سوره های مکی
هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی بشمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها. و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود.
محتویات
راه شناخ سوره های مکی و مدنی
برای دستیابی به مکی یا مدنی بودن آیات و سور سه شیوه وجود دارد: نقلی، قیاسی، اجتهادی.
روش نقلی
در این روش با تکیه بر نقل صحیح و بهره گیری از روایات صحابه و تابعین مورد اعتماد، به تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات و سور می پردازند. روایاتی که می توان از آنها بهره برد چهار دسته هستند:
روایات ترتیب نزول، روایات اسباب نزول، روایات مکی و مدنی، روایات سیره نبوی(ص)
روش قیاسی
عالمان گذشته ضوابطی از متن خود قرآن وضع کردند تا به شکلی اجمالی سوره های مکی و مدنی را از هم تشخیص دهند. این ضوابط گاه نتیجه توجه به ویژگیهای دو دوره مکه و مدینه است و گاه حاصل مقایسه و تامل در سوری است که روایات از پیش مکی یا مدنی بودن آنها را بدون اختلاف تعیین کرده اند.
ضوابط سوره های مکی
ضوابط سوره های مدنی
1. هر سوره ای که دارای « یا ایها الذین آمنوا » باشد مدنی است البته بجز سوره مکی حج که دارای این عبارت است. 2. هر سوره ای که در آن از حدود یا احکام ارث سخن گفته شده مدنی است. 3. وجود ذکر منافقین در سور مدنی است.
روش اجتهادی
پیشینیان در مواردی که دو روش قبلی اطمینان لازم را به وجود نیاورد، یا برای تکثیر قرائن و شواهد، با بهره گیری از شاخص های لفظی و محتوایی موجود در آیات مکی و مدنی به تعیین نوع سور می پردازند.
دانشمندان متأخر پس از آن که از طریق روایات یا ضوابط مکی و مدنی، زمان نزول بسیاری از سوره ها را دریافتند و مکی و مدنی آنها را از هم بازشناختند، با تأمل در این دو دسته سوره ها به تفاوتهایی لفظی در میان آنها پی بردند و دریافتند که با پیشرفت زمان نزول، طول آیات افزایش و آهنگ آنها کاهش می یابد و در نوع واژگان و ترکیبات آیات دگرگونی های خاصی به هم می رسد. همچنین دریافتند که هدف گیری برخی موضوعات به دوره و مخاطبان معینی اختصاص دارد.
راه شناخت سور مکی و مدنی
براى تشخيص مكى يا مدنى بودن سور قرآن، راههايى به شرح ذيل وجود دارد:
1- وجود روايات عامه دالّ بر زمان، مكان يا موضوع نزول سوره
برخى از محققان به شكل ويژه اى به اين روايات و ترتيب نزولى كه از آنها مشخص مى شود، استناد مى كنند و دلايل ديگر و روايات متفاوت با آنها را معتبر نمى شمارند.
2- وجود ملاكهاى عمومى يا غالب در سور مكى و مدنى
نكته سزاوار توجه در اين باره آن است كه ملاكهاى عمومى يا غالب، عمدتا از ترتيب نزولى كه بر اساس روايات عامه تهيه شده، استخراج مى شود و از اين رو به اين ملاكها نيز همانند آن روايات نمى توان به طور كلى استناد كرد. به نظر مى رسد لازم است پس از قطعيت يافتن مكى و مدنى بودن سور، براى پى ريزى مجدد اين ملاكها اقدام كرد.
3- وجود روايات خاصه دال بر زمان، مكان يا موضوع نزول سوره
هر چند ذيل تمام سور قرآن از پيشوايان معصوم (عليهم السلام) روايت وجود ندارد، در برخى از موارد، روايتى درباره نزول سوره وجود دارد و بر همين اساس مى توان از زمان و مكان نزول آن آگاهى يافت. تنها نكته مهم بعد از تأييد صحت روايات، اين است كه روايت به طور دقيق و واضح به نزول آيه دلالت داشته و چنين نباشد كه فقط كاربردهايى از آيه يا سوره را بيان كرده باشد.
4- سياق آيات و مطالب موجود در سوره
اين راه، مهمترين راه براى تشخيص سور مكى و مدنى است. شايد بتوان علامه طباطبايى را اولين شخصيتى دانست كه بر خلاف روال دانشمندان پيش از خود، اساسا اين ملاك را مبناى كار خود در بحث مكى و مدنى بودن آيات و سور در تفسير الميزان قرار داده و در كنار آن از روايات اهل بيت (عليهم السلام) نيز بهره فراوان برده است.[۲]
سوره های مکی به ترتیب نزول
