازد؛
−
# صفيه، دختر شيبه، نقل مي‌كند كه عايشه گفت: پيامبر‌ اكرم‌ (ص) هنگام با مداد با عبايي از‌ پشم‌ سياه‌ بيرون‌ شد‌. حسن بن علي‌ رسيد‌، او را داخل عـبا كرد. سـپس حسين آمد و همراه او داخل (عبا) شد. سپس فاطمه آمد‌، او‌ را‌ داخل فرمود. پس از آن علي آمد‌ و او‌ را‌ نيز‌ داخل‌ عبا‌ كرد. سپس گفت: خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد. <ref>    النيشابوري، صحيح مسلم، ص 1049، ح 2424، دار احياء التراث العربي، بيروت، چاپ اول، 2000 م؛ الحسكاني، شواهد التنزيل، ج 2، ص 36، ح 680، مؤسسة الاعلمي‌ للمطبوعات‌، بيروت، چاپ اول، 1974‌ م. و نيز‌ نگاه كنيد: المـستدرك عـلي الصحيحين، ج 2، ص 416 و ج 3، ص 133؛ نساني، خصائص اميرالمؤمنين، ص 53، حديث 24.</ref>
+
*روايات [[سلام]] دادن پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله به خمسه طیبه؛
 +
*رواياتي كه بر [[عصمت]] خمسه طیبه دلالت دارد‌؛
 +
*احتجاج‌ كنندگان به آيه تطهير درباره فضيلت [[اهل بيت]] (ع).
  
−
===بخش سوم: روايات تسليم‌ )سلام(‌ پيامبر(ص) به خمسه طیبه===  
+
===روايات شأن نزول آيه تطهير===
−
قسمت ديگري از روايات مربوط به آية تطهير، روايات تسليم است. در آيه 132 سورة طه آمده است: و أمر اهلك‌ بالصلوة‌ و اصطبر عـليها؛ و خـانوادة خود‌ را‌ به نماز فرمان ده، و بر انجام آن شكيبا باش.» بر اساس روايات متعدد، پيامبر (ص) نيز بر اساس همين دستور الهي، هر روز قبل از اقامة نماز به در خانة علي‌ و فاطمه‌ (ع) مي‌رفت و پس از فراخواني آنها بـه نـماز، آية تطهير را خـطاب به آنها مي‌خواند. البته در تعداد دفعات آمدن پيامبر اكرم (ص) به در خانه امام علي و فاطمه و سلام دادن به‌ آنها‌ و فـراخواندن آنها‌ به نماز و نيز قرائت آية شريف تطهير، اختلافاتي وجود دارد. در روايات مختلف چـنين آمـده اسـت:
+
بر اساس تعدادي از روايات كه از طريق شیعه و اهل سنت نقل شده‌ است‌، آيه تطهير درباره پنج تن آل عبا (خمسة طيبه) (ع) نازل شده است.  
−
# پيامبر اكرم (ص) هر روز هنگام نماز صبح اين كار را انجام‌ مي‌داد‌.
 
−
# پيامبر‌ اكرم (ص) چهل روز، هنگام صبح، اين كار را انجام داده است.
 
−
# پيامبر اكرم (ص) اين كار را شش ‌‌مـاه‌ ‌ ‌هـنگام نماز صبح انجام مي‌داد.
 
−
# پيامبر اكرم (ص) هشت ماه هنگام رفتن به نماز‌ صبح‌ اينـ‌ كار را انـجام داده اسـت.
 
−
# پيامبر اكرم (ص) اين كار را نه ماه هنگام رفتن‌ به نماز صبح انجام مي‌داد.
 
−
# پيامبر اكرم (ص) نه ماه و در هـر روز پنج‌ بار (هنگام نمازهاي پنج‌گانه‌) اين‌ كار را انجام داده است.
 
−
اما اين اختلافها چندان مهم نـمي‌نمايد و به نظر مي‌رسد در مـشاهدة راوي حـديث ريشه دارد. بنابراين، تعيين مدت و تعداد تكرار اين كار توسط پيامبر اكرم (ص)، با‌ استفاده از اين روايات ممكن نيست. آنچه مهم مي‌نمايد، اين است كه پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) اين كار را انجام داده است. در اينجا با استفاده از منابع فريقين نمونه‌هايي از‌ روايات‌ تسليم را ذكر مـي‌كنيم:
 
  
−
====منابع شیعی====
+
'''منابع شیعی:'''
−
# حضرت علي (ع) نقل مي‌كند كه پيامبر خدا (ص) هر روز صبح نـزد مـا آمده، مي‌فرمود: نماز، خداوند شما را رحمت كند، نماز؛ «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از‌ شما‌ اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد» <ref>    شيخ طوسي، الـأمالي، ص 89، حديث 138.</ref>
 
−
# ابو سعيد خدري نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) به مدت چـهل‌ روز‌ بـه‌ در خانة علي (ع) آمده، چنين مي‌فرمود: اي اهل‌ بيت‌، سلام، رحمت و بركات خداوند بر شما باد. خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما دور كند و شما را كاملاً‌ پاك‌ سازد‌. من با جنگ كننده با شما مـي‌جنگم و بـا كسـاني كه‌ با شما دوست‌اند دوسـت مـي‌باشم. <ref>  فرات بن ابراهيم، تفسير فرات الكوفي، ص 338، حديث 461‌؛ مجلسي‌، بحار الانوار، ج 35، ص 213، ح 16. و نيز نگاه كنيد: الامـالي، شـيخ صدوق، ص 124، حديث 14؛ مجمع البيان فـي تـفسير القرآن، ج 7، ص 59.  </ref>
 
  
−
====مـنابع اهل سنّت====
+
*[[شیخ کلینی|محمد بن يعقوب كليني]] در‌ حديثي‌ صحيح چنان نقل مي‌كند كه [[امام صادق]] (ع) فرمود: اگر پيامبر خدا (ص) ساكت نشسته‌ و اهل‌ بيت‌ خود را مشخص نمي‌كرد، خاندان فلان و خاندان فلان آن را‌ براي خود ادعا مي‌كرد؛ ولي خداوند  عزوجل  در كتاب خود جهت تصديق پيامبرش آيه تطهير را نازل فرمود‌: «همانا‌ خدا‌ فقط مي‌خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور كند‌ و كاملاً‌ شما را پاك سازد.» (در آن هنگام) [[امام علی علیه السلام|علی]]، [[امام حسن علیه السلام|حسن]]، [[امام حسین علیه السلام|حسين]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] (ع) حضور داشتند. پيامبر اكرم (ص) آنها‌ را‌ در‌ خانه [[ام سلمه]] زير «كساء» قرار داد و سپس گفت: خدايا، همانا براي‌ هر‌ پيامبري‌ اهلي و خانداني است و اينان اهل بيت و خاندان من هستند. ام سلمه گفت: آيا من‌ از‌ اهل‌ بيت تو نيستم؟ پيامبر (ص) فرمود: تو بر خير هستي ولي اينان اهل بيت و خاندان من هستند‌.<ref>كليني، محمد بن يعقوب، الاصول من الكافي، ج 1، ص 286  287‌؛ مجلسي‌، محمد‌ باقر، بحار الانوار، ج 35، ص 211.</ref>
−
#انس بن مـالك نـقل مي‌كند‌ كه‌ پيامبر‌ اكرم (ص) به مدت شش ماه هنگام رفتن به نماز صبح بر در‌ (خانة‌) فاطمه‌ گذر مي‌كرد و چنين مـي‌گفت: نـماز؛ (اي) اهـل بيت، خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از‌ شما‌ اهل‌ بيت دور كند و شما را كامـلاً پاك سازد. <ref>  ترمذي، سنن الترمذي، ج 5، ص 352، ح 3206؛ حاكم نيشابوري، المستدرك علي‌ الصحيحين‌، ج 3, ص 158؛ ابن‌ مردويه، مناقب علي ابن ابي طالب (ع)، ص 304 ، ح 488؛ سيوطي، الدر المنثور في التفسير المأثور، ج 6، ص 605.</ref> ابو عيسي محمد بن عيسي ترمذي‌ در‌ ذيل اين حديث، آن را «حديث حسن» معرفي كرده است. <ref>    ترمذي‌، سنن التـرمذي، ج 5، ص 352، ح 3206.</ref> و ابو عبدالله‌ حاكم‌ نيشابوري‌ نيز پس از نـقل اين حـديث مـي‌نويسد: «اين حديث طبق شـرط (صـحت حديث) مسلم (نيشابوري) موافق و صحيح است، ولي‌ آن‌ را‌ نياورده است» <ref>  حـاكم نيشابوري، المستدرك علي الصـحيحين، ج 3، ص 158‌</ref>
+
*[[شیخ طوسی|محمد بن حسن طوسي]] از [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] (ع) و آن حضرت‌ از‌ پدران‌ گرانقدرش و [[امام سجاد علیه السلام|امام زين العابدين]] (ع) چنين نقل مي‌كند: ام‌ سلمه‌ مي‌گويد‌: اين آيه در خانه من و در روز مربوط به من نازل شد‌. هنگام‌ نزول آن، پيامبر خدا (ص) نزد من بود. آن حضرت (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين را فراخواند و [[جبرئیل|جبرئيل‌]] (هم‌) آمد، سپس عباي فدكي را بر روي آنها كشيد و گفت: خدايا، اينان‌ اهل‌ بيت من هستند. پليدي و گناه را‌ از‌ آنان‌ دور كن و آنها را كاملاً پاك ساز‌. ام‌ سلمه مي‌گويد: گفتم: اي پيامبر خدا، من نيز از اهل بيت تو هستم‌، و آمدم‌ تا همراه آنها (زير عبا‌) بروم‌. اما پيامبر‌ اكرم‌ (ص) فرمود‌: اي ام سلمه، تو در جاي‌ خود‌ باش. همانا تو بر خير و نيكي هستي؛ تو از همسران پيامبر خدا‌ هستي‌.<ref>شيخ‌ طوسي‌، الامالي‌، ص 368‌ و 783‌؛ غاية‌ المرام، ج 3، ص 201.</ref>
−
# ابـو حمراء نقل مي‌كند: پيامبر (ص) را ديدم كه هنگام طلوع فجر در (خانة) علي و فاطمه‌ آمده‌، چنين‌ گفت: نـماز، نـماز، خـدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت‌ دور‌ كند و شما را كاملاً پاك سازد. <ref>    طـبري‌، جامع البيان، ج 12، جزء 22، ص 6؛ ابن مردويه، مناقب علي بن ابي طالب (ع)، ص 304 ، ح 489.</ref>
 
−
#ابـو‌ سـعيد‌ خدري مي‌گويد: پيامبر خدا (ص) چهل صبح در (خانة) علي آمده، پس از ديدن‌ فاطمه‌ چنين مـي‌گفت: سـلام بـر شما‌ اي‌ اهل بيت‌ و رحمت‌ و بركات‌ خداوند بر شما باد؛ نماز، رحمت‌ خداوند‌ بر شما فـرو بـارد. خدا فقط مي‌خواهد هر گونه پليدي را از‌ شما‌ اهل بيت دور كند و شما را‌ كاملاً پاك سـازد. <ref> حاكم حسكاني‌، ‌‌شواهد‌ التنزيل، ج 2، ص 27، ح 665؛ خوارزمي، المناقب، ص 60، ح 28. و نيز نگاه كنيد: شواهد التنزيل، ج 2، ص 27‌ ـ 29‌، ح 665‌ و 668؛ كنز العمال، ج 13، ص 646، ح 37632، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1989 م؛ الدر المنثور في التفسير المـأثور‌، ج 6، ص 606.</ref>
 
  
−
===بخش چهارم: روايات مربوط به عصمت و طهارت‌ خمسه طیبه===
+
در منابع شیعی بسیار دیگری روايات و احاديث مربوط به شأن‌ نزول آيه تطهير بیان شده است.<ref> الأمالي، شيخ طوسي (385  460 ه)، ص 248، حديث 438، و ص 263، حديث 482‌، و ص 368‌، حديث 783؛ الأمالي، شيخ صدوق‌ (305‌  381‌ ه) ص 381، حديث‌ 4؛ الخصال‌، شيخ صدوق، ص 403، حديث‌ 113‌، و ص 580، حديث 1؛ تفسير الفرات الكوفي، فرات بن ابراهيم الكوفي، ص 336، حديث 457؛ تأويل الآيات‌ الظاهرة‌، سيد شرف الدين الاستر آبادي، ص 451‌؛ غاية‌ المرام و حجة‌ الخصام‌، سيد‌ هاشم البحراني، ج 3، ص 201، حديث‌ ‌ ‌21، و ج 3، ص 206، ح 26، ج 3، ص 208، حديث 27؛ كفاية الاثر، علي بن محمد القمي‌الرازي، ص 66 و ص 156؛ تفسير‌ القمي‌، علي بن ابراهيم القمي، ج 2، ص 193؛ تفسير‌ كنز‌ الدقائق‌ و بحر‌ الغرائب‌، محمد بن محمد‌ رضا‌ المشهدي القمي، ج 10، ص 374 و ص 377  378؛ تفسير الصافي، مولي محسن فيض كاشاني، ج 4، ص 187؛ تفسير‌ نور‌ الثقلين‌، عبد علي بن جمعة الحويزي، ج 4، ص 270 حديث‌ 84‌، و 273‌، حديث‌ 94‌؛‌ علل الشرائع، شيخ صدوق، ص 205، حديث 1 و ...</ref>
−
در تـعداد ديگري از روايات بر عصمت و طهارت اهل بـيت (ع) تصريح مي‌شود كه در اينجا بـرخي از آنـها را مي‌آوريم:
 
  
−
====منابع شیعی====
+
'''منابع اهل سنت:'''
−
# پيامبر اكرم (ص) فرمود: مـن، عـلي، حسن و حسين و نه تن از اولاد حـسين، مـطهر و مـعصوم هستيم. <ref> شـيخ صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 64، ح 30، طوس، قم، چاپ دوم‌، 1363 ش.</ref>
 
−
# پيامبر گرامي‌اسلام (ص) فرمود: امامان پس از من (مانند) عدد نـقبا (و رهـبران) بني‌اسرائيل دوازده‌ نفرند‌ كه همة آنها امـين، پرهـيزگار‌ و معصوم‌ انـد.<ref>شعيري، تاج‌ الدين‌، جامع الاخبار، ص19، موسسة الاعلي للمطبوعات، بيروت، 1986 م. و نيز نگاه كنيد: مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 9، ص 207، الامالي، شيخ صدوق، ص 467، ح 26؛ الخصال، ص 139، ح 158؛ تـأويل الـآيات الظـاهرة، ص 450؛ مجلسي، بـحار‌ الانوار، ج 25، ص 213 ـ 214، ح 4، بحراني، البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 260 ـ 261، ح 16؛ الامالي، شيخ طوسي، ص 562،ح 1174؛ كليني، الاصول من الكافي، ج 2، ص 182، ح 16 و ج 2، ص 400، ح 5.  </ref>
 
  
−
==== مـنابع اهل سنت ====
+
*[[محمد بن جریر طبری]] در [[تفسیر طبری (کتاب)|تفسیر]] خود چنين نقل مي‌كند: از [[ابوسعید خدری]] نقل شده است كه گفت: پيامبر خدا (ص) فرمود: اين آيه درباره پنج تن نازل شده است كه عبارتند از: من‌ و علي‌ و حسن و حسين و فاطمه  رضي الله عنهم .<ref> جامع البيان عن تأويل آي القرآن، ج 12، جزء 22، ص 6؛ رازي، ابن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ص 3131، حديث 17673؛ ابن كثير، تفسير القرآن العظيم‌، ج 3، ص 494؛ نيشابوري، علي بن احمد، اسباب النزول، ص 295؛ سيوطي، جلال الدين، الدرالمنثور في التفسير المأثور،‌ج 6، ص 604. </ref>
−
# پيامبر اكرم (ص) فرمود: من و اهل بيت من از همة‌ گناهان‌ پاك و مـطهر هـستيم <ref> الدر المنثور في التفسير المـأثور، ج 6، ص 605‌ ـ 606‌ </ref>
+
*[[حاکم نیشابوری|حاكم نيشابوري]] چنين نقل مي‌كند: ام‌ سلمه مي‌گويد: اين‌ آيه‌ در خانه من نازل شد و پيامبر خدا (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين  رضوان الله عليهم  را نزد خود فرا خواند و چنين گفت: خدايا، اينان اهل بيت من اند.<ref> نيشابوري، ابو عبدالله حاكم، المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، دار المعرفة، بيروت، بي‌ تا‌. </ref> حاكم‌ نيشابوري‌ در ذيل اين حديث شريف چنين مي‌گويد: اين حديث با شرط [[محمد بن اسماعیل بخاری|بخاری]] (براي صحت حديث) موافق و صحيح است؛ ولي وي آن را‌ نياورده است‌.<ref> نيشابوري، ابو عبدالله حاكم، المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، دار المعرفة، بيروت، بي‌ تا‌. </ref> گفتني است كه در منابع  فراوان دیگری که همگی از منابع معروف اهل سنت به شمار مي‌آيند، تقريباً‌ همين مضمون ياد شده در خصوص نزول آيه تطهير و اختصاص آن به‌ پنج‌ تن آل عبا (ع) موجود است.<ref> جامع البيان عن تأويل آي القرآن، طبري (م310 ه)، ج 12، جزء 22‌، ص 6  8؛‌‌تفسير‌ القرآن العظيم، ابن ابي حاتم (م 327 ه)، ج 9، ص 3132، حديث 17677 و ؛  17679 تفسير القرآن‌ العظيم‌، ابن‌ كثير الدمشقي (م 774 ه)، ج3، ص494؛. اسباب النزول، الواحدي النيشابوري (م 468 ه)، ص 295؛ سنن الترمذي، محمد‌ بن عيسي الترمذي (209  297 ه)، ج 5، ص 663، ح 3787 و ج 5، ص 351، ح 3205؛ الدر المنشور في‌ التفسير المأثور، جلال الدين‌ سيوطي‌ (م 911 ه)، ج 6، ص 603 و 604؛ المستدرك علي الصحيحين، حاكم نيشابوري (م 405 ه)، ج 3، ص 147، و ج 2، ص 416؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، حاكم حسكاني (م 471 ه)، ج 2، ص 21، حديث 655، و ص 22، حديث 657؛ مناقب علي بن ابي‌ طالب (ع)، علي بن محمد بن مغازلي شافعي (م 483 ه)، ص 304، ح 348؛ خصائص اميرالمؤمنين (ع)، احمد بن شعيب النسائي (215  303 ه)، ص 33  35، ح 11؛ مناقب علي بن ابي طالب (ع)، احمد‌ بن‌ موسي ابن مردويه (م 410 ه)، ص 303، ح 483؛ المناقب، الموفق بن احمد المكي الخوارزمي (م 568 ه)، ص 61، ح 30 و ...</ref>
−
# پيامبر اكرم (ص) فرمود: و همانا ما اهل بيتي هستيم كه خداوند از ما زشتيها (و گناهان) ظاهري‌ و باطني‌ را دور كرده است. <ref> الديلمي، ابو شجاع شيرويه، الفردوس بمأثور الخطاب، ج 1، ص 54، ح 144، دارالكتب العلمية، بيروت، چـاپ اول، 1406 هــ </ref>
 
−
# پيامـبر اكرم (ص) فـرمود: مـا اهـل بـيتي هستيم كه خداوند آنها را از‌ (گناهان‌) پاك نموده‌ است و (ما اهل بيت) از شجرة نبوت هستيم. <ref>   ابـن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ح 3133 ، ح 17680؛ سيوطي، الدر المنثور في‌ التفسير‌ المأثور، ج 6، ص 606. نيز نگاه كنيد: فرائد السمطين، ج 2، ص 133، ح 430 و ج 2، ص 180؛ ينابيع المـودة، ‌ج 3، ص 504 ، بـاب 77، ج 2، ص 230، باب 56. </ref>
 
  
−
===بخش  پنجم:احتجاج كنندگان بـه آية تـطهير دربارة فضيلت اهل بيت علیهم السلام ===
+
===روايات ارتباط‌دهنده پنج تن به آيه تطهير===
 +
در بخش ديگري از احاديث، بدون اشاره به‌ شأن نزول آيه تطهير، صرفاً بر اختصاص این آيه به پنج تن (ع) تأكيد مي‌شود. در اينجا تعدادي از‌ اين‌ روايات را از منابع فريقين ارائه مي‌دهيم:
  
−
در تـعداد ديگـري از روايات مربوط به آية تطهير، سخن از احتجاج افراد خاص به آية تطهير جهت اثبات برتري و فضيلت‌ اهل‌ بيت (ع) به ميان آمده است. در اينجا نمونه‌هايي از اين روايات را از منابع فريقين ذكر مـي‌كنيم:
+
'''منابع شیعی:'''
  
−
==== مـنابع شیعی ====
+
*تميمي‌ نقل مي‌كند: نزد [[عایشه|عايشه]] رفتم و او‌ براي‌ من‌ نقل كرد كه (روزي) پيامبر اكرم (ص) را ديده است كه علي، فاطمه، حسن‌ و حسين‌ (ع) را‌ فرا خواند و سپس گفت: خدايا، اينان اهل بيت من اند، [[رجس]] و پليدي را از‌ آنها‌ دور كن و آنها را كاملاً پاك گردان.<ref>شيخ صدوق، الأمالي، ص 382، حديث 5، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ پنجم، 1990 م.    </ref>
 +
*[[ابن ابی لیلی|عبدالرحمان‌ بن‌ ابي‌ ليلي]] از پدرش نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) خطاب به علي (ع) فرمود: من نخستين‌ كسي‌ هستم كه وارد [[بهشت]] مي‌شوم و تو بعد از من داخل آن مي‌شوي‌ و حسن‌ و حسين‌ و فاطمه (پس از تو وارد آن مي‌شوند). خدايا، همانا آنها اهل (بيت) من اند، رجس‌ و پليدي‌ را‌ از آنان دور كن و آنها را كاملاً پاك گردان.<ref> شيخ طوسي، الأمالي، ص 351  352، حديث 726، مؤسسة البعثة دار الثقافة، قم، چاپ‌ اول‌، 1414 ه. و نيز نگاه كنيد: شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 179، ح 5404؛ مجلسي، بحار الانوار، ج 35، ص 210، ح 11.    </ref>
  
−
#احـتجاج امـام علي (ع) به آية تطهير: حضرت اميرالمؤمنين علي (ع) فرمود: همانا خداوند عزوجل ما اهل بيت را برتري بخشيده است و چگونه چنين نباشد، در حالي كه خداوند‌ ـ عزوجل‌ ـ در‌ كتاب خود مي‌فرمايد: خدا فقط‌ مي‌خواهد‌ پليدي‌ را از شـما اهـل بيت دور كنـد و شما را كاملاً پاك سازد، پس خداوند ما را از زشتيها (و گناهان) ظاهري و باطني‌ تطهير‌ فرموده‌ است و ما بر راه حق هستيم.<ref>استر آبادي، تأويل الـآيات الظاهرة، ص 450؛ مجلسي، بحار الانوار، ج 25‌، ص 213‌ ـ 214، ح 4؛ بحراني، البرهان في تفسير القـرآن، ج 6، ص 260 ـ 261، ح 16.</ref>
+
'''منابع اهل سنّت:'''
−
#امـام علي‌ (ع) در‌ احتجاج ديگر خود خطاب به ابوبكر فرمود:آيا آية تطهير از پليديها براي‌ من، اهل بيت و فرزندان من است يا براي تـو ‌ ‌و خانواده‌ات؟ (ابـوبكر در جواب) گفت: بلكه براي تو و اهل بيت‌ توست‌.<ref>شـيخ صـدوق، الخصال، ص 550، ح 30؛ مشهدي قمي، تفسير كنز الدقائق، ج 10، ص 375؛ فيض كاشاني، تفسير الصافي، ج 4، ص188.</ref>
 
−
#احتجاج‌ ديگر امام علي (ع) در روز شـورا (روز تـعيين خـليفة سوم بعد‌ از‌ مرگ عمر بن خطاب) خطاب به حاضران انجام شد و حضرت جهت اثبات بـرتري خود، فاطمه، حسن‌ و حسين‌ (ع) به‌ آية تطهير استدلال فرمود<ref>الخصال‌، ص 561‌، ح 31‌؛ تفسير كنز الدقايق، ج 10، ص 375‌؛ تـفسير‌ الصافي‌، ج 4، ص 188؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 256، ح 10.</ref>
 
−
#احتجاج امام حسن (ع) به آية تـطهير جهت‌ اثبات‌ برتري‌ اهـل بـيت (ع) كه پس از پذيرش صلح با معاويه ايراد شد.<ref>شيخ طوسي، الامالي، ص 564، ح 1174؛ بحراني، غاية المرام، ج 3، ص 206، ح 26؛ مجلسي،بـحار الانوار‌، ج 10‌، ص 141‌ ـ 142، ح 5؛ البرهان في تـفسير القـرآن، ج 6، ص 269 ـ 270، ح 26‌</ref>
 
−
#احتجاج امام‌ زين‌ العابدين‌ (ع) به آية تطهير در برابر طعن پيرمردي به هنگام ورود اسراي كربلا به شهر‌ دمشق‌ نيز موردي ديگر است. آن حضرت (ع) خود را مصداق اهل بيت مورد اشـاره‌ در‌ آية‌ تطهير دانسته است.<ref>شيخ صدوق، الامالي، ص 141، ح 3؛ بحار الانوار، ج 45، ص 155، ح 3.</ref>
 
−
#از موارد ديگر، احتجاج ام سلمه (رض) به آية تطهير‌ جهت‌ اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) است و خطاب به عمره الهمدانيه بيان‌ شده‌ است‌.<ref>كوفي، تفسير فرات الكوفي، ص 336 ـ 337، ح 458؛ بحار الانوار، ج 35‌، ص 216‌، ح 22‌.</ref>
 
−
#احتجاج زيد بن علي الحسين (ع) به آية تـطهير در خـصوص عدم شموليت آية تطهير‌ به‌ همسران پيامبر اكرم (ص)، از نمونه‌هاي ديگر است.<ref>قمي، علي بن ابراهيم، تفسير القمي، ج 2، ص 193، مطبعة النجف‌، نجف اشرف، 1387 هـ.</ref>
 
  
−
====منابع اهل سنت ====
+
*[[ام سلمه|ام سلمه‌]] مي‌گويد‌: پيامبر‌ اكرم (ص) بر حسن، حسين، علي و فاطمه كسايي‌ پوشاند‌. سپس گفت: خدايا، اينان اهل بيت و خواص  من هستند، پليدي را از آنان‌ دور‌ كن و آنها را كاملاً پاك‌ گردان‌. ام سلمه‌ گفت‌: اي‌ پيامبر خدا، آيا من نيز با‌ آنها‌ هستم؟ حضرت (ص) فرمود: همانا تو بر خير و نيكي هستي.<ref> الترمذي، سنن الترمذي‌، ج 5، ص 699‌، ح 3871، داراحياء التراث العربي، بيروت‌، بي‌ تا.</ref> ترمذي در ذيل اين حديث مي‌نويسد‌: ‌ اين حديث حسن است و آن بهترين حديثي است كه در اين باب (باب‌ فضل‌ فاطمه بنت محمد (ص)) روايت شده‌ است‌.<ref> الترمذي، سنن الترمذي‌، ج 5، ص 699‌، ح 3871، داراحياء التراث العربي، بيروت‌، بي‌ تا  </ref>
−
#احتجاج‌ امام‌ حسن بن علي (ع) به آية تطهير در منابع اهل سنت نقل شده است. ابو عبدالله‌ حاكم‌ نـيشابوري‌ در كتـاب المستدرك علي الصحيحين نقل مي‌كند كه حضرت امام حسن (ع) پس‌ از‌ شهادت امام علي (ع) خطبه اي خواند و چنين فرمود:اي مردم، هر كس‌ مرا‌ شناخت‌، همانا مرا شناخته است و هر كس مرا‌ نمي‌شناسد‌، من حسن پسر علي هستم و من از اهل بيتي هـستم كه خـداوند پليدي‌ را‌ از آنـها دور كرده و آنان‌ را‌ كاملاً پاك‌ گردانيده‌ است‌.<ref>حاكم نيشابوري، المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 172.</ref>
+
*صفيه دختر شيبه، نقل مي‌كند كه عايشه گفت: پيامبر‌ اكرم‌ (ص) هنگام با مداد با عبايي از‌ پشم‌ سياه‌ بيرون‌ شد‌. حسن بن علي‌ رسيد‌، او را داخل عبا كرد. سپس حسين آمد و همراه او داخل (عبا) شد. سپس فاطمه آمد‌، او‌ را‌ داخل فرمود. پس از آن علي آمد‌ و او‌ را‌ نيز‌ داخل‌ عبا‌ كرد. سپس گفت: خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد.<ref>     النيشابوري، صحيح مسلم، ص 1049، ح 2424، دار احياء التراث العربي، بيروت، چاپ اول، 2000 م؛ الحسكاني، شواهد التنزيل، ج 2، ص 36، ح 680، مؤسسة الاعلمي‌ للمطبوعات‌، بيروت، چاپ اول، 1974‌ م. و نيز‌ نگاه كنيد: المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416 و ج 3، ص 133؛ نساني، خصائص اميرالمؤمنين، ص 53، حديث 24.</ref>
−
#حـافظ عـبد الرحـمن بن ادريس بن‌ ابي‌ حاتم و ديگر مفسران و محدثان اهل سنت نقل مي‌كنند كه حضرت امام حسن‌ (ع) پس‌ از به خلافت رسيدن، هنگام خواندن‌ نـماز، بـا خـنجر مردي‌ زخمي‌شد‌. آن حضرت پس از آن‌ حادثه‌ منبر رفت و چـنين فـرمود:«اي اهل عراق، دربارة‌ ما‌ از خدا‌ بترسيد‌. همانا‌ ما رهبران و ميهمانان شما‌ هستيم و ما اهـل بـيتي هـستيم كه خداوند فرمود: «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما‌ اهل‌ بيت دور كند و شما را كامـلاً‌ پاك‌ سـازد‌». (ابو‌ جميله‌) گفت: آن حضرت‌ (ع) پيوسته‌ اين سخنان را مي‌گفت تا اين كه در مسجد همه گريان شدند.<ref>ابن ابي حاتم، تـفسير القرآن العظيم‌، ج 9، ص 3132‌، ح 1776‌؛ ابن كثير دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 495؛ حاكم حسكاني، شواهد التنزيل‌، ج 2، ص 18‌، ح 650 و 651 و ص 19، ح 652؛ علي بن محمد ابن مغازلي، مناقب علي بن ابي طالب (ص)، ص 383، ح 431‌؛ قندوزي‌ الحنفي‌، ينابيع المودة، ج 1، ص 126.</ref>
 
−
#احتجاج امام زين العابدين‌ (ع) بـه‌ آية‌ تـطهير نـيز در منابع اهل سنت آمده‌ است‌. محمد‌ بن‌ جرير‌ طبري‌، ابو الفدا اسـماعيل بـن كثـير و ديگران چنين نقل مي‌كنند:ابو الديلم مي‌گويد: علي بن الحسين ـ رضي الله عنهما ـ به‌ مـردي‌ از اهـل شـام گفت: آيا در سورة احزاب خوانده‌اي: «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سـازد». آن مـرد گفت: آري‌ (خوانده‌ام‌). آيا شما آنان هستيد؟ حضرت گفت: آري.<ref>ابن كثير، تفسير القرآن العـظيم، ج 3، ص 495؛ جـامع البيان‌ عن‌ تأويل‌ آي القرآن، ج 2، ص 22، ح 8.</ref>
 
−
# مورد ديگر، احتجاج ام امؤمنين ام سلمه (رض) به آية تـطهير جـهت اثـبات برتري امام علي، فاطمه‌، حسن‌ و حسين (ع) خطاب به عمره همدانيه‌ است‌.<ref>حاكم حسكاني، شواهد التنزيل، ج 2، ص 87 ـ 88، ح 764.</ref>
 
−
#احتجاج واثلة بن الاسـقع ليثـي به آية تطهير جهت اثبات برتري امام علي (ع) در حضور تعدادي از مسلمانان، نمونه‌اي ديگـر اسـت.<ref>طبري، جامع‌ البيان‌، ج 12‌، جزء 22، ص 6 ـ 7؛ تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 492.</ref>
 
−
#احـتجاج‌ عبدالله‌ بن عباس به آية‌ تطهير‌ جهت اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) هنگام مـناظره بـا گـروهي از مردم نيز در منابع اهل سنت آمده است.<ref>نسائي، خصائص اميرالمؤمنين (ع)، ص 50 ـ 53، ح 24 و نيز‌ كتاب‌ السنة، ص 588 ـ 589، ح1351، ابن ابي عاصم الضحاك، المكتب الاسلامي، بيروت، چاپ سـوم‌، 1993‌ م.</ref>
 
−
#احتجاج سعد بن ابي وقـاص بـه آية تطهير‌ جهت‌ اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) هنگام سخن گفتن با معاويه هم مـوردي ديگـر برشمرده مي‌شود.<ref>نـسائي، خصائص اميرالمؤمنين (ع)، ص 33 ـ 35، ح 11.</ref>
 
  
−
==بررسی اقوال در مسئله==
+
===روايات سلام پيامبر به خمسه طیبه===  
−
مشاهده روایات بی شمار در این زمینه که بسیاری از آنها را اهل سنت نقل نموده اند جای هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که این آیه تنها در شأن خمسه طیبه نازل شده است و به هیچ وجه شامل همسران پیامبر نمی شود تا چه رسد به اینکه تنها در حق همسران پیامبر نارل شده باشد. با این وجود قائلان این دو نظر به دلایلی تمسک کرده اند که در ادامه به بررسی این دلایل خواهیم پرداخت
+
قسمت ديگري از روايات مربوط به آيه تطهير، روايات تسليم (سلام دادن پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله به خمسه طیبه) است. در آيه 132 [[سوره طه]] آمده است: «وأمر اهلك‌ بالصلوة‌ و اصطبر عليها»؛ خانواده خود‌ را‌ به [[نماز]] فرمان ده، و بر انجام آن شكيبا باش.» بر اساس روايات متعدد، پيامبر (ص) نيز بر اساس همين دستور الهي، هر روز قبل از اقامه نماز به در [[خانه امام علی و حضرت فاطمه علیهماالسلام|خانه امام علی و حضرت فاطمه‌]] (ع) مي‌رفت و پس از فراخواني آنها به نماز، آيه تطهير را خطاب به آنها مي‌خواند. البته در تعداد دفعات آمدن پيامبر اكرم (ص) به در خانه امام علي و فاطمه و سلام دادن به‌ آنها‌ و فراخواندن آنها‌ به نماز و نيز قرائت آيه تطهير، اختلافاتي وجود دارد. در روايات مختلف چنين آمده است:
  
−
===دلیل اول:سیاق آیات===
+
*پيامبر اكرم (ص) هر روز هنگام [[نماز صبح]] اين كار را انجام‌ مي‌داد‌.
−
آية تطهير در‌ بين‌ آياتي از سـوره احـزاب‌ قرار‌ گرفته است كه مربوط به هـمسران رسـول گرامي‌اسلام (ص) اسـت؛ چـون خـداوند متعال در آيات 28 الي 34 اين سوره، همسران پيامـبر اسلام (ص) را مورد خطاب قرار داده و دستورهاي مهمي‌ به آنها‌ داده‌ است. همین امر باعث شده است که برخی نزول آیه تطهیر را مربوط به همسران پیامبر بدانند یا اینکه دست کم آنها را نیز در کنار خمسه طیبه از مصادیق اهل بیت معرفی نمایند.  
+
*پيامبر‌ اكرم (ص) چهل روز، هنگام صبح، اين كار را انجام داده است.
−
====نقد====
+
*پيامبر اكرم (ص) اين كار را شش ‌‌ماه‌ ‌ ‌هنگام نماز صبح انجام مي‌داد.
−
اگر چه سیاق یکی از قرائن در تفسیر آیه است اما دلیلی قطعی و تخلف ناپذیر نیست بلکه اگر دلیلی بر خلاف آن وجود داشت باید دست از سیاق برداشت و به آن دلیل تمسک کرد. زیرا اولاً  اين از عادت فصحاست كه در كلام خود از يك خطاب به خطاب ديگر رونـد و دوبـاره بـه آن خطاب اولي برگردند‌ قرآن‌ كريم مملو از اين موارد‌ است‌.<ref>مـجمع البيان في تفسير القرآن، ج 8، ص 560.</ref> ثانیاً:امام صادق علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«يا جابر‌! وَ لَيْسَ شَيٌ اَبْعَد‌ مِنْ‌ عُقُولِ الرِّجال مِنْهُ، إنَّ الـآية لَتَنْزِل اَوَّلُهَا فِي شيٍ وَ اَوْسـَطهَا فـِي شيٍ وَ آخرُهَا فِي شيٍ؛»}}<ref> نضر‌ بن محمد بـن مـسعود بن عياش السمرقندي، تفسير العياشي، ج 1، ص 12، المكتبة الاسلامية، تهران،1380 هـ‌</ref>.اي جابر! هيچ چيزي مثل آن (قرآن) از عقل (و قياس) مردم دور نيست‌، زيرا اول آيه دربارة يك چيز و وسط آن دربارة چيز ديگر و آخر آن دربارة چيز سومي‌فرود مي‌آيد.ثالثاً: گاهی متکلم در کلام خود سخنی را به گونه جمله معترضه بیان می دارد و اسـتفاده از جـملة معترضه در‌ قرآن‌ كريم بي سابقه نيست و مي‌توان براي آن نمونه هاي متعددي درقرآن كريم يافت.<ref>در اين خصوص نگاه كنيد: سوره‌هاي واقعه، آيه 76؛ لقمان، آيه 13‌ ـ 19؛ مـائده، آيه 3؛ يوسـف‌، آيه‌ 28 ـ 29.</ref> بنابراین سیاق آیات همیشه نمی تواند مورد استناد قرار گیرد. در آیه تطهیر نیز  دلایل و قرائن قطعی وجود دارد که این بخش از آیه با سیاق آیات همراه نیست: 
+
*پيامبر اكرم (ص) هشت ماه هنگام رفتن به نماز‌ صبح‌ اين كار را انجام داده است.
−
#همه ضمایر در جمله‌هاى قبل و بعد آیه، مؤنث است و ضمایر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذكر آمده است و اگر خطاب همچنان تنها به همسران بود، تغییر در ضمایر وجهى نداشت.بنابراین به طور قطع مخاطبان آیه نمی توانند تنها همسران پیامبر باشند. 
+
*پيامبر اكرم (ص) اين كار را نه ماه هنگام رفتن‌ به نماز صبح انجام مي‌داد.
−
#بر اساس روایات یاد شده آیه تطهیر شأن نزولى مستقل از آیات مربوط به همسران حضرت دارد و الزامی ندارد که از سیاق آیات پیروی کند. علامه طباطبایی می گوید:«حتی یک روایت بر نزول این ایه در ضمن آیات همسران پیامبر(ص) وارد نشده است و کسی نیز آن را ذکر نکرده است. حتی کسانی که قائل به اختصاص آیه به همسران پیامبر(ص) هستند, چنانکه به عکرمه و عروه نسبت داده می شود. بنابراین آیه تطهیر به حسب نزول جزو آیات همسران پیامبر(ص) و متصل به آن نیست<ref>المیزان فی تفسیر القرآن, سید محمد حسین طباطبایی, ج16 ص309</ref>
+
*پيامبر اكرم (ص) نه ماه و در هر روز پنج‌ بار (هنگام نمازهاي پنج‌گانه‌) اين‌ كار را انجام داده است.
−
#علاوه بر این  سیاق مربوط به آیات همسران پیامبر سیاقى همراه با عتاب است و هیچ‌گونه ستایشى در آن نیست؛ در حالى كه سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است.  
 
−
#چگونه به سیاق تمسک نماییم در حالیکه همسران پیامبر(ص)خود را مصداق آیه تطهیر ندانسته و به آن استناد نکرده اند در حالیکه خمسه طیبه بارها به آن استناد کرده و فضایل خود را یاد آور شده ند(چنانکه در روایات مشاهده شد)و هیچ کس با آنها مخالفت نکرده است. این خود شاهدی بر این مسئله است که در صدر اسلام مسلمانان هیچ تردیدی نداشتند که منظور از اهل بیت در آیه تنها خمسه طیبه هستند.در تاريخ اسلام غير از اهل بيت (ع) كسـاني‌ را‌ سـراغ‌ نداريم كه پس از نزول آية تطهير خود را مصداق آن معرفي كرده باشند.
 
−
#در هيچ يك از روايات صحيح و متواتر نقل نشده اسـت كه پيامـبر اكرم (ص) احدی از همسران خود را در زیر کساء راه داده باشند.
 
−
#روايات تسليم(سلام دادن پیامبر) كه‌ جزئي‌ از روايات مربوط به آية تطهير است، از اصحاب نامداري همچون عبدالله بن‌ عباس‌، ابـو سـعيد الخـدري، انس بن‌ مالك‌، ابوالحمراء‌ و نيز امامان معصوم‌ مانند‌ امام علي (ع)، امام صـادق‌ (ع) نـقل‌ شده است و اسناد تعدادي از آنها از نظر فريقين صحيح و قابل قبول است. بنابر‌ اين‌، با وجود اخـتلاف در تـعداد دفعات‌ اين‌ كار، مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ اين كار اصولاً از‌ حوادث مسلّم و غير قابل انكار اسـت که به خوبی مصادیق اهل بیت را مشخص می نماید در‌ هيچ‌ يك از روايات صحيح و قـابل قـبول نيامده‌ است‌ كه‌ پيامبر‌ اكرمـ‌ (ص) چـنين‌ رفتاري را بـا ديگـري داشـته باشد.
 
−
البته برخی برای توجیه تغییر ضمایر  مسئلة‌ «تغليب‌» را مـطرح‌ كرده اند‌. از‌ جملة آنها محمد بن‌ احمد قرطبي در اين خصوص مي‌نويسد:«از آيه روشن مي‌شود كه شامل همة اهل بيت‌ اعم‌ از همسران و غيره است و اينكه «يطهركم‌» گفته‌، به‌ خاطر‌ اين‌ است كه رسول‌ خدا‌ (ص)، علي، حسن، و حسين در مـيان آنها بودند و هرگاه مذكر و مؤنث در يك جا جمع شوند، مذكر‌ غالب‌ مي‌شود‌ [و ضماير و افعال مذكر استعمال مي‌گردد]. بنابراين‌، مقتضاي‌ آيه‌ اين‌ است‌ كه‌ همسران پيامبر نيز از اهل بيت به حساب مي‌آيند».<ref>الجامع لاحكام القـرآن، ج 14، ص 183 و نـيز عقيدة الامامة، ص 72.</ref> که این توجیه را نمی توان پذیرفت زیرا:
 
−
* آية تطهير بر اساس روايات متواتر و صحيح فريقين، اختصاص به خمسة طيبه دارد و حتي برخي‌ از همسران رسول اكرم (ص) نيز كه امثال قرطبي و سالوس كه بر شموليت آية تطهير به آنها تأكيدات سست و بي منطق مي‌ورزند، بر اخـتصاص آية تـطهير به خمسة طيبه (ع) اعتراف و حتي‌ احتجاج‌ نموده اند.
 
−
* ما زماني مي‌توانيم در خصوص آية تطهير مسئلة «تغليب» را بپذيريم كه محرز شود هيچ يك از دو طرف در نظر گوينده خصوصيتي ندارد و او در شمول‌ حكم‌ همگان را اراده كرده است و از طـرف ديگـر قرينه اي هم برخلاف آن وجود نداشته باشد؛ در حاليكه اين مسئله در خصوص آية‌ تطهير‌ كاملاً بر عكس است.
 
−
*اگر‌ در ظاهر آيات هفت گانه (28 ـ 34) سورة احزاب توجه و دقت لازم شود، اين شبهه متزلزل و تضعيف خواهد شد؛ چـون بـه جـز قسمت اخير‌ آيه‌ 33، در آيات قبل‌ و بـعد‌، خـطابات از نـوعي عتاب و تهديد آكنده است، اما آية تطهير از نوعي لطف و مهرباني حكايت دارد.<ref>ر.ك: بحار الانوار، ج 35، ص 235.</ref>
 
−
*همچنين علاوه بر مطالب مذكور  آية تطهير بنابر ادله، شواهد و قرائن محكم، مانند نص صـريح قـرآن كريم، روايات متواتر و صحيح، و گواهي انكار ناپذير تاريخ، به هيچوجه شامل همسران پيامبر اكرم (ص) نمي‌شود.
 
−
*گفتني‌ است‌ كه اصل‌ مسئلة «تغليب» بر اسـاس قـواعد زبـان عربي مورد قبول و پذيرش است، و ما مسئلة «تغليب» را در خصوص‌ پنج تـن آل عبا (ع) مي‌پذيريم، ولي در اينجا آنچه مورد قبول‌ نيست‌، پذيرش‌ مسئلة تغليب درباره همسران پيامبر اكرم (ص) و انضمام آنان به خمسه طـيبه(ع) اسـت.
 
  
−
===دلیل دوم:روایات انحصار اهل بیت در همسران پیامبر(ص)===
+
اما اين اختلافها چندان مهم نمي‌نمايد و به نظر مي‌رسد در مشاهده راوي حديث ريشه دارد. بنابراين، تعيين مدت و تعداد تكرار اين كار توسط پيامبر اكرم (ص)، با‌ استفاده از اين روايات ممكن نيست. آنچه مهم مي‌نمايد، اين است كه پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) اين كار را انجام داده است. در اينجا با استفاده از منابع فريقين نمونه‌هايي از‌ روايات‌ تسليم را ذكر مي‌كنيم:
−
مدعیان اختصاص آیه تطهیر به همسران پیامبر(ص) علاوه بر سیاق به‌ چند روايت ضعيف و چه بسا جعلي استدلال مي‌كنند كه آنها‌ را در اينجا ذكر مي‌كنيم:
 
  
−
#عـكرمه از عـبد الله بن عباس نقل مي‌كند كه درباره آية تطهير گـفت‌: اينـ‌ آيهـ‌ به طور خاص دربارة همسران رسول خـدا نـازل شده است.<ref>الرازي، تـفسير القرآن العظيم‌، ج 9، ص 3132‌، ح 17675؛ دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 491؛الدر‌ المنثور‌، ج 6، ص 602‌؛ الواحدي، اسباب النزول، ص 296؛ الجامع لاحكام القرآن‌، ج 14‌، ص 182.</ref>
+
'''منابع شیعی:'''
−
#علقمه‌ روايت مي‌كند كه عكرمه در بازار فرياد مي‌زد كه اين آيه به طور خاص دربارة هـمسران‌ پيامـبر‌ خدا‌ نازل شده است.<ref>طبري، تفسير الطبري، ج 12، جزء 22 ، ص 8؛ دمشقي، تفسير القرآن العـظيم، ج 3، ص 491‌؛ الرازي‌، تـفسير القـرآن العظيم، ج 9، ص 3132، ح 17675‌؛ الجامع‌ لاحكام القرآن‌، ج 14‌، ص182‌.</ref>
 
−
#از عـروة بـن زبير نـقل شـده اسـت كه‌ مي‌گويد‌: منظور‌ از اهل بيت در آية تـطهير هـمسران پيامبر است و آيه در خانة عايشه نازل‌ شده‌ است‌.<ref>سيوطي، الدر المنثور، ج 6، ص603.</ref> گفتني است كه چنين ادعايي بـه سـعيد بن جبير نيز نسبت داده شده‌ اسـت‌.<ref>ر.ك: اهل‌ البـيت فـي آية التطهير، ص 107 ـ 108.</ref>
 
  
−
====نقد====
+
*حضرت علي (ع) نقل مي‌كند كه پيامبر خدا (ص) هر روز صبح نزد ما آمده، مي‌فرمود: نماز، خداوند شما را رحمت كند، نماز؛ «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از‌ شما‌ اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد».<ref>     شيخ طوسي، الأمالي، ص 89، حديث 138.</ref>
−
و اما در نقد روایاتی که اهل بیت را منحصراً همسران پیامبر(ص) معرفی نموده است  قبل از هر چیز به قرآن کریم تمسک می نماییم. حق آن است نص صـريح قـرآن كريم شموليت آية تطهير بر همسران پيامـبر‌ اكرمـ‌ (ص) را‌ شديداً انكار مي‌كند. در برخي از آيات قرآن، بعضي از همسران رسول خدا (ص) مورد‌ سرزنش‌ و تهديد قـرار گـرفته‌اند كه در اينجا به دو نمونه اشاره مـي‌شود:  
+
*ابوسعيد خدري نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) به مدت چهل‌ روز‌ به‌ در خانه علي (ع) آمده، چنين مي‌فرمود: اي اهل‌ بيت‌، سلام، رحمت و بركات خداوند بر شما باد. خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما دور كند و شما را كاملاً‌ پاك‌ سازد‌. من با جنگ كننده با شما مي‌جنگم و با كساني كه‌ با شما دوست‌اند دوست مي‌باشم.<ref>   فرات بن ابراهيم، تفسير فرات الكوفي، ص 338، حديث 461‌؛ مجلسي‌، بحار الانوار، ج 35، ص 213، ح 16. و نيز نگاه كنيد: الامالي، شيخ صدوق، ص 124، حديث 14؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 7، ص 59. </ref>
−
*سـورة‌ تـحريم‌، آيات‌ چهارم و پنـجم:{{متن قرآن|«ان تـتوبا الي الله فقد صغت قلوبكما و ان تـظاهرا عـليه فان الله هو‌ مولاه‌ و جبريل و صالح المؤمنين و الملائكة بعد ذلك ظهيرأ، عسي ربه ان طلقكن ان‌ يبـدله‌ ازواجـاً‌ خيراً منكن...»}}اگر شما [دو تن از هـمسران پيامـبر] از كار خود تـوبه كنـيد، [كاري‌ از‌ پيشـ‌ نخواهيد برد]؛ زيرا خداوند ياور اوسـت و همچنين جبرئيل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد‌ از‌ آنان پشتيبان او هستند. اميد است اگر او [پيامبر] شما را طـلاق گـويد، پروردگارش به جاي‌ شما‌ همسراني بـهتر بـرايش قـرار دهـد.
 
−
بـر اساس روايات و اعترافات دانـشمندان فـريقين، اين‌ آيات‌ دربارة عايشه دختر ابو بكر، و حفصه دختر‌ عمر‌، نازل‌ شده است كه آنها به آزار و اذيتـ‌     
 
−
رسـول‌ خـدا (ص) روي آوردند و با نزول آيات فوق مورد تهديد و سـرزنش قـرار گـرفتند.<ref>جهت اطلاع بيشتر ر.ك: محمد بن‌ جرير‌ طبري، جامع البيان، ج 14، جزء 28‌، ص 160 ـ 164؛ نصر بن‌ محمد‌ سمرقندي، تفسير السمرقندي، ج 3، ص 378 ـ 381‌؛ محمد‌ بـن احـمد قـرطبي، الجامع لاحكام القرآن، ج 18، ص 188 ـ 194؛ ابن ابي حاتم، تفسير‌ القرآن‌ العظيم، ج 10، ص 3362، ح 18920؛ مـحمد‌ بن‌ الحسن‌ طوسي، التبيان في‌ تفسير‌ القرآن، ج 10، ص 44 ـ 49‌؛ ابو‌ علي الفضل طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 10، ص 471 ـ 475؛ اسماعيل بـن كثـير‌ دمـشقي‌، تفسير القرآن العظيم،‌ج 4، ص 412 ـ 416‌؛ عبدالله‌ بن محمد‌ بيضاوي‌، تفسير‌ البيضاوي، ج 2، ص 505 و 506؛ عبد‌ الرحـمن بـن محمد ثعالبي، تفسير الثعالبي، ج 5، ص 450 ـ 452؛ جلال الدين سيوطي، الدر المثنور في التفسير‌ المأثور‌، ج 8، ص 213 و 224؛ فيض كاشاني، تفسير الصافي‌، ج 5، ص 193‌ ـ 195‌؛ مكارم‌ شـيرازي‌، تـفسير نـمونه، ج24‌، ص 271‌ و 272.</ref>
 
−
*سـورة‌ حـجرات، آية يازدهـم:{{متن قرآن|«يا ايها‌ الذين‌ آمنوا لا‌ يسغر‌ قوم‌ من قوم.... و لا نساء من نساء‌ عسي‌ ان يكن خيراً منهن»}}؛ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! نبايد گروهي از‌ مردان‌ شما گروه ديگر را استهزا كنند‌... و نه زناني از زنـان‌ ديگر‌ [به استهزا ياد كنند]. شايد‌ آنان‌ بهتر از اينان باشند.همچنين بر اساس روايات موجود و اعتراف مفسران فريقين، قسمت‌ مربوط‌ به نهي از استهزاي زنان‌ در‌ اين‌ آيه درباره عايشه‌ و حفصه‌ نازل شده است آنـ‌ دو‌ ام المـؤمنين ام سلمه را به خاطر لباس يا به جهت كوتاهي قدش مورد‌ استهزا‌ قرار مي‌دادند كه خداوند متعال اين‌ آيه‌ را نازل‌ نمود‌ و آنها‌ را از اين كار‌ نهي فرمود.<ref>ر.ك: تفسير السمرقندي، ج 3، ص 264؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 9، ص 202 ـ 203؛الجامع لاحكام القرآن، ج 16‌، ص 326‌؛ تفسير‌ نـمونه، ج 22، ص 177.</ref>
 
−
آيه‌ تطهير‌ از‌ عصمت‌ و بي‌ گناهي‌ اهل بيت مورد خطاب سخن مي‌گويد و از طرف ديگر برخي از همسران رسول خدا (ص) مورد سرزنش و تـهديد قـرآن كريم قرار گرفته اند و حـتي در آية سـورة تحريم‌، همسران مورد خطاب بهتر از زنان ديگر شناخته نشده اند، لذا روايات منقول و يا منسوب به افرادي همچون عبد الله بن عباس عكرمه، عروة بن زبير و سعيد و بن جبير چنان‌ اهميتي‌ ندارد و حتي در صـورت صـحيح و مورد اعتماد بودن سند آنها ـ كه چنين هم نيست ـ در برابر صريح آيات نوراني تضعيف و كنار گذاشته مي‌شوند.
 
−
علاوه بر آیات قرآن روایات بیشماری که بر خلاف مضمون این چند روایات وجود دارد خود حکایت از جعلی بودن آن دارد. بر فرض که از آیات و روایات صرف نظر کنیم شناخت راویان این روایات که عکرمه و عروه هستند خود شاهد دیگری بر جعلی بودن این اقوال دارد چرا که عروة بن زبير از دشمنان بني هاشم و اهـل بـيت (ع) به شمار مي‌آيد و نسبت به‌ امام‌ علي (ع) بدگويي مي‌كرد و حتي برخي از دانشمندان رجـالي وي را از تـابعيني‌ شـمرده‌اند‌ كه‌ در مقابل اخذ پول از معاويه دربارة امام علي (ع) احاديث زشت مي‌ساختند. <ref>ر.ك: الغارات، ابراهيم بن محمد ثقفي كوفي، ج 2، ص 576 ـ 577، شرح نهج‌ البلاغه‌، ابن ابي الحديد، ج4، ص102.</ref> دربارة عكرمه‌، بردة‌ آزاد‌ شدة عـبد الله بـن عباس، نيز دو ديدگاه مطرح شده است:در‌ يك‌ ديدگاه منفي، بر اساس شواهد مـوجود، عـكرمه از افـراد كينه توز اهل بيت (ع) است و در مورد‌ وي‌ اتهام خارجي بودن و داشتن عقايد خوارج و نيز اتهام جـعل حـديث مـطرح شده‌ است‌.<ref>مـيزان الاعـتدال، مـحمد بن احمد الذهبي، ج 3، ص 93 ـ 96؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 5، ص 76؛ قاموس الرجال، ج 6، ص 327.</ref> در يك ديدگاه مثبت، عكرمه از‌ اين‌ اتهامات‌ دور بوده و دشمنان اهل بيت (ع) جـهت بـدنام‌ كردن‌ او دست به جعل حديث زده اند.<ref>ر.ك: التـفسير و المـفسرون، شيخ محمد هادي معرفت‌، ج 1، ص 348‌ ـ 362، الجامعة‌ الرضوية للعلوم الاسلامية، مشهد مقدس، چاپ اول، 1418 هـ.</ref>دربارة عكرمه و عروة هر ديدگاهي‌ را‌ بپذيريم و حتي اگر روايات آنها‌ گـرچه‌ صـحيح السند‌ هم‌ باشد‌ ـ كه چنين نيست ـ باز به اختصاص‌ آية‌ تطهير به خمسة طـيبه و عـدم دلالت آن بر همسران پيامبر اسلام (ص) خللي‌ وارد‌ نخواهد شـد. ضـمناً نـبايد فراموش كرد‌ كه عكرمه و عروة تنها‌ دو‌ نفر از تابعان‌اند و ديدگـاه آنـها‌ نمي‌تواند‌ روايات صحيح و متواتر پيامبر (ص)، ائمه (ع) و اصحاب و ساير تابعين را مورد خدشه قرار دهد‌.
 
  
 +
'''منابع اهل سنّت:'''
  
−
===دلیل سوم: روایات شمول همسران پیامبر(ص) در مصادیق اهل بیت===
+
*[[انس بن مالک|انس بن مالک]] نقل مي‌كند‌ كه‌ پيامبر‌ اكرم (ص) به مدت شش ماه هنگام رفتن به نماز صبح بر در‌ (خانه) فاطمه‌ گذر مي‌كرد و چنين مي‌گفت: نماز؛ (اي) اهل بيت، خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از‌ شما‌ اهل‌ بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد. <ref>  ترمذي، سنن الترمذي، ج 5، ص 352، ح 3206؛ حاكم نيشابوري، المستدرك علي‌ الصحيحين‌، ج 3, ص 158؛ ابن‌ مردويه، مناقب علي ابن ابي طالب (ع)، ص 304 ، ح 488؛ سيوطي، الدر المنثور في التفسير المأثور، ج 6، ص 605.</ref> [[محمد بن عیسی ترمذی|محمد بن عيسي ترمذي‌]] در‌ ذيل اين حديث، آن را «[[حدیث حسن|حديث حسن]]» معرفي كرده است.<ref>    ترمذي‌، سنن الترمذي، ج 5، ص 352، ح 3206.</ref> و [[حاکم‌ نیشابوری]] نيز پس از نقل اين حديث مي‌نويسد: «اين حديث طبق شرط مسلم (نيشابوري) موافق و صحيح است، ولي‌ آن‌ را‌ نياورده است».<ref>  حاكم نيشابوري، المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 158‌</ref>
−
چند روايت منقول‌ از‌ ام سـلمه (ره) دليل ديگـر است. وي پس از نقل حادثة نزول تـطهير و جـمع كردن عـلي‌، فاطمه‌، حسن‌ و حـسين (ع) در زير كسـا، از آن حضرت‌ (ص) مي‌پرسد‌: يا‌ رسول‌ اللهـ‌! آيا‌ هـم من از اهل بيت هستم؟ و پيامبر اكرم (ص) در جواب او مي‌فرمايد: آري انشاء الله.<ref>ر.ك: الجامع‌ لاحكام‌ القرآن، قرطبي، ج 14، ص 183؛ مناقب علي بـن ابـي طالب (ع)، ابن مغازلي، ص 306، ح 351؛ المناقب، الخوارزمي، ص 61 ، ح 30‌؛ ‌‌تفسير‌ فـرات الكوفـي، ص 335 ، ح 456؛ بـحار الانوار، ج 45، ص 199، ح 38.</ref>
+
*ابو حمراء نقل مي‌كند: پيامبر (ص) را ديدم كه هنگام طلوع فجر در (خانه) علي و فاطمه‌ آمده‌، چنين‌ گفت: نماز، نماز، خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت‌ دور‌ كند و شما را كاملاً پاك سازد.<ref>     طبري‌، جامع البيان، ج 12، جزء 22، ص 6؛ ابن مردويه، مناقب علي بن ابي طالب (ع)، ص 304 ، ح 489.</ref>
 +
*ابو‌سعيد‌ خدري مي‌گويد: پيامبر خدا (ص) چهل صبح در (خانه) علي آمده، پس از ديدن‌ فاطمه‌ چنين مي‌گفت: سلام بر شما‌ اي‌ اهل بيت‌ و رحمت‌ و بركات‌ خداوند بر شما باد؛ نماز، رحمت‌ خداوند‌ بر شما فرو بارد. خدا فقط مي‌خواهد هر گونه پليدي را از‌ شما‌ اهل بيت دور كند و شما را‌ كاملاً پاك سازد.<ref> حاكم حسكاني‌، ‌‌شواهد‌ التنزيل، ج 2، ص 27، ح 665؛ خوارزمي، المناقب، ص 60، ح 28. و نيز نگاه كنيد: شواهد التنزيل، ج 2، ص 27‌  29‌، ح 665‌ و 668؛ كنز العمال، ج 13، ص 646، ح 37632، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1989 م؛ الدر المنثور في التفسير المأثور‌، ج 6، ص 606.</ref>
  
−
====نقد====
+
===روايات مربوط به عصمت و طهارت‌ خمسه طیبه===
−
در خصوص چند روايت منقول از ام‌ سلمه‌ (ره) كه مدعيان شموليت آية تطهير به همسران پيامبر اكرم (ص) به آن روايات اسـتدلال نـموده اند، بـه چند نكته اشاره كنيم:
+
در تعداد ديگري از روايات بر [[عصمت]] و [[طهارت]] [[اهل بيت]] (ع) تصريح مي‌شود كه در اينجا برخي از آنها را مي‌آوريم:
−
#خود اين پرسش ـ« آيا من هم از اهل‌ بيت‌ هستم؟» ـ كه ام سلمه (رض)، مطرح كرده، نشان دهنده آنست كه كلمة اهـل البيت مورد بحث در آية تطهير، براي ورود وي در مدلول آية تطهير كفايت نمي‌كند و اگر چـنين‌ بـود‌، سـؤال‌ بي مورد مي‌نمود.
 
−
#اين چند‌ روايت‌، در‌ مقام نخست، مخالف با روايات متواتر و احياناً صحيحي است كه در آنها پيامبر اكرم (ص) به ام سـلمه (‌ ‌رض) جـهت ورود به‌ داخل‌ كسا‌ جواب منفي مي‌دهد و بر عدم شموليت آية تطهير‌ به‌ ام سلمه (رض) تـأكيد مـي‌ورزد. از طـرف ديگر، راوي اين روايت، خود ام سلمه (رض) است. حتي در برخي‌ روايات‌ آمده‌ است كه ام سلمه مي‌گويد: پس از اتمام دعاي پيامبر‌ اكرم (ص) دربـارة اهل كسا عبا را بلند كردم تا همراه آنها داخل شوم. اما پيامبر (ص) آن را از‌ دست‌ مـن‌ كشيد و فرمود: همانا تـو بـرخير و نيكي هستي.الدر <ref>المنثور في التفسير المـأثور، ج 6، ص 604.</ref>
 
−
#در سند روايات‌ مورد‌ اشاره كسي وجود دارد كه حتي مورد قبول دانشمندان اهل سنت نمي‌باشد و آن شريك بن عبد‌ الله‌بن‌ ابي‌ نمراست كه در سلسله سند روايات ابن مغازلي و خوارزمي‌قرار گرفته است و ابو‌ عبدالله‌ ذهـبي‌ در رجال خود او را قوي ندانسته و ابن حجر عسقلاني دربارة وي كلمة «يخطي‌» ـ خطا‌ و اشتباه‌ مي‌كند ـ را به كار برده است.<ref>ر.ك: مـيزان الاعتدال، ذهـبي، ج 2، ص 269، شـمارة3696 و تـقريب التهذيب، عسقلاني، ج 1،ص 418، شمارة 2794.</ref>همچنين دومين روايت كه در تفسير الجامع‌ لاحكام‌ القرآن قرطبي نقل شده است، به جهت نداشتن سند كامـل، نـيازي به بحث‌ و بررسي‌ ندارد‌ و از اعتبار ساقط است.
 
−
#حديث مذكور در دو مورد كتاب المستدرك علي الصحيحين، از‌ طريق‌ شريك بن ابي نمر نقل شده است كه در آنها هيچ مطلبي در‌ خصوص‌ شموليت‌ آيه به امّ سـلمه (ره) و جـواب مثبت پيامبر اكرم (ص) به وي وجود ندارد و هر دو‌ روايت‌ بنابر تصريح حاكم نيشابوري، با شرط صحت بخاري مطابق است.<ref>ر.ك: المستدرك علي الصـحيحين، ج 2، ص 416 و ج 3، ص 146.</ref> گفتني‌ است‌ كه‌ در روايت اوّل، پيامبر اكرم (ص) در پاسخ به ام سلمه (ره) كه مي‌پرسد: آيا من‌ نيز‌ از‌ اهل بـيت هـستم، مي‌فرمايد: « آري تو اهل من هستي، ولي اينها اهل‌ بيت‌ من [و مخاطب آية تطهير] هستند.» اما در روايت دوم هيچ اشاره اي به پرسش ام‌ سلمه‌ (رض) نشده است.
 
−
#چنين رواياتي در برخي منابع حديثي و تفسيري ما نـيز‌ بـا‌ انـدكي تفاوت وجود دارد كه در برخي‌ از‌ اين‌ مـنابع آمـده اسـت:ام سلمه گفت: [گفتم]‌: اي‌ پيامبر خدا! آيا من از اهل تو نيستم؟ پيامبر فرمود: آري. سپس آن حضرت‌ (ص) پس‌ از تمام شدن دعاي خود‌ دربارة‌ امام علي‌، فـاطمه‌، حـسن‌ و حـسين (ع) مرا زير كسا وارد نمود‌.<ref>ر.ك: تـفسير فرات‌ الكوفي، ص 335، 456؛ بحار الانوار، ج 45، ص 199، ح 38.</ref>بنابراين، پيامبر اكرم (ص) تا پايان دعاي خـود دربـارة اهل كسا (ع)، ام سلمه‌ را‌ زير كسا جاي نداد تا بدين‌ وسيله او را در‌ آية‌ تطهير شريك نسازد و بعداً براي‌ خوشنودي‌ ام سلمه (ره) به وي جواب مـثبت داد و او را پس از پايانـ‌ دعـاي‌ خود به در آمدن در‌ زير‌ كسا‌ اجازه فرمود. بر‌ اساس‌ ادلة فوق، سـياق آية‌ تطهير‌ و چند روايت انگشت شمار نمي‌تواند آية تطهير را علاوه بر خمسه طيبه (ع)، شامل همسران‌ پيامبر‌ اكرم (ص) نيز كند.
 
  
−
===دلیل چهارم:عموميت لفظ «اهـل‌ البـيت‌»===
+
'''منابع شیعی:'''
  
−
بـرخي از‌ دانشمندان‌ اهل‌ سنت در دفاع از‌ نظرية ورود همسران پيامبر در محدودة آية «تطهير» و جاي گـرفتن آنـها در كنار خمسة طيبه‌ (ع)، به‌ توجيه اختلاف ضمائر به كار رفته‌ در‌ آيه‌ از‌ لحاظ‌ مذكر و مؤنث بودن‌، روي‌ آورده و لفظ «اهـل البـيت» را لفـظي عام و فراگير دانسته‌اند كه از آن جمله مي‌توان از ابوليت‌ نصر‌ بن‌ محمد سمرقندي (م 375 هـ)، نـام بـرد.<ref>تفسير السمرقندي، ج 3، ص 50.</ref> بـرخي‌ از‌ آنان‌ نيز‌ جهت‌ اثبات اين مدعا از آيات نوراني قرآن كريم،از جمله آيات 12 و 29 سورة قصص، و آية 33 عنكبوت بهره گرفته‌اند.<ref>عقيدة الـإمامة، علي احمد سالوس، ص 59 ـ 60، دار الاعـتصام، قـاهره، چاپ اول، 1987 م.</ref> يكي از آياتـي كه مـورد اسـتدلال‌ در اين خصوص قرار گرفته، آية 73 سورة هود است:
+
*پيامبر اكرم (ص) فرمود: من، علي، حسن و حسين و نه تن از اولاد حسين، مطهر و معصوم هستيم.<ref> شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 64، ح 30، طوس، قم، چاپ دوم‌، 1363 ش.</ref>
 +
*پيامبر گرامي‌اسلام (ص) فرمود: امامان پس از من (مانند) عدد نقبا (و رهبران) بني‌اسرائيل دوازده‌ نفرند‌ كه همة آنها امين، پرهيزگار‌ و معصوم‌ اند.<ref>شعيري، تاج‌ الدين‌، جامع الاخبار، ص19، موسسة الاعلي للمطبوعات، بيروت، 1986 م. و نيز نگاه كنيد: مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 9، ص 207، الامالي، شيخ صدوق، ص 467، ح 26؛ الخصال، ص 139، ح 158؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص 450؛ مجلسي، بحار‌ الانوار، ج 25، ص 213  214، ح 4، بحراني، البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 260  261، ح 16؛ الامالي، شيخ طوسي، ص 562،ح 1174؛ كليني، الاصول من الكافي، ج 2، ص 182، ح 16 و ج 2، ص 400، ح 5. </ref>
  
−
{{متن قرآن|«قالوا اتعجبين من امر الله رحمت الله و بركاته عليكم اهـل البـيت انه حميد مجيد؛»}} (وقتي كه فرشتگان الهي به همسر‌ ابراهيم‌ (ع) در سن پيري تولد اسحاق و بـعد از او تـولد يعـقوب را بشارت دادند، وي به شگفتي آمدو فرشتگان الهي) گفتند: آيا از فرمان خدا تعجب مي‌كني؟ اين رحمت خدا و بـركاتش‌ بـر‌ شما اهل بيت است، چرا كه او ستوده و والا است.
+
'''منابع اهل سنت:'''
  
−
جناب علي احمد سالوس در كتاب خـود بـه يك روايت مـنقول از انس‌ استدلال‌ مي‌كند : خرج النبي (ص) فانطلق الي‌ حجرة‌ عايشة فقال: {{متن حدیث|«السلام عليكم اهل البيت و رحمة الله... فـتقري حـجر نسائه كلهن يقول لهن كما يقول لعايشة...<ref>صحيح البخاري، محمد بن‌ اسـماعيل‌ البخاري، ص 888، ح 4793، دار الكتب العلمية، بـيروت، چـاپ اول، 2001 م.</ref> پيامبر (ص) از خانة [زينب بنت جـحش]‌ خـارج‌ شـد و به سوي خانة‌ عايشه‌ آمد و گفت: سلام بر شما اهل بيت و رحمت خداوند [بر شـما بـاد]... سـپس به همة خانه هاي همسران خود سرزد و همان گونه كه به عايشه مـي‌گفت، بـه آنان نير مي‌فرمود‌...»}} وي‌ در ادامة سخنان خود چنين نتيجه مي‌گيرد كه استعمال قرآني و نبوي، همسران پيامبر را از دايرة شموليت آية تـطهير خـارج نمي‌سازد.<ref>عقيدة الـإمامة، ص 61.</ref>
+
*پيامبر اكرم (ص) فرمود: من و اهل بيت من از همه گناهان‌ پاك و مطهر هستيم.<ref> الدر المنثور في التفسير المأثور، ج 6، ص 605‌  606‌ </ref>
 +
*پيامبر اكرم (ص) فرمود: و همانا ما اهل بيتي هستيم كه خداوند از ما زشتيهای ظاهري‌ و باطني‌ را دور كرده است.<ref> الديلمي، ابوشجاع شيرويه، الفردوس بمأثور الخطاب، ج 1، ص 54، ح 144، دارالكتب العلمية، بيروت، 1406. </ref>
 +
*پيامبر اكرم (ص) فرمود: ما اهل بيتي هستيم كه خداوند آنها را از‌ (گناهان‌) پاك نموده‌ است و ما از شجره نبوت هستيم.<ref>   ابن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ح 3133 ، ح 17680؛ سيوطي، الدر المنثور في‌ التفسير‌ المأثور، ج 6، ص 606. نيز نگاه كنيد: فرائد السمطين، ج 2، ص 133، ح 430 و ج 2، ص 180؛ ينابيع المودة، ‌ج 3، ص 504 ، باب 77، ج 2، ص 230، باب 56. </ref>
  
−
====نقد====
+
===احتجاج به آيه تطهير درباره فضيلت اهل بيت===
  
−
1.استعمال واژة «اهل» در قرآن كريم‌ در‌ معاني و موارد‌ متفاوت است كه در اينـجا بـه ذكر خلاصة آنها اشاره مي‌شود:
+
در تعداد ديگري از روايات مربوط به آيه تطهير، سخن از احتجاج افراد خاص به آيه تطهير جهت اثبات برتري و فضيلت‌ [[اهل البیت|اهل‌ بيت]] علیهم السلام به ميان آمده است. در اينجا نمونه‌هايي از اين روايات را از منابع فريقين ذكر مي‌كنيم:
−
*استعمال واژة «اهل» بـه طـور‌ عـام كه مردان و زنان را شامل مي‌شود [مانند سوره هـاي اعـراف‌، آيات‌ 94‌ و 96، هود، آيات 117 و...؛
+
 
−
*استعمال واژة «اهل» براي مردان [مانند سوره هاي هود، آيات 45 ـ 46، يوسف‌، ‌‌آيه‌ 109، طـه، آيه 29 و...]؛
+
'''منابع شیعی:'''
−
*اسـتعمال واژة «اهل» براي زنان [مانند سـوره هـاي هود‌، آيهـ‌ 73‌، قـصص، آيات12 و 29، عـنكبوت، آيه 33 و...]؛
+
 
−
*استعمال واژة «اهل» به معناي ويژة خاندان نـبوت‌ و رسـالت [مانند سوره هاي طه،آيه 132 و احزاب، آيه 33.
+
*احتجاج [[امام علی علیه السلام|امام علي]] (ع) به آيه تطهير: حضرت اميرالمؤمنين (ع) فرمود: همانا خداوند عزوجل ما اهل بيت را برتري بخشيده است و چگونه چنين نباشد، در حالي كه در‌ كتاب خود مي‌فرمايد: خدا فقط‌ مي‌خواهد‌ پليدي‌ را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد، پس خداوند ما را از زشتيها (و گناهان) ظاهري و باطني‌ تطهير‌ فرموده‌ است و ما بر راه حق هستيم.<ref>استر آبادي، تأويل الآيات الظاهرة، ص 450؛ مجلسي، بحار الانوار، ج 25‌، ص 213‌  214، ح 4؛ بحراني، البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 260  261، ح 16.</ref>
−
بنابراين، واژة « اهل‌ البيت» بر اساس استعمال‌ قـرآني‌ و نـيز بر اساس استعمال لغوي، حديثي و عـرفي، يك واژة عام است كه مي‌تواند شـامل مـردان و زنان و كودكان شود و كسي نمي‌تواند مـنكر اين مـطلب باشد و جناب سمرقندي و نيز جناب سالوس در اين‌ خصوص سخن تازه اي نگفته‌اند، اما دليل و اسـتدلال آنـها نيازمند نقد و بررسي است. مـسئلة اصـلي اين اسـت كه آيا ما مي‌توانيم بـه دليل عـام بودن معناي «اهل البـيت»، در مـقابل شواهد‌ تاريخي‌، قرآني و حديثي بايستيم و منظور از اهل البيت در آية تطهير را علاوه بر خمسة طيبه (ع)، هـمسران پيامـبر نيز بدانيم. آيا چنين كاري تفسير به رأي نـيست و آيا اين كار مـغالطه‌ به‌ حـساب نمي‌آيد؟و…
+
*امام علي‌ (ع) در‌ احتجاج ديگر خود خطاب به [[ابوبکر|ابوبكر]] فرمود: آيا آيه تطهير از پليديها براي‌ من، اهل بيت و فرزندان من است يا براي تو ‌ ‌و خانواده‌ات؟ (ابوبكر در جواب) گفت: بلكه براي تو و اهل بيت‌ توست‌.<ref>شيخ صدوق، الخصال، ص 550، ح 30؛ مشهدي قمي، تفسير كنز الدقائق، ج 10، ص 375؛ فيض كاشاني، تفسير الصافي، ج 4، ص188.</ref>
−
2.از آية 73 سـورة هـود به هيچ وجه نـمي‌توان استفاده كرد كه اين كلام «عليكم اهل البيت» صرفاً خطاب به همسر حضرت ابراهيم (ع) گفته شده است؛ چون در‌ زبـان‌ عـربي «عليكم» براي گروه مردان استعمال مـي‌شود. بـنابراين، يا اين قـسمت آيه [سـلام فـرشتگان] شامل همسر ابـراهيم كه سـارا نام داشت، نمي‌شود و يا علاوه بر سارا شامل حضرت ابراهيم‌ (ع) يا‌ جمعي‌ ديگر ـ حضرت اسحاق، يعقوب و اسماعيل‌ كهـ‌ بـعداً‌ بـه آنها ملحق خواهند شدـ مي‌شود. در اين صورت، اسـتعمال ضـمير جـمع مـذكر « عـليكم» از بـاب تغليب كاملاً صحيح است.
+
*احتجاج‌ ديگر امام علي (ع) در [[شورای شش نفره خلافت|روز شورا]] (روز تعيين خليفه سوم بعد‌ از‌ مرگ [[عمر بن خطاب|عمر]])، خطاب به حاضران انجام شد و آن حضرت جهت اثبات برتري خود، فاطمه، حسن‌ و حسين‌ (ع)، به‌ آيه تطهير استدلال فرمود.<ref>الخصال‌، ص 561‌، ح 31‌؛ تفسير كنز الدقايق، ج 10، ص 375‌؛ تفسير‌ الصافي‌، ج 4، ص 188؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 256، ح 10.</ref>
−
3.استدلال‌ جناب‌ سالوس‌ به روايت انس بن مالك به هيچ وجه‌ منطقي‌ و درست نيست، زيرا هيچ كس در صحت به كارگيري واژة اهل براي زنان ترديد ندارد. هـمان گونه كه از‌ استعمال‌ قرآني‌، حديثي، لغوي و عرفي به دست مي‌آيد، اين واژه داراي معناي‌ عام و فراگير است و شامل همه ـ اعم از زن و مرد و كودك ـ مي‌شود. در واقع، استدلال جناب سالوس به آيات‌ و روايت‌ مذكور‌، مانند مثال ذيل بسيار مـضحك و شـگفت آور است. در قرآن كريم‌ مي‌خوانيم‌: {{متن قرآن|«و جاء من اقصي المدينة رجل يسعي قال يا قوم اتبعوا المرسلين؛»}}<ref>يس، آيه 20.</ref> و مردي از دورترين نقطة‌ شهر‌ با‌ شتاب فرا رسيد و گفت: اي قوم من از فرستادگان [خدا] پيروي كنيد‌.
+
*احتجاج [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] (ع) به آيه تطهير جهت‌ اثبات‌ برتري‌ اهل بيت (ع) كه پس از پذيرش صلح با [[معاويه]] ايراد شد.<ref>شيخ طوسي، الامالي، ص 564، ح 1174؛ بحراني، غاية المرام، ج 3، ص 206، ح 26؛ مجلسي،بحار الانوار‌، ج 10‌، ص 141‌  142، ح 5؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 269  270، ح 26‌</ref>
−
بـر‌ اسـاس‌ روايت و ديدگاه مفسران، منظور از «رجلٌ» ـ مردي ـ در اين آيه «حبيب نجار» است. حال‌ اگر‌ كسي‌ در يك آية ديگر قرآن كريم واژة «رجلٌ» را بيابد و ادعا نمايد كه منظور‌ از‌ مردي كه در آيه بيستم سورة يس از آن سخن گـفته شـده، همين‌ مرد‌ است‌ كه مثلاً در جـاي ديگـر قرآن استعمال شده است، هر شنوندة فهيم در شگفتي‌ قرار‌ مي‌گيرد و قبل از هر چيز بر ناآگاهي مدعي گواهي خواهد داد. كار جناب‌ سالوس‌ نيز‌ چنين است؛ چـون دربـارة شأن نزول آية تطهير روايات صـحيح و مـتواتر داريم كه قابل پذيرش‌ فريقين‌ است و اين روايات به طور كامل منظور از «اهل البيت» در آية‌ تطهير‌ را‌ روشن ساخته است. بنابراين، چنين كاري هم بيهوده و سست و هم نوعي تفسير به رأي و اجتهاد‌ در‌ برابر‌ نص صريح نبوي (ص) به شـمار مـي‌آيد.
+
*احتجاج [[امام سجاد علیه السلام|امام‌ زين‌ العابدين‌]] (ع) به آيه تطهير در برابر طعن پيرمردي به هنگام ورود [[اسرای اهل بیت علیهم السلام|اسراي كربلا]] به شهر‌ [[دمشق‌]] نيز موردي ديگر است. آن حضرت (ع) خود را مصداق اهل بيت مورد اشاره‌ در‌ آيه تطهير دانسته است.<ref>شيخ صدوق، الامالي، ص 141، ح 3؛ بحار الانوار، ج 45، ص 155، ح 3.</ref>
−
4.چنان كه قبلاً ذكر شد، بر‌ اساس‌ ادله، شواهد و قرائن ذيل، آية تطهير به هيچ وجه شامل همسران پيامبر اكرم (ص) نمي‌شود:
+
*از موارد ديگر، احتجاج [[ام سلمه]] به آيه تطهير‌ جهت‌ اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) است و خطاب به عمره الهمدانيه بيان‌ شده‌ است‌.<ref>كوفي، تفسير فرات الكوفي، ص 336  337، ح 458؛ بحار الانوار، ج 35‌، ص 216‌، ح 22‌.</ref>
−
*برخي‌ از‌ همسران پيامبر اكرم (ص) در قرآن كريم، سرزنش شده‌اند:
+
*احتجاج [[زید بن علی بن الحسین|زيد بن علي الحسين]] (ع) به آيه تطهير در خصوص عدم شموليت آيه تطهير‌ به‌ همسران پيامبر اكرم (ص)، از نمونه‌هاي ديگر است.<ref>قمي، علي بن ابراهيم، تفسير القمي، ج 2، ص 193، مطبعة النجف‌، نجف اشرف، 1387 ه.</ref>
−
*راه اندازي جنگ جمل‌، به‌ رهبري ام المؤمنين، عايشه انجام شـده و بـه‌ كشته‌ شـدن‌ هزاران مسلمان انجاميده است.
+
 
−
*در طول تاريخ‌ به‌ جز امامان معصوم (ع) كسي دربارة اختصاص آية تطهير به خود ادعـا و احتجاج نكرده‌ است‌.
+
'''منابع اهل سنت:'''
−
*همچنين ظاهر آية تطهير با‌ توجه‌ به استعمال‌ ضـمائر‌ مـذكر‌ ـ بـر خلاف آيات قبل و بعد خود‌ ـ دلالت‌ آن بر همسران رسول خدا (ص) را انكار مي‌كند.
+
 
−
با وجود اين، چرا‌ و چگونه‌ است كه پس از گـذشت ‌ ‌قـرنها‌، افرادي اين همه ادله‌، شواهد‌ و قرائن را زير پا مي‌نهند‌ و با‌ ادعاي دلالت آية تطهير بر همسران پيامبر اكرم (ص) دسـت بـه هـر كاري مي‌زنند؟...
+
*احتجاج‌ امام‌ حسن (ع) به آيه تطهير در منابع اهل سنت نقل شده است. حاكم‌ نيشابوري‌ در كتاب [[مستدرک حاکم نیشابوری (کتاب)|المستدرك علي الصحيحين]] نقل مي‌كند كه حضرت امام حسن (ع) پس‌ از‌ شهادت امام علي (ع) خطبه اي خواند و چنين فرمود: اي مردم، هر كس‌ مرا‌ شناخت‌، همانا مرا شناخته است و هر كس مرا‌ نمي‌شناسد‌، من حسن پسر علي هستم و من از اهل بيتي هستم كه خداوند پليدي‌ را‌ از آنها دور كرده و آنان‌ را‌ كاملاً پاك‌ گردانيده‌ است‌.<ref>حاكم نيشابوري، المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 172.</ref>
 +
*عبد الرحمن بن ادريس بن‌ ابي‌ حاتم و ديگر مفسران و محدثان اهل سنت نقل مي‌كنند كه امام حسن‌ (ع) پس‌ از به [[خلافت]] رسيدن، هنگام خواندن‌ نماز، با خنجر مردي‌ زخمي‌شد‌. آن حضرت پس از آن‌ حادثه‌ منبر رفت و چنين فرمود: «اي اهل عراق، درباره ما‌ از خدا‌ بترسيد‌. همانا‌ ما رهبران و ميهمانان شما‌ هستيم و ما اهل بيتي هستيم كه خداوند فرمود: «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما‌ اهل‌ بيت دور كند و شما را كاملاً‌ پاك‌ سازد‌». (ابو‌ جميله‌) گفت: آن حضرت‌ (ع) پيوسته‌ اين سخنان را مي‌گفت تا اين كه در مسجد همه گريان شدند.<ref>ابن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم‌، ج 9، ص 3132‌، ح 1776‌؛ ابن كثير دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 495؛ حاكم حسكاني، شواهد التنزيل‌، ج 2، ص 18‌، ح 650 و 651 و ص 19، ح 652؛ علي بن محمد ابن مغازلي، مناقب علي بن ابي طالب (ص)، ص 383، ح 431‌؛ قندوزي‌ الحنفي‌، ينابيع المودة، ج 1، ص 126.</ref>
 +
*احتجاج امام زين العابدين‌ (ع) به‌ آيه تطهير نيز در منابع اهل سنت آمده‌ است‌. [[محمد‌ بن‌ جریر‌ طبری]]، ابو الفدا اسماعيل بن كثير و ديگران چنين نقل مي‌كنند: ابو الديلم مي‌گويد: علي بن الحسين  رضي الله عنهما  به‌ مردي‌ از اهل [[شام|شام]] گفت: آيا در [[سوره احزاب]] خوانده‌اي: «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد». آن مرد گفت: آري‌ (خوانده‌ام‌). آيا شما آنان هستيد؟ حضرت گفت: آري.<ref>ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 495؛ جامع البيان‌ عن‌ تأويل‌ آي القرآن، ج 2، ص 22، ح 8.</ref>
 +
*مورد ديگر، احتجاج ام امؤمنين [[ام سلمه]] به آيه تطهير جهت اثبات برتري امام علي، فاطمه‌، حسن‌ و حسين (ع) خطاب به عمره همدانيه‌ است‌.<ref>حاكم حسكاني، شواهد التنزيل، ج 2، ص 87  88، ح 764.</ref>
 +
*احتجاج واثلة بن الاسقع ليثي به آيه تطهير جهت اثبات برتري امام علي (ع) در حضور تعدادي از مسلمانان، نمونه‌اي ديگر است.<ref>طبري، جامع‌ البيان‌، ج 12‌، جزء 22، ص 6  7؛ تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 492.</ref>
 +
*احتجاج‌ [[عبدالله بن عباس|عبدالله‌ بن عباس]] به آيه تطهير‌ جهت اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) هنگام مناظره با گروهي از مردم نيز در منابع اهل سنت آمده است.<ref>نسائي، خصائص اميرالمؤمنين (ع)، ص 50  53، ح 24 و نيز‌ كتاب‌ السنة، ص 588  589، ح1351، ابن ابي عاصم الضحاك، المكتب الاسلامي، بيروت، چاپ سوم‌، 1993‌ م.</ref>
 +
*احتجاج [[سعد بن ابی وقاص]] به آيه تطهير‌ جهت‌ اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) هنگام سخن گفتن با [[معاویه|معاويه]] هم موردي ديگر برشمرده مي‌شود.<ref>نسائي، خصائص اميرالمؤمنين (ع)، ص 33  35، ح 11.</ref>
 +
 
 +
==بررسی اقوال مختلف در آيه تطهير‌==
 +
مشاهده روایات فراوان در این زمینه که بسیاری از آنها را [[اهل سنت]] نقل نموده اند، جای هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که این [[آیه]] تنها در شأن [[خمسه طیبه]] نازل شده است و به هیچ وجه شامل همسران [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (ص) نمی شود، تا چه رسد به اینکه تنها در حق همسران پیامبر نارل شده باشد. با این وجود، قائلان این دو نظر به دلایلی تمسک کرده اند که در ادامه به بررسی این دلایل خواهیم پرداخت.  
 +
 
 +
===دلیل اول: سیاق آیات===
 +
آيه تطهير در‌ بين‌ آياتي از [[سوره احزاب‌]] قرار‌ گرفته است كه مربوط به همسران رسول گرامي‌ اسلام (ص) است؛ چون خداوند متعال در آيات 28 الي 34 اين [[سوره]]، همسران پيامبر اسلام (ص) را مورد خطاب قرار داده و دستورهاي مهمي‌ به آنها‌ داده‌ است. همین امر باعث شده است که برخی نزول آیه تطهیر را مربوط به همسران پیامبر بدانند یا اینکه دست کم، آنها را نیز در کنار خمسه طیبه از مصادیق «اهل بیت» معرفی نمایند.
 +
 
 +
'''نقد و برسی:'''
 +
 
 +
اگرچه [[سیاق آیات|سیاق]]، یکی از قرائن در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیات [[قرآن]] است، اما دلیلی قطعی و تخلف ناپذیر نیست، بلکه اگر دلیلی بر خلاف آن وجود داشت، باید دست از سیاق برداشت و به آن دلیل تمسک کرد. زیرا اولاً  اين از عادت فصحاست كه در كلام خود از يك خطاب به خطاب ديگر روند و دوباره به آن خطاب اولي برگردند‌؛ قرآن‌ كريم مملو از اين موارد‌ است‌.<ref>مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 8، ص 560.</ref> 
 +
 
 +
ثانیاً: [[امام صادق]] علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«يا جابر‌! وَ لَيْسَ شَيٌ اَبْعَد‌ مِنْ‌ عُقُولِ الرِّجال مِنْهُ، إنَّ الآية لَتَنْزِل اَوَّلُهَا فِي شيٍ وَ اَوْسطهَا في شيٍ وَ آخرُهَا فِي شيٍ»}}؛<ref> نضر‌ بن محمد بن مسعود بن عياش السمرقندي، تفسير العياشي، ج 1، ص 12، المكتبة الاسلامية، تهران،1380 ه‌</ref> اي جابر! هيچ چيزي مثل آن (قرآن) از عقل (و قياس) مردم دور نيست‌، زيرا اول آيه درباره يك چيز و وسط آن درباره چيز ديگر و آخر آن درباره چيز سومي‌ فرود مي‌آيد. 
 +
 
 +
ثالثاً: گاهی متکلم در کلام خود سخنی را به گونه جمله معترضه بیان می دارد و استفاده از جمله معترضه در‌ قرآن‌ كريم بي سابقه نيست و مي‌توان براي آن نمونه هاي متعددي درقرآن كريم يافت.<ref>در اين خصوص نگاه كنيد: سوره‌هاي واقعه، آيه 76؛ لقمان، آيه 13‌  19؛ مائده، آيه 3؛ يوسف‌، آيه‌ 28  29.</ref> بنابراین سیاق آیات همیشه نمی تواند مورد استناد قرار گیرد. 
 +
 
 +
در آیه تطهیر نیز  دلایل و قرائن قطعی وجود دارد که این بخش از آیه با سیاق آیات همراه نیست: 
 +
 
 +
*همه ضمایر در جمله‌هاى قبل و بعد آیه، مؤنث است و ضمایر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذكر آمده است و اگر خطاب همچنان تنها به همسران بود، تغییر در ضمایر وجهى نداشت. بنابراین به طور قطع مخاطبان آیه نمی توانند تنها همسران پیامبر باشند.
 +
*بر اساس روایات یاد شده، آیه تطهیر [[شأن نزول]] مستقلى از آیات مربوط به همسران حضرت رسول دارد و الزامی ندارد که از سیاق آیات پیروی کند. [[علامه طباطبايى|علامه طباطبایی]] می گوید: «حتی یک روایت بر نزول این آیه در ضمن آیات همسران پیامبر(ص) وارد نشده است و کسی نیز آن را ذکر نکرده است؛ حتی کسانی که قائل به اختصاص آیه به همسران پیامبر(ص) هستند, چنانکه به عکرمه و عروه نسبت داده می شود. بنابراین آیه تطهیر به حسب نزول جزو آیات همسران پیامبر(ص) و متصل به آن نیست.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن, سید محمد حسین طباطبایی, ج16 ص309</ref>
 +
*علاوه بر این  سیاق مربوط به آیات همسران پیامبر سیاقى همراه با عتاب است و هیچ‌گونه ستایشى در آن نیست؛ در حالى كه سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است.
 +
*چگونه به سیاق تمسک نماییم در حالیکه همسران پیامبر(ص)خود را مصداق آیه تطهیر ندانسته و به آن استناد نکرده اند در حالیکه خمسه طیبه بارها به آن استناد کرده و فضایل خود را یاد آور شده ند(چنانکه در روایات مشاهده شد)و هیچ کس با آنها مخالفت نکرده است. این خود شاهدی بر این مسئله است که در صدر اسلام مسلمانان هیچ تردیدی نداشتند که منظور از اهل بیت در آیه تنها خمسه طیبه هستند.در تاريخ اسلام غير از اهل بيت (ع) كساني‌ را‌ سراغ‌ نداريم كه پس از نزول آية تطهير خود را مصداق آن معرفي كرده باشند.
 +
*در هيچ يك از روايات صحيح و [[متواتر]] نقل نشده است كه پيامبر اكرم (ص) احدی از همسران خود را در زیر کساء راه داده باشند.
 +
*روايات تسليم ([[سلام]] دادن پیامبر) كه‌ جزئي‌ از روايات مربوط به آيه تطهير است، از اصحاب نامداري همچون [[عبدالله بن عباس|عبدالله بن‌ عباس‌]]، ابوسعيد خدري، [[انس بن‌ مالک]]، ابوالحمراء‌ و نيز [[ائمه اطهار|امامان معصوم‌]] مانند‌ [[امام علی علیه السلام|امام علي]] (ع)، [[امام صادق علیه السلام|امام صادق‌]] (ع) نقل‌ شده است و اسناد تعدادي از آنها از نظر فريقين صحيح و قابل قبول است. بنابر‌اين‌، با وجود اختلاف در تعداد دفعات‌ اين‌ كار، مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ اين كار اصولاً از‌ حوادث مسلّم و غير قابل انكار است که به خوبی مصادیق اهل بیت را مشخص می نماید. در‌ هيچ‌ يك از روايات صحيح و قابل قبول نيامده‌ است‌ كه‌ پيامبر‌ اكرم (ص) چنين‌ رفتاري را با ديگري داشته باشد.
 +
 
 +
البته برخی برای توجیه تغییر ضمایر، مسئله «تغليب‌» را مطرح‌ كرده اند‌. از‌ جمله آنها محمد بن‌ احمد قرطبي در اين خصوص مي‌نويسد: «از آيه روشن مي‌شود كه شامل همه اهل بيت‌ اعم‌ از همسران و غيره است و اينكه «يطهّركم‌» گفته‌، به‌ خاطر‌ اين‌ است كه رسول‌ خدا‌ (ص)، علي، حسن، و حسين در ميان آنها بودند و هرگاه مذكر و مؤنث در يك جا جمع شوند، مذكر‌ غالب‌ مي‌شود‌ [و ضماير و افعال مذكر استعمال مي‌گردد]. بنابراين‌، مقتضاي‌ آيه‌ اين‌ است‌ كه‌ همسران پيامبر نيز از اهل بيت به حساب مي‌آيند».<ref>الجامع لاحكام القرآن، ج 14، ص 183 و نيز عقيدة الامامة، ص 72.</ref> که این توجیه را نمی توان پذیرفت زیرا:
 +
 
 +
*آيه تطهير بر اساس روايات متواتر و صحيح فريقين، اختصاص به خمسه طيبه دارد و حتي برخي‌ از همسران رسول اكرم (ص) نيز -كه امثال قرطبي كه بر شموليت آيه تطهير به آنها تأكيدات سست و بي منطق مي‌ورزند-، بر اختصاص آيه تطهير به خمسه طيبه (ع) اعتراف و حتي‌ احتجاج‌ نموده اند.
 +
*ما زماني مي‌توانيم در خصوص آيه تطهير مسئله «تغليب» را بپذيريم كه محرز شود هيچ يك از دو طرف در نظر گوينده خصوصيتي ندارد و او در شمول‌ حكم‌، همگان را اراده كرده است و از طرف ديگر قرينه اي هم برخلاف آن وجود نداشته باشد؛ در حاليكه اين مسئله در خصوص آيه تطهير‌ كاملاً بر عكس است.
 +
*اگر‌ در ظاهر آيات هفت گانه (28  34) سوره احزاب توجه و دقت لازم شود، اين شبهه متزلزل و تضعيف خواهد شد؛ چون به جز قسمت اخير‌ آيه‌ 33 (آيه تطهير)، در آيات قبل‌ و بعد‌، خطابات از نوعي عتاب و تهديد آكنده است، اما آيه تطهير از نوعي لطف و مهرباني حكايت دارد.<ref>ر.ك: بحار الانوار، ج 35، ص 235.</ref>
 +
*همچنين علاوه بر مطالب مذكور، آيه تطهير بنابر ادله و شواهد و قرائن محكم، مانند [[نص و ظاهر|نص]] صريح قرآن كريم، روايات متواتر و صحيح و گواهي انكار ناپذير تاريخ، به هيچ وجه شامل همسران پيامبر اكرم (ص) نمي‌شود.
 +
*گفتني‌ است‌ كه اصل‌ مسئله «تغليب» بر اساس قواعد زبان عربي مورد قبول و پذيرش است، و ما مسئله «تغليب» را در خصوص‌ پنج تن آل عبا (ع) مي‌پذيريم، ولي در اينجا آنچه مورد قبول‌ نيست‌، پذيرش‌ مسئله تغليب درباره همسران پيامبر اكرم (ص) و انضمام آنان به خمسه طيبه (ع) است.
 +
 
 +
===دلیل دوم: روایات انحصار اهل بیت در همسران پیامبر===
 +
مدعیان اختصاص آیه تطهیر به همسران پیامبر(ص) علاوه بر [[سیاق آیات|سیاق]]، به‌ چند [[حدیث ضعیف|روايت ضعيف]] و چه بسا [[حدیث جعلی|جعلي]] استدلال مي‌كنند كه آنها‌ را در اينجا ذكر مي‌كنيم:
 +
 
 +
*عكرمه از عبدالله بن عباس نقل مي‌كند كه درباره آيه تطهير گفت‌: اين آيه به طور خاص درباره همسران رسول خدا نازل شده است.<ref>الرازي، تفسير القرآن العظيم‌، ج 9، ص 3132‌، ح 17675؛ دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 491؛الدر‌ المنثور‌، ج 6، ص 602‌؛ الواحدي، اسباب النزول، ص 296؛ الجامع لاحكام القرآن‌، ج 14‌، ص 182.</ref>
 +
*علقمه‌ روايت مي‌كند كه عكرمه در بازار فرياد مي‌زد كه اين آيه به طور خاص درباره همسران‌ پيامبر‌ خدا‌ نازل شده است.<ref>طبري، تفسير الطبري، ج 12، جزء 22 ، ص 8؛ دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 491‌؛ الرازي‌، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ص 3132، ح 17675‌؛ الجامع‌ لاحكام القرآن‌، ج 14‌، ص182‌.</ref>
 +
*از عروة بن زبير نقل شده است كه‌ مي‌گويد‌: منظور‌ از اهل بيت در آيه تطهير همسران پيامبر است و آيه در خانه [[عایشه|عايشه]] نازل‌ شده‌ است‌.<ref>سيوطي، الدر المنثور، ج 6، ص603.</ref> گفتني است كه چنين ادعايي به سعيد بن جبير نيز نسبت داده شده‌ است‌.<ref>ر.ك: اهل‌ البيت في آية التطهير، ص 107  108.</ref>
 +
 
 +
'''نقد و برسی:'''
 +
 
 +
و اما در نقد روایاتی که اهل بیت را منحصراً همسران پیامبر(ص) معرفی نموده است، قبل از هر چیز به [[قرآن کریم]] تمسک می نماییم. حق آن است نص صريح قرآن شموليت آيه تطهير بر همسران پيامبر‌ اكرم (ص) را‌ شديداً انكار مي‌كند. در برخي از آيات قرآن، بعضي از همسران رسول خدا (ص) مورد‌ سرزنش‌ و تهديد قرار گرفته‌اند كه در اينجا به دو نمونه اشاره مي‌شود:
 +
 
 +
*[[سوره تحریم|سوره تحريم‌]]، آيات‌ چهارم و پنجم: {{متن قرآن|«إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ* عَسَى رَبُّهُ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِّنكُنَّ...»}}؛ اگر شما [دو تن از همسران پيامبر] از كار خود توبه كنيد، [كاري‌ از‌ پيش نخواهيد برد]؛ زيرا خداوند ياور اوست و همچنين جبرئيل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد‌ از‌ آنان پشتيبان او هستند. اميد است اگر او [پيامبر] شما را طلاق گويد، پروردگارش به جاي‌ شما‌ همسراني بهتر برايش قرار دهد.
 +
 
 +
بر اساس روايات و اعترافات دانشمندان فريقين، اين‌ آيات‌ درباره عايشه دختر [[ابوبکر|ابوبكر]]، و حفصه دختر‌ [[عمر بن خطاب|عمر‌]]، نازل‌ شده است كه آنها به آزار و اذيت رسول‌ خدا (ص) روي آوردند و با نزول آيات فوق مورد تهديد و سرزنش قرار گرفتند.<ref>جهت اطلاع بيشتر ر.ك: محمد بن‌ جرير‌ طبري، جامع البيان، ج 14، جزء 28‌، ص 160  164؛ نصر بن‌ محمد‌ سمرقندي، تفسير السمرقندي، ج 3، ص 378  381‌؛ محمد‌ بن احمد قرطبي، الجامع لاحكام القرآن، ج 18، ص 188  194؛ ابن ابي حاتم، تفسير‌ القرآن‌ العظيم، ج 10، ص 3362، ح 18920؛ محمد‌ بن‌ الحسن‌ طوسي، التبيان في‌ تفسير‌ القرآن، ج 10، ص 44  49‌؛ ابو‌ علي الفضل طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 10، ص 471  475؛ اسماعيل بن كثير‌ دمشقي‌، تفسير القرآن العظيم،‌ج 4، ص 412  416‌؛ عبدالله‌ بن محمد‌ بيضاوي‌، تفسير‌ البيضاوي، ج 2، ص 505 و 506؛ عبد‌ الرحمن بن محمد ثعالبي، تفسير الثعالبي، ج 5، ص 450  452؛ جلال الدين سيوطي، الدر المثنور في التفسير‌ المأثور‌، ج 8، ص 213 و 224؛ فيض كاشاني، تفسير الصافي‌، ج 5، ص 193‌  195‌؛ مكارم‌ شيرازي‌، تفسير نمونه، ج24‌، ص 271‌ و 272.</ref>
 +
 
 +
*[[سوره حجرات]]، آيه يازدهم: {{متن قرآن|«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ.... وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ »}}؛ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! نبايد گروهي از‌ مردان‌ شما گروه ديگر را [[استهزاء|استهزا]] كنند‌... و نه زناني از زنان‌ ديگر‌ [به استهزا ياد كنند]. شايد‌ آنان‌ بهتر از اينان باشند.
  
−
===دلیل پنجم: آية تـطهير و صلوات بر همسران ‌‌پيامبر‌ اكرم (ص)===
+
همچنين بر اساس روايات موجود و اعتراف مفسران فريقين، قسمت‌ مربوط‌ به نهي از استهزاي زنان‌ در‌ آيه فوق درباره عايشه‌ و حفصه‌ نازل شده است آن دو‌ [[ام سلمه]] را به خاطر لباس يا به جهت كوتاهي قدش مورد‌ استهزا‌ قرار مي‌دادند كه خداوند متعال اين‌ آيه‌ را نازل‌ نمود‌ و آنها‌ را از اين كار‌ نهي فرمود.<ref>ر.ك: تفسير السمرقندي، ج 3، ص 264؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 9، ص 202  203؛الجامع لاحكام القرآن، ج 16‌، ص 326‌؛ تفسير‌ نمونه، ج 22، ص 177.</ref>
−
برخی جـهت اثبات ورود‌ همسران‌ رسول‌ خدا (ص) به محدودة آية تطهير به طرز گويش صلوات استدلال نموده‌اند. علي احـمد سـالوس‌ در كتـاب خود، در اين خصوص دو روايت از پيامبر اكرم (ص) نقل مي‌كند‌ كه گويا بر اساس‌ آنها‌ بايد مسلمانان بـه پيامـبر اسـلام (ص) چنين صلوات بفرستند:{{متن حدیث|«اللهم صلي علي محمد و علي ازواجه و ذريته... و يا اللهم صل علي مـحمد النـبي و ازواجـه امّهات المؤمنين و اهل بيته...»}} خداوندا! بر محمد و همسران و فرزندان‌ او صلوات بفرست...؛ و يا خداوندا! بر مـحمد پيامـبر و همسران او ـ كه مادران مؤمنان هستند ـ و اهل بيت او صلوات بفرست...<ref>ر.ك: عقيدة الامامة، ص 60 ـ 61.</ref>
 
  
−
====نقد====
+
آيه‌ تطهير‌ از‌ [[عصمت|عصمت‌]] و بي‌ گناهي‌ [[اهل البیت|اهل بيت]] مورد خطاب سخن مي‌گويد و از طرف ديگر، برخي از همسران رسول خدا (ص) مورد سرزنش و تهديد قرآن كريم قرار گرفته اند و حتي در آيه سوره تحريم‌، همسران مورد خطاب، بهتر از زنان ديگر شناخته نشده اند، لذا روايات منقول و يا منسوب به افرادي همچون عبدالله بن عباس، عكرمه، عروة بن زبير و سعيد و بن جبير چنان‌ اهميتي‌ ندارد و حتي در صورت صحيح و مورد اعتماد بودن [[سند حدیث|سند]] آنها  كه چنين هم نيست ، در برابر صريح آيات قرآن، تضعيف و كنار گذاشته مي‌شوند.  
−
1. قبل از هر چـيز در صـحت و انـتساب اين روايات‌ به‌ رسول اكرم (ص) ترديد وجود دارد، چون امثال اين روايات در صحيح بخاري <ref>ر.ك: صحيح البخاري، بـاب 33، حـديث 6360 و باب 10، حديث 3369.</ref> نقل شده است كه از نظر سـندي بـراي شیعه قابل قبول نيست و راويان آن ـ مانند عبد الله‌ بن‌ مسلمه، مالك بن انس، عـبد الله بـن ابـي بكر ـ از نظر كتب رجالي ما مجهول شمرده مي‌شوند و اگر هم از آنان نامي‌برده شده باشد، بـدون جـرح يا تعديل از‌ كنار‌ آنها گذشته‌اند.از طرف ديگر، برخي از راويان اين احاديث از ديدگاه برادران اهل سـنت نـيز مـورد قبول نيست. به عنوان مثال، ذهبي دربارة عمرو بن سليم ذرقي كه‌ در‌ سند‌ هر دو طـريق روايت اول‌ حـضور‌ دارد‌، از ابـن خراش نقل مي‌كند كه در حديث وي اختلاط وجود دارد.<ref>ميزان الـإعتدال، ج 3، ص 263‌، شـمارة‌ 3680.</ref> و نيز دربارة عبدالله بن يوسف كه درسـلسله‌ سـند‌ يكي‌ از طرق روايت حضور دارد، از بدگويي ابن‌ عدي‌ دربارة وي سخن گفته است.<ref>ميزان الـإعتدال، ج 2، ص 528، شـمارة 4712.</ref> بنابراين در صحت اين روايات مشكل اساسي وجود دارد و نمي‌توان آنـها را بـه‌ رسول‌ خدا‌ (ص) نسبت داد.
 
  
−
2. آنچه در خصوص طرز صلوات فرستادن به پيامبر‌ عظيم الشـأن اسـلام (ص) از طرف فريقين مورد قبول واقع شده، بـا صـورت مـذكور فرق مي‌كند و در آنها خبري‌ از‌ همسران‌ پيامبر اكرم (ص) نـيست در اينـجا به ذكر دو روايت اكتفا مي‌كنيم‌:
+
علاوه بر آیات قرآن، روایات بسیاری که بر خلاف مضمون این چند روایات وجود دارد، خود حکایت از جعلی بودن آن دارد. بر فرض که از آیات و روایات صرف نظر کنیم شناخت راویان این روایات که عکرمه و عروه هستند خود شاهد دیگری بر جعلی بودن این اقوال دارد. چرا که عروة بن زبير از دشمنان [[بنی هاشم]] و اهل بيت (ع) به شمار مي‌آيد و نسبت به‌ [[امام علی علیه السلام|امام‌ علي]] (ع) بدگويي مي‌كرد و حتي برخي از دانشمندان رجالي وي را از [[تابعین|تابعيني‌]] شمرده‌اند‌ كه‌ در مقابل اخذ پول از [[معاویه|معاويه]] دربارة امام علي (ع) احاديث زشت مي‌ساختند.<ref>ر.ك: الغارات، ابراهيم بن محمد ثقفي كوفي، ج 2، ص 576  577، شرح نهج‌ البلاغه‌، ابن ابي الحديد، ج4، ص102.</ref> درباره عكرمه‌، برده آزاد‌ شده عبدالله بن عباس، نيز دو ديدگاه مطرح شده است: در‌ يك‌ ديدگاه منفي، بر اساس شواهد موجود، عكرمه از افراد كينه توز اهل بيت (ع) است و در مورد‌ وي‌ اتهام خارجي بودن و داشتن عقايد [[خوارج]] و نيز اتهام جعل حديث مطرح شده‌ است‌.<ref>ميزان الاعتدال، محمد بن احمد الذهبي، ج 3، ص 93  96؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 5، ص 76؛ قاموس الرجال، ج 6، ص 327.</ref> در يك ديدگاه مثبت، عكرمه از‌ اين‌ اتهامات‌ دور بوده و دشمنان اهل بيت (ع) جهت بدنام‌ كردن‌ او دست به جعل حديث زده اند.<ref>ر.ك: التفسير و المفسرون، شيخ محمد هادي معرفت‌، ج 1، ص 348‌  362، الجامعة‌ الرضوية للعلوم الاسلامية، مشهد مقدس، چاپ اول، 1418 ه.</ref> دربارة عكرمه و عروة هر ديدگاهي‌ را‌ بپذيريم و حتي اگر روايات آنها‌ گرچه‌ صحيح السند‌ هم‌ باشد‌  كه چنين نيست  باز به اختصاص‌ آيه تطهير به خمسه طيبه و عدم دلالت آن بر همسران پيامبر اسلام (ص) خللي‌ وارد‌ نخواهد شد. ضمناً نبايد فراموش كرد‌ كه عكرمه و عروة تنها‌ دو‌ نفر از تابعان‌اند و ديدگاه آنها‌ نمي‌تواند‌ روايات صحيح و متواتر پيامبر (ص)، ائمه (ع) و [[صحابی|اصحاب]] و ساير تابعين را مورد خدشه قرار دهد‌.
−
*ابو عبد الله محمد بن اسماعيل بخاري در كتاب صحيح البـخاري چـنين نقل مي‌كند:{{متن حدیث|«...عن كعب‌ بـن‌ عـجرة‌ فقال: سـألنا رسـول الله (ص) فـقلنا: يا رسول الله! كيف الصلاة عليكم أهل‌ البيت؟ فان‌ اللهـ‌ قـد علمنا كيف نسلم قال: قولوا: اللهم صل علي محمد و علي آل محمد كما‌ صـليت‌ عـلي‌ ابراهيم و علي آل ابراهيم انك حميد مـجيد. اللهم بارك علي مـحمد و عـلي آل محمد‌، كما‌ باركت علي ابـراهيم و عـلي آل ابراهيم انك حميد مجيد؛»}}<ref>صحيح البخاري، ص 618، ح 3370 و ص 889، ح 4797 و 4798، و ص 1162، ح 6357؛ صـحيح مـسلم، ص 208، ح 406.</ref> كعب بن عجره‌ نقل‌ مي‌كند‌ كه از پيامبر خدا (ص) پرسيدم: اي پيامـبر خـدا، بر شما اهل بيت چـگونه صـلوات‌ بفرستيم؟ هـمانا‌ خداوند به مـا سـلام دادن را ياد داده است. حضرت (ص) فرمود: [چـنين] بـگوييد‌: خداوندا‌، بر‌ محمد و آل محمد صلوات فرست. همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم صلوات فرستادي؛ هـمانا‌ تـو‌ ستوده و والا هستي. خداوندا، به محمد و ال مـحمد بـركت ده، همان گـونه‌ كهـ‌ بـه‌ ابراهيم و آل ابراهيم بركت دادي، هـمانا تو ستوده و والا هستي.
+
===دلیل سوم: عموميت لفظ اهل‌ البيت‌===
−
*ابوالحسن مسلم بن حجاج نيشابوري‌ در‌ صحيح‌ خود از ابو مسعود انصاري و او از بشير بـن سـعد نقل مي‌كند‌ كه‌ از پيامبر اكرم (ص) پرسيد: خـداوند مـتعال بـه مـا دسـتور داده است بر تـو صـلوات بفرستيم، اما‌ چگونه‌ بايد بر شما صلوات بفرستيم؟... حضرت پيامر (ص) فرمود: {{متن حدیث|«قولوا: اللهم صلي علي محمد‌ و عـلي‌ آل مـحمد، كمـا صلّيت علي آل ابراهيم‌ و بارك‌ علي‌ محمد و عـلي آل مـحمد كمـا بـاركت عـلي‌ آل‌ ابـراهيم في العالمين، انك حميد مجيد.»}}<ref>صحيح مسلم، ص 208، حديث 405.</ref>[چنين] بگوييد: خداوندا، بر محمد و آل‌ محمد‌ صلوات فرست، همان گونه كه‌ بر‌ آل ابراهيم‌ صلوات‌ فرستادي‌ و به محمد و آل محمد بركت ده‌، همان‌ گـونه كه در جهانيان بر آل ابراهيم بركت دادي؛ همانا تو ستوده‌ و والا‌ هستي. با توجه به اينكه روايات‌ مذكور از ديدگاه مذهب‌ اهل‌ سنت كاملاً صحيح و مورد اعتماد‌ است‌ و از طرف ديگر در آنها اثري از همسران پيامبر خـدا (ص) مـشاهده نمي‌شود، دو‌ روايت‌ قبلي بار ديگر تضعيف و اعتبار‌ آنها‌ متزلزل‌ مي‌شود.
 
  
−
3. بر اساس‌ برخي‌ روايات موجود در منابع‌ حديثي‌ برادران اهل سنّت، پيامبر اكرم (ص) در خصوص نزول آية تطهير و اختصاص آن به اهل‌ كسا‌ (ع) دعا و صـلواتي را بـيان فرموده اند‌ كه‌ در آنها‌ نيز‌ اثري‌ از همسران پيامبر خدا‌ (ص) ديده نمي‌شود و در نوع خود بر اختصاص آية تطهير به خمسة طيبه (ع) تأكيد مي‌ورزد كه‌ در‌ اينجا بـه دو روايت اشـاره مي‌كنيم‌:
+
برخي از‌ دانشمندان‌ [[اهل سنت|اهل‌ سنت]] در دفاع از‌ نظريه ورود همسران پيامبر در محدوده «آيه تطهير» و جاي گرفتن آنها در كنار خمسة طيبه‌ (ع)، به‌ توجيه اختلاف ضمائر به كار رفته‌ در‌ آيه‌ از‌ لحاظ‌ مذكر و مؤنث بودن‌، روي‌ آورده و لفظ «اهل البيت» را لفظي عام و فراگير دانسته‌اند كه از آن جمله مي‌توان از نصر‌ بن‌ محمد سمرقندي (م 375 ه)، نام برد.<ref>تفسير السمرقندي، ج 3، ص 50.</ref> برخي‌ از‌ آنان‌ نيز‌ جهت‌ اثبات اين مدعا از آيات نوراني قرآن كريم، از جمله آيات 12 و 29 [[سوره قصص]]، و آيه 33 [[سوره عنكبوت]] بهره گرفته‌اند.<ref>عقيدة الإمامة، علي احمد سالوس، ص 59  60، دار الاعتصام، قاهره، چاپ اول، 1987 م.</ref> يكي از آياتي كه مورد استدلال‌ در اين خصوص قرار گرفته، آية 73 [[سوره هود]] است: {{متن قرآن|«قَالُواْ أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ»}}؛ (وقتي كه فرشتگان الهي به همسر‌ [[حضرت ابراهیم علیه السلام|ابراهيم‌]] (ع) در سن پيري تولد [[حضرت اسحاق علیه السلام|اسحاق]] و بعد از او تولد [[حضرت یعقوب علیه السلام|يعقوب]] را بشارت دادند، وي به شگفتي آمدو فرشتگان الهي) گفتند: آيا از فرمان خدا تعجب مي‌كني؟ اين رحمت خدا و بركاتش‌ بر‌ شما اهل بيت است، چرا كه او ستوده و والا است.
−
* موفق‌ بن‌ احـمد‌ خـوارزمي و نيز حسام‌ الدين‌ الهندي در كتب خود چنين نقل كنند:{{متن حدیث|«لما جمع رسول الله (ص) عليّاً فاطمة و الحسن و الحسين عليهم‌ السلام‌ تحت‌ ثوبه، قال: اللهم قد جـعلت صـلواتك و رحمتك‌ و مغفرتك‌ و رضوانك‌ عـلي‌ ابـراهيم‌ و آل‌ ابراهيم، اللهم انهم مني و انا منهم فاجعل صلواتك و رحمتك و مغفرتك و رضوانك علي و عليهم.»}}<ref>المـناقب، خـوارزمي‌، ص 63‌، ح 32‌؛ كنز العمال، ج 12، ص 603، ح 37544‌ و ج 12‌، ص 101‌، ح 34186.</ref>هنگامي‌كه پيامبر خدا (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) را زير لباس خود گرد آورد‌، گفت: خداوندا، همانا تو صلوات، رحمت، و مـغفرت و رضـوان خود را براي ابراهيم و آل ابراهيم قرار داده اي، خداوندا، همانا آنها [اهل كسا] از من و من نيز از آنان هستم. پس‌ صلوات‌، رحمت، مغفرت و رضوان خود را براي من و آن ها قرار ده.
 
−
*ابو عبدالله حاكم نيشابوري (م 405 هــ] در كتـاب خود چـنين نقل مي‌كند: {{متن حدیث|«لما نظر رسول الله (ص) الي الرحمة‌ هابطة‌. قال أدعو الي، أدعو الي. فقالت صفية: من يا رسول الله؟ قال: اهل بـيتي عليّاً و فاطمة و الحسن و الحسين. فجئي بهم فألقي عليهم النبي (ص) كساء‌ ثـم‌ رفـع يديه ثـم قال: اللهم‌ هؤلاء‌ آلي فصل علي محمد و علي آل محمد. و انزل الله عزوجل: (انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطـهركم ‌ ‌تـطهيراً»}}؛<ref>المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 148.</ref>و هنگامي‌كه پيامبر خدا‌ (ص) رحمت‌ الهي را در حال‌ نزول‌ ديد، فرمود: به سوي من بخوانيد، بـه سـوي مـن بخوانيد، صفيه گفت: اي رسول خدا، چه كسي را [بخوانيم]؟ رسول خدا (ص) فرمود: اهل بيتم علي، فاطمه، حـسن و حسين را. آنان را‌ آوردند‌. رسول خدا (ص) كساي خود را روي آنان انداخت. سپس دستانش را بالا بـرد و عرض كرد: «خداوندا، اينان ( آل خـاندان) مـن هستند، پس بر محمد و آل محمد رحت بفرست . در اين‌ هنگام‌، خداوندعزوجل‌ اين آيه را نازل فرمود: خدا فقط مي‌خواهد هر گونه پليدي را از شما اهل بيت بزدايد‌ و شما را كاملاً پاكيزه گرداند.گفتني است كه حاكم نيشابوري پس‌ از‌ ذكر‌ اين حديث چـنين گفته است: « هذا حديث صحيح الاسناد».<ref>المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 148.</ref> يعني اين حديث داراي سند صحيح است‌.
 
  
−
4. ‌‌اگر‌ روايات مذكور جناب قرطبي و سالوس صحيح و مورد پذيرش همگان نيز باشند، به «اهل‌ البيت‌» مورد‌ اشاره در آية تطهير هيچ ارتباطي نخواهد داشـت؛ چـون در آن روايات هيچ تصريحي به‌ "‌‌‌اهل البيت» نشده و از طرف ديگر بسيار واضح است كه صلوات بر كسي‌ به معناي دخول وي‌ در‌ مدلول آية تطهير نيست.
+
علي احمد سالوس در كتاب خود به يك روايت منقول از [[انس بن مالک|انس‌]] استدلال‌ مي‌كند: «خرج النبي (ص) فانطلق الي‌ حجرة‌ عايشة فقال: «السلام عليكم اهل البيت و رحمة الله... فتقري حجر نسائه كلهن يقول لهن كما يقول لعايشة...»<ref>صحيح البخاري، محمد بن‌ اسماعيل‌ البخاري، ص 888، ح 4793، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اول، 2001 م.</ref> پيامبر (ص) از خانه [<nowiki/>[[زینب دختر جحش|زینب بنت جحش]]] خارج‌ شد و به سوي خانه [[عايشه|عايشه‌]] آمد و گفت: سلام بر شما اهل بيت و رحمت خداوند [بر شما باد]... سپس به همه خانه هاي همسران خود سرزد و همان گونه كه به عايشه مي‌گفت، به آنان نير مي‌فرمود‌...». وي‌ در ادامه سخنان خود چنين نتيجه مي‌گيرد كه استعمال قرآني و نبوي، همسران پيامبر را از دايره شموليت آيه تطهير خارج نمي‌سازد.<ref>عقيدة الإمامة، ص 61.</ref>
  
−
5. اگر بر اساس روايات مذكور بتوان منظور از «اهل البيت» در آية تطهير را بـيان كرد، آن وقـت بر اساس تعدادي از آيات قرآني، بايد همة مؤمنان‌ را نيز از اهل بيت به حساب بياوريم. چون خداوند متعال در تعدادي از آيات نوراني قرآن كريم، از صلوات خود، فرشتگان الهي و پيامبر خدا (ص) به مؤمنان خبر مـي‌دهد؛123 در‌ حـالي‌ كه نه تا كنون كسي چنين ادعايي كرده و نه در صورت وجود چنين ادعايي كسي آنرا نخواهد پذيرفت؛ زيرا چون اين استدلالي مغالطه آميز و سست است.
+
'''نقد و برسی:'''
  
−
6. صريح آيات قرآن كريم‌، روايت‌ متواتر و صحيح، و حقايق انـكار نـاپذير تـاريخي، به طور جدي همسران پيامـبر اكرم (ص) را از مـدلول آية تـطهير خارج مي‌سازد.
+
1. استعمال واژه «اهل» در [[قرآن|قرآن كريم‌]] در‌ معاني و موارد‌ متفاوت است كه در اينجا به ذكر خلاصه آنها اشاره مي‌شود:
  
−
===دلیل ششم:حدیث زید بن ارقم===
+
*استعمال واژه «اهل» به طور‌ عام كه مردان و زنان را شامل مي‌شود [مانند سوره هاي اعراف‌، آيات‌ 94‌ و 96، هود، آيات 117؛
−
برخي از دانشمندان اهل سنت‌ براي‌ اثبات‌ ورود همسران پيامبر اكرم (ص) و نزديكان نسبي آن حضرت (ص) در مفاد آية تطهير به حـديث مـنقول از زيد بـن ارقم ـ صحابي معروف‌ پيامبر‌ اكرم‌ (ص)، استدلال كرده اند. مضمون اين روايت چنين اسـت‌ كه‌ زيد بن ارقم بخشي از خطبة معروف پيامبر اكرم (ص) در غدير خم را نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) در‌ آن‌ خطبه‌ به قرآن و اهل بـيت خـود سـفارش مي‌كند كه به نام‌ حديث ثقلين معروف شده است. در اين هنگام حصين بـن سـبرة كه در آن مجلس حضور داشت، از‌ زيد‌ پرسيد‌ كه منظور از اهل بيت پيامبر چه كساني هستند. زيد بن‌ ارقم‌ در جواب او مي‌گويد مـنظور از اهـل بـيت پيامبر (ص)، همسران آن حضرت (ص) و به ويژه كساني هستند‌ كه‌ صدقه‌ بر آنها حرام گـشته اسـت و آنـها عبارت‌اند از: آل علي، آل عقيل‌، آل‌ جعفر‌ و آل عباس... <ref>صحيح مسلم‌، ص 1043‌، حديث‌ 2408 و نيز ر.ك: عـقيدة الامـامة، ص 69 ـ 70.</ref>
+
*استعمال واژه «اهل» براي مردان [مانند سوره هاي هود، آيات 45  46، يوسف‌، ‌‌آيه‌ 109، طه، آيه 29 و...]؛
 +
*استعمال واژه «اهل» براي زنان [مانند سوره هاي هود‌، آيه 73‌، قصص، آيات 12 و 29، عنكبوت، آيه 33 و...]؛
 +
*استعمال واژه «اهل» به معناي ويژه خاندان نبوت‌ [مانند سوره هاي طه، آيه 132 و احزاب، آيه 33.
  
−
====نقد====
+
بنابراين، واژه «اهل‌ البيت» بر اساس استعمال‌ قرآني‌ و نيز بر اساس استعمال لغوي، حديثي و عرفي، يك واژه عام است كه مي‌تواند شامل مردان و زنان و كودكان شود و كسي نمي‌تواند منكر اين مطلب باشد و جناب سمرقندي و نيز جناب سالوس در اين‌ خصوص سخن تازه اي نگفته‌اند، اما دليل و استدلال آنها نيازمند نقد و بررسي است. مسئله اصلي اين است كه آيا ما مي‌توانيم به دليل عام بودن معناي «اهل البيت»، در مقابل شواهد‌ تاريخي‌، قرآني و حديثي بايستيم و منظور از اهل البيت در آيه تطهير را علاوه بر خمسة طيبه (ع)، همسران پيامبر نيز بدانيم. آيا چنين كاري [[تفسیر به رأی]] نيست و آيا اين كار مغالطه‌ به‌ حساب نمي‌آيد؟ و…
  
−
1. نبايد فراموش كرد كه اگر سخن ما مربوط بـه‌ تـفسير‌ آية‌ تـطهير مي‌شود، رسول مكرم اسلام(ص) اولين و حقيقي‌ترين مفسر اين آيه و ساير آيات قرآن كريم‌ است‌ و طبق احاديث صحيح و مـتواتر فـريقين، آن حضرت (ص) منظور از اهل بيت در آية‌ تطهير‌ را‌ در مراحل و موارد متعدد به خوبي تفسير نموده و نـشان داده اسـت كه آيه شـريفه‌ صرفاً‌ شامل افراد خاص ـ غير از همسران و نزديكان نسبي آن حضرت ـ مي‌شود.با وجود‌ اين‌، هـيچ‌ نـيازي به تفسير اصحاب آن حضرت (ص) در اين مورد به نظر نمي‌رسد و زيد بن ارقم‌ هر‌ چه گـفته بـاشد، در درجـة نخست ديدگاه شخصي وي محسوب مي‌شود و از‌ ديدگاه‌ ما‌، اجتهاد صحابه تا كاشف از قول، فعل و تقرير مـعصوم نـباشد، حجيت ندارد.
+
2. از آيه 73 [[سوره هود]] به هيچ وجه نمي‌توان استفاده كرد كه اين كلام «عليكم اهل البيت» صرفاً خطاب به همسر [[حضرت ابراهیم علیه السلام|حضرت ابراهيم]] (ع) گفته شده است؛ چون در‌ زبان‌ عربي «عليكم» براي گروه مردان استعمال مي‌شود. بنابراين، يا اين قسمت آيه [سلام فرشتگان] شامل همسر ابراهيم كه [[ساره|ساره]] نام داشت، نمي‌شود و يا علاوه بر ساره شامل حضرت ابراهيم‌ (ع) يا‌ جمعي‌ ديگر  [[حضرت اسحاق علیه السلام|اسحاق]]، [[حضرت یعقوب علیه السلام|يعقوب]] و [[حضرت اسماعیل علیه السلام|اسماعيل‌]] -كه بعداً‌ به آنها ملحق خواهند شد- مي‌شود. در اين صورت، استعمال ضمير جمع مذكر «عليكم» از باب تغليب كاملاً صحيح است.
  
−
2. عجيب اين است‌ كه‌ در‌ كتاب صحيح مسلم همين روايت به صورت ديگـر نـقل مـي‌شود كه طبق‌ روايت‌ يزيد بن حيّان آنها از معناي اهل البيت مي‌پرسند و سؤال مي‌كنند كه آيا همسران اهل بيت‌ او‌ هـستند. زيد بـن ارقـم در پاسخ آنها قسم مي‌خورد كه همسران از‌ اهل‌ بيت نيستند، چون زن مدتي با مـرد‌ زنـدگي‌ مي‌كند‌ و سپس مرد او را طلاق مي‌دهد و بدين‌ وسيله‌ نزد پدر و قوم خود مي‌رود. اهل بيت [پيامبر] اصل و عـصبة او هـستند كه‌ پس‌ از آن حضرت از صدقه‌ محروم‌ شدند. <ref>صحيح‌ مسلم‌، ص 1046.</ref> بنابراين‌، مي‌توان‌ چنين نتيجه گرفت كه اين سـخن‌ اجـتهاد‌ و نظر شخصي زيد بن ارقم بوده است و چـنان كه قـبلاً گـفته شد‌، اجتهاد‌ و قول صحابه تا زماني كه كاشـف‌ از قـول، فعل و تقرير‌ معصوم‌ نباشد، هيچ گونه حجيتي نخواهد‌ داشت‌.
+
3. استدلال‌ جناب‌ سالوس‌ به روايت [[انس بن مالک]] به هيچ وجه‌ منطقي‌ و درست نيست، زيرا هيچ كس در صحت به كارگيري واژه اهل براي زنان ترديد ندارد. همان گونه كه از‌ استعمال‌ قرآني‌، حديثي، لغوي و عرفي به دست مي‌آيد، اين واژه داراي معناي‌ عام و فراگير است و شامل همه  اعم از زن و مرد و كودك  مي‌شود. در واقع، استدلال جناب سالوس به آيات‌ و روايت‌ مذكور‌، مانند مثال ذيل بسيار شگفت آور است. در قرآن كريم‌ مي‌خوانيم‌: {{متن قرآن|«وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ؛»}}<ref>يس، آيه 20.</ref> و مردي از دورترين نقطه شهر‌ با‌ شتاب فرا رسيد و گفت: اي قوم من از فرستادگان [خدا] پيروي كنيد‌.
 +
بر‌ اساس‌ روايت و ديدگاه مفسران، منظور از «رجلٌ»  مردي  در اين آيه «[[حبیب نجار|حبيب نجار]]» است. حال‌ اگر‌ كسي‌ در يك آيه ديگر قرآن كريم واژه «رجلٌ» را بيابد و ادعا نمايد كه منظور‌ از‌ مردي كه در آيه بيستم [[سوره یس (یاسین)|سوره يس]] از آن سخن گفته شده، همين‌ مرد‌ است‌ كه مثلاً در جاي ديگر قرآن استعمال شده است، هر شنونده فهيم در شگفتي‌ قرار‌ مي‌گيرد و قبل از هر چيز بر ناآگاهي مدعي گواهي خواهد داد. كار جناب‌ سالوس‌ نيز‌ چنين است؛ چون درباره [[شأن نزول]] آيه تطهير روايات صحيح و متواتر داريم كه قابل پذيرش‌ فريقين‌ است و اين روايات به طور كامل منظور از «اهل البيت» در آيه تطهير‌ را‌ روشن ساخته است. بنابراين، چنين كاري هم بيهوده و سست و هم نوعي تفسير به رأي و اجتهاد‌ در‌ برابر‌ نص صريح نبوي (ص) به شمار مي‌آيد.
  
−
3. اگر سخن زيد بن ارقـم را بـه عنوان نظر شخصي وي قبول نـكنيم‌، بـايد‌ بگوييم كه احـتمالاً وي مـعناي‌ لغـوي‌ و عرفي‌ «اهل البيت» را‌ بيان‌ نموده اسـت كه بـر‌ اساس‌ معناي لغوي و عرفي آن فرزندان، زنان، برادران و ساير نزديكان، اهل بيت و خـاندان بـه حساب‌ مي‌آيند‌. ولي نبايد فراموش كرد كه منظور‌ از‌ «اهـل البيت‌» در‌ حديث‌ ثقلين و بـه ويژه آية‌ تـطهير، خاندان و اهل بيت نبوت و رسـالت اسـت و به هيچ وجه شامل زنان و نزديكان نسبي نمي‌شود‌.
+
4. چنانكه قبلاً ذكر شد، بر‌ اساس‌ ادله، شواهد و قرائن ذيل، آيه تطهير به هيچ وجه شامل همسران پيامبر اكرم (ص) نمي‌شود:
  
−
4. اشكال‌ ديگري كه مي‌توان به سـخن زيد‌ بـن‌ ارقم‌ گرفت‌، اين‌ است كه تـنها‌ آل‌ عـلي (ع)، آل عـقيل، آل جعفر و آل عباس پس از پيامـبر اسـلام (ص) از صدقه محروم نشدند، بـلكه‌ بـني‌ عبد‌ المطلب نيز در محروميت از صدقه با‌ آنان‌ شريك‌ند‌. <ref>ر.ك: اهل البيت في آية التـطهير، ص 105.</ref>
+
*برخي‌ از‌ همسران پيامبر اكرم (ص) در قرآن كريم، سرزنش شده‌اند:
 +
*راه اندازي [[جنگ جمل|جنگ جمل‌]]، به‌ رهبري [[عایشه|عايشه]] انجام شده و به‌ كشته‌ شدن‌ هزاران مسلمان انجاميده است.
 +
*در طول تاريخ‌ به‌ جز [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] (ع) كسي درباره اختصاص آيه تطهير به خود ادعا و احتجاج نكرده‌ است‌.
 +
*همچنين ظاهر آيه تطهير با‌ توجه‌ به استعمال‌ ضمائر‌ مذكر‌  بر خلاف آيات قبل و بعد خود‌  دلالت‌ آن بر همسران رسول خدا (ص) را انكار مي‌كند.
  
−
5. اگر‌ منظور‌ از اهل البيت در حديث ثـقلين و آية تـطهير نزديكان نسبي پيامبر باشد، امت اسـلامي‌در سـردرگمي و حيرت فـرو مـي‌رود؛ چـون آل عباس با آل علي (ع) اخـتلاف داشتند و تعدادي‌ از فرزندان آل علي (ع) به دست عباسيان به شهادت رسيدند. از طرف ديگر، در ميان آل عباس، آل جـعفر و آل عـقيل افراد بسياري منحرف شدند و دست بـه گـناه و ظـلم و سـتم‌ زدنـد‌ كه همة اينها بـر عـدم دلالت آية تطهير به نزديكان نسبي پيامبر اسلام (ص) تأكيد مي‌ورزد.بنابراين، ديگر ديدگاه زيد بن ارقم در اين خصوص و در برابر اين هـمه ادلة‌ روشـن‌ آن چـنان اهميتي نخواهد داشت.
+
با وجود اين، چرا‌ و چگونه‌ است كه پس از گذشت ‌ ‌قرنها‌، افرادي با‌ ادعاي دلالت آيه تطهير بر همسران پيامبر اكرم (ص)، اين همه ادله‌، شواهد‌ و قرائن را زير پا مي‌نهند‌؟
  
−
==شبهاتی پیرامون آیه تطهیر و مصادیق آن==
+
===دلیل چهارم: آيه تطهير و صلوات بر همسران ‌‌پيامبر‌===
 +
برخی جهت اثبات ورود‌ همسران‌ رسول‌ خدا (ص) به محدوده آيه تطهير، به طرز گويش [[صلوات]] استدلال نموده‌اند. علي احمد سالوس‌ در كتاب خود، در اين خصوص دو روايت از پيامبر اكرم (ص) نقل مي‌كند‌ كه گويا بر اساس‌ آنها‌ بايد مسلمانان به پيامبر اسلام (ص) چنين صلوات بفرستند: {{متن حدیث|«اللهم صلي علي محمد و علي ازواجه و ذريته... و يا اللهم صل علي محمد النبي و ازواجه امّهات المؤمنين و اهل بيته...»}} خداوندا! بر محمد و همسران و فرزندان‌ او صلوات بفرست...؛ و يا خداوندا! بر محمد پيامبر و همسران او  كه مادران مؤمنان هستند  و اهل بيت او صلوات بفرست... .<ref>ر.ك: عقيدة الامامة، ص 60  61.</ref>
  
−
===آية تطهير و دعاي پيامبر اسلام (ص) دربارة اهل بيت (ع)===
+
'''نقد و برسی:'''
−
يكي از شبهات مطرح شده در خصوص‌ ديدگاه‌ مذهب‌ اهل بيت (ع) دربارة آية تطهير، به دعاي پيامبر اسلام (ص) در حق‌ اهل‌ كسا مـربوط مـي‌شود. علي احمد سالوس در كتاب خود مي‌نويسد:در احاديث آمده است كه پيامبر‌ خدا‌ (ص) اهل‌ كسا را جمع نمود و جهت دوري آنها از گناه و پليدي و نيز پاكيزگي‌ آنها‌ دعا‌ كرد. اگـر اهـل كسا [قبلاً] از گناهان و پليديها پاك و پاكيزه بـودند، پس چـه حاجتي‌ به‌ دعا‌ كردن بود؟ <ref>عقيدة‌ الامامة، ص 76.</ref> همچنين برخي ديگر مانند عبد العزيز دهلوي ادعا كرده اند كه آية‌ تطهير‌ از ابتدا به همسران پيامبر (ص) تعلق داشت، ولي آن حضرت (ص) با دعاي خود‌، اهـل‌ كسـاء‌ را نيز در آن شريك نمود! <ref>ر.ك: اهل البيت في آية التطهير، ص 92، (به نقل از مختصر‌ التحفة‌ الـإثني‌ عشرية، عبد العزيز دهلوي، ص 51.)</ref>
 
  
−
====پاسخ====
+
1. قبل از هر چيز، در صحت و انتساب اين روايات‌ به‌ رسول اكرم (ص) ترديد وجود دارد، چون امثال اين روايات از نظر سندي براي [[شیعه]] قابل قبول نيست و راويان آن  مانند عبدالله‌ بن‌ مسلمه، مالك بن انس، عبد الله بن ابي بكر  از نظر كتب رجالي ما مجهول شمرده مي‌شوند و اگر هم از آنان نامي‌برده شده باشد، بدون جرح يا تعديل از‌ كنار‌ آنها گذشته‌اند. از طرف ديگر، برخي از راويان اين احاديث از ديدگاه اهل سنت نيز مورد قبول نيست. به عنوان مثال، ذهبي درباره عمرو بن سليم ذرقي كه‌ در‌ سند‌ هر دو طريق روايت اول‌ حضور‌ دارد‌، از ابن خراش نقل مي‌كند كه در حديث وي اختلاط وجود دارد.<ref>ميزان الإعتدال، ج 3، ص 263‌، شمارة‌ 3680.</ref> و نيز درباره عبدالله بن يوسف كه در سلسله‌ سند‌ يكي‌ از طرق روايت حضور دارد، از بدگويي ابن‌ عدي‌ درباره وي سخن گفته است.<ref>ميزان الإعتدال، ج 2، ص 528، شمارة 4712.</ref> بنابراين در صحت اين روايات مشكل اساسي وجود دارد و نمي‌توان آنها را به‌ رسول‌ خدا‌ (ص) نسبت داد.
  
−
1. در مباحث گذشته روشن شد‌ كه‌ نص صريح قرآن كريم، روايات متواتر و صحيح و ساير شواهد و قراين قابل توجه، تعلق‌ آية‌ تطهير‌ به همسران پيامبر اكرم (ص) را به طور شديد و مؤكد انكار مي‌كند و بنابراين هيچ جايي بـراي‌ ادعـاي‌ امثال عبد العزيز دهلوي باقي نمي‌ماند.
+
2. آنچه در خصوص طرز صلوات فرستادن به پيامبر‌ عظيم الشأن اسلام (ص) از طرف فريقين مورد قبول واقع شده، با صورت مذكور فرق مي‌كند و در آنها خبري‌ از‌ همسران‌ پيامبر اكرم (ص) نيست در اينجا به ذكر دو روايت اكتفا مي‌كنيم‌:
  
−
2. نبايد فراموش كرد كه دعا هميشه‌ به‌ معناي‌ طلب تحقق كار يا حالتي نيست و در مواردي به معناي درخواست استمرار تداوم كار يا‌ حالتي‌ است‌. خود رسول خدا (ص) هر روز مكرر در نـماز از خـداوند چنين درخـواست‌ مي‌نمود‌: « اهدنا الصراط المستقيم ـ [خداوندا!] ما را به راه مستقيم هدايت فرما.» آيا اين دعا ـ نعوذ بالله‌ ـ به‌ معناي عدم هـدايت آن حضرت (ص) قبل از دعا كردن است؟ قطعاً هيچ شخص‌ يا‌ فرقه و مذهبي تا كنون چـنين ادعـايي نـداشته‌ است‌.آري‌، منظور آن حضرت (ص) استمرار و تداوم راه هدايت‌ و صراط‌ مستقيم بوده است. دعاي آن حضرت (ص) در خصوص اهل كسا نيز بـه ‌ ‌مـعناي‌ استمرار‌ و تداوم تطهير و عصمت الهي است‌.
+
*[[محمد بن اسماعیل بخاری|محمد بن اسماعيل بخاري]] در كتاب [[صحیح بخاری (کتاب)|صحيح]] خود چنين نقل مي‌كند: {{متن حدیث|«...عن كعب‌ بن‌ عجرة‌ فقال: سألنا رسول الله (ص) فقلنا: يا رسول الله! كيف الصلاة عليكم أهل‌ البيت؟ فان‌ الله قد علمنا كيف نسلم قال: قولوا: اللهم صل علي محمد و علي آل محمد كما‌ صليت‌ علي‌ ابراهيم و علي آل ابراهيم انك حميد مجيد. اللهم بارك علي محمد و علي آل محمد‌، كما‌ باركت علي ابراهيم و علي آل ابراهيم انك حميد مجيد»}}؛<ref>صحيح بخاري، ص 618، ح 3370 و ص 889، ح 4797؛ صحيح مسلم، ص 208، ح 406.</ref> كعب بن عجره‌ نقل‌ مي‌كند‌ كه از پيامبر خدا (ص) پرسيدم: اي پيامبر خدا، بر شما اهل بيت چگونه صلوات‌ بفرستيم؟ همانا‌ خداوند به ما سلام دادن را ياد داده است. حضرت (ص) فرمود: [چنين] بگوييد‌: خداوندا‌، بر‌ محمد و آل محمد صلوات فرست. همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم صلوات فرستادي؛ همانا‌ تو‌ ستوده و والا هستي. خداوندا، به محمد و ال محمد بركت ده، همان گونه‌ كه‌ به‌ ابراهيم و آل ابراهيم بركت دادي، همانا تو ستوده و والا هستي.
 +
*[[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم بن حجاج نيشابوري‌]] در‌ [[صحیح مسلم (کتاب)|صحيح‌]] خود از ابومسعود انصاري و او از بشير بن سعد نقل مي‌كند‌ كه‌ از پيامبر اكرم (ص) پرسيد: خداوند متعال به ما دستور داده است بر تو صلوات بفرستيم، اما‌ چگونه‌ بايد بر شما صلوات بفرستيم؟... پيامبر (ص) فرمود: {{متن حدیث|«قولوا: اللهم صلي علي محمد‌ و علي‌ آل محمد، كما صلّيت علي آل ابراهيم‌ و بارك‌ علي‌ محمد و علي آل محمد كما باركت علي‌ آل‌ ابراهيم في العالمين، انك حميد مجيد.»}}<ref>صحيح مسلم، ص 208، حديث 405.</ref> [چنين] بگوييد: خداوندا، بر محمد و آل‌ محمد‌ صلوات فرست، همان گونه كه‌ بر‌ آل ابراهيم‌ صلوات‌ فرستادي‌ و به محمد و آل محمد بركت ده‌، همان‌ گونه كه در جهانيان بر آل ابراهيم بركت دادي؛ همانا تو ستوده‌ و والا‌ هستي. با توجه به اينكه روايات‌ مذكور از ديدگاه مذهب‌ اهل‌ سنت كاملاً صحيح و مورد اعتماد‌ است‌ و از طرف ديگر در آنها اثري از همسران پيامبر خدا (ص) مشاهده نمي‌شود، دو‌ روايت‌ قبلي بار ديگر تضعيف و اعتبار‌ آنها‌ متزلزل‌ مي‌شود.
  
−
3. علامه‌ مجلسي (ره‌) در‌ اين‌ مورد مي‌نويسد: واژة اذهـاب [از بـين‌ بـردن‌ و زدودن] همان طور كه دربارة از بين بردن چيز موجود به كار‌ مي‌رود‌، درباره منع از ورود چيزي بر‌ مـحلي كه قابليت پذيرش‌ آن‌ را دارد، نيز استعمال مي‌شود‌؛ مانند‌ {{متن قرآن|««و كذلك لنصرف عنه السوء و الفحشاء»}}؛<ref>يوسـف، آيه 24.</ref> اين چنين كرديم تـا بدي و فحشا را‌ از‌ او [يوسف] دور كنـيم.»<ref>بحار الانوار، ج 35، ص 336.</ref>
+
3. بر اساس‌ برخي‌ روايات موجود در منابع‌ حديثي‌ اهل سنّت، پيامبر اكرم (ص) در خصوص نزول آيه تطهير و اختصاص آن به اهل‌ كسا‌ (ع) دعا و صلواتي را بيان فرموده اند‌ كه‌ در آنها‌ نيز‌ اثري‌ از همسران پيامبر خدا‌ (ص) ديده نمي‌شود و در نوع خود بر اختصاص آيه تطهير به خمسه طيبه (ع) تأكيد مي‌ورزد كه‌ در‌ اينجا به دو روايت اشاره مي‌كنيم‌:
  
−
4. عـلامه‌ مجلسي‌ (ره) در اين‌ خصوص‌ مي‌فرمايد: «بر اساس برخي‌ روايات‌، آية تطهير پس از دعاي پيامبر اكرم (ص) نازل شده است.» <ref>بحار الانوار، ج 35، ص334.</ref> بدون شك در‌ اين‌ صورت، اشكالات مذكور متزلزل مي‌شود و از‌ بين‌ مي‌رود؛ زيرا‌ از‌ بين‌ بردن پليديها و تطهير اهل‌ بيت(ع) قـبل از دعاي پيامبر اكرم(ص) بيان شده است.
+
*موفق‌ بن‌ احمد‌ خوارزمي و نيز حسام‌ الدين‌ الهندي در كتب خود چنين نقل كنند: {{متن حدیث|«لما جمع رسول الله (ص) عليّاً فاطمة و الحسن و الحسين عليهم‌ السلام‌ تحت‌ ثوبه، قال: اللهم قد جعلت صلواتك و رحمتك‌ و مغفرتك‌ و رضوانك‌ علي‌ ابراهيم‌ و آل‌ ابراهيم، اللهم انهم مني و انا منهم فاجعل صلواتك و رحمتك و مغفرتك و رضوانك علي و عليهم.»}}<ref>المناقب، خوارزمي‌، ص 63‌، ح 32‌؛ كنز العمال، ج 12، ص 603، ح 37544‌ و ج 12‌، ص 101‌، ح 34186.</ref> هنگامي‌كه پيامبر خدا (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) را زير لباس خود گرد آورد‌، گفت: خداوندا، همانا تو صلوات و رحمت و مغفرت و رضوان خود را براي ابراهيم و آل ابراهيم قرار داده اي، خداوندا، همانا آنها [اهل كسا] از من و من نيز از آنان هستم. پس‌ صلوات‌، رحمت، مغفرت و رضوان خود را براي من و آن ها قرار ده.
 +
*[[حاکم نیشابوری]] (م 405 ه) در كتاب خود چنين نقل مي‌كند: {{متن حدیث|«لما نظر رسول الله (ص) الي الرحمة‌ هابطة‌. قال أدعو الي، أدعو الي. فقالت صفية: من يا رسول الله؟ قال: اهل بيتي عليّاً و فاطمة و الحسن و الحسين. فجئي بهم فألقي عليهم النبي (ص) كساء‌ ثم‌ رفع يديه ثم قال: اللهم‌ هؤلاء‌ آلي فصل علي محمد و علي آل محمد. و انزل الله عزوجل: (انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم ‌ ‌تطهيراً»}}؛<ref>المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 148.</ref> و هنگامي‌كه پيامبر خدا‌ (ص) رحمت‌ الهي را در حال‌ نزول‌ ديد، فرمود: به سوي من بخوانيد، به سوي من بخوانيد، صفيه گفت: اي رسول خدا، چه كسي را [بخوانيم]؟ رسول خدا (ص) فرمود: اهل بيتم علي، فاطمه، حسن و حسين را. آنان را‌ آوردند‌. رسول خدا (ص) كساي خود را روي آنان انداخت. سپس دستانش را بالا برد و عرض كرد: «خداوندا، اينان ( آل خاندان) من هستند، پس بر محمد و آل محمد رحت بفرست. در اين‌ هنگام‌، خداوندعزوجل‌ اين آيه را نازل فرمود: خدا فقط مي‌خواهد هر گونه پليدي را از شما اهل بيت بزدايد‌ و شما را كاملاً پاكيزه گرداند. گفتني است كه حاكم نيشابوري پس‌ از‌ ذكر‌ اين حديث چنين گفته است: «هذا حديث صحيح الاسناد».<ref>المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 148.</ref>
  
−
5. بر اساس روايات متواتر و ديدگاه دانشمندان‌ فريقين‌، شخص پيامبر اكرم (ص) داخل در مدلول‌ آية‌ تطهير‌ است‌. در‌ اين صورت، آيا‌ كسي‌ مي‌تواند پيامبر اسلام (ص) را قبل از نزول آية تطهيرـ نعوذ بالله ـ غير پاكيزه بداند؟ و به هيچ وجـه‌ امـكان‌ ندارد‌ كه آية تطهير يك بار به معناي‌ دفع‌ دربارة‌ پيامبر‌ اسلام‌ (ص) و بار‌ ديگر به معناي رفع دربارة اهل كسا (ع) نازل شده باشد.
+
===دلیل پنجم: حدیث زید بن ارقم===
 +
برخي از دانشمندان اهل سنت‌ براي‌ اثبات‌ ورود همسران پيامبر اكرم (ص) و نزديكان نسبي آن حضرت (ص) در مفاد آية تطهير به حديث منقول از [[زید بن ارقم]]  صحابي معروف‌ پيامبر‌ اكرم‌ (ص)، استدلال كرده اند. مضمون اين روايت چنين است‌ كه‌ زيد بن ارقم بخشي از خطبة معروف پيامبر اكرم (ص) در [[واقعه غدیر|غدير خم]] را نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) در‌ آن‌ خطبه‌ به قرآن و اهل بيت خود سفارش مي‌كند كه به نام‌ [[حديث ثقلين]] معروف شده است. در اين هنگام حصين بن سبرة كه در آن مجلس حضور داشت، از‌ زيد بن‌ ارقم‌‌ پرسيد‌ كه منظور از اهل بيت پيامبر چه كساني هستند؟ زيد در جواب او مي‌گويد منظور از اهل بيت پيامبر (ص)، همسران آن حضرت (ص) و به ويژه كساني هستند‌ كه‌ صدقه‌ بر آنها حرام گشته است و آنها عبارت‌اند از: آل علي، آل عقيل‌، آل‌ جعفر‌ و آل عباس... .<ref>صحيح مسلم‌، ص 1043‌، حديث‌ 2408 و نيز ر.ك: عقيدة الامامة، ص 69  70.</ref>
  
−
6. علاوه بر آن، هنگام نزول آية تطهير، دو تن از اصحاب كسا يعني امـام حـسن و امام حسين‌(ع) خردسال و بي گناه بودند و رفع گناه از كودك خردسال هيچ معنايي ندارد.<ref>ر.ك: اهل البيت في آية التطهير، ص 140 ـ 141.</ref> اما رواياتي كه دعاي پيامبر اكرم (ص) دربارة اهل كسا پس از نزول آية تطهير بيان مي‌كنند، بدون‌ شك‌ مبين اين مسئله است كه جـمع كردن آنـها در زير كسا و دعا براي آنها با عين الفاظ آية تطهير، به خاطر تفسير آيه و بيان مصاديق اهل بيت براي همة‌ امت‌ اسلامي‌بوده است. آن حضرت (ص) در ساير موارد ـ مانند سلام دادن به آنها و تلاوت آية تـطهير قـبل از اقـامة نماز ـ نيز همين كار را‌ انجام‌ داده اسـت. بـنابراين، دعـاي پيامبر‌ اسلام‌ (ص) دربارة اهل كسا به هيچ وجه به معنايي نيست كه جناب سالوس و يا عبد العزيز دهلوي ادعاي آن را دارند.
+
'''نقد و برسی:'''
  
−
==پانویس==
+
1. نبايد فراموش كرد كه اگر سخن ما مربوط به‌ [[تفسیر قرآن|تفسير‌]] آيه تطهير مي‌شود، رسول مكرم اسلام(ص) اولين و حقيقي‌ترين مفسر اين آيه و ساير آيات قرآن كريم‌ است‌ و طبق احاديث صحيح و متواتر فريقين، آن حضرت (ص) منظور از اهل بيت در آيه تطهير‌ را‌ در مراحل و موارد متعدد به خوبي تفسير نموده و نشان داده است كه آيه شريفه‌ صرفاً‌ شامل افراد خاص  غير از همسران و نزديكان نسبي آن حضرت  مي‌شود. با وجود‌ اين‌، هيچ‌ نيازي به تفسير اصحاب آن حضرت (ص) در اين مورد به نظر نمي‌رسد و زيد بن ارقم‌ هر‌ چه گفته باشد، در درجه نخست ديدگاه شخصي وي محسوب مي‌شود و از‌ ديدگاه‌ ما‌، اجتهاد صحابه تا كاشف از قول، فعل و تقرير معصوم نباشد، حجيت ندارد.
−
<references/>
 
  
−
==منابع==
+
2. عجيب اين است‌ كه‌ در‌ كتاب [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] همين روايت به صورت ديگر نقل مي‌شود كه طبق‌ روايت‌ يزيد بن حيّان آنها از معناي اهل البيت مي‌پرسند و سؤال مي‌كنند كه آيا همسران اهل بيت‌ او‌ هستند. زيد بن ارقم در پاسخ آنها قسم مي‌خورد كه همسران از‌ اهل‌ بيت نيستند، چون زن مدتي با مرد‌ زندگي‌ مي‌كند‌ و سپس مرد او را [[طلاق]] مي‌دهد و بدين‌ وسيله‌ نزد پدر و قوم خود مي‌رود. اهل بيت [پيامبر] اصل و عصبة او هستند كه‌ پس‌ از آن حضرت از [[صدقه|صدقه‌]] محروم‌ شدند.<ref>صحيح‌ مسلم‌، ص 1046.</ref> بنابراين‌، مي‌توان‌ چنين نتيجه گرفت كه اين سخن‌ اجتهاد‌ و نظر شخصي زيد بن ارقم بوده است.
−
* علی خراسانی، دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد1، صفحه 422-425.
 
−
*اسماعيل زاده، ايلقار, تفسير تطبيقي آيه تطهير از ديدگاه مذهب اهل بيت (ع) و اهل سنت , مجله پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی » بهار 1383 - شماره 8 و 9 (از صفحه 111 تا 178)
 
  
−
==پیوند ها==
+
3. اگر سخن زيد بن ارقم را به عنوان نظر شخصي وي قبول نكنيم‌، بايد‌ بگوييم كه احتمالاً وي معناي‌ لغوي‌ و عرفي‌ «اهل البيت» را‌ بيان‌ نموده است كه بر‌ اساس‌ معناي لغوي و عرفي آن فرزندان، زنان، برادران و ساير نزديكان، اهل بيت و خاندان به حساب‌ مي‌آيند‌. ولي نبايد فراموش كرد كه منظور‌ از‌ «اهل البيت‌» در‌ حديث‌ ثقلين و به ويژه آيه تطهير، خاندان و اهل بيت [[نبوت]] و رسالت است و به هيچ وجه شامل زنان و نزديكان نسبي نمي‌شود‌.
−
[http://lib.eshia.ir/23022/15/5971 آیه تطهیر، دائره المعارف بزرگ اسلامی]
 
  
 +
4. اگر‌ منظور‌ از اهل البيت در حديث ثقلين و آيه تطهير، نزديكان نسبي پيامبر باشد، امت اسلامي‌ در سردرگمي و حيرت فرو مي‌رود؛ چون آل عباس با آل علي (ع) اختلاف داشتند و تعدادي‌ از فرزندان آل علي (ع) به دست [[حکومت بنی عباس|عباسيان]] به شهادت رسيدند. از طرف ديگر، در ميان آل عباس، آل جعفر و آل عقيل افراد بسياري منحرف شدند و دست به گناه و ظلم و ستم‌ زدند‌ كه همه اينها بر عدم دلالت آيه تطهير به نزديكان نسبي پيامبر اسلام (ص) تأكيد مي‌ورزد.
 +
==پانویس==
 +
<references />
 +
==منابع==
 +
*[[دائرة المعارف قرآن کریم]]، علی خراسانی، ج1، ص422-425.
 +
*"تفسير تطبيقی آيه تطهير از ديدگاه مذهب اهل بيت و اهل سنت"، ايلقار اسماعيل زاده، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، بهار 1383 - شماره 8.
 +
==پیوندها==
 +
*[[اهل البیت]]
 +
*[[آیه 33 سوره احزاب|ترجمه‌ها و تفاسیر آیه تطهیر]]
 +
*[http://lib.eshia.ir/23022/15/5971 آیه تطهیر، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]
 
{{قرآن}}
 
{{قرآن}}
−
 
+
[[رده:آیه‌های با عناوین خاص]]
−
[[رده: آیه‌های با عناوین خاص]]
 
 
[[رده:آیات سوره احزاب]]
 
[[رده:آیات سوره احزاب]]
 
[[رده:جایگاه اهل البیت]]
 
[[رده:جایگاه اهل البیت]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۱۲

بخش دوم آیه ۳۳ سوره احزاب که بیانگر عصمت و طهارت «اهل البیت» است، به «آیه تطهیر» شهرت یافته است.[۱] همه مفسران شیعه و برخی از اهل سنت بر اساس روایات شأن نزول این آیه شریفه معتقدند مقصود از «اهل البیت»، خمسه طیّبه یعنی پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله)، حضرت على، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السلام) هستند.

مشاهده آیه در سوره

«وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»

و در خانه هایتان قرار و آرام گیرید، و [در میان نامحرمان و کوچه و بازار] مانند زنان دوران جاهلیت پیشین [که برای خودنمایی با زینت و آرایش و بدون پوشش در همه جا ظاهر می شدند] ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید و زکات بدهید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید، جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت [که به روایت شیعه و سنی محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام اند] برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است [از همه گناهان و معاصی] پاک و پاکیزه گرداند.

مشاهده آیه در سوره


اهمیت آیه تطهیر

«آیه تطهیر» صرف نظر از اینکه در شأن چه کسانی نازل شده باشد، گویای فضیلتی بی نظیر برای آن افراد است. به همین جهت مجادله‌هاى كلامى فراوانى پیرامون این آیه شریفه در گرفته است. شیعه با استناد به متن آیه و نیز روایات شأن نزول برخی از اصول بنیادین مذهب تشیع مانند امامت و عصمت اهل بیت علیهم‌السلام را استوارتر ساخته و در مقابل، اهل سنت با مناقشه در تفسیر آیه سعی در بی اثر نمودن تفسیر شیعی از این آیه نموده اند.

امامان شیعه همواره به این آیه مباهات کرده و آن را دلیل حقانیت خود می دانستند. امیرالمؤمنین عليه ‌السلام در روز شورا با توجه به این آیه فرمود: «شما را به خدا قسم مي ‌دهم، آيا در ميان شما کسي هست که آيه تطهير درباره او نازل شده باشد؟ آن هنگام که پيامبر خدا (صلي الله عليه وآله)، من و فاطمه و حسن و حسين را زير عباي خيبري گردآورد و گفت: خدايا! اين‌ها اهل بيت من هستند، پس رجس و پليدي را از ايشان دور کن و پاک و مطهرشان گردان. اعضاي شورا همگي جواب دادند: نه![۲]

امام حسن عليه ‌السلام هم پس از پذيرش صلح، در سخنراني خود در حضور معاويه ضمن برشماري فضايل و کمالات خاندان خود، به اين حادثه تاريخي اشاره کرده است».[۳]

معنای آیه تطهیر

کلمات کلیدی «آیه تطهیر» و معنای آن چنین است:

إِنَّما:

«إِنَّما» در این آیه به تصریح لغویان براى حصر است، و انحصار اراده الهى به افراد مورد نظر را بیان مى‌كند. تقدیم جار و مجرور (عنكم) بر مفعولٌ به (الرجس) و نیز اعراب نصب (أهل‌‌البیت) كه مفید اختصاص است، بر این تأكید مى‌افزاید.

یرید:

واژه «یُرید» فعل مضارع است از «أراد» به معنای طلب همراه با اراده و اختیار به کار می رود.[۴] راغب اصفهانی مي‌گويد: «هر گاه گفته شود: اراد الله (خدا اراده‌ كرده‌ است)، معنايش آن است كه خدا حكم كرده چنين باشد، در حالی كه چنين نبوده است‌».[۵]

در اینکه آیا اراده خداوند (یُریدُ‌اللّهُ‌...) که در این آیه مطرح شده، اراده تکوینی است یا اراده تشریعی، اختلاف است. اراده تکوینی اراده‌ای است كه به فعل خود‌ خداوند تعلق می گیرد، بنابراین تخلف از آن امکان ندارد و تحقق آن حتمی است. در قرآن کریم اراده تکوینی خداوند اینگونه توصیف می شود: «إِذَا أَرَادَ شَیئًا أَن یَقولَ لهُ كُن فَیَكون».[۶] اما اراده تشریعى خداوند اراده‌ای است که به فعل بندگان تعلق می‌گیرد. بنابراین تحقق آن حتمی نیست؛ مانند اراده و خواست خداوند در انجام واجبات و پرهیز از محرمات كه ممكن است در موارد فراوانى محقق نشود.

اگر اراده خداوند در این آیه تکوینی باشد، معنای آیه آن است که خداوند خود اهل بیت پیامبر علیهم السلام را از هر رجس و پلیدی پاک و طاهر نموده است و این امر قطعاً محقق شده است.[۷] ولی اگر اراده تشریعی باشد معنای آیه آن است که خداوند اراده نموده است که اهل بیت علیهم السلام با انجام طاعات و عبادات و ترک محرمات از هر رجس و پلیدی پاک گردند.

علمای شیعه تکوینی بودن اراده خداوند در این آیه را به دلایل زیر محرز می‌دانند:

  • اراده تشریعى خداوند -مبنى بر دور بودن از پلیدى‌ها و پاكیزگى انسان‌ها با انجام تكالیف- به اهل بیت پیامبر اختصاص ندارد، بلكه خداوند اراده كرده است همه انسان‌ها از پلیدى‌ها بر حذر و به طهارت و پاكیزگى متصف باشند؛ چنان‌كه در دستور به غسل و وضو مى‌فرماید: خداوند به این وسیله مى‌خواهد شما مسلمانان را پاك كند: «مَا یُریدُ اللّهُ لِیَجعلَ عَلیكُم مِن حَرج ولكِن یُریدُ لِیُطهِّرَكُم...».(سوره مائده/5‌،6)[۸]
  • قرینه دیگرى كه اراده تكوینى در این آیه را نشان مى‌دهد، این است كه به استناد روایات فراوانى كه در شأن نزول خواهد آمد، این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت است و اگر اراده صرفاً تشریعى باشد، دیگر منقبتى نخواهد بود، زیرا این اراده براى همه وجود دارد.[۹]

الرجس:

رِجس به معنای پلیدی است؛ گاه بر پلیدی ظاهری و مادی و گاه در پلیدی معنوی اطلاق می شود و گاه در هر دو به کار می رود.[۱۰]

اهل البیت:

واژه اهل در لغت به معنای «انس و قرابت» آمده است[۱۱] و واژه بیت به معنای محل سکونت و جای بیتوته است.[۱۲] اصل «اهل بیت» در لغت به معنای «خویشاوندان فرد» است که با او قرابت و خویشاوندی داشته باشند[۱۳] ولی به طور مطلق، در معنای عام تری که شامل تمامی افرادی که در نسب، دین، مسکن، وطن و شهر با فردی شریک باشند نیز استعمال شده است.[۱۴] این واژه در اصطلاح قرآن، حدیث و علم کلام به معنای خانواده پیامبر اسلام (صلي الله عليه وآله) آمده است.

یطهّرکم تطهیرا:

خلیل بن‌ احمد فراهیدی مي‌نويسد: «تطهّر‌ (به‌ معنايي) پاكي و تنزه و خويشتن داري‌ از‌ گناه و معصيت است.»[۱۵] راغب اصفهاني در مفردات خود چنين مي‌نويسد: «طهارت دو گونه‌ است‌: طهارت و پاكي جسم، و طهارت و پاكي‌ نفس‌ كه‌ عامه آيات قرآن‌ كريم‌ بر اين دو معنا‌ حمل‌ مي‌شود.»[۱۶] کلمه «تطهيراً» كه در پايان آيه تطهير به صورت مصدر ذكر‌ شده‌، طبق قواعد زبان عربي بيان كننده‌ نوعي‌ تأكيد است‌ و به‌ تطهير‌ اهل بيت (ع) مربوط مي‌شود‌. بنابر اين، منظور از «يُطهركُمْ تَطْهِيراً» در آيه مورد بحث، تطهير جسمي‌ و روحي كامل اهل‌ بيت‌(ع) مورد خطاب است.

بنابراین این آیه شریفه بیان می کند که اراده خداوند بر این امر تعلق گرفته است که «اهل بیت» پیامبر صلی الله علیه وآله از هر رجس و پلیدی پاک باشند. تعبیر «یُطهِّركُم» در پى «لِیُذهِبَ عَنكُم الرِّجسَ» تأكیدى بر طهارت و پاكیزگى به دنبال دور شدن پلیدى‌ها است، و «تَطهِیرًا» كه مفعول مطلق است نیز تأكیدى دیگر براى طهارت به شمار مى‌رود. «الرِجسَ» كه با الف و لام جنس است، هر گونه پلیدى فكرى و عملى اعم از شرک، كفر، نفاق و جهل و گناه را دربر مى‌گیرد.[۱۷]

مصادیق اهل بیت در آیه تطهیر

در این كه مصادیق «اهل بیت» در «آیه تطهیر» چه كسانى هستند، آراء مختلفی وجود دارد؛ همه مفسران شیعه[۱۸] و برخی از مفسران اهل سنت[۱۹] معتقدند مقصود از «اهل البیت»، خمسه طیّبه یعنی پیامبر صلی الله علیه وآله، على، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام هستند. اما آنچه در میان اهل سنت شهرت دارد، این است كه اهل بیت افزون بر این پنج نفر، شامل همسران پیامبر صلی الله علیه وآله نیز مى‌شود.[۲۰] اقوال غیر مشهوری نیز در این مورد وجود دارد مانند اینکه آیه تنها درباره همسران پیامبر(ص) نازل شده است؛ این قول به عكرمه نسبت داده می شود.[۲۱]

از آنجا که روایات نقش کلیدی در آشکار نمودن قول صحیح دارند، ابتدا به بررسی و روایات ناظر به این آیه شریفه می پردازیم.

تعداد قابل توجهي از روايات مربوط به آيه تطهير، درباره اختصاص آيه به‌ اصحاب کساء می باشد. بر اساس اين روايات متواتر و صحيح، آيه تطهير‌ در‌ اواخر زندگي پيامبر اسلام و در خانه ام سلمه نازل شد. حسكانى در شواهدالتنزیل، بیش از صد و سى حدیث در این زمینه نقل كرده است.[۲۲] در مضمون بسیارى از این احادیث آمده است كه پیامبر صلی الله علیه وآله على، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام را زیر كسا (پوششى) قرار داد و آیه تطهیر نازل شد؛[۲۳] البته در برخى از این احادیث آمده است كه رسول خدا صلی الله علیه وآله پس از نزول آیه آنان را جمع كرد و بر آنان كسایى قرار داد و فرمود: اللّهم هؤلاء اهل بیتى. این روایات به حدیث كساء شهرت یافته‌اند.[۲۴]

علامه طباطبایی در‌ اين باره مي‌نويسد: اين روايات بسيار و بيش از هفتاد حديث است. بيشتر‌ آنها‌ از طريق اهل سنت نقل شده كه‌ اين‌ خود‌ بيشتر از چيزي است كه از طريق‌ شيعه‌ روايت شده است. اهل سنت آن را تقريباً از چهل طريق و شيعه آن‌ را‌ از بيش از سي طريق‌ نقل‌ كرده است‌.[۲۵] سید هاشم بحرانی (م 1107 ه) در كتاب غاية المرام‌ و حجة‌ الخصام در خصوص اختصاص‌ آيه تطهير به پنج تن آل عبا (ع) حدود هشتاد حديث نقل مي‌كند كه 41 حديث آن از طريق اهل سنت و 34 حديث آن از طريق مذهب شیعه مي‌باشد‌.[۲۶] همچنین احمد بن مردویه (م 410 ه) مي‌گويد: «به بيش از صد طريق روايت رسيده است كه آيه (تطهير) درباره محمد‌، علي‌، فاطمه، حسن، حسين (ع) (نازل شده) است.»[۲۷] مجموعه روایاتی که می توان در این مسئله به آنها استناد کرد را می توان به چند دسته کلی تقسیم نمود:

  • روايات مربوط به‌ شأن نزول آيه تطهير؛
  • رواياتي كه آيه تطهير را به خمسه طیبه مرتبط مي‌سازد؛
  • روايات سلام دادن پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله به خمسه طیبه؛
  • رواياتي كه بر عصمت خمسه طیبه دلالت دارد‌؛
  • احتجاج‌ كنندگان به آيه تطهير درباره فضيلت اهل بيت (ع).

روايات شأن نزول آيه تطهير

بر اساس تعدادي از روايات كه از طريق شیعه و اهل سنت نقل شده‌ است‌، آيه تطهير درباره پنج تن آل عبا (خمسة طيبه) (ع) نازل شده است.

منابع شیعی:

  • محمد بن يعقوب كليني در‌ حديثي‌ صحيح چنان نقل مي‌كند كه امام صادق (ع) فرمود: اگر پيامبر خدا (ص) ساكت نشسته‌ و اهل‌ بيت‌ خود را مشخص نمي‌كرد، خاندان فلان و خاندان فلان آن را‌ براي خود ادعا مي‌كرد؛ ولي خداوند عزوجل در كتاب خود جهت تصديق پيامبرش آيه تطهير را نازل فرمود‌: «همانا‌ خدا‌ فقط مي‌خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور كند‌ و كاملاً‌ شما را پاك سازد.» (در آن هنگام) علی، حسن، حسين و فاطمه (ع) حضور داشتند. پيامبر اكرم (ص) آنها‌ را‌ در‌ خانه ام سلمه زير «كساء» قرار داد و سپس گفت: خدايا، همانا براي‌ هر‌ پيامبري‌ اهلي و خانداني است و اينان اهل بيت و خاندان من هستند. ام سلمه گفت: آيا من‌ از‌ اهل‌ بيت تو نيستم؟ پيامبر (ص) فرمود: تو بر خير هستي ولي اينان اهل بيت و خاندان من هستند‌.[۲۸]
  • محمد بن حسن طوسي از امام رضا (ع) و آن حضرت‌ از‌ پدران‌ گرانقدرش و امام زين العابدين (ع) چنين نقل مي‌كند: ام‌ سلمه‌ مي‌گويد‌: اين آيه در خانه من و در روز مربوط به من نازل شد‌. هنگام‌ نزول آن، پيامبر خدا (ص) نزد من بود. آن حضرت (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين را فراخواند و جبرئيل‌ (هم‌) آمد، سپس عباي فدكي را بر روي آنها كشيد و گفت: خدايا، اينان‌ اهل‌ بيت من هستند. پليدي و گناه را‌ از‌ آنان‌ دور كن و آنها را كاملاً پاك ساز‌. ام‌ سلمه مي‌گويد: گفتم: اي پيامبر خدا، من نيز از اهل بيت تو هستم‌، و آمدم‌ تا همراه آنها (زير عبا‌) بروم‌. اما پيامبر‌ اكرم‌ (ص) فرمود‌: اي ام سلمه، تو در جاي‌ خود‌ باش. همانا تو بر خير و نيكي هستي؛ تو از همسران پيامبر خدا‌ هستي‌.[۲۹]

در منابع شیعی بسیار دیگری روايات و احاديث مربوط به شأن‌ نزول آيه تطهير بیان شده است.[۳۰]

منابع اهل سنت:

  • محمد بن جریر طبری در تفسیر خود چنين نقل مي‌كند: از ابوسعید خدری نقل شده است كه گفت: پيامبر خدا (ص) فرمود: اين آيه درباره پنج تن نازل شده است كه عبارتند از: من‌ و علي‌ و حسن و حسين و فاطمه رضي الله عنهم .[۳۱]
  • حاكم نيشابوري چنين نقل مي‌كند: ام‌ سلمه مي‌گويد: اين‌ آيه‌ در خانه من نازل شد و پيامبر خدا (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين رضوان الله عليهم را نزد خود فرا خواند و چنين گفت: خدايا، اينان اهل بيت من اند.[۳۲] حاكم‌ نيشابوري‌ در ذيل اين حديث شريف چنين مي‌گويد: اين حديث با شرط بخاری (براي صحت حديث) موافق و صحيح است؛ ولي وي آن را‌ نياورده است‌.[۳۳] گفتني است كه در منابع فراوان دیگری که همگی از منابع معروف اهل سنت به شمار مي‌آيند، تقريباً‌ همين مضمون ياد شده در خصوص نزول آيه تطهير و اختصاص آن به‌ پنج‌ تن آل عبا (ع) موجود است.[۳۴]

روايات ارتباط‌دهنده پنج تن به آيه تطهير

در بخش ديگري از احاديث، بدون اشاره به‌ شأن نزول آيه تطهير، صرفاً بر اختصاص این آيه به پنج تن (ع) تأكيد مي‌شود. در اينجا تعدادي از‌ اين‌ روايات را از منابع فريقين ارائه مي‌دهيم:

منابع شیعی:

  • تميمي‌ نقل مي‌كند: نزد عايشه رفتم و او‌ براي‌ من‌ نقل كرد كه (روزي) پيامبر اكرم (ص) را ديده است كه علي، فاطمه، حسن‌ و حسين‌ (ع) را‌ فرا خواند و سپس گفت: خدايا، اينان اهل بيت من اند، رجس و پليدي را از‌ آنها‌ دور كن و آنها را كاملاً پاك گردان.[۳۵]
  • عبدالرحمان‌ بن‌ ابي‌ ليلي از پدرش نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) خطاب به علي (ع) فرمود: من نخستين‌ كسي‌ هستم كه وارد بهشت مي‌شوم و تو بعد از من داخل آن مي‌شوي‌ و حسن‌ و حسين‌ و فاطمه (پس از تو وارد آن مي‌شوند). خدايا، همانا آنها اهل (بيت) من اند، رجس‌ و پليدي‌ را‌ از آنان دور كن و آنها را كاملاً پاك گردان.[۳۶]

منابع اهل سنّت:

  • ام سلمه‌ مي‌گويد‌: پيامبر‌ اكرم (ص) بر حسن، حسين، علي و فاطمه كسايي‌ پوشاند‌. سپس گفت: خدايا، اينان اهل بيت و خواص من هستند، پليدي را از آنان‌ دور‌ كن و آنها را كاملاً پاك‌ گردان‌. ام سلمه‌ گفت‌: اي‌ پيامبر خدا، آيا من نيز با‌ آنها‌ هستم؟ حضرت (ص) فرمود: همانا تو بر خير و نيكي هستي.[۳۷] ترمذي در ذيل اين حديث مي‌نويسد‌: ‌ اين حديث حسن است و آن بهترين حديثي است كه در اين باب (باب‌ فضل‌ فاطمه بنت محمد (ص)) روايت شده‌ است‌.[۳۸]
  • صفيه دختر شيبه، نقل مي‌كند كه عايشه گفت: پيامبر‌ اكرم‌ (ص) هنگام با مداد با عبايي از‌ پشم‌ سياه‌ بيرون‌ شد‌. حسن بن علي‌ رسيد‌، او را داخل عبا كرد. سپس حسين آمد و همراه او داخل (عبا) شد. سپس فاطمه آمد‌، او‌ را‌ داخل فرمود. پس از آن علي آمد‌ و او‌ را‌ نيز‌ داخل‌ عبا‌ كرد. سپس گفت: خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد.[۳۹]

روايات سلام پيامبر به خمسه طیبه

قسمت ديگري از روايات مربوط به آيه تطهير، روايات تسليم (سلام دادن پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله به خمسه طیبه) است. در آيه 132 سوره طه آمده است: «وأمر اهلك‌ بالصلوة‌ و اصطبر عليها»؛ خانواده خود‌ را‌ به نماز فرمان ده، و بر انجام آن شكيبا باش.» بر اساس روايات متعدد، پيامبر (ص) نيز بر اساس همين دستور الهي، هر روز قبل از اقامه نماز به در خانه امام علی و حضرت فاطمه‌ (ع) مي‌رفت و پس از فراخواني آنها به نماز، آيه تطهير را خطاب به آنها مي‌خواند. البته در تعداد دفعات آمدن پيامبر اكرم (ص) به در خانه امام علي و فاطمه و سلام دادن به‌ آنها‌ و فراخواندن آنها‌ به نماز و نيز قرائت آيه تطهير، اختلافاتي وجود دارد. در روايات مختلف چنين آمده است:

  • پيامبر اكرم (ص) هر روز هنگام نماز صبح اين كار را انجام‌ مي‌داد‌.
  • پيامبر‌ اكرم (ص) چهل روز، هنگام صبح، اين كار را انجام داده است.
  • پيامبر اكرم (ص) اين كار را شش ‌‌ماه‌ ‌ ‌هنگام نماز صبح انجام مي‌داد.
  • پيامبر اكرم (ص) هشت ماه هنگام رفتن به نماز‌ صبح‌ اين كار را انجام داده است.
  • پيامبر اكرم (ص) اين كار را نه ماه هنگام رفتن‌ به نماز صبح انجام مي‌داد.
  • پيامبر اكرم (ص) نه ماه و در هر روز پنج‌ بار (هنگام نمازهاي پنج‌گانه‌) اين‌ كار را انجام داده است.

اما اين اختلافها چندان مهم نمي‌نمايد و به نظر مي‌رسد در مشاهده راوي حديث ريشه دارد. بنابراين، تعيين مدت و تعداد تكرار اين كار توسط پيامبر اكرم (ص)، با‌ استفاده از اين روايات ممكن نيست. آنچه مهم مي‌نمايد، اين است كه پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) اين كار را انجام داده است. در اينجا با استفاده از منابع فريقين نمونه‌هايي از‌ روايات‌ تسليم را ذكر مي‌كنيم:

منابع شیعی:

  • حضرت علي (ع) نقل مي‌كند كه پيامبر خدا (ص) هر روز صبح نزد ما آمده، مي‌فرمود: نماز، خداوند شما را رحمت كند، نماز؛ «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از‌ شما‌ اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد».[۴۰]
  • ابوسعيد خدري نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) به مدت چهل‌ روز‌ به‌ در خانه علي (ع) آمده، چنين مي‌فرمود: اي اهل‌ بيت‌، سلام، رحمت و بركات خداوند بر شما باد. خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما دور كند و شما را كاملاً‌ پاك‌ سازد‌. من با جنگ كننده با شما مي‌جنگم و با كساني كه‌ با شما دوست‌اند دوست مي‌باشم.[۴۱]

منابع اهل سنّت:

  • انس بن مالک نقل مي‌كند‌ كه‌ پيامبر‌ اكرم (ص) به مدت شش ماه هنگام رفتن به نماز صبح بر در‌ (خانه) فاطمه‌ گذر مي‌كرد و چنين مي‌گفت: نماز؛ (اي) اهل بيت، خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از‌ شما‌ اهل‌ بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد. [۴۲] محمد بن عيسي ترمذي‌ در‌ ذيل اين حديث، آن را «حديث حسن» معرفي كرده است.[۴۳] و حاکم‌ نیشابوری نيز پس از نقل اين حديث مي‌نويسد: «اين حديث طبق شرط مسلم (نيشابوري) موافق و صحيح است، ولي‌ آن‌ را‌ نياورده است».[۴۴]
  • ابو حمراء نقل مي‌كند: پيامبر (ص) را ديدم كه هنگام طلوع فجر در (خانه) علي و فاطمه‌ آمده‌، چنين‌ گفت: نماز، نماز، خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت‌ دور‌ كند و شما را كاملاً پاك سازد.[۴۵]
  • ابو‌سعيد‌ خدري مي‌گويد: پيامبر خدا (ص) چهل صبح در (خانه) علي آمده، پس از ديدن‌ فاطمه‌ چنين مي‌گفت: سلام بر شما‌ اي‌ اهل بيت‌ و رحمت‌ و بركات‌ خداوند بر شما باد؛ نماز، رحمت‌ خداوند‌ بر شما فرو بارد. خدا فقط مي‌خواهد هر گونه پليدي را از‌ شما‌ اهل بيت دور كند و شما را‌ كاملاً پاك سازد.[۴۶]

روايات مربوط به عصمت و طهارت‌ خمسه طیبه

در تعداد ديگري از روايات بر عصمت و طهارت اهل بيت (ع) تصريح مي‌شود كه در اينجا برخي از آنها را مي‌آوريم:

منابع شیعی:

  • پيامبر اكرم (ص) فرمود: من، علي، حسن و حسين و نه تن از اولاد حسين، مطهر و معصوم هستيم.[۴۷]
  • پيامبر گرامي‌اسلام (ص) فرمود: امامان پس از من (مانند) عدد نقبا (و رهبران) بني‌اسرائيل دوازده‌ نفرند‌ كه همة آنها امين، پرهيزگار‌ و معصوم‌ اند.[۴۸]

منابع اهل سنت:

  • پيامبر اكرم (ص) فرمود: من و اهل بيت من از همه گناهان‌ پاك و مطهر هستيم.[۴۹]
  • پيامبر اكرم (ص) فرمود: و همانا ما اهل بيتي هستيم كه خداوند از ما زشتيهای ظاهري‌ و باطني‌ را دور كرده است.[۵۰]
  • پيامبر اكرم (ص) فرمود: ما اهل بيتي هستيم كه خداوند آنها را از‌ (گناهان‌) پاك نموده‌ است و ما از شجره نبوت هستيم.[۵۱]

احتجاج به آيه تطهير درباره فضيلت اهل بيت

در تعداد ديگري از روايات مربوط به آيه تطهير، سخن از احتجاج افراد خاص به آيه تطهير جهت اثبات برتري و فضيلت‌ اهل‌ بيت علیهم السلام به ميان آمده است. در اينجا نمونه‌هايي از اين روايات را از منابع فريقين ذكر مي‌كنيم:

منابع شیعی:

  • احتجاج امام علي (ع) به آيه تطهير: حضرت اميرالمؤمنين (ع) فرمود: همانا خداوند عزوجل ما اهل بيت را برتري بخشيده است و چگونه چنين نباشد، در حالي كه در‌ كتاب خود مي‌فرمايد: خدا فقط‌ مي‌خواهد‌ پليدي‌ را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد، پس خداوند ما را از زشتيها (و گناهان) ظاهري و باطني‌ تطهير‌ فرموده‌ است و ما بر راه حق هستيم.[۵۲]
  • امام علي‌ (ع) در‌ احتجاج ديگر خود خطاب به ابوبكر فرمود: آيا آيه تطهير از پليديها براي‌ من، اهل بيت و فرزندان من است يا براي تو ‌ ‌و خانواده‌ات؟ (ابوبكر در جواب) گفت: بلكه براي تو و اهل بيت‌ توست‌.[۵۳]
  • احتجاج‌ ديگر امام علي (ع) در روز شورا (روز تعيين خليفه سوم بعد‌ از‌ مرگ عمر)، خطاب به حاضران انجام شد و آن حضرت جهت اثبات برتري خود، فاطمه، حسن‌ و حسين‌ (ع)، به‌ آيه تطهير استدلال فرمود.[۵۴]
  • احتجاج امام حسن (ع) به آيه تطهير جهت‌ اثبات‌ برتري‌ اهل بيت (ع) كه پس از پذيرش صلح با معاويه ايراد شد.[۵۵]
  • احتجاج امام‌ زين‌ العابدين‌ (ع) به آيه تطهير در برابر طعن پيرمردي به هنگام ورود اسراي كربلا به شهر‌ دمشق‌ نيز موردي ديگر است. آن حضرت (ع) خود را مصداق اهل بيت مورد اشاره‌ در‌ آيه تطهير دانسته است.[۵۶]
  • از موارد ديگر، احتجاج ام سلمه به آيه تطهير‌ جهت‌ اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) است و خطاب به عمره الهمدانيه بيان‌ شده‌ است‌.[۵۷]
  • احتجاج زيد بن علي الحسين (ع) به آيه تطهير در خصوص عدم شموليت آيه تطهير‌ به‌ همسران پيامبر اكرم (ص)، از نمونه‌هاي ديگر است.[۵۸]

منابع اهل سنت:

  • احتجاج‌ امام‌ حسن (ع) به آيه تطهير در منابع اهل سنت نقل شده است. حاكم‌ نيشابوري‌ در كتاب المستدرك علي الصحيحين نقل مي‌كند كه حضرت امام حسن (ع) پس‌ از‌ شهادت امام علي (ع) خطبه اي خواند و چنين فرمود: اي مردم، هر كس‌ مرا‌ شناخت‌، همانا مرا شناخته است و هر كس مرا‌ نمي‌شناسد‌، من حسن پسر علي هستم و من از اهل بيتي هستم كه خداوند پليدي‌ را‌ از آنها دور كرده و آنان‌ را‌ كاملاً پاك‌ گردانيده‌ است‌.[۵۹]
  • عبد الرحمن بن ادريس بن‌ ابي‌ حاتم و ديگر مفسران و محدثان اهل سنت نقل مي‌كنند كه امام حسن‌ (ع) پس‌ از به خلافت رسيدن، هنگام خواندن‌ نماز، با خنجر مردي‌ زخمي‌شد‌. آن حضرت پس از آن‌ حادثه‌ منبر رفت و چنين فرمود: «اي اهل عراق، درباره ما‌ از خدا‌ بترسيد‌. همانا‌ ما رهبران و ميهمانان شما‌ هستيم و ما اهل بيتي هستيم كه خداوند فرمود: «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما‌ اهل‌ بيت دور كند و شما را كاملاً‌ پاك‌ سازد‌». (ابو‌ جميله‌) گفت: آن حضرت‌ (ع) پيوسته‌ اين سخنان را مي‌گفت تا اين كه در مسجد همه گريان شدند.[۶۰]
  • احتجاج امام زين العابدين‌ (ع) به‌ آيه تطهير نيز در منابع اهل سنت آمده‌ است‌. محمد‌ بن‌ جریر‌ طبری، ابو الفدا اسماعيل بن كثير و ديگران چنين نقل مي‌كنند: ابو الديلم مي‌گويد: علي بن الحسين رضي الله عنهما به‌ مردي‌ از اهل شام گفت: آيا در سوره احزاب خوانده‌اي: «خدا فقط مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را كاملاً پاك سازد». آن مرد گفت: آري‌ (خوانده‌ام‌). آيا شما آنان هستيد؟ حضرت گفت: آري.[۶۱]
  • مورد ديگر، احتجاج ام امؤمنين ام سلمه به آيه تطهير جهت اثبات برتري امام علي، فاطمه‌، حسن‌ و حسين (ع) خطاب به عمره همدانيه‌ است‌.[۶۲]
  • احتجاج واثلة بن الاسقع ليثي به آيه تطهير جهت اثبات برتري امام علي (ع) در حضور تعدادي از مسلمانان، نمونه‌اي ديگر است.[۶۳]
  • احتجاج‌ عبدالله‌ بن عباس به آيه تطهير‌ جهت اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) هنگام مناظره با گروهي از مردم نيز در منابع اهل سنت آمده است.[۶۴]
  • احتجاج سعد بن ابی وقاص به آيه تطهير‌ جهت‌ اثبات برتري امام علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) هنگام سخن گفتن با معاويه هم موردي ديگر برشمرده مي‌شود.[۶۵]

بررسی اقوال مختلف در آيه تطهير‌

مشاهده روایات فراوان در این زمینه که بسیاری از آنها را اهل سنت نقل نموده اند، جای هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که این آیه تنها در شأن خمسه طیبه نازل شده است و به هیچ وجه شامل همسران پیامبر (ص) نمی شود، تا چه رسد به اینکه تنها در حق همسران پیامبر نارل شده باشد. با این وجود، قائلان این دو نظر به دلایلی تمسک کرده اند که در ادامه به بررسی این دلایل خواهیم پرداخت.

دلیل اول: سیاق آیات

آيه تطهير در‌ بين‌ آياتي از سوره احزاب‌ قرار‌ گرفته است كه مربوط به همسران رسول گرامي‌ اسلام (ص) است؛ چون خداوند متعال در آيات 28 الي 34 اين سوره، همسران پيامبر اسلام (ص) را مورد خطاب قرار داده و دستورهاي مهمي‌ به آنها‌ داده‌ است. همین امر باعث شده است که برخی نزول آیه تطهیر را مربوط به همسران پیامبر بدانند یا اینکه دست کم، آنها را نیز در کنار خمسه طیبه از مصادیق «اهل بیت» معرفی نمایند.

نقد و برسی:

اگرچه سیاق، یکی از قرائن در تفسیر آیات قرآن است، اما دلیلی قطعی و تخلف ناپذیر نیست، بلکه اگر دلیلی بر خلاف آن وجود داشت، باید دست از سیاق برداشت و به آن دلیل تمسک کرد. زیرا اولاً اين از عادت فصحاست كه در كلام خود از يك خطاب به خطاب ديگر روند و دوباره به آن خطاب اولي برگردند‌؛ قرآن‌ كريم مملو از اين موارد‌ است‌.[۶۶]

ثانیاً: امام صادق علیه السلام می فرمایند: «يا جابر‌! وَ لَيْسَ شَيٌ اَبْعَد‌ مِنْ‌ عُقُولِ الرِّجال مِنْهُ، إنَّ الآية لَتَنْزِل اَوَّلُهَا فِي شيٍ وَ اَوْسطهَا في شيٍ وَ آخرُهَا فِي شيٍ»؛[۶۷] اي جابر! هيچ چيزي مثل آن (قرآن) از عقل (و قياس) مردم دور نيست‌، زيرا اول آيه درباره يك چيز و وسط آن درباره چيز ديگر و آخر آن درباره چيز سومي‌ فرود مي‌آيد.

ثالثاً: گاهی متکلم در کلام خود سخنی را به گونه جمله معترضه بیان می دارد و استفاده از جمله معترضه در‌ قرآن‌ كريم بي سابقه نيست و مي‌توان براي آن نمونه هاي متعددي درقرآن كريم يافت.[۶۸] بنابراین سیاق آیات همیشه نمی تواند مورد استناد قرار گیرد.

در آیه تطهیر نیز دلایل و قرائن قطعی وجود دارد که این بخش از آیه با سیاق آیات همراه نیست:

  • همه ضمایر در جمله‌هاى قبل و بعد آیه، مؤنث است و ضمایر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذكر آمده است و اگر خطاب همچنان تنها به همسران بود، تغییر در ضمایر وجهى نداشت. بنابراین به طور قطع مخاطبان آیه نمی توانند تنها همسران پیامبر باشند.
  • بر اساس روایات یاد شده، آیه تطهیر شأن نزول مستقلى از آیات مربوط به همسران حضرت رسول دارد و الزامی ندارد که از سیاق آیات پیروی کند. علامه طباطبایی می گوید: «حتی یک روایت بر نزول این آیه در ضمن آیات همسران پیامبر(ص) وارد نشده است و کسی نیز آن را ذکر نکرده است؛ حتی کسانی که قائل به اختصاص آیه به همسران پیامبر(ص) هستند, چنانکه به عکرمه و عروه نسبت داده می شود. بنابراین آیه تطهیر به حسب نزول جزو آیات همسران پیامبر(ص) و متصل به آن نیست.[۶۹]
  • علاوه بر این سیاق مربوط به آیات همسران پیامبر سیاقى همراه با عتاب است و هیچ‌گونه ستایشى در آن نیست؛ در حالى كه سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است.
  • چگونه به سیاق تمسک نماییم در حالیکه همسران پیامبر(ص)خود را مصداق آیه تطهیر ندانسته و به آن استناد نکرده اند در حالیکه خمسه طیبه بارها به آن استناد کرده و فضایل خود را یاد آور شده ند(چنانکه در روایات مشاهده شد)و هیچ کس با آنها مخالفت نکرده است. این خود شاهدی بر این مسئله است که در صدر اسلام مسلمانان هیچ تردیدی نداشتند که منظور از اهل بیت در آیه تنها خمسه طیبه هستند.در تاريخ اسلام غير از اهل بيت (ع) كساني‌ را‌ سراغ‌ نداريم كه پس از نزول آية تطهير خود را مصداق آن معرفي كرده باشند.
  • در هيچ يك از روايات صحيح و متواتر نقل نشده است كه پيامبر اكرم (ص) احدی از همسران خود را در زیر کساء راه داده باشند.
  • روايات تسليم (سلام دادن پیامبر) كه‌ جزئي‌ از روايات مربوط به آيه تطهير است، از اصحاب نامداري همچون عبدالله بن‌ عباس‌، ابوسعيد خدري، انس بن‌ مالک، ابوالحمراء‌ و نيز امامان معصوم‌ مانند‌ امام علي (ع)، امام صادق‌ (ع) نقل‌ شده است و اسناد تعدادي از آنها از نظر فريقين صحيح و قابل قبول است. بنابر‌اين‌، با وجود اختلاف در تعداد دفعات‌ اين‌ كار، مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ اين كار اصولاً از‌ حوادث مسلّم و غير قابل انكار است که به خوبی مصادیق اهل بیت را مشخص می نماید. در‌ هيچ‌ يك از روايات صحيح و قابل قبول نيامده‌ است‌ كه‌ پيامبر‌ اكرم (ص) چنين‌ رفتاري را با ديگري داشته باشد.

البته برخی برای توجیه تغییر ضمایر، مسئله «تغليب‌» را مطرح‌ كرده اند‌. از‌ جمله آنها محمد بن‌ احمد قرطبي در اين خصوص مي‌نويسد: «از آيه روشن مي‌شود كه شامل همه اهل بيت‌ اعم‌ از همسران و غيره است و اينكه «يطهّركم‌» گفته‌، به‌ خاطر‌ اين‌ است كه رسول‌ خدا‌ (ص)، علي، حسن، و حسين در ميان آنها بودند و هرگاه مذكر و مؤنث در يك جا جمع شوند، مذكر‌ غالب‌ مي‌شود‌ [و ضماير و افعال مذكر استعمال مي‌گردد]. بنابراين‌، مقتضاي‌ آيه‌ اين‌ است‌ كه‌ همسران پيامبر نيز از اهل بيت به حساب مي‌آيند».[۷۰] که این توجیه را نمی توان پذیرفت زیرا:

  • آيه تطهير بر اساس روايات متواتر و صحيح فريقين، اختصاص به خمسه طيبه دارد و حتي برخي‌ از همسران رسول اكرم (ص) نيز -كه امثال قرطبي كه بر شموليت آيه تطهير به آنها تأكيدات سست و بي منطق مي‌ورزند-، بر اختصاص آيه تطهير به خمسه طيبه (ع) اعتراف و حتي‌ احتجاج‌ نموده اند.
  • ما زماني مي‌توانيم در خصوص آيه تطهير مسئله «تغليب» را بپذيريم كه محرز شود هيچ يك از دو طرف در نظر گوينده خصوصيتي ندارد و او در شمول‌ حكم‌، همگان را اراده كرده است و از طرف ديگر قرينه اي هم برخلاف آن وجود نداشته باشد؛ در حاليكه اين مسئله در خصوص آيه تطهير‌ كاملاً بر عكس است.
  • اگر‌ در ظاهر آيات هفت گانه (28 34) سوره احزاب توجه و دقت لازم شود، اين شبهه متزلزل و تضعيف خواهد شد؛ چون به جز قسمت اخير‌ آيه‌ 33 (آيه تطهير)، در آيات قبل‌ و بعد‌، خطابات از نوعي عتاب و تهديد آكنده است، اما آيه تطهير از نوعي لطف و مهرباني حكايت دارد.[۷۱]
  • همچنين علاوه بر مطالب مذكور، آيه تطهير بنابر ادله و شواهد و قرائن محكم، مانند نص صريح قرآن كريم، روايات متواتر و صحيح و گواهي انكار ناپذير تاريخ، به هيچ وجه شامل همسران پيامبر اكرم (ص) نمي‌شود.
  • گفتني‌ است‌ كه اصل‌ مسئله «تغليب» بر اساس قواعد زبان عربي مورد قبول و پذيرش است، و ما مسئله «تغليب» را در خصوص‌ پنج تن آل عبا (ع) مي‌پذيريم، ولي در اينجا آنچه مورد قبول‌ نيست‌، پذيرش‌ مسئله تغليب درباره همسران پيامبر اكرم (ص) و انضمام آنان به خمسه طيبه (ع) است.

دلیل دوم: روایات انحصار اهل بیت در همسران پیامبر

مدعیان اختصاص آیه تطهیر به همسران پیامبر(ص) علاوه بر سیاق، به‌ چند روايت ضعيف و چه بسا جعلي استدلال مي‌كنند كه آنها‌ را در اينجا ذكر مي‌كنيم:

  • عكرمه از عبدالله بن عباس نقل مي‌كند كه درباره آيه تطهير گفت‌: اين آيه به طور خاص درباره همسران رسول خدا نازل شده است.[۷۲]
  • علقمه‌ روايت مي‌كند كه عكرمه در بازار فرياد مي‌زد كه اين آيه به طور خاص درباره همسران‌ پيامبر‌ خدا‌ نازل شده است.[۷۳]
  • از عروة بن زبير نقل شده است كه‌ مي‌گويد‌: منظور‌ از اهل بيت در آيه تطهير همسران پيامبر است و آيه در خانه عايشه نازل‌ شده‌ است‌.[۷۴] گفتني است كه چنين ادعايي به سعيد بن جبير نيز نسبت داده شده‌ است‌.[۷۵]

نقد و برسی:

و اما در نقد روایاتی که اهل بیت را منحصراً همسران پیامبر(ص) معرفی نموده است، قبل از هر چیز به قرآن کریم تمسک می نماییم. حق آن است نص صريح قرآن شموليت آيه تطهير بر همسران پيامبر‌ اكرم (ص) را‌ شديداً انكار مي‌كند. در برخي از آيات قرآن، بعضي از همسران رسول خدا (ص) مورد‌ سرزنش‌ و تهديد قرار گرفته‌اند كه در اينجا به دو نمونه اشاره مي‌شود:

  • سوره تحريم‌، آيات‌ چهارم و پنجم: «إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ* عَسَى رَبُّهُ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِّنكُنَّ...»؛ اگر شما [دو تن از همسران پيامبر] از كار خود توبه كنيد، [كاري‌ از‌ پيش نخواهيد برد]؛ زيرا خداوند ياور اوست و همچنين جبرئيل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد‌ از‌ آنان پشتيبان او هستند. اميد است اگر او [پيامبر] شما را طلاق گويد، پروردگارش به جاي‌ شما‌ همسراني بهتر برايش قرار دهد.

بر اساس روايات و اعترافات دانشمندان فريقين، اين‌ آيات‌ درباره عايشه دختر ابوبكر، و حفصه دختر‌ عمر‌، نازل‌ شده است كه آنها به آزار و اذيت رسول‌ خدا (ص) روي آوردند و با نزول آيات فوق مورد تهديد و سرزنش قرار گرفتند.[۷۶]

  • سوره حجرات، آيه يازدهم: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ.... وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ »؛ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! نبايد گروهي از‌ مردان‌ شما گروه ديگر را استهزا كنند‌... و نه زناني از زنان‌ ديگر‌ [به استهزا ياد كنند]. شايد‌ آنان‌ بهتر از اينان باشند.

همچنين بر اساس روايات موجود و اعتراف مفسران فريقين، قسمت‌ مربوط‌ به نهي از استهزاي زنان‌ در‌ آيه فوق درباره عايشه‌ و حفصه‌ نازل شده است آن دو‌ ام سلمه را به خاطر لباس يا به جهت كوتاهي قدش مورد‌ استهزا‌ قرار مي‌دادند كه خداوند متعال اين‌ آيه‌ را نازل‌ نمود‌ و آنها‌ را از اين كار‌ نهي فرمود.[۷۷]

آيه‌ تطهير‌ از‌ عصمت‌ و بي‌ گناهي‌ اهل بيت مورد خطاب سخن مي‌گويد و از طرف ديگر، برخي از همسران رسول خدا (ص) مورد سرزنش و تهديد قرآن كريم قرار گرفته اند و حتي در آيه سوره تحريم‌، همسران مورد خطاب، بهتر از زنان ديگر شناخته نشده اند، لذا روايات منقول و يا منسوب به افرادي همچون عبدالله بن عباس، عكرمه، عروة بن زبير و سعيد و بن جبير چنان‌ اهميتي‌ ندارد و حتي در صورت صحيح و مورد اعتماد بودن سند آنها كه چنين هم نيست ، در برابر صريح آيات قرآن، تضعيف و كنار گذاشته مي‌شوند.

علاوه بر آیات قرآن، روایات بسیاری که بر خلاف مضمون این چند روایات وجود دارد، خود حکایت از جعلی بودن آن دارد. بر فرض که از آیات و روایات صرف نظر کنیم شناخت راویان این روایات که عکرمه و عروه هستند خود شاهد دیگری بر جعلی بودن این اقوال دارد. چرا که عروة بن زبير از دشمنان بنی هاشم و اهل بيت (ع) به شمار مي‌آيد و نسبت به‌ امام‌ علي (ع) بدگويي مي‌كرد و حتي برخي از دانشمندان رجالي وي را از تابعيني‌ شمرده‌اند‌ كه‌ در مقابل اخذ پول از معاويه دربارة امام علي (ع) احاديث زشت مي‌ساختند.[۷۸] درباره عكرمه‌، برده آزاد‌ شده عبدالله بن عباس، نيز دو ديدگاه مطرح شده است: در‌ يك‌ ديدگاه منفي، بر اساس شواهد موجود، عكرمه از افراد كينه توز اهل بيت (ع) است و در مورد‌ وي‌ اتهام خارجي بودن و داشتن عقايد خوارج و نيز اتهام جعل حديث مطرح شده‌ است‌.[۷۹] در يك ديدگاه مثبت، عكرمه از‌ اين‌ اتهامات‌ دور بوده و دشمنان اهل بيت (ع) جهت بدنام‌ كردن‌ او دست به جعل حديث زده اند.[۸۰] دربارة عكرمه و عروة هر ديدگاهي‌ را‌ بپذيريم و حتي اگر روايات آنها‌ گرچه‌ صحيح السند‌ هم‌ باشد‌ كه چنين نيست باز به اختصاص‌ آيه تطهير به خمسه طيبه و عدم دلالت آن بر همسران پيامبر اسلام (ص) خللي‌ وارد‌ نخواهد شد. ضمناً نبايد فراموش كرد‌ كه عكرمه و عروة تنها‌ دو‌ نفر از تابعان‌اند و ديدگاه آنها‌ نمي‌تواند‌ روايات صحيح و متواتر پيامبر (ص)، ائمه (ع) و اصحاب و ساير تابعين را مورد خدشه قرار دهد‌.

دلیل سوم: عموميت لفظ اهل‌ البيت‌

برخي از‌ دانشمندان‌ اهل‌ سنت در دفاع از‌ نظريه ورود همسران پيامبر در محدوده «آيه تطهير» و جاي گرفتن آنها در كنار خمسة طيبه‌ (ع)، به‌ توجيه اختلاف ضمائر به كار رفته‌ در‌ آيه‌ از‌ لحاظ‌ مذكر و مؤنث بودن‌، روي‌ آورده و لفظ «اهل البيت» را لفظي عام و فراگير دانسته‌اند كه از آن جمله مي‌توان از نصر‌ بن‌ محمد سمرقندي (م 375 ه)، نام برد.[۸۱] برخي‌ از‌ آنان‌ نيز‌ جهت‌ اثبات اين مدعا از آيات نوراني قرآن كريم، از جمله آيات 12 و 29 سوره قصص، و آيه 33 سوره عنكبوت بهره گرفته‌اند.[۸۲] يكي از آياتي كه مورد استدلال‌ در اين خصوص قرار گرفته، آية 73 سوره هود است: «قَالُواْ أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ»؛ (وقتي كه فرشتگان الهي به همسر‌ ابراهيم‌ (ع) در سن پيري تولد اسحاق و بعد از او تولد يعقوب را بشارت دادند، وي به شگفتي آمدو فرشتگان الهي) گفتند: آيا از فرمان خدا تعجب مي‌كني؟ اين رحمت خدا و بركاتش‌ بر‌ شما اهل بيت است، چرا كه او ستوده و والا است.

علي احمد سالوس در كتاب خود به يك روايت منقول از انس‌ استدلال‌ مي‌كند: «خرج النبي (ص) فانطلق الي‌ حجرة‌ عايشة فقال: «السلام عليكم اهل البيت و رحمة الله... فتقري حجر نسائه كلهن يقول لهن كما يقول لعايشة...»[۸۳] پيامبر (ص) از خانه [زینب بنت جحش] خارج‌ شد و به سوي خانه عايشه‌ آمد و گفت: سلام بر شما اهل بيت و رحمت خداوند [بر شما باد]... سپس به همه خانه هاي همسران خود سرزد و همان گونه كه به عايشه مي‌گفت، به آنان نير مي‌فرمود‌...». وي‌ در ادامه سخنان خود چنين نتيجه مي‌گيرد كه استعمال قرآني و نبوي، همسران پيامبر را از دايره شموليت آيه تطهير خارج نمي‌سازد.[۸۴]

نقد و برسی:

1. استعمال واژه «اهل» در قرآن كريم‌ در‌ معاني و موارد‌ متفاوت است كه در اينجا به ذكر خلاصه آنها اشاره مي‌شود:

  • استعمال واژه «اهل» به طور‌ عام كه مردان و زنان را شامل مي‌شود [مانند سوره هاي اعراف‌، آيات‌ 94‌ و 96، هود، آيات 117؛
  • استعمال واژه «اهل» براي مردان [مانند سوره هاي هود، آيات 45 46، يوسف‌، ‌‌آيه‌ 109، طه، آيه 29 و...]؛
  • استعمال واژه «اهل» براي زنان [مانند سوره هاي هود‌، آيه 73‌، قصص، آيات 12 و 29، عنكبوت، آيه 33 و...]؛
  • استعمال واژه «اهل» به معناي ويژه خاندان نبوت‌ [مانند سوره هاي طه، آيه 132 و احزاب، آيه 33.

بنابراين، واژه «اهل‌ البيت» بر اساس استعمال‌ قرآني‌ و نيز بر اساس استعمال لغوي، حديثي و عرفي، يك واژه عام است كه مي‌تواند شامل مردان و زنان و كودكان شود و كسي نمي‌تواند منكر اين مطلب باشد و جناب سمرقندي و نيز جناب سالوس در اين‌ خصوص سخن تازه اي نگفته‌اند، اما دليل و استدلال آنها نيازمند نقد و بررسي است. مسئله اصلي اين است كه آيا ما مي‌توانيم به دليل عام بودن معناي «اهل البيت»، در مقابل شواهد‌ تاريخي‌، قرآني و حديثي بايستيم و منظور از اهل البيت در آيه تطهير را علاوه بر خمسة طيبه (ع)، همسران پيامبر نيز بدانيم. آيا چنين كاري تفسیر به رأی نيست و آيا اين كار مغالطه‌ به‌ حساب نمي‌آيد؟ و…

2. از آيه 73 سوره هود به هيچ وجه نمي‌توان استفاده كرد كه اين كلام «عليكم اهل البيت» صرفاً خطاب به همسر حضرت ابراهيم (ع) گفته شده است؛ چون در‌ زبان‌ عربي «عليكم» براي گروه مردان استعمال مي‌شود. بنابراين، يا اين قسمت آيه [سلام فرشتگان] شامل همسر ابراهيم كه ساره نام داشت، نمي‌شود و يا علاوه بر ساره شامل حضرت ابراهيم‌ (ع) يا‌ جمعي‌ ديگر اسحاق، يعقوب و اسماعيل‌ -كه بعداً‌ به آنها ملحق خواهند شد- مي‌شود. در اين صورت، استعمال ضمير جمع مذكر «عليكم» از باب تغليب كاملاً صحيح است.

3. استدلال‌ جناب‌ سالوس‌ به روايت انس بن مالک به هيچ وجه‌ منطقي‌ و درست نيست، زيرا هيچ كس در صحت به كارگيري واژه اهل براي زنان ترديد ندارد. همان گونه كه از‌ استعمال‌ قرآني‌، حديثي، لغوي و عرفي به دست مي‌آيد، اين واژه داراي معناي‌ عام و فراگير است و شامل همه اعم از زن و مرد و كودك مي‌شود. در واقع، استدلال جناب سالوس به آيات‌ و روايت‌ مذكور‌، مانند مثال ذيل بسيار شگفت آور است. در قرآن كريم‌ مي‌خوانيم‌: «وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ؛»[۸۵] و مردي از دورترين نقطه شهر‌ با‌ شتاب فرا رسيد و گفت: اي قوم من از فرستادگان [خدا] پيروي كنيد‌. بر‌ اساس‌ روايت و ديدگاه مفسران، منظور از «رجلٌ» مردي در اين آيه «حبيب نجار» است. حال‌ اگر‌ كسي‌ در يك آيه ديگر قرآن كريم واژه «رجلٌ» را بيابد و ادعا نمايد كه منظور‌ از‌ مردي كه در آيه بيستم سوره يس از آن سخن گفته شده، همين‌ مرد‌ است‌ كه مثلاً در جاي ديگر قرآن استعمال شده است، هر شنونده فهيم در شگفتي‌ قرار‌ مي‌گيرد و قبل از هر چيز بر ناآگاهي مدعي گواهي خواهد داد. كار جناب‌ سالوس‌ نيز‌ چنين است؛ چون درباره شأن نزول آيه تطهير روايات صحيح و متواتر داريم كه قابل پذيرش‌ فريقين‌ است و اين روايات به طور كامل منظور از «اهل البيت» در آيه تطهير‌ را‌ روشن ساخته است. بنابراين، چنين كاري هم بيهوده و سست و هم نوعي تفسير به رأي و اجتهاد‌ در‌ برابر‌ نص صريح نبوي (ص) به شمار مي‌آيد.

4. چنانكه قبلاً ذكر شد، بر‌ اساس‌ ادله، شواهد و قرائن ذيل، آيه تطهير به هيچ وجه شامل همسران پيامبر اكرم (ص) نمي‌شود:

  • برخي‌ از‌ همسران پيامبر اكرم (ص) در قرآن كريم، سرزنش شده‌اند:
  • راه اندازي جنگ جمل‌، به‌ رهبري عايشه انجام شده و به‌ كشته‌ شدن‌ هزاران مسلمان انجاميده است.
  • در طول تاريخ‌ به‌ جز امامان معصوم (ع) كسي درباره اختصاص آيه تطهير به خود ادعا و احتجاج نكرده‌ است‌.
  • همچنين ظاهر آيه تطهير با‌ توجه‌ به استعمال‌ ضمائر‌ مذكر‌ بر خلاف آيات قبل و بعد خود‌ دلالت‌ آن بر همسران رسول خدا (ص) را انكار مي‌كند.

با وجود اين، چرا‌ و چگونه‌ است كه پس از گذشت ‌ ‌قرنها‌، افرادي با‌ ادعاي دلالت آيه تطهير بر همسران پيامبر اكرم (ص)، اين همه ادله‌، شواهد‌ و قرائن را زير پا مي‌نهند‌؟

دلیل چهارم: آيه تطهير و صلوات بر همسران ‌‌پيامبر‌

برخی جهت اثبات ورود‌ همسران‌ رسول‌ خدا (ص) به محدوده آيه تطهير، به طرز گويش صلوات استدلال نموده‌اند. علي احمد سالوس‌ در كتاب خود، در اين خصوص دو روايت از پيامبر اكرم (ص) نقل مي‌كند‌ كه گويا بر اساس‌ آنها‌ بايد مسلمانان به پيامبر اسلام (ص) چنين صلوات بفرستند: «اللهم صلي علي محمد و علي ازواجه و ذريته... و يا اللهم صل علي محمد النبي و ازواجه امّهات المؤمنين و اهل بيته...» خداوندا! بر محمد و همسران و فرزندان‌ او صلوات بفرست...؛ و يا خداوندا! بر محمد پيامبر و همسران او كه مادران مؤمنان هستند و اهل بيت او صلوات بفرست... .[۸۶]

نقد و برسی:

1. قبل از هر چيز، در صحت و انتساب اين روايات‌ به‌ رسول اكرم (ص) ترديد وجود دارد، چون امثال اين روايات از نظر سندي براي شیعه قابل قبول نيست و راويان آن مانند عبدالله‌ بن‌ مسلمه، مالك بن انس، عبد الله بن ابي بكر از نظر كتب رجالي ما مجهول شمرده مي‌شوند و اگر هم از آنان نامي‌برده شده باشد، بدون جرح يا تعديل از‌ كنار‌ آنها گذشته‌اند. از طرف ديگر، برخي از راويان اين احاديث از ديدگاه اهل سنت نيز مورد قبول نيست. به عنوان مثال، ذهبي درباره عمرو بن سليم ذرقي كه‌ در‌ سند‌ هر دو طريق روايت اول‌ حضور‌ دارد‌، از ابن خراش نقل مي‌كند كه در حديث وي اختلاط وجود دارد.[۸۷] و نيز درباره عبدالله بن يوسف كه در سلسله‌ سند‌ يكي‌ از طرق روايت حضور دارد، از بدگويي ابن‌ عدي‌ درباره وي سخن گفته است.[۸۸] بنابراين در صحت اين روايات مشكل اساسي وجود دارد و نمي‌توان آنها را به‌ رسول‌ خدا‌ (ص) نسبت داد.

2. آنچه در خصوص طرز صلوات فرستادن به پيامبر‌ عظيم الشأن اسلام (ص) از طرف فريقين مورد قبول واقع شده، با صورت مذكور فرق مي‌كند و در آنها خبري‌ از‌ همسران‌ پيامبر اكرم (ص) نيست در اينجا به ذكر دو روايت اكتفا مي‌كنيم‌:

  • محمد بن اسماعيل بخاري در كتاب صحيح خود چنين نقل مي‌كند: «...عن كعب‌ بن‌ عجرة‌ فقال: سألنا رسول الله (ص) فقلنا: يا رسول الله! كيف الصلاة عليكم أهل‌ البيت؟ فان‌ الله قد علمنا كيف نسلم قال: قولوا: اللهم صل علي محمد و علي آل محمد كما‌ صليت‌ علي‌ ابراهيم و علي آل ابراهيم انك حميد مجيد. اللهم بارك علي محمد و علي آل محمد‌، كما‌ باركت علي ابراهيم و علي آل ابراهيم انك حميد مجيد»؛[۸۹] كعب بن عجره‌ نقل‌ مي‌كند‌ كه از پيامبر خدا (ص) پرسيدم: اي پيامبر خدا، بر شما اهل بيت چگونه صلوات‌ بفرستيم؟ همانا‌ خداوند به ما سلام دادن را ياد داده است. حضرت (ص) فرمود: [چنين] بگوييد‌: خداوندا‌، بر‌ محمد و آل محمد صلوات فرست. همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم صلوات فرستادي؛ همانا‌ تو‌ ستوده و والا هستي. خداوندا، به محمد و ال محمد بركت ده، همان گونه‌ كه‌ به‌ ابراهيم و آل ابراهيم بركت دادي، همانا تو ستوده و والا هستي.
  • مسلم بن حجاج نيشابوري‌ در‌ صحيح‌ خود از ابومسعود انصاري و او از بشير بن سعد نقل مي‌كند‌ كه‌ از پيامبر اكرم (ص) پرسيد: خداوند متعال به ما دستور داده است بر تو صلوات بفرستيم، اما‌ چگونه‌ بايد بر شما صلوات بفرستيم؟... پيامبر (ص) فرمود: «قولوا: اللهم صلي علي محمد‌ و علي‌ آل محمد، كما صلّيت علي آل ابراهيم‌ و بارك‌ علي‌ محمد و علي آل محمد كما باركت علي‌ آل‌ ابراهيم في العالمين، انك حميد مجيد.»[۹۰] [چنين] بگوييد: خداوندا، بر محمد و آل‌ محمد‌ صلوات فرست، همان گونه كه‌ بر‌ آل ابراهيم‌ صلوات‌ فرستادي‌ و به محمد و آل محمد بركت ده‌، همان‌ گونه كه در جهانيان بر آل ابراهيم بركت دادي؛ همانا تو ستوده‌ و والا‌ هستي. با توجه به اينكه روايات‌ مذكور از ديدگاه مذهب‌ اهل‌ سنت كاملاً صحيح و مورد اعتماد‌ است‌ و از طرف ديگر در آنها اثري از همسران پيامبر خدا (ص) مشاهده نمي‌شود، دو‌ روايت‌ قبلي بار ديگر تضعيف و اعتبار‌ آنها‌ متزلزل‌ مي‌شود.

3. بر اساس‌ برخي‌ روايات موجود در منابع‌ حديثي‌ اهل سنّت، پيامبر اكرم (ص) در خصوص نزول آيه تطهير و اختصاص آن به اهل‌ كسا‌ (ع) دعا و صلواتي را بيان فرموده اند‌ كه‌ در آنها‌ نيز‌ اثري‌ از همسران پيامبر خدا‌ (ص) ديده نمي‌شود و در نوع خود بر اختصاص آيه تطهير به خمسه طيبه (ع) تأكيد مي‌ورزد كه‌ در‌ اينجا به دو روايت اشاره مي‌كنيم‌:

  • موفق‌ بن‌ احمد‌ خوارزمي و نيز حسام‌ الدين‌ الهندي در كتب خود چنين نقل كنند: «لما جمع رسول الله (ص) عليّاً فاطمة و الحسن و الحسين عليهم‌ السلام‌ تحت‌ ثوبه، قال: اللهم قد جعلت صلواتك و رحمتك‌ و مغفرتك‌ و رضوانك‌ علي‌ ابراهيم‌ و آل‌ ابراهيم، اللهم انهم مني و انا منهم فاجعل صلواتك و رحمتك و مغفرتك و رضوانك علي و عليهم.»[۹۱] هنگامي‌كه پيامبر خدا (ص) علي، فاطمه، حسن و حسين (ع) را زير لباس خود گرد آورد‌، گفت: خداوندا، همانا تو صلوات و رحمت و مغفرت و رضوان خود را براي ابراهيم و آل ابراهيم قرار داده اي، خداوندا، همانا آنها [اهل كسا] از من و من نيز از آنان هستم. پس‌ صلوات‌، رحمت، مغفرت و رضوان خود را براي من و آن ها قرار ده.
  • حاکم نیشابوری (م 405 ه) در كتاب خود چنين نقل مي‌كند: «لما نظر رسول الله (ص) الي الرحمة‌ هابطة‌. قال أدعو الي، أدعو الي. فقالت صفية: من يا رسول الله؟ قال: اهل بيتي عليّاً و فاطمة و الحسن و الحسين. فجئي بهم فألقي عليهم النبي (ص) كساء‌ ثم‌ رفع يديه ثم قال: اللهم‌ هؤلاء‌ آلي فصل علي محمد و علي آل محمد. و انزل الله عزوجل: (انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم ‌ ‌تطهيراً»؛[۹۲] و هنگامي‌كه پيامبر خدا‌ (ص) رحمت‌ الهي را در حال‌ نزول‌ ديد، فرمود: به سوي من بخوانيد، به سوي من بخوانيد، صفيه گفت: اي رسول خدا، چه كسي را [بخوانيم]؟ رسول خدا (ص) فرمود: اهل بيتم علي، فاطمه، حسن و حسين را. آنان را‌ آوردند‌. رسول خدا (ص) كساي خود را روي آنان انداخت. سپس دستانش را بالا برد و عرض كرد: «خداوندا، اينان ( آل خاندان) من هستند، پس بر محمد و آل محمد رحت بفرست. در اين‌ هنگام‌، خداوندعزوجل‌ اين آيه را نازل فرمود: خدا فقط مي‌خواهد هر گونه پليدي را از شما اهل بيت بزدايد‌ و شما را كاملاً پاكيزه گرداند. گفتني است كه حاكم نيشابوري پس‌ از‌ ذكر‌ اين حديث چنين گفته است: «هذا حديث صحيح الاسناد».[۹۳]

دلیل پنجم: حدیث زید بن ارقم

برخي از دانشمندان اهل سنت‌ براي‌ اثبات‌ ورود همسران پيامبر اكرم (ص) و نزديكان نسبي آن حضرت (ص) در مفاد آية تطهير به حديث منقول از زید بن ارقم صحابي معروف‌ پيامبر‌ اكرم‌ (ص)، استدلال كرده اند. مضمون اين روايت چنين است‌ كه‌ زيد بن ارقم بخشي از خطبة معروف پيامبر اكرم (ص) در غدير خم را نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) در‌ آن‌ خطبه‌ به قرآن و اهل بيت خود سفارش مي‌كند كه به نام‌ حديث ثقلين معروف شده است. در اين هنگام حصين بن سبرة كه در آن مجلس حضور داشت، از‌ زيد بن‌ ارقم‌‌ پرسيد‌ كه منظور از اهل بيت پيامبر چه كساني هستند؟ زيد در جواب او مي‌گويد منظور از اهل بيت پيامبر (ص)، همسران آن حضرت (ص) و به ويژه كساني هستند‌ كه‌ صدقه‌ بر آنها حرام گشته است و آنها عبارت‌اند از: آل علي، آل عقيل‌، آل‌ جعفر‌ و آل عباس... .[۹۴]

نقد و برسی:

1. نبايد فراموش كرد كه اگر سخن ما مربوط به‌ تفسير‌ آيه تطهير مي‌شود، رسول مكرم اسلام(ص) اولين و حقيقي‌ترين مفسر اين آيه و ساير آيات قرآن كريم‌ است‌ و طبق احاديث صحيح و متواتر فريقين، آن حضرت (ص) منظور از اهل بيت در آيه تطهير‌ را‌ در مراحل و موارد متعدد به خوبي تفسير نموده و نشان داده است كه آيه شريفه‌ صرفاً‌ شامل افراد خاص غير از همسران و نزديكان نسبي آن حضرت مي‌شود. با وجود‌ اين‌، هيچ‌ نيازي به تفسير اصحاب آن حضرت (ص) در اين مورد به نظر نمي‌رسد و زيد بن ارقم‌ هر‌ چه گفته باشد، در درجه نخست ديدگاه شخصي وي محسوب مي‌شود و از‌ ديدگاه‌ ما‌، اجتهاد صحابه تا كاشف از قول، فعل و تقرير معصوم نباشد، حجيت ندارد.

2. عجيب اين است‌ كه‌ در‌ كتاب صحیح مسلم همين روايت به صورت ديگر نقل مي‌شود كه طبق‌ روايت‌ يزيد بن حيّان آنها از معناي اهل البيت مي‌پرسند و سؤال مي‌كنند كه آيا همسران اهل بيت‌ او‌ هستند. زيد بن ارقم در پاسخ آنها قسم مي‌خورد كه همسران از‌ اهل‌ بيت نيستند، چون زن مدتي با مرد‌ زندگي‌ مي‌كند‌ و سپس مرد او را طلاق مي‌دهد و بدين‌ وسيله‌ نزد پدر و قوم خود مي‌رود. اهل بيت [پيامبر] اصل و عصبة او هستند كه‌ پس‌ از آن حضرت از صدقه‌ محروم‌ شدند.[۹۵] بنابراين‌، مي‌توان‌ چنين نتيجه گرفت كه اين سخن‌ اجتهاد‌ و نظر شخصي زيد بن ارقم بوده است.

3. اگر سخن زيد بن ارقم را به عنوان نظر شخصي وي قبول نكنيم‌، بايد‌ بگوييم كه احتمالاً وي معناي‌ لغوي‌ و عرفي‌ «اهل البيت» را‌ بيان‌ نموده است كه بر‌ اساس‌ معناي لغوي و عرفي آن فرزندان، زنان، برادران و ساير نزديكان، اهل بيت و خاندان به حساب‌ مي‌آيند‌. ولي نبايد فراموش كرد كه منظور‌ از‌ «اهل البيت‌» در‌ حديث‌ ثقلين و به ويژه آيه تطهير، خاندان و اهل بيت نبوت و رسالت است و به هيچ وجه شامل زنان و نزديكان نسبي نمي‌شود‌.

4. اگر‌ منظور‌ از اهل البيت در حديث ثقلين و آيه تطهير، نزديكان نسبي پيامبر باشد، امت اسلامي‌ در سردرگمي و حيرت فرو مي‌رود؛ چون آل عباس با آل علي (ع) اختلاف داشتند و تعدادي‌ از فرزندان آل علي (ع) به دست عباسيان به شهادت رسيدند. از طرف ديگر، در ميان آل عباس، آل جعفر و آل عقيل افراد بسياري منحرف شدند و دست به گناه و ظلم و ستم‌ زدند‌ كه همه اينها بر عدم دلالت آيه تطهير به نزديكان نسبي پيامبر اسلام (ص) تأكيد مي‌ورزد.

پانویس

  1. ↑ تتمة المراجعات، ص ‌7.
  2. ↑ نور الثقلین، عروسی حویزی، شیخ عبد العلی، ج4، ص91
  3. ↑ امالی شیخ طوسی، ص565
  4. ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم, حسن مصطفوی, ذیل رود
  5. ↑ راغب اصفهاني، مفردات الفاظ القرآن، ص 371‌، تحقيق‌ صفوان‌ عدنان داودي، دارالقلم، دمشق،چاپ اول، 1996 م.
  6. ↑ (سوره یس/36،82)
  7. ↑ البته اراده تكوینى با جبر ملازم نیست زیرا اراده تكوینى خدا بر آن‌چه در عالم تحقق یافته است و مى‌یابد، تعلق مى‌گیرد؛ چه از مسیر انتخاب فاعل مختار و چه از طریق فاعل‌هاى جبرى و طبیعى باشد و اهل بیت علیهم‌السلام به دلیل شایستگى ذاتى و اكتسابى در عین قدرت و اختیار براى گناه كردن به اختیار خودشان گناه نمى‌كنند.(تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج‌17، ص‌292)
  8. ↑ المیزان، ج‌ 16، ص‌ 310.
  9. ↑ مجمع البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 560‌.
  10. ↑ راغب اصفهانی, المفردات, ص194
  11. ↑ المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص28
  12. ↑ المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص68
  13. ↑ المصباح المنیر, فیومی,احمد بن محمد, چاپ اول, قم: موسسه دارالهجره, ص33
  14. ↑ المفردات, راغب اصفهانی,حسین بن محمد,چاپ اول,تهران,موسسه فرهنگی آرایه,ص39
  15. ↑ خليل بن‌ احمد‌ الفراهيدي، كتاب العين، ج 2، ص 97، انتشارات اسوه، قم، چاپ اول، 1414 ه.
  16. ↑ مفردات‌ الفاظ‌ القرآن‌، ص 525.
  17. ↑ المیزان، ج‌ 16، ص‌ 312.
  18. ↑ به عنوان نمونه:المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایی، ج16، ص484؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، فضل بن حسن، ج7، ص559 و ج8، ص 357؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و همکاران، ج17 ص 316 تا 326 و...
  19. ↑ مانند ابوحیان اندلسی، رک:بیات،محمد حسین، «بررسی و نقد دیدگاه ابن عربی در باب امامت و خلافت»، مجله سراج منیر، سال دوم، شماره 5، ص55
  20. ↑ به عنوان نمونه: التفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج9، ص 168؛ در المنثور، سیوطی، ج6، ص62 و 603؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی، محمد بن احمد، ج4، ص182 و...
  21. ↑ مجمع البیان، طبرسی، فضل بن حسن، ج‌8‌، ص‌559‌
  22. ↑ شواهد التنزیل، ج‌ 2، ص‌ 33 139.
  23. ↑ صحیح مسلم، ج ‌8‌، ص‌ 276؛ جامع‌البیان، مج‌ 12، ج‌ 22، ص‌ 12.
  24. ↑ سنن ترمذى، ج‌ 6‌، ص‌ 289؛ مجمع البیان، ج‌ 8‌، ص‌ 559‌.
  25. ↑ الميزان‌ في‌ تفسير القرآن، ج 16، ص311
  26. ↑ البحراني، سيد هاشم، غاية المرام‌، ج 3، ص 173‌ 211، تحقيق سيد علي عاشور، مؤسسة‌ التاريخ‌ العربي‌، بيروت‌، چاپ‌ اول، 2001 م.
  27. ↑ احمد بن موسي ابن‌ مردويه‌، مناقب علي بن ابي طالب (ع)، ص 301، شماره 475، جمع و ترتيب: عبدالرزاق محمد حسين‌ حرز‌ الدين، دار الحديث، قم، چاپ‌ اول‌، 1422‌ ه.
  28. ↑ كليني، محمد بن يعقوب، الاصول من الكافي، ج 1، ص 286 287‌؛ مجلسي‌، محمد‌ باقر، بحار الانوار، ج 35، ص 211.
  29. ↑ شيخ‌ طوسي‌، الامالي‌، ص 368‌ و 783‌؛ غاية‌ المرام، ج 3، ص 201.
  30. ↑ الأمالي، شيخ طوسي (385 460 ه)، ص 248، حديث 438، و ص 263، حديث 482‌، و ص 368‌، حديث 783؛ الأمالي، شيخ صدوق‌ (305‌ 381‌ ه) ص 381، حديث‌ 4؛ الخصال‌، شيخ صدوق، ص 403، حديث‌ 113‌، و ص 580، حديث 1؛ تفسير الفرات الكوفي، فرات بن ابراهيم الكوفي، ص 336، حديث 457؛ تأويل الآيات‌ الظاهرة‌، سيد شرف الدين الاستر آبادي، ص 451‌؛ غاية‌ المرام و حجة‌ الخصام‌، سيد‌ هاشم البحراني، ج 3، ص 201، حديث‌ ‌ ‌21، و ج 3، ص 206، ح 26، ج 3، ص 208، حديث 27؛ كفاية الاثر، علي بن محمد القمي‌الرازي، ص 66 و ص 156؛ تفسير‌ القمي‌، علي بن ابراهيم القمي، ج 2، ص 193؛ تفسير‌ كنز‌ الدقائق‌ و بحر‌ الغرائب‌، محمد بن محمد‌ رضا‌ المشهدي القمي، ج 10، ص 374 و ص 377 378؛ تفسير الصافي، مولي محسن فيض كاشاني، ج 4، ص 187؛ تفسير‌ نور‌ الثقلين‌، عبد علي بن جمعة الحويزي، ج 4، ص 270 حديث‌ 84‌، و 273‌، حديث‌ 94‌؛‌ علل الشرائع، شيخ صدوق، ص 205، حديث 1 و ...
  31. ↑ جامع البيان عن تأويل آي القرآن، ج 12، جزء 22، ص 6؛ رازي، ابن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ص 3131، حديث 17673؛ ابن كثير، تفسير القرآن العظيم‌، ج 3، ص 494؛ نيشابوري، علي بن احمد، اسباب النزول، ص 295؛ سيوطي، جلال الدين، الدرالمنثور في التفسير المأثور،‌ج 6، ص 604.
  32. ↑ نيشابوري، ابو عبدالله حاكم، المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، دار المعرفة، بيروت، بي‌ تا‌.
  33. ↑ نيشابوري، ابو عبدالله حاكم، المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416، دار المعرفة، بيروت، بي‌ تا‌.
  34. ↑ جامع البيان عن تأويل آي القرآن، طبري (م310 ه)، ج 12، جزء 22‌، ص 6 8؛‌‌تفسير‌ القرآن العظيم، ابن ابي حاتم (م 327 ه)، ج 9، ص 3132، حديث 17677 و ؛ 17679 تفسير القرآن‌ العظيم‌، ابن‌ كثير الدمشقي (م 774 ه)، ج3، ص494؛. اسباب النزول، الواحدي النيشابوري (م 468 ه)، ص 295؛ سنن الترمذي، محمد‌ بن عيسي الترمذي (209 297 ه)، ج 5، ص 663، ح 3787 و ج 5، ص 351، ح 3205؛ الدر المنشور في‌ التفسير المأثور، جلال الدين‌ سيوطي‌ (م 911 ه)، ج 6، ص 603 و 604؛ المستدرك علي الصحيحين، حاكم نيشابوري (م 405 ه)، ج 3، ص 147، و ج 2، ص 416؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، حاكم حسكاني (م 471 ه)، ج 2، ص 21، حديث 655، و ص 22، حديث 657؛ مناقب علي بن ابي‌ طالب (ع)، علي بن محمد بن مغازلي شافعي (م 483 ه)، ص 304، ح 348؛ خصائص اميرالمؤمنين (ع)، احمد بن شعيب النسائي (215 303 ه)، ص 33 35، ح 11؛ مناقب علي بن ابي طالب (ع)، احمد‌ بن‌ موسي ابن مردويه (م 410 ه)، ص 303، ح 483؛ المناقب، الموفق بن احمد المكي الخوارزمي (م 568 ه)، ص 61، ح 30 و ...
  35. ↑ شيخ صدوق، الأمالي، ص 382، حديث 5، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ پنجم، 1990 م.
  36. ↑ شيخ طوسي، الأمالي، ص 351 352، حديث 726، مؤسسة البعثة دار الثقافة، قم، چاپ‌ اول‌، 1414 ه. و نيز نگاه كنيد: شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 179، ح 5404؛ مجلسي، بحار الانوار، ج 35، ص 210، ح 11.
  37. ↑ الترمذي، سنن الترمذي‌، ج 5، ص 699‌، ح 3871، داراحياء التراث العربي، بيروت‌، بي‌ تا.
  38. ↑ الترمذي، سنن الترمذي‌، ج 5، ص 699‌، ح 3871، داراحياء التراث العربي، بيروت‌، بي‌ تا
  39. ↑ النيشابوري، صحيح مسلم، ص 1049، ح 2424، دار احياء التراث العربي، بيروت، چاپ اول، 2000 م؛ الحسكاني، شواهد التنزيل، ج 2، ص 36، ح 680، مؤسسة الاعلمي‌ للمطبوعات‌، بيروت، چاپ اول، 1974‌ م. و نيز‌ نگاه كنيد: المستدرك علي الصحيحين، ج 2، ص 416 و ج 3، ص 133؛ نساني، خصائص اميرالمؤمنين، ص 53، حديث 24.
  40. ↑ شيخ طوسي، الأمالي، ص 89، حديث 138.
  41. ↑ فرات بن ابراهيم، تفسير فرات الكوفي، ص 338، حديث 461‌؛ مجلسي‌، بحار الانوار، ج 35، ص 213، ح 16. و نيز نگاه كنيد: الامالي، شيخ صدوق، ص 124، حديث 14؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 7، ص 59.
  42. ↑ ترمذي، سنن الترمذي، ج 5، ص 352، ح 3206؛ حاكم نيشابوري، المستدرك علي‌ الصحيحين‌، ج 3, ص 158؛ ابن‌ مردويه، مناقب علي ابن ابي طالب (ع)، ص 304 ، ح 488؛ سيوطي، الدر المنثور في التفسير المأثور، ج 6، ص 605.
  43. ↑ ترمذي‌، سنن الترمذي، ج 5، ص 352، ح 3206.
  44. ↑ حاكم نيشابوري، المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 158‌
  45. ↑ طبري‌، جامع البيان، ج 12، جزء 22، ص 6؛ ابن مردويه، مناقب علي بن ابي طالب (ع)، ص 304 ، ح 489.
  46. ↑ حاكم حسكاني‌، ‌‌شواهد‌ التنزيل، ج 2، ص 27، ح 665؛ خوارزمي، المناقب، ص 60، ح 28. و نيز نگاه كنيد: شواهد التنزيل، ج 2، ص 27‌ 29‌، ح 665‌ و 668؛ كنز العمال، ج 13، ص 646، ح 37632، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1989 م؛ الدر المنثور في التفسير المأثور‌، ج 6، ص 606.
  47. ↑ شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 64، ح 30، طوس، قم، چاپ دوم‌، 1363 ش.
  48. ↑ شعيري، تاج‌ الدين‌، جامع الاخبار، ص19، موسسة الاعلي للمطبوعات، بيروت، 1986 م. و نيز نگاه كنيد: مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 9، ص 207، الامالي، شيخ صدوق، ص 467، ح 26؛ الخصال، ص 139، ح 158؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص 450؛ مجلسي، بحار‌ الانوار، ج 25، ص 213 214، ح 4، بحراني، البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 260 261، ح 16؛ الامالي، شيخ طوسي، ص 562،ح 1174؛ كليني، الاصول من الكافي، ج 2، ص 182، ح 16 و ج 2، ص 400، ح 5.
  49. ↑ الدر المنثور في التفسير المأثور، ج 6، ص 605‌ 606‌
  50. ↑ الديلمي، ابوشجاع شيرويه، الفردوس بمأثور الخطاب، ج 1، ص 54، ح 144، دارالكتب العلمية، بيروت، 1406.
  51. ↑ ابن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ح 3133 ، ح 17680؛ سيوطي، الدر المنثور في‌ التفسير‌ المأثور، ج 6، ص 606. نيز نگاه كنيد: فرائد السمطين، ج 2، ص 133، ح 430 و ج 2، ص 180؛ ينابيع المودة، ‌ج 3، ص 504 ، باب 77، ج 2، ص 230، باب 56.
  52. ↑ استر آبادي، تأويل الآيات الظاهرة، ص 450؛ مجلسي، بحار الانوار، ج 25‌، ص 213‌ 214، ح 4؛ بحراني، البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 260 261، ح 16.
  53. ↑ شيخ صدوق، الخصال، ص 550، ح 30؛ مشهدي قمي، تفسير كنز الدقائق، ج 10، ص 375؛ فيض كاشاني، تفسير الصافي، ج 4، ص188.
  54. ↑ الخصال‌، ص 561‌، ح 31‌؛ تفسير كنز الدقايق، ج 10، ص 375‌؛ تفسير‌ الصافي‌، ج 4، ص 188؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 256، ح 10.
  55. ↑ شيخ طوسي، الامالي، ص 564، ح 1174؛ بحراني، غاية المرام، ج 3، ص 206، ح 26؛ مجلسي،بحار الانوار‌، ج 10‌، ص 141‌ 142، ح 5؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 269 270، ح 26‌
  56. ↑ شيخ صدوق، الامالي، ص 141، ح 3؛ بحار الانوار، ج 45، ص 155، ح 3.
  57. ↑ كوفي، تفسير فرات الكوفي، ص 336 337، ح 458؛ بحار الانوار، ج 35‌، ص 216‌، ح 22‌.
  58. ↑ قمي، علي بن ابراهيم، تفسير القمي، ج 2، ص 193، مطبعة النجف‌، نجف اشرف، 1387 ه.
  59. ↑ حاكم نيشابوري، المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 172.
  60. ↑ ابن ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم‌، ج 9، ص 3132‌، ح 1776‌؛ ابن كثير دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 495؛ حاكم حسكاني، شواهد التنزيل‌، ج 2، ص 18‌، ح 650 و 651 و ص 19، ح 652؛ علي بن محمد ابن مغازلي، مناقب علي بن ابي طالب (ص)، ص 383، ح 431‌؛ قندوزي‌ الحنفي‌، ينابيع المودة، ج 1، ص 126.
  61. ↑ ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 495؛ جامع البيان‌ عن‌ تأويل‌ آي القرآن، ج 2، ص 22، ح 8.
  62. ↑ حاكم حسكاني، شواهد التنزيل، ج 2، ص 87 88، ح 764.
  63. ↑ طبري، جامع‌ البيان‌، ج 12‌، جزء 22، ص 6 7؛ تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 492.
  64. ↑ نسائي، خصائص اميرالمؤمنين (ع)، ص 50 53، ح 24 و نيز‌ كتاب‌ السنة، ص 588 589، ح1351، ابن ابي عاصم الضحاك، المكتب الاسلامي، بيروت، چاپ سوم‌، 1993‌ م.
  65. ↑ نسائي، خصائص اميرالمؤمنين (ع)، ص 33 35، ح 11.
  66. ↑ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 8، ص 560.
  67. ↑ نضر‌ بن محمد بن مسعود بن عياش السمرقندي، تفسير العياشي، ج 1، ص 12، المكتبة الاسلامية، تهران،1380 ه‌
  68. ↑ در اين خصوص نگاه كنيد: سوره‌هاي واقعه، آيه 76؛ لقمان، آيه 13‌ 19؛ مائده، آيه 3؛ يوسف‌، آيه‌ 28 29.
  69. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن, سید محمد حسین طباطبایی, ج16 ص309
  70. ↑ الجامع لاحكام القرآن، ج 14، ص 183 و نيز عقيدة الامامة، ص 72.
  71. ↑ ر.ك: بحار الانوار، ج 35، ص 235.
  72. ↑ الرازي، تفسير القرآن العظيم‌، ج 9، ص 3132‌، ح 17675؛ دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 491؛الدر‌ المنثور‌، ج 6، ص 602‌؛ الواحدي، اسباب النزول، ص 296؛ الجامع لاحكام القرآن‌، ج 14‌، ص 182.
  73. ↑ طبري، تفسير الطبري، ج 12، جزء 22 ، ص 8؛ دمشقي، تفسير القرآن العظيم، ج 3، ص 491‌؛ الرازي‌، تفسير القرآن العظيم، ج 9، ص 3132، ح 17675‌؛ الجامع‌ لاحكام القرآن‌، ج 14‌، ص182‌.
  74. ↑ سيوطي، الدر المنثور، ج 6، ص603.
  75. ↑ ر.ك: اهل‌ البيت في آية التطهير، ص 107 108.
  76. ↑ جهت اطلاع بيشتر ر.ك: محمد بن‌ جرير‌ طبري، جامع البيان، ج 14، جزء 28‌، ص 160 164؛ نصر بن‌ محمد‌ سمرقندي، تفسير السمرقندي، ج 3، ص 378 381‌؛ محمد‌ بن احمد قرطبي، الجامع لاحكام القرآن، ج 18، ص 188 194؛ ابن ابي حاتم، تفسير‌ القرآن‌ العظيم، ج 10، ص 3362، ح 18920؛ محمد‌ بن‌ الحسن‌ طوسي، التبيان في‌ تفسير‌ القرآن، ج 10، ص 44 49‌؛ ابو‌ علي الفضل طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 10، ص 471 475؛ اسماعيل بن كثير‌ دمشقي‌، تفسير القرآن العظيم،‌ج 4، ص 412 416‌؛ عبدالله‌ بن محمد‌ بيضاوي‌، تفسير‌ البيضاوي، ج 2، ص 505 و 506؛ عبد‌ الرحمن بن محمد ثعالبي، تفسير الثعالبي، ج 5، ص 450 452؛ جلال الدين سيوطي، الدر المثنور في التفسير‌ المأثور‌، ج 8، ص 213 و 224؛ فيض كاشاني، تفسير الصافي‌، ج 5، ص 193‌ 195‌؛ مكارم‌ شيرازي‌، تفسير نمونه، ج24‌، ص 271‌ و 272.
  77. ↑ ر.ك: تفسير السمرقندي، ج 3، ص 264؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 9، ص 202 203؛الجامع لاحكام القرآن، ج 16‌، ص 326‌؛ تفسير‌ نمونه، ج 22، ص 177.
  78. ↑ ر.ك: الغارات، ابراهيم بن محمد ثقفي كوفي، ج 2، ص 576 577، شرح نهج‌ البلاغه‌، ابن ابي الحديد، ج4، ص102.
  79. ↑ ميزان الاعتدال، محمد بن احمد الذهبي، ج 3، ص 93 96؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 5، ص 76؛ قاموس الرجال، ج 6، ص 327.
  80. ↑ ر.ك: التفسير و المفسرون، شيخ محمد هادي معرفت‌، ج 1، ص 348‌ 362، الجامعة‌ الرضوية للعلوم الاسلامية، مشهد مقدس، چاپ اول، 1418 ه.
  81. ↑ تفسير السمرقندي، ج 3، ص 50.
  82. ↑ عقيدة الإمامة، علي احمد سالوس، ص 59 60، دار الاعتصام، قاهره، چاپ اول، 1987 م.
  83. ↑ صحيح البخاري، محمد بن‌ اسماعيل‌ البخاري، ص 888، ح 4793، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اول، 2001 م.
  84. ↑ عقيدة الإمامة، ص 61.
  85. ↑ يس، آيه 20.
  86. ↑ ر.ك: عقيدة الامامة، ص 60 61.
  87. ↑ ميزان الإعتدال، ج 3، ص 263‌، شمارة‌ 3680.
  88. ↑ ميزان الإعتدال، ج 2، ص 528، شمارة 4712.
  89. ↑ صحيح بخاري، ص 618، ح 3370 و ص 889، ح 4797؛ صحيح مسلم، ص 208، ح 406.
  90. ↑ صحيح مسلم، ص 208، حديث 405.
  91. ↑ المناقب، خوارزمي‌، ص 63‌، ح 32‌؛ كنز العمال، ج 12، ص 603، ح 37544‌ و ج 12‌، ص 101‌، ح 34186.
  92. ↑ المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 148.
  93. ↑ المستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 148.
  94. ↑ صحيح مسلم‌، ص 1043‌، حديث‌ 2408 و نيز ر.ك: عقيدة الامامة، ص 69 70.
  95. ↑ صحيح‌ مسلم‌، ص 1046.

منابع

  • دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج1، ص422-425.
  • "تفسير تطبيقی آيه تطهير از ديدگاه مذهب اهل بيت و اهل سنت"، ايلقار اسماعيل زاده، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، بهار 1383 - شماره 8.

پیوندها

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=آیه_تطهیر&oldid=151857»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا