عایشه

«عایشه» دختر ابوبکر بن ابی‌قحافه یکی از همسران پیامبر است. عایشه کمترین سن را در میان همسران پیامبر که پس از خدیجه به همسری او در آمدند، داشته است و مطابق با تحقیق به هنگام ازدواج با 17 سال داشته است. همچنین بر خلاف سایر همسران پیامبر بیوه نبوده است. او به‌دلیل دخالتهای مستقیمی که پس از پیامبر در امور سیاسی داشته، شهرت فراوانی دارد. او در زمینه‌سازی برای خلافت خلیفه اول و دوم تلاش نمود و حامی آنها بود و در دوران خلافت عثمان نیز ابتدا با او همراه بود، اما بعدها به همراه طلحه و زبیر، به بهانه خونخواهی عثمان، عامل برپایی جنگ جمل و کشتار هزاران تن از مسلمانان شدند.

زندگی عایشه با پیامبر اکرم

منابع در مورد زمان آمدن عایشه به خانه پیامبر اکرم (ص) اختلاف دارند و آن را بین هشت ماه تا ۱۸ ماه پس از هجرت گفته اند. در نقلی که به خود عایشه می رسد چنین آمده که او چند سال پیش از هجرت و در حالی که شش سال داشته به عقد پیامبر صلی الله علیه و آله در آمده و پس از هجرت در سن نه سالگی به خانه آن حضرت وارد شده است. اما برخی قرائن دیگر نشان از نادرستی و ساختگی بودن این نقل دارند از جمله اینکه منابع مختلفی سن خواهر او اسماء را به هنگام هجرت ۲۷ سال گفته اند و همچنین منابع اختلاف سن او را با خواهرش ۱۰ سال گزارش کرده اند، که با این حساب اگر عایشه در اولین سال هجرت به مدینه نیز با آن حضرت ازدواج نموده باشد حداقل ۱۷ ساله بوده است.

وی نسبت به رفتار شخصی پیامبر (ص) تعصب خاصی داشت و در خصوص رفت و آمدهای حضرت، حساسیت نشان می داد. برخی از مسند نویسان خاطراتی از عایشه نقل کرده اند که تماماً بیانگر حساسیت ها و عکس العمل های وی در مسایل مختلف مرتبط با رسول خدا (ص) بوده است.

پیامبر اکرم (ص) از عایشه دارای فرزندی نشد. البته برخی از منابع گفته اند او برای پیامبر فرزندی آورد اما در کودکی از دنیا رفت. ولی این ثابت نشده است. پیامبر به او کنیه «ام عبدالله» داد و این به خاطر آن بود که او عبدالله بن‌ زبیر فرزند خواهرش را از کودکی نزد خود نگهداری می‌کرد.

گفتنی است وی به مانند حفصه بنت عمر در ایام حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله با درخواست‌ها و انتظارات بی‌جا از پیامبر صلی الله علیه و آله و فخرفروشی بر سایر همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله رنجش خاطر آن حضرت را فراهم می‌کرد و حتی آن حضرت به خاطر رفتار نکوهیده آنان به مدت یک ماه از آنان کناره‌گیری کرد و به صورت تنها در حجره‌ای بسر می‌برد.

رفتار عایشه با اهل بیت

عایشه مطابق با گفته خود به خدیجه همسر پیامبر (ص) به خاطر اینکه پیامبر بارها از او نام می‌برده، حسادت می‌کرد.

همچنین برخی روایات حاکی از عداوت عایشه با امام علی علیه‌السلام از زمان پیامبر است. چنانچه روایت شده است علىّ بن ابى طالب علیه السّلام خدمت پیامبر صلى اللَّه علیه و آله وارد شد در حالى که عایشه پشت سر حضرت نشسته بود، و خانه پر از جمعیت بود. حضرت مکانى براى نشستن پیدا نکرد. پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به او اشاره کرد که «اینجا» یعنى پشت سر آن حضرت بنشیند. على علیه السّلام آمد و بین پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و عایشه نشست و مانند اعرابى ‏ها زانوان را در بغل گرفت. عایشه آن حضرت را کنار زد و غضب کرد و گفت: «براى نشستنت جایى جز بغل من نیافتى»؟! پیامبر صلى اللَّه علیه و آله با شنیدن این سخن بر عایشه‏ غضب کرد و فرمود: ساکت باش اى حمیرا! در باره برادرم على مرا اذیت مکن. او امیر المؤمنین و آقاى مسلمانان و صاحب لواى حمد و پیشرو پیشانى سفیدان در روز قیامت است. خداوند اختیار پل صراط را به او مى‌‏سپارد و او آتش را تقسیم مى‏‌کند. دوستانش را داخل بهشت و دشمنانش را داخل آتش مى‏ نماید.

تلاش عایشه در گردآوری احزاب مخالف امام علی(ع) و سازماندهی لشکری بزرگ علیه خلافت امام که به جنگ جمل انجامید، نشانه بارزی از دشمنی او با علی بن ابی‌طالب(ع) است. عایشه در مکه حضور داشت که خبر قتل عثمان را برای او آوردند. او عمره خود را به‌جا آورد و به سمت مدینه راه افتاد اما همین که خبر به خلافت رسیدن علی(ع) را به او دادند، با ناراحتی به مکه بازگشت. پس از مدتی با رسیدن طلحه و زبیر به مکه، این سه با نیروهایی از قبایل عرب، به سوی بصره راه افتادند و ادعای خون‌خواهی عثمان را مطرح ساختند. آنها بعد از تصرف این شهر، در برابر نیروهای امام صف‌آرایی کردند.

حضرت علی علیه‌السلام در جریان جنگ جمل، نامه‌ای برای عایشه نوشت و شخصیت وی را بدین گونه توصیف کرد: اما بعد فانک خرجت من بیتک عاصیه لله تعالی و لرسوله صلی الله علیه و آله تطلبین امرا کان عنک موضوعاً، ثم تزعمین انّک تریدین الاصلاح بین النّاس فخبّرینی ما للنّساء و قود العساکر؟ و زعمت انک طالبه بدم عثمان و عثمان رجل من بنی‌امیه و انت امراه من بنی‌تمیم بن مره، ولعمری ان الذی عرضک للبلاء و حملک علی المعصیه لأعظم الیک ذنباً من قتله عثمان، و ما غضبت حتی اغضبت و لاهجت حتی هیجت، فاتقی الله یا عایشه! و ارجعی الی منزلک و اسبلی علیک سترک، والسلام. اما بعد، تو عصیان خداى تعالى و رسول او را پیشه کرده، از خانه ات بیرون آمده ای، و طالب امری شده ای که بر عهده تو نیست. آنگاه گمان میکنی که تو اصلاح بین مردم را می خواهی. خبر کن مرا که زنان را با لشکرکشى چه کار! و گمان می کنی که طالب خون عثمان هستی حال آنکه او مردى بود از بنى امیه و تو زنى هستى از بنى تمیم بن مره. به خدا سوگند که تو درى از بلا بر خود گشودى، و امرى از معصیت براى خود اندوختى، و گناه این اعظم است از گناه قاتلان عثمان، و غضب بر کسى نکردى تا خود مغضوب شدى، و فتنه از براى کسى نینگیختى تا خود مفتون گشتى، اى عایشه از خداى تعالى بترس و به منزل خود بازگرد، و ستر خود را بر روى خود فرو انداز و السلام.

یکی دیگر از اقدامات عایشه در زمان حیاتش، جلوگیری از دفن پیکر امام حسن(ع) کنار قبر پیامبر(ص) بود. از آن‌جا که محل دفن پیامبر(ص) در خانه عایشه بود و پس از آن، خلیفه اول و دوم نیز در این مکان دفن شده بودند، با شهادت امام حسن(ع)، امام حسین(ع) مطابق با وصیت برادرش قصد داشت پیکر او را، کنار قبر پیامبر(ص) دفن کند، اما عایشه با تحریک مروان بن حکم، مانع این اقدام شد و امام حسین(ع) برای پرهیز از درگیری از این اقدام صرف‌نظر کرد و جنازه امام(ع) در بقیع دفن شد.

عائشه در شأن نزول آیات

نزول آیات آغازین سوره تحریم درباره توطئه و آزارهاى عایشه و حفصه، علیه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله دانسته شده که خداوند ضمن افشاى آنها، به زنان در برابر هر گونه اقدامى علیه پیامبر صلى الله علیه و آله هشدار داد.

در شأن نزول آیات ۲۸ و ۲۹ سوره احزاب نیز که سخن از بهانه گیرى و خواسته هاى دنیایى برخى همسران پیامبر است، از عایشه یاد شده و از آنان خواسته شده تا بین خدا و رسول صلى الله علیه و آله و دنیا و زینت هاى آن یکى را برگزینند.

همچنین آیه ۱۱ سوره نور معروف به آیه افک، به جریان بهتان گروهى از صحابه به یکى از همسران رسول خدا صلى الله علیه و آله پرداخته است. بر اساس این آیه، گروهى از مسلمانان به این تهمت دامن زدند و در اشاعه آن کوشیدند. عایشه (در روایت مفصلى) این آیه را در شأن خود مى داند. او مى گوید: این ماجرا هنگامى اتفاق افتاد که در بازگشت از غزوه بنى المصطلق، از لشکر عقب ماند و به وسیله یکى از صحابه به نام صفوان بن معطل به لشکر ملحق شد؛ آن گاه گروهى وى را متهم کردند و این آیه او را از این اتهام تطهیر کرد. این روایت در منابع مختلف اهل سنت تکرار شده است، اما منابع شیعه نزول این آیه را درباره ماریه قبطیه و رفع اتهام از او مى داند و به نقل عایشه اشکالاتی وارد نموده‌اند.

منابع

• موسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام.
• فرهنگ قرآن، جلد ۱۹، صفحه ۴۹۷.
• عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت،‌دار المعرفة، بی‌تا.
• محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق‏.
• الذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
• ویکی شیعه.