امام رضا علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(پانویس)
 
(۸۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{متوسط}}
+
'''حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام''' (۱۴۸-۲۰۳ ق) فرزند [[امام کاظم]] (علیه‌السلام)، [[امام]] هشتم [[شیعه اثنی عشری |شیعیان اثنی عشری]] است. مدت [[امامت]] ایشان ۲۰ سال است که همزمان بود با خلافت [[هارون الرشید]]، [[امین (خلیفه عباسی)|امین]] و [[مأمون|مأمون عباسی]].<ref>الطبرسی، ج۲، ۱۴۱۷ه‍.ق، صص۴۱-۴۲. </ref> آن حضرت در سال ۲۰۰ هجری به اصرار و اجبار مأمون از [[مدینه]] راهی شهر «مرو» در [[خراسان]] محل [[خلافت]] این خلیفه عباسی شدند. مأمون حضرت رضا را مجبور به پذیرش عنوان [[ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ولایتعهدی]] کرد و سرانجام در سال ۲۰۳ هجری ایشان را با زهر مسموم نمود و به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رساند. محل دفن بدن مطهر ایشان بعدا به «[[مشهد|مشهد الرضا]]» معروف شد که امروزه زیارتگاه بزرگ [[شیعیان]] جهان است.
 
{{شناسنامه ائمه
 
{{شناسنامه ائمه
 
|عنوان امام=امام رضا علیه السلام
 
|عنوان امام=امام رضا علیه السلام
سطر ۸: سطر ۸:
 
|کنیه = ابوالحسن
 
|کنیه = ابوالحسن
 
|پدر = امام کاظم علیه السلام
 
|پدر = امام کاظم علیه السلام
|مادر = نجمه
+
|مادر = [[نجمه خاتون|نجمه]]
|تاریخ ولادت = 11 ذی القعده سال 148 هجری  
+
|تاریخ ولادت = ۱۱ [[ذی القعده]] سال ۱۴۸ هجری  
|محل ولادت = مدینه
+
|محل ولادت = [[مدینه]]
  |مدت امامت = 20سال
+
  |مدت امامت = ۲۰ سال
|مدت عمر = 55 سال
+
|مدت عمر = ۵۵ سال
|تاریخ شهادت =30 صفر سال 203 هجری
+
|تاریخ شهادت =آخر [[صفر]] سال ۲۰۳ هجری
|علت شهادت = مسومیت توسط زهر
+
|علت شهادت = مسمومیت توسط زهر
|قاتل = مأمون عباسی لعنه الله
+
|قاتل = [[مأمون عباسی]] لعنه الله
|محل دفن= مشهد}}
+
|محل دفن= مشهد مقدس}}
 +
==معرفی اجمالی==
 +
'''ولادت:'''
  
امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام در 11 ذی القعده سال 148 هجری در مدینه منوره دیده به جهان گشودند. پدر ایشان [[امام کاظم]](علیه اسلام) و مادر بزرگوارشان [[نجمه خاتون]] (سلام الله علیها) و [[کنیه]] شریفشان ، ابوالحسن می باشد. آن حضرت  هشتمین [[امام]] [[شیعه اثنی عشری | شیعیان عثنی عشری]] بوده و   مدت امامتشان  ۲۰ سال است که همزمان بود با سالهای پایانی خلافت [[هارون الرشید]]، خلافت امین (چهار سال)و 5 سال اول خلافت [[مأمون|مأمون عباسی]] می باشد.<ref>الطبرسی، ج۲، ۱۴۱۷ه‍.ق.، صص۴۱-۴۲.</ref> حضرت بیشتر مدت زمان زندگی خویش را در شهر زادگاهشان مدینه حضور داشتند ولی در سال 200 هجری به اصرار مأمون عباسی و بالاجبار راهی شهر مرو محل خلافت این خلیفه عباسی شدند.در مرو مأمون حضرت را مجبور به پذیرش عنوان ولایت عهدی کرد و سرانجام در سال 203 هجری مأمون ایشان را با زهر مسموم کرد و به شهادت رساند.حضرت را در مکانی که هارون الرشید در آن دفن شده بود،دفن کردند که امروزه به مشهدالرضا معروف است .  
+
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، فرزند [[امام کاظم]] (علیه السلام)، بنا به قول بسیارى از مورّخان، در سال ۱۴۸ قمری<ref>. الکافى، ج ۱، ص ۴۸۶؛ الارشاد، ص ۳۴۱؛ التهذیب، ج ۶، ص ۸۳</ref> و بنا به قول اندکى دیگر از آنان، در سال ۱۵۳ قمری<ref>عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۸۱. نوبختى سال ۱۵۱ را نقل کرده است. نک: فرق الشیعة، ص ۹۶</ref> در ۱۱ [[ذى‌ القعده]] یا [[ذى الحجه]] و یا [[ربیع الاول]] در شهر [[مدینه]] به دنیا آمد.
  
== زندگی نامه ==
+
نام مادر گرامی آن حضرت -که «[[ام ولد]]» (کنیز) بوده است- در برخی روایات، [[نجمه خاتون مادر امام رضا علیه السلام|نجمه]]<ref> کشف الغمّه، ج ۳، ص ۱۰۲</ref> و در برخى تُکتَم<ref> عیون اخبار الرّضا، ج ۱، ص ۵</ref> ذکر شده است. [[حمیده خاتون]] (مادر امام کاظم علیه السلام) می‌گوید: وقتی که نجمه به خانه ما راه یافت، [[پیامبر اسلام]] را در عالم خواب دیدم که به من فرمود: «ای حمیده! نجمه را به پسرت [[موسی بن جعفر|موسی]] ببخش» و همسر او کن و فرمود: «فانه سیُولد منها خیر اهل الارض؛ همانا بزودی بهترین فرد روی زمین، از او متولد می‌شود.» من به این دستور عمل کردم، و نجمه را همسر فرزندم کاظم نمودم و از او حضرت رضا به دنیا آمد.<ref>عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۶ و ۱۷.</ref>
=== [[ولادت امام رضا علیه السلام|ولادت]] ===
 
امام علی بن موسی  رضا عليه السّلام بنا به قول بسيارى از مورّخان، در سال 148 <ref>. الكافى، ج ص 486؛ الارشاد، ص 341؛ التهذيب، ج 6، ص 83</ref> و بنا به قول  اندكى دیگر از آنان ، در سال 153 <ref>عيون اخبار الرضا، ج ص 81. نوبختى سال 151 را نقل كرده است. نك: فرق الشيعة، ص 96</ref> در 11 [[ذى‌ القعده]] يا [[ذى الحجه]] و يا [[ربيع الاول]] در شهر [[مدینه]] چشم به جهان گشود.
 
  
=== مادر ===
+
'''همسران و فرزندان:'''
درباره نام مقدّس اين خانم، راويان اختلاف دارند.برخی  آن حضرت  را '''خيزران'''<ref> تذكرة الخواص، ص 361</ref> ناميده اند و گفته اند كه ايشان ام ولد و از اهالى نوبه بوده و ''اروى'' نام داشته و لقبش شقراء بوده ست. برخى گفته‌ اند اسم او '''نجمه'''<ref> كشف الغمّه، ج 3، ص 102</ref> و كنيه‌ اش امّ البنين بوده و برخى نام آن بانو را '''تكتم'''<ref> عيون اخبار الرّضا، ج 1، ص 5</ref> دانسته ‌اند.
 
  
شیخ صدوق در مورد ایشان می نویسد:«ایشان از زمره زنان شريف غير عرب و كنيز [[حميده خاتون]] مادر امام موسى عليه السّلام، و از زنان شايسته در عقل و دين و شرف بود و بانويش حميده را بسيار محترم مى‌ داشت و از روى احترام به او هرگز در مقابلش نمى ‌نشست.
+
همسر حضرت رضا، بانویی با فضیلت به نام [[سبیکه]] (از خاندان [[ماریه قبطیه]] همسر [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله) است، که مادر [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] علیه السلام نیز می باشد.<ref> الکلینی، الکافی، مصحح محمد آخوندی، بی‌تا، ج۱، ص۴۹۲، منتهی الامال، ج۲، ص۵۷۱</ref> همسر دیگری که برای امام ذکر شده، ام حبیبه از دختران [[مأمون]] است که به پیشنهاد مأمون با امام [[ازدواج]] کرد.
بنابراين حميده به پسرش امام موسى عليه السّلام گفت:«اى فرزند، يقينا تكتم كنيزى است كه من هرگز بهتر از او را نديده‌ام و شكّى ندارم كه خداوند به او فرزندانى عطا خواهد كرد. من او را به تو بخشيدم و سفارش مى‌كنم كه با مهربانى با او رفتار كنى.» <ref>عيون اخبار الرّضا، ج 1، صص 14 و 15.</ref>
+
 +
در شماره و اسامى فرزندان امام علیه السّلام نیز اختلاف است، گروهى آنها را پنج پسر و یک دختر نوشته ‌اند، به نام هاى محمّد، قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه. امّا [[شیخ مفید]] بر این باور است، که امام هشتم علیه السّلام را، فرزندى جز امام محمّد جواد علیه السّلام نبوده است<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۷۱.</ref>، و [[ابن شهرآشوب]] و [[طبرسى]] در [[اعلام الورى]]، نیز بر همین اعتقاد مى ‌باشند.<ref> محمدجواد فضل الله‌، تحلیلى از زندگانى امام رضا(ع)، ص:۴۴-۴۵</ref>
  
=== مشخصات ظاهری ===
+
'''کنیه و القاب:'''
بسيارى از مورّخان گفته‌ اند كه امام رضا عليه السّلام خرمايى يا عميقا سرخ رو بودند<ref>اخبار الدول، ص 114.</ref>، و در برخى اسناد گفته شده است كه ایشان  سفيدرو بودند و قدّى ميانه داشتند<ref>) الصّراط السّوى فى مناقب آل النّبى، ص 199</ref> و مانند جدّ بزرگوارشان [[پیامبر اسلام | پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله]] بوده اند<ref> الدّرّ النّظيم، ص 210</ref> و مانند جدّشان در تمام صفات اخلاقى و تربيت عالى بر ساير پيامبران برترى داشته اند.
 
  
همچنین بر انگشتر حضرت حك شده بوده است «ولى اللّه» <ref> بحار الانوار، ج 12، ص 4</ref> و انگشتر ديگرى داشته اند كه بر آن نوشته شده : «العزّة للّه» <ref> الدّرّ النظيم، ص 210</ref>. برخی نیز نقش انگشتر ایشان را « ما شاء الله و لا حول و لا قوّة الّا بالله » نوشته اند.<ref> بحار الانوار، ج 49، ص 2، از كافى‌</ref>
+
امام کاظم علیه السّلام [[کنیه]] «ابوالحسن» را به ایشان عنایت فرمودند<ref>بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴</ref> و به [[علی بن یقطین|على بن یقطین]] گفتند: اى على، این پسرم (با اشاره به امام رضا علیه السّلام) آقاى فرزندان من است و من کنیه خویش را به او داده‌ ام.<ref>بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴</ref> بدین جهت امام کاظم علیه السّلام را «ابوالحسن اوّل» و امام رضا علیه السّلام را «ابوالحسن ثانی» مى ‌نامند.
  
===کنیه والقاب===
+
[[پرونده:حرم امام رضا.jpg|thumb|left|حرم امام رضا علیه‌السلام در مشهد مقدس]]
==== کنیه ====
 
امام  كاظم عليه السّلام کنیه '''ابوالحسن''' را به ایشان  عنايت فرمودند.<ref>بحار الانوار، ج 12، ص 4</ref> و به على بن يقطين گفتند:اى على، اين پسرم (با اشاره به امام رضا عليه السّلام) آقاى فرزندان من است و من كنيه خیش را به او داده‌ ام.<ref>بحار الانوار، ج 12، ص 4</ref> البته امام كاظم نيز كنيه شان ابو الحسن بوده است و اين كنيه ميان پدر و فرزند مشترك امی باشد. بدين جهت امام كاظم عليه السّلام را «ابو الحسن اوّل» و امام رضا عليه السّلام را «ابو الحسن دوم» مى ‌نامند.
 
  
البته ابوفرج اصفهانی در مقاتل الطالبین به نقل از اباصلت کنیه ابوبکر را نیز به ایشان نسبت می دهد که از آن به ندرت استفاده می شده است .<ref> ابو الصّلت هروى مى‌گويد: روزى مأمون از من سؤالى كرد و من هم در رابطه با سؤال، پاسخ دادم كه ابو بكر چنين و چنان گفت. مأمون از من پرسيد: «كدام ابو بكر؟ ابو بكر ما، يا ابو بكر عامّه؟» من پاسخ دادم: ابو بكر ما.
+
امام رضا (علیه اسلام) دارای القاب متعددی می باشند؛ برخى از القاب آن حضرت عبارتند از: رضا، صابر<ref> جوهرة الکلام فى مدح السادة الاعلام، ص ۴۳</ref>، زکیّ<ref>الصراط السوى، ص ۱۹۹. </ref>، وافی<ref> تذکرة الخواص، ص ۳۶۱</ref>، سراج اللّه‌<ref> الدرّ النظیم، ص ۲۱۰. </ref>، قرّة عین المؤمنین‌<ref>الدرّ النظیم، ص ۲۱۰. </ref>، مکیدات الملحدین‌<ref> بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴. </ref>، صدیق<ref> بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴. </ref>، فاضل.<ref> بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴. </ref>
عيسى گفت: من از ابو الصلت پرسيدم كه ابو بكر شما كيست؟
 
او پاسخ داد: على بن موسى. به او اين كنيه داده شده بود.مقاتل الطّالبيين، ص 561.</ref>
 
  
==== القاب ====
+
'''نقش انگشتری:'''
امام رضا (علیه اسلام) دارای القاب بسیار زیادی می باشند.برخى از القاب آن حضرت عبارتند از:
 
# رضا
 
#صابر<ref> جوهرة الكلام فى مدح السادة الاعلام، ص 43</ref>
 
#زکی<ref>الصراط السوى، ص 199.</ref>
 
#وافی<ref> تذكرة الخواص، ص 361</ref>
 
#سراج اللّه‌<ref> الدرّ النظيم، ص 210.</ref>
 
#قرّة عين المؤمنين‌<ref>الدرّ النظيم، ص 210.</ref>
 
#مكيدات الملحدين‌<ref> بحار الانوار، ج 12، ص 4.</ref>
 
#صدیق<ref> بحار الانوار، ج 12، ص 4.</ref>
 
#فاضل<ref> بحار الانوار، ج 12، ص 4.</ref>
 
  
== اوضاع سیاسی و ولایت‌ عهدی ==
+
بر انگشتر حضرت رضا حک شده بوده است «ولى اللّه»<ref> بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴</ref> و انگشتر دیگرى داشته اند که بر آن نوشته شده: «العزّة للّه».<ref> الدّرّ النظیم، ص ۲۱۰</ref> برخی نیز نقش انگشتر ایشان را «ما شاء الله و لا حول و لا قوّة الّا بالله» نوشته اند.<ref> بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۲، از کافى‌</ref>
طول مدت امامت حضرت امام رضا علیه‌السلام مقارن بود با ادامه‌ی حکومت هارون الرشید، خلع شدن امین از سلطنت و خلافت مامون. مامون نخست پيشنهاد خلافت  به امام علیه‌السلام كرد ولى امام شديداً از پذيرفتن آن خوددارى نمود. سپس وليعهدى خويشتن را به ایشان پيشنهاد كرد. در اينجا نيز امام مى دانست كه منظور تامين هدف‌هاى شخصى مامون است، لذا دوباره امتناع ورزيد ولى اصرار و تهديدهاى مامون چندان اوج گرفت كه به تصريح يا كنايه امام را به قتل تهديد  كرد ولى امام باز هم زير بار نرفت. تا سرانجام از هر سو زير فشار قرار گرفت؛ آنگاه با نهايت اكراه مقام وليعهدى را پذيرفت.
 
  
امام رضا علیه‌السلام مقام وليعهدی را پذيرفت مشروط بر اين كه در هيچ يك از امور حكومت دخالتی نكند و مسئوليتی به حضرتش محول نگردد و در شهر اقامت گزيند. امام رضا علیه‌السلام وليعهدى مامون را پذيرفت اما به اين حقيقت پى برده بود كه در صورت امتناع، بهايى را كه بايد بپردازد تنها جان خودش نمى باشد، بلكه علويان و دوستدارانشان همه در معرض خطر واقع مى شوند.
+
==امامت امام رضا علیه‌السلام==
  
اگر بر امام جايز بود كه در آن شرايط، جان خويشتن را به خطر بيفكند ولى در مورد دوستداران و شيعيان خود و يا ساير علويان هرگز به خود حق نمى داد كه جان آنان را نيز به مخاطره دراندازد. علاوه بر اين نيل به مقام وليعهدى يك اعتراف ضمنى از سوى [[عباسیان]] به شمار مى رفت داير بر اين مطلب كه علويان نيز در حكومت  سهم شايسته اى دارند.  
+
با وجود اینکه وضعیت مسأله [[امامت]] در اواخر زندگى [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسى بن جعفر]] علیه السّلام به دلیل زندانی بودن امام، بسیار پیچیده و سخت بود، اما بیشتر اصحاب امام کاظم علیه السّلام جانشینى امام رضا علیه السّلام را از طرف آن حضرت پذیرفتند. [[شیخ مفید]] نام دوازده تن از این اصحاب [[ائمه اطهار|ائمه]] را که روایاتى در موضوع تعیین امام رضا علیه السّلام به جانشینى پدر بزرگوارش نقل کرده‌ اند، ذکر مى‌کند که مهمترین آنها: داود بن کثیر الرقّى، محمد بن اسحاق بن عمّار، [[علی بن یقطین|على بن یقطین]] و [[محمد بن سنان]] مى‌ باشند.<ref>الارشاد، ص ۳۰۴</ref>
  
[[پرونده:حرم امام رضا.jpg|280px|thumb|left|حرم امام رضا علیه السلام در مشهد]]
+
با این حال باز به دلیل [[تقیه]] و نیز فرصت طلبى اشخاصى که اموالى از طرف‌ امام کاظم علیه السّلام از [[شیعیان]] گرفته بودند،<ref> إعلام الورى، ص ۳۰۳</ref> و همچنین وجود برخى از روایات نادرست که در آنها علایمى را براى منحرف ساختن اذهان از امام علیه السّلام، شناسانده بودند، مشکلاتى به وجود آمد.
  
== اوضاع علمی زمان امام رضا علیه‌السلام ==
+
[[شیخ طبرسی]] اشکال اصلی را مربوط به کسانی می داند که در آخرین حبس امام کاظم که منجر به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] آن حضرت شد، اموالی نزدشان جمع شده بود.<ref>إعلام الوری، ص ۳۰۳</ref> این اشخاص با پول هایی از امام  که نزد خود داشتند و متعلق به امام بود، خانه و غلّات خریدند و وقتى خبر رحلت امام علیه السّلام به آنها رسید، وفات آن حضرت را انکار کرده و در میان [[شیعه]] شایع کردند که امام کاظم علیه السّلام نمرده است؛ زیرا او [[امام زمان|قائم آل محمّد]] است.<ref>رجال کشى، ص ۴۶۰</ref>
  
در قرن دوم هـ.ق كه [[امام رضا]] علیه‌السلام می‌زيستند، مراكز علمی رو به فزونی گذاشت. مدارس مختلف در همه علوم و به همه زبان‌ها و ميان همه گروه‌ها پا گرفت. مدارس از جويندگان دانش در سطوح مختلف علمی و دين  پر شد. به خصوص در زمان هارون الرشيد و مأمون و در زمان امامت [[امام صادق|امام جعفرصادق]] علیه‌السلام و [[امام کاظم|امام موسي كاظم]] علیه‌السلام و [[امام رضا|امام علی بن موسی الرضا]] علیه‌السلام.
+
پس از شهادت امام کاظم علیه السّلام، دو گرایش عمده به نامهاى «قطعیه» و «[[واقفیه]]» پدید آمد. قطعیه رحلت امام کاظم علیه السّلام را تأیید کرده و امامت امام رضا علیه السّلام را پذیرفت.<ref> الملل و النّحل، شهرستانى، ج ۱، ص ۱۵۰؛ اصطلاح قطعیه، بعدها تا زمان امام زمان علیه السّلام به اثناعشریه اطلاق مى‌شد. </ref> اما گرایش واقفیه به بهانه باور نداشتن به درگذشت امام کاظم علیه السّلام بر اعتقاد به امامت یا [[مهدویت]] آن حضرت باقى ماند.<ref> الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۵۰</ref> <ref>حیات فکری و سیاسی ائمه، رسول جعفریان ، ص۴۲۷ تا ۴۲۹</ref> ا‌مام رضا علیه السّلام در روایتى سرنوشت واقفیه را اینگونه بیان فرمودند: «در حیرت زندگى مى‌کنند و نهایت در حال [[کفر|کفر]] مى ‌میرند.»<ref>رجال الکشی، ص ۴۵۶</ref>
  
حضرت امام رضا علیه‌السلام در زمان منصور به دنيا آمدند و در زمان خلافت مهدی، هادی، هارون الرشيد و مأمون زندگی كردند و اين زمانی بود كه فرهنگ و فكر اسلامی به خوبی پايه گرفته بود و در آن زمان مؤسسين مذاهب فقهی مختلفی نیز زندگی می‌كردند. مامون دانشمندان ديگر اديان را جمع مى كرد و آنگاه امام رضا علیه‌السلام را نيز احضار مى كرد. آنان از امام پرسش مى كردند و آن حضرت يكى پس از ديگرى آنان را در مباحثات علمی شكست مى داد.
+
'''سفر به بصره و کوفه:'''
  
امام علي بن موسي الرضا علیه‌السلام پناه اهل فكر و معرفت بودند و با علماي فلسفه به مناظره و بحث می‌پرداختند و در حالی كه اهل [[فقه]] و شرع را هدايت و توجيه می‌كردند به محور آن‌ها تبديل شده بودند.
+
مطابق با روایتی که [[راوندی]] در کتاب [[الخرائج و الجرائح]] نقل نموده است، بعد از شهادت [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] علیه السّلام، امام رضا علیه السّلام به منظور معرفى خود و اثبات امامتش، به [[بصره]] و [[کوفه]] با [[طی الأرض|طیّ الارض]] سفر نمود و در جلسه هایی با حضور [[شیعیان]] و دانشمندان آنجا به اثبات [[امامت]] خود و احتجاج  پرداخت. امام در بصره در منزل حسن بن محمد علوى سکونت گزید و در آنجا با گروهى از [[مسلمان|مسلمانان]] جلسه‌اى برگزار کرد. در این جلسه امام به زبانهای مختلف با تعدادی از افراد حاضر در کوفه از ملیت های مختلف به زبان خود آنها سخن گفتند و به سؤالاتشان پاسخ دادند. امام همچنین در آن جلسه جاثلیق [[مسیحیت|مسیحى]] و رأس الجالوت (رئیس [[یهود|یهودیان]]) را شرکت دادند و با آنها مناظره نمودند.<ref>الخرائج و الجرائح، ج‏۱، ص ۳۴۱ تا ۳۵۱ - نقل ترجمه از ترجمه کتاب الخرائج و الجرائح با عنوان جلوه ‏هاى اعجاز معصومین علیهم السلام از غلامحسن محرمی، ص ۲۷۰ تا ۲۸۱ </ref>
  
 +
==خلفای معاصر امام رضا علیه‌السلام==
 +
طول مدت [[امامت]] حضرت رضا علیه‌السلام مقارن بود با خلافت این سه خلیفه عباسی: [[هارون الرشید]]، [[امین (خلیفه عباسی)|امین]] و [[مأمون]].
  
== اخلاق امام رضا علیه‌السلام ==
+
'''در عصر هارون الرشید:'''
{{شناختنامه امام رضا (ع)}}
+
 
 +
آنگونه که از روایات تاریخی بر می آید، دستگاه حاکم به زودی به امامت امام رضا علیه السلام پس از [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] علیه السلام پی می برد و حتی کسانی که در توطئه دستگیری و قتل امام کاظم شرکت داشتند، سعی در تحریک هارون به قتل امام رضا می کنند. به عنوان نمونه در کتاب "[[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]]" آمده است، یحیی بن خالد که زمینه توطئه قتل امام کاظم علیه السلام را نزد هارون فراهم ساخت، روزی به هارون گفت: این علیّ فرزند موسی بن جعفر جانشین پدر شده و مدّعی امامت است. هارون گفت: آنچه به پدرش کردیم برای ما بس نیست؟ تو می خواهی همه آنان را بکشیم؟<ref>عیون اخبارالرّضا، ج۲، ص۲۲۶.</ref>
 +
 
 +
زمانی که هارون الرشید امام موسى بن جعفر علیه السلام را کشت، عده‌اى از جاسوسان و رجال امنیتى کشور را براى بررسى امر امام رضا علیه السلام فرستاد تا تمایلات و علایق حضرت را به اطلاع او برسانند. با این حال امام رضا علیه السلام  مشغول نشر احکام الهى و تعالیم [[اسلام]] و توضیح مطالب پیرامون [[امامت]] شد. در این حال بعضى از بزرگان [[شیعه]]  ترسیدند مبادا از طرف هارون الرشید به او آسیبى برسد. [[محمد بن سنان]] می گوید: «من به ابوالحسن الرضا علیه السلام در روزگار هارون گفتم: تو خودت را به این امر شهرت دادى (یعنى اظهار امامت کردى) و جاى پدرت نشستى در حالى که خون شما از شمشیر هارون مى‌ چکد. امام علیه السلام پاسخ داد: مرا بر این کار جرأت داد آنچه که [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلّى اللّه علیه و آله فرمود: «اگر [[ابوجهل]] بتواند یک مو از سر من کم کند من پیغمبر خدا نیستم.» و من به شما مى‌ گویم اگر هارون بتواند یک مو از سر من کم کند شاهد باشید که من امام نیستم.»<ref>اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۹۷. </ref>
 +
 
 +
مطابق با برخی روایات، برامکه در ابتلاى [[امام کاظم]] و امام رضا علیهما السلام به گرفتاری ها، نقش مهمی داشتند، زیرا آنها هارون الرشید ستمگر را به کینه ‌جویى نسبت به این دو امام واداشتند. امام رضا علیه السلام کاملا از طرح توطئه آنها آگاه بود، از این رو بر ضدّ آنها از [[خدا]] استمداد کرد. محمد بن فضیل نقل کرده «در سالى که هارون الرشید برامکه را قتل عام کرد و بلا بر آنها نازل شد، ابو الحسن الرضا علیه السلام در [[عرفات]] ایستاده بود و [[دعا]] مى‌ کرد، سپس سرش را خم کرد. در این باره از او سؤال شد، فرمود: من خدا را علیه برامکه نسبت به آنچه با پدرم کردند مى‌ خواندم، امروز خداى متعال دعایم را در باره آنها استجابت کرد. طولى نکشید که بلا بر جعفر و یحیى فرود آمد و احوالشان دگرگون شد.»<ref> عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۲۵</ref>
 +
 
 +
همچنین هارون الرشید پس از آنکه جلودى را به جنگ محمد بن جعفر بن محمد (دیباج) که بر ضدّ [[خلیفه]] شورش کرده بود فرستاد، به او دستور داد که به خانه‌ هاى [[علویان]] حمله برد و تمام جامه ‌ها و جواهرات زنانشان را غارت کند و براى آنها هیچ جامه‌اى را باقى نگذارد مگر یک جامه براى هر کدام از آنها. جلودى به خانه امام رضا علیه السلام حمله کرد. پس امام ایستاد و همه زنان علوى را گرد آورد، از جمله دختران [[پیامبر اسلام|پیامبر خدا]] صلی الله علیه و آله و خانواده‌ اش را در یک اطاق، سپس دم در خانه ایستاد. جلودى به امام گفت: راه فرارى نیست، من باید وارد خانه شوم و لباس آنها را غارت کنم، درست همان گونه که هارون الرشید دستور داده است. امام پاسخ داد: من جامه و جواهرات آنها را به تو مى‌دهم. من به خدا [[قسم]] مى‌خورم که همه چیزهایى را که پوشیده‌ اند بگیرم. امام به سخنان خود با جلودى ادامه داد تا او آرام گرفت، سپس وارد خانه شد و جامه ‌ها و زینت آلات و حتى گوشواره‌ ها و خلخال ها و دکمه ‌هاى زنان علوى را جمع‌ آورى کرد و به دست جلودى داد تا آنها را به هارون الرشید تسلیم کند.<ref>عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۶۱</ref>
 +
 
 +
'''در عصر امین عباسی:'''
 +
 
 +
[[امین (خلیفه عباسی)|محمد امین عباسی]] پس از مرگ پدرش هارون، عهده ‌دار رهبرى مسلمانان  شد، و طبق رأى قاطع مورّخان، او صلاحیت چنین پست بالایى را نداشته است. وی به شدت متمایل به لذات و [[شهوت رانی|شهوات]] نفسانی بوده و از علم و علم آموزی کراهت داشته است. به دلیل اختلافی که او با [[مأمون]] بر سر حکومت پیدا کرد، امام رضا علیه السلام فرصتی پیدا کردند تا در آزادی بیشتر به انجام وظایف سنگین امامت بپردازند.
 +
 
 +
'''در عصر مأمون عباسی:'''
 +
 
 +
[[مامون|مأمون]] را می توان از قدرتمندترین و دانشمندترین خلفای [[عباسیان|عباسی]] دانست. خلیفه‌ای که برخلاف پیشینیانش که راه عیش و نوش را در پیش گرفته بودند، علاقه‌ی وافری به [[علم]] و ترویج آن داشت. با این حال مأمون نیز مانند دیگر خلفای غاصب عباسی می‌دانست که وجود [[ائمه اطهار]] علیهم السلام برای بقای قدرت او خطرناک است و باید در برابر آنها اقداماتی انجام داد. اما او برخلاف پدرانش که سعی می‌کردند با زندانی کردن و تحت فشار قرار دادن ائمه آنها را کنترل کنند، راه دیگری را انتخاب کرد و آن راه واگذاری [[ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ولایتعهدی]] به امام رضا علیه السلام بود. با رجوع به سخنان مأمون در جمع معترضان از خاندان عباسی به این اقدام مأمون و نیز سخنان خود امام رضا علیه السلام در این مورد، می توان اهداف مأمون از انجام این عمل را در موارد زیر خلاصه کرد: جذب یاران و [[شیعیان]] امام به طرف خود، پذیرفتن مشروعیت حکومت [[حکومت بنی عباس|عباسیان]] توسط [[علویان]]، کنترل اعمال و رفتار امام رضا علیه السلام، کاسته شدن مقام و منزلت امام در نزد شیعیانشان و سرکوب قیام های علویان.
 +
 
 +
==سفر امام رضا علیه‌السلام به خراسان==
 +
[[کلینی|شیخ کلینی]] از [[یاسر خادم قمی|یاسر خادم]] و [[ریان بن صلت|ریّان بن صلت]] نقل کرده که: وقتی کار [[امین(خلیفه عباسی)|امین]] پایان یافت و حکومت [[مأمون]] استقرار پیدا کرد، او نامه ای به امام علیه السّلام نوشت و از آن حضرت خواست تا به [[خراسان]] بیاید. امام رضا علیه السلام به عللى تمسک مى‏ فرمود و عذر می خواست، اما مأمون پیوسته به آن حضرت نامه می نوشت تا آن حضرت دانست که چاره ‏اى ندارد و او دست بردار نیست، لذا از [[مدینه]] بیرون شد.<ref>الکافی، ج‏۱، ص۴۸۹</ref>
 +
 
 +
'''وداع با خانواده:'''
 +
 
 +
[[شیخ صدوق]] از معول سجستانى آورده: «زمانى که براى بردن امام رضا علیه السّلام به خراسان پیکى به مدینه آمد، من در آنجا بودم. امام به منظور وداع از [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (صلّى اللّه علیه و آله) وارد حرم شد، او را دیدم که چندین بار از حرم بیرون مى ‌آمد و دوباره به سوى مدفن پیغمبر بازمى‌ گشت و با صداى بلند گریه مى‌ کرد. من به امام نزدیک شده و سلام کردم و علّت این موضوع را از آن حضرت جویا شدم. در جواب فرمودند: من از جوار جدّم بیرون رفته و در غربت از دنیا خواهم رفت.»<ref> عیون أخبار الرضا علیه السلام، شیخ صدوق، تحقیق مهدی لاجوردى، نشر جهان‏، تهران‏، ۱۳۷۸، ص ۲۱۸</ref>
 +
 
 +
افزون بر این، وقتی که امام علیه السّلام می خواست به خراسان برود، هیچ کدام از افراد خانواده اش را به همراه نبرد و این خود دلیل روشنی بود بر این که این مسافرت از نظر آن حضرت، هیچ آینده روشنی نداشته و سفری از روی امید نیست. از [[حسن بن علی وشاء|حسن بن على وشّاء]] نقل شده که امام به او فرمودند: «موقعى که مى‌خواستند مرا از مدینه بیرون ببرند، افراد خانواده‌ام را جمع کرده و دستور دادم براى من گریه کنند تا گریه آنها را بشنوم. سپس در میان آنها دوازده هزار دینار تقسیم کرده و گفتم من دیگر به سوى شما باز نخواهم گشت.»<ref>عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۱۹؛ اثبات الوصیه، ص ۲۰۳؛ مسند الامام الرضا، ج ۱، جزء ۲، ص ۱۶۹ </ref>
 +
 
 +
چنین برخوردهایى بى‌ تردید مى ‌توانست کسانى را که درک درستى داشتند، به ویژه [[شیعه|شیعیان]] را که در ارتباط مستقیم با امام بودند متوجه سازد که امام به اجبار این مسافرت را پذیرفته است‌.<ref>حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، رسول جعفریان، ص ۴۳۶ و ۴۳۷</ref>
 +
 
 +
امام پیش از رفتن به [[خراسان]] به داخل [[مسجد النبی (ص)|مسجد پیامبر]] وارد شد و دستش را بر قبر شریف نهاد و فرزندش [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] علیه السلام را به قبر چسباند و نزد جدّش رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله طلب حفاظت براى او کرد و سپس به فرزندش گفت: «به تمام وکلا و خدمتکارانم گفته‌ ام که از تو شنوایى داشته باشند و پیرویت کنند.» و به اصحابش او را معرفى کرد که جانشین وى خواهد بود.<ref>الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، ص ۶۷۸</ref>
 +
 
 +
'''مسیر حرکت امام به مرو:'''
 +
 
 +
مسیر حرکت امام رضا و همراهانشان طبق کتاب اطلس شیعه چنین بوده است: [[مدینه]]، نقره، هوسجه، نباج، حفر ابوموسی، [[بصره]]، اهواز، بهبهان، [[اصطخر]]، [[ابرقوه]]، ده شیر (فراشاه)، [[یزد]]، خرانق، رباط پشت بام، نیشابور، [[قدمگاه]]، ده سرخ، طوس، سرخس، مرو.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷، ص۹۵.</ref>
 +
[[پرونده:میسر حرکت امام رضا.jpg|thumb|left|مسیر حرکت امام رضا علیه‌السلام از [[مدینه]] به [[خراسان]]]]
 +
مطابق با نقل رجاء بن ابى ضحاک که از طرف [[مامون|مأمون]] به بردن امام رضا علیه السلام به مرو مامور شده بود، امام رضا علیه السلام در مسیر حرکت خود به [[عبادت]] و [[تهجد]] و [[موعظه]] مردم و روشنگری و پاسخ به سوالات آنها می پرداختند. در گزارش مفصلی که او از برنامه روزانه امام در زمان اقامت در شهرها ارائه می دهد آمده است که امام از موقع بالا آمدن آفتاب تا ظهر به مردم رو می نمود و آنها را موعظه نموده برایشان [[حدیث]] می گفت. او همچنین می گوید: ایشان در هیچ شهری فرود نمى ‏آمد مگر آنکه مردم به نزد او می آمدند و معالم [[دین]] خود را از او می پرسیدند و او به آنها جواب می داد و بسیار از پدرانش حدیث نقل می کرد.<ref>عیون أخبار الرضا علیه السلام، شیخ صدوق، ‏ج‏۲، ص ۱۸۰-۱۸۳</ref>
 +
 
 +
'''امام رضا در نیشابور:'''
 +
 
 +
از اتفاقات مهم مسیر سفر امام رضا علیه السلام، بیان [[حدیث سلسلة الذهب]] است. مطابق با نقلی از این [[حدیث]] که اسحاق بن راهویه راوی آن است، هنگامی که حضرت رضا علیه السلام به نیشابور آمد و خواست که از نیشابور بسوى [[خراسان]] و نزد [[مأمون]] بیرون رود، اصحاب حدیث گرد او اجتماع کرده و عرض کردند: یا ابن رسول اللَّه، تو از نزد ما کوچ میکنى و حدیث نمیکنى ما را بحدیثى که ما آن حدیث را از تو استفاده و ضبط کنیم؟<br>آن جناب در میان عمارى نشسته بود سر از عمارى بیرون کرد و فرمود: از پدرم [[موسى بن جعفر]] (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم [[جعفر بن محمد]] (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم [[امام باقر(ع)|محمد بن على]] (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم [[امام حسین|على بن الحسین]] (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم [[امام حسین|حسین بن على]] (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم [[على بن ابى طالب]] (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از [[رسول خدا]] (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود از [[جبرئیل]] (سلام الله)  شنیدم که می فرمود از [[خداوند]] عز و جل شنیدم که می فرمود:
 +
«کلمة لا اله الا الله حصنی، فمن دخل حصنی أمن من عذابی؛ لا اله الا الله‏ قلعه من است، پس هر کسى داخل شود در قلعه من ایمن است از عذاب من» و چون راحله قدرى راه پیمود، آن جناب فرمود: بشروط لا اله الا الله‏ و منم از شروط لا اله الا الله». <ref>عیون أخبار الرضا علیه السلام / ترجمه آقا نجفى، ج‏۲، ص ۳۷۵</ref>
 +
 
 +
ابن صباغ می گوید: نویسندگانِ صاحب قلم و دوات که این [[حدیث]] را آنروز می نوشتند شمارش کردند، بیشتر از بیست هزار نفر بوده اند.<ref>الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ابن صباغ، على بن محمد، دار الحدیث‏، قم‏، ۱۴۲۲ ه. ق‏، ‏ج‏۲، ص ۱۰۰۳</ref>
 +
 
 +
==ولایتعهدی امام رضا علیه‌السلام==
 +
مهمترین فصل تاریخى زندگى امام رضا علیه السّلام، جریان [[ولایتعهدى امام رضا علیه السلام|ولایتعهدى]] آن حضرت است. جریانی که به موجب آن، حضرت رضا مجبور شدند از شهر [[مدینه]] به مرو [[خراسان]] سفر کنند. پس از آنکه امام به مرو رسیدند، [[مأمون]] دستور داد تا از امام استقبال رسمى شود، بنا بر این نیروهاى مسلح با بقیه مردم براى استقبال از او خارج شدند در حالى که مأمون در صفّ مقدم استقبال کنندگان بود و با او سهل بن فضل و بقیه وزرا و مستشاران او بودند. پس از مستقر شدن امام در مرو، مأمون رسما [[خلافت]] را به امام عرضه کرد و از حضرت درخواست کرد که آن را به عهده بگیرد. اما امام کاملا از قصد مأمون آگاهى داشت؛ چرا که مأمون  براى رسیدن به خلافت، برادرش [[امین(خلیفه عباسی)|امین]] را کشته بود و [[بغداد]] را خراب کرده بود. به همین دلیل امام رضا به او گفتند: «اگر این خلافت مال تو است جایز نیست خودت را خلع کنى و لباسى را که [[خدا]] به تو پوشانده به دیگرى بدهى، و اگر خلافت مال تو نیست، چیزى که مال تو نیست جایز نیست آن را به من بدهى.»<ref>باقر شریف قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ج۲، ص۴۵۱ و ۴۵۲</ref>
 +
 
 +
پس از نپذیرفتن خلافت توسط امام، مأمون به امام پیشنهاد [[ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ولایتعهدی]] را داد. اما امام این پیشنهاد مأمون را نیز نپذیرفتند. لیکن به هر روى اصرار مأمون در مسأله پذیرش ولایتعهدى از طرف امام رضا علیه السّلام توأم با تهدید قتل آن حضرت در صورت مخالفت، امام را در وضعیتى قرار داد که از پذیرفتن آن ناچار بود.<ref> مقاتل الطالبیین، ص ۳۷۵</ref> امام انگیزه مأمون را در دیدار با او، این چنین بیان می کنند: «از این طریق تو (مأمون) مى ‌خواهى مردم بگویند که على بن موسى الرضا خود را از [[دنیا]] کنار نکشید، بلکه دنیا بود که خود را از او کنار کشید، آیا نمى‌ بینید چگونه ولیعهدى را به طمع رسیدن به خلافت قبول کرد؟».
 +
 
 +
مأمون پس از رد پیشنهاد ولایتعهدی از طرف امام رضا (علیه اسلام) عصبانی شد و به حضرت گفت: «تو همیشه مرا به کارى وادار مى‌ کنى که از انجامش متنفرم، و گویى از قدرت و شوکت من باک ندارى و خود را ایمن مى ‌دانى. به خدا قسم باید ولیعهدى را قبول کنى، یا اینکه تو را به قبول آن مجبور مى ‌کنم. تو باید این کار را بکنى وگرنه گردنت را می زنم».<ref>امالى صدوق، ص ۴۳؛ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۴۰</ref>
 +
 
 +
نهایتاً امام با این شروط ولایتعهدی مأمون را پذیرفتند: امام احدى را به عنوان والى در کار دولتى منصوب نکند؛ هیچ کس را عزل نکند؛ هیچ رسمى را نقض نکند و در امور دولتى مشاورى از دور باشد.<ref>عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۴۰</ref>
 +
 
 +
ولایت‏عهدى بین امام رضا علیه السلام و مأمون در اسنادی رسمى هم نوشته شد و امام و مأمون آن را امضا کردند و بزرگان و دولتمردان شاهد آن بودند و به وسیله گروهى از مورخین نقل شده است.<ref>پژوهشى دقیق در زندگانى امام على بن موسى الرضا علیه السلام، باقر شریف‏ قرشی، ج‏۲، ص۴۵۷</ref> (مراجعه شود به [[سند ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام )|سند ولایتعهدی امام رضا علیه السلام]])
 +
 
 +
پس از آن مأمون مجلسی ترتیب داد که در آن مجلس بزرگان و درباریان و مردم با امام رضا (علیه السلام) [[بیعت]] کردند و مامون دستور داد که لباس سیاه که شعار [[عباسیان]] بود را از تن در آورده و لباس سبز بپوشند.
 +
 
 +
مأمون سپس دستور داد سکه به نام آن حضرت زدند و به مبارکى آن روز، دختر عموى اسحق بن موسى را به همسرى اسحاق درآورد و به او فرمان داد تا به عنوان [[امیر الحاج|امیر الحاجى]] با عده ای از مردم به [[خانه خدا]] مشرف شده و در هر شهرى که وارد مى ‏شود برای مردم [[خطبه]] بنام آن حضرت بخواند.<ref>الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج‏۲، ص ۲۶۱ و ۲۶۲</ref>
 +
 
 +
در زمان [[ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ولایتعهدی]] امام رضا (علیه السلام) اتفاقاتی به شرح زیر رخ داد:
  
از ابراهيم بن عباس نقل شده است كه گفت: «هيچ كس را فاضل تر از ابوالحسن رضا علیه‌السلام نديده و نشنيده ام. از او چيزهايى ديده ام كه از هيچ كس نديدم: هرگز نديدم با سخن گفتن به كسى جفا كند؛ نديدم كلام كسى را قطع كند تا خود آن شخص از گفتن فارغ شود؛ هيچ‌گاه حاجتى را كه مى توانست  برآورده سازد، رد نمى كرد؛ هرگز پاهايش را پيش روى كسى كه نشسته بود دراز نمى كرد؛ نديدم به يكى از دوستان يا خادمانش دشنام دهد؛ هرگز نديدم در خنده اش قهقهه بزند بلكه خنده او تبسم بود؛ چنان بود كه اگر تنها بود و غذا برايش مى آوردند، غلامان و خدمتگزاران و حتى دربان و نگهبان را بر سفره خويش مى نشانيد و با آن‌ها غذا مى خورد؛ شب‌ها كم مى خوابيد و بسيار روزه مى گرفت؛ سه روز، [[روزه]] در هر ماه را از دست نمى داد و مى فرمود: اين سه روز برابر با روزه يك عمر است؛ بسيار [[صدقه]] پنهانى مى داد».
+
*دیدار امام با شعرای معروف زمان مانند [[دعبل خزاعی]]
 +
*بخشیدن و [[انفاق]] هر آنچه [[عباسیان]] در [[خراسان]] به حضرت رضا داده بودند به فقرا و محرومین
 +
*شورش زید بن [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسی بن جعفر]] ملقب به زیدالنار و دستگیره شدن او. مأمون به سبب امام رضا (علیه السلام) او را بخشید.
 +
*مأمون دانشمندان دیگر ادیان را جمع مى کرد و آنگاه امام رضا علیه‌السلام را نیز برای مناظره با ایشان احضار مى کرد. آنان از امام پرسش مى کردند و آن حضرت یکى پس از دیگرى آنان را در مباحثات علمی شکست مى داد.
 +
*در سال ۲۰۱ هجری، [[مأمون]] به امام اصرار کرد تا [[نماز عید فطر|نماز عید فطر]] آن سال را با مردم، ایشان بخوانند. امام به شرط خواندن نماز به شیوه [[رسول خدا]] (صلی الله علیه و آله) و [[امام علی]] (علیه اسلام) پذیرفتند. در روز عید، امام با شیوه رسول خدا راهی نماز عید شدند، درحالی که تمام مردم شهر و بزرگان کشوری و لشکری ایشان را [[تکبیر]] گویان همراهی می کردند. مامون از جمعیتی که همراه امام شده بودند، به هراس افتاد و به توصیه وزیرش سهل، امام را در نیمه راه بازگرداند.
 +
*طلب باران برای مردم با خواندن [[نماز باران]] به همراه مردم، در سالی که خشکسالی شده بود. این عمل امام، ترس مأمون و عباسیان از جایگاه امام در نزد مردم را بیشتر کرد. پس از این عمل، مأمون دادن ولایتعهدی به امام را یک اشتباه دانست و گفت: «... حال که او را ولیعهد خود کردیم و مرتکب خطایى شدیم و با بلند نمودنش، خود را مشرف بر هلاک کردیم، اکنون جایز نیست در امر او سستى به خرج دهیم و احتیاج داریم که اندک اندک فرودش آریم تا در نظر ملت جلوه دهیم که او لیاقت این امر را ندارد، سپس فکرى به حالش کنیم که بلا را از ما قطع کند و از فکرش خلاص شویم‌‌!»<ref> عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۶۹</ref>
  
ایشان از عابدترين مردم در زمان خود و بالاترين آن‌ها در پارسايی و تقوی بود، تا جايي كه دشمنان آن حضرت هم بدان معترف بودند و نمی‌توانستند آن را انكار كنند.
+
==شهادت امام رضا علیه‌السلام==
 +
[[پرونده:Mazar.jpg|210px|thumb|left|سومین سنگ مزار از جنس سنگ مرمر بسیار نفیس، با ابعاد ۲/۲۰ در ۱/۱۰ متر، که سال ۱۳۷۹ شمسی طراحی شد.]]
 +
«[[شهادت امام رضا علیه السلام]]» بنا به قول مشهور در بین [[شیعه]]، در روز ۳۰ [[صفر]] سال ۲۰۳ هجری واقع گردیده است و این، گفتار [[شیخ مفید]] در «[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]]» نیز می باشد.<ref> الارشاد (شیخ مفید)، ص ۵۹۱.</ref>
  
== احادیثی از امام رضا علیه‌السلام ==
+
آن حضرت توسط [[مامون|مأمون]] خلیفه عباسی و با خورانده شدن انگور یا انار مسموم در ۵۵ سالگی به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسیدند. رویداد شهادت امام رضا علیه السلام بوسیله زهر در شهر طوس، در روایاتی از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام، پیش بینی شده بود. 
  
* «لایستَکمِلُ عَبدٌ حقیقةَ الایمانِ حَتَّى تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِى الدّینِ وَحُسنُ التَّقدیرِ فِى المَعیشَةِ، وَالصَّبرُ عَلَى الرَّزایا؛ هیچ بنده‌اى حقیقت ایمانش را کامل نمى‌کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین‌شناسى، تدبر نیکو در زندگى و شکیبایى در مصیبت‌ها و بلاها».<ref> [[بحارالانوار]]، ج 78، ص 339، ح 1.</ref>
+
پیکر مطهر امام علیه السلام به دستور مأمون، در بقعه هارونیه (محل دفن [[هارون الرشید]]) در روستای سناباد به خاک سپرده شد که بعدا به «[[مشهد|مشهد الرضا]]» معروف گردید.
 +
==اخلاق امام رضا علیه‌السلام==
 +
در مورد آن حضرت گفته اند: ایشان از عابدترین مردم در زمان خود و بالاترین آن‌ها در پارسایی و [[تقوی]] بود، تا جایی که دشمنان آن حضرت هم بدان معترف بودند و نمی‌توانستند آن را انکار کنند.<ref>گوشه‌ای از زندگانی امام رضا علیه‌السلام، شریعتی، گلستان قرآن، ش ۱۰۶، ۱۳۸۰.</ref>
  
* «وَقِّرُوا كِبارَكُم وَارحَمُوا صِغارَكُم وَصِلُوا اَرحامَكُم؛ به بزرگترهايتان احترام بگذاريد و با كوچكترها مهربان باشيد و [[صله رحم]] نماييد».<ref> عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 265.</ref>
+
از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده است که گفت: «هیچ کس را فاضل تر از ابوالحسن رضا علیه‌السلام ندیده و نشنیده ام. از او چیزهایى دیده ام که از هیچ کس ندیدم: هرگز ندیدم با سخن گفتن به کسى جفا کند؛ ندیدم کلام کسى را قطع کند، تا خود آن شخص از گفتن فارغ شود؛ هیچ‌گاه حاجتى را که مى توانست  برآورده سازد رد نمى کرد؛ هرگز پاهایش را پیش روى کسى که نشسته بود دراز نمى کرد؛ ندیدم به یکى از دوستان یا خادمانش دشنام دهد؛ هرگز ندیدم در خنده اش قهقهه بزند، بلکه خنده او [[تبسم]] بود؛ اگر تنها بود و غذا برایش مى آوردند، غلامان و خدمتگزاران و حتى دربان و نگهبان را بر سفره خویش مى نشانید و با آن‌ها غذا مى خورد؛ شب‌ها کم مى خوابید و بسیار [[روزه]] مى گرفت؛ سه روز، روزه در هر ماه را از دست نمى داد و مى فرمود: این سه روز برابر با روزه یک عمر است؛ و بسیار [[صدقه]] پنهانى مى داد».<ref>سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه على حجتى کرمانى، ج۵، ص ۱۴۴</ref>
  
* «مَنْ کَانَ مِنَّا وَلَمْ یُطِعِ اللهَ فَلَیْسَ مِنَّا؛ هر کس خودش را با ما بداند و خدا را اطاعت نکند از ما نیست».<ref> سفینة البحار، ص 98.</ref>
+
==احادیثی از امام رضا علیه‌السلام==
  
* «اَلْاِمَامُ اَلْاَنِیسُ الرَّفِیقُ وَالْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَالْاَخُ الشَّقِیقُ؛ امام مونسی دلسوز، پدری مهربان و برادری همدل است».<ref> مسند الامام الرضا علیه‌السلام، ج 1، ص 69.</ref>
+
*«لایستَکمِلُ عَبدٌ حقیقةَ الایمانِ حَتَّى تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِى الدّینِ وَحُسنُ التَّقدیرِ فِى المَعیشَةِ، وَالصَّبرُ عَلَى الرَّزایا؛ هیچ بنده‌اى حقیقت ایمانش را کامل نمى‌کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین‌شناسى، تدبر نیکو در زندگى و شکیبایى در مصیبت‌ها و بلاها».<ref> بحارالانوار، ج۷۸، ص ۳۳۹. </ref>
  
* «اِیَّاکُمْ وَالْحِرْصَ وَالْحَسَدَ فَاِنَّهُما اَهْلَکَا الْاُمَمَ السَّالِفَةَ؛ از حرص و حسد بپرهیزید زیرا این دو امت‌های گذشته را نابود کرده است».<ref> بحارالانوار، ج 75، ص 346.</ref>
+
*«وَقِّرُوا کبارَکم وَارحَمُوا صِغارَکم وَصِلُوا اَرحامَکم؛ به بزرگترهایتان [[احترام]] بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و [[صله رحم]] نمایید».<ref> عیون اخبارالرضا، ج۲، ص ۲۶۵. </ref>
  
* «یَا اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوااللهَ فِی نِعَمِ اللهِ عَلَیْکُمْ فَلاتُنْفِرُوهَا عَنْکُمْ بِمَعَاصِیهِ؛ ای مردم تقوا را درباره‌ی نعمت‌های الهی را رعایت کنید و نعمت‌ها را به گناه و معصیت از خود مرانید».<ref> عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 169.</ref>  
+
*«مَنْ کَانَ مِنَّا وَلَمْ یُطِعِ اللهَ فَلَیْسَ مِنَّا؛ هر کس خودش را از ما بداند ولی [[خدا]] را اطاعت نکند، از ما نیست».<ref> سفینة البحار، ص۹۸. </ref>
  
==پانویس==
+
*«اَلْاِمَامُ اَلْاَنِیسُ الرَّفِیقُ وَالْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَالْاَخُ الشَّقِیقُ؛ [[امام]]، مونسی دلسوز، پدری مهربان و برادری همدل است».<ref> مسند الامام الرضا علیه‌السلام، ج۱، ص۶۹. </ref>
{{نمایش فشرده|{{پانویس}}}}
 
  
==منابع==
+
*«اِیَّاکُمْ وَالْحِرْصَ وَالْحَسَدَ فَاِنَّهُما اَهْلَکَا الْاُمَمَ السَّالِفَةَ؛ از [[حرص]] و [[حسد]] بپرهیزید زیرا این دو امت‌های گذشته را نابود کرده است».<ref> بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۴۶. </ref>
  
(1). زندگی سیاسی هشتمین امام، جعفر مرتضی حسینی، ترجمه خلیل خلیلیان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1373.
+
*«یَا اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوااللهَ فِی نِعَمِ اللهِ عَلَیْکُمْ فَلاتُنْفِرُوهَا عَنْکُمْ بِمَعَاصِیهِ؛ ای مردم [[تقوا]] را درباره‌ی نعمت‌های الهی رعایت کنید و نعمت‌ها را به [[معصیت]] از خود مرانید».<ref> عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۱۶۹. </ref>
  
(2). سرچشمه دانش، عبدالکریم پاک‌نیا، مبلغان، ش 25، بهمن 1380.
+
==پانویس==
 +
{{نمایش فشرده|{{پانویس}}}}
  
(3). سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، سروش، تهران، 1374.
+
==مطالب مرتبط==
  
(4). گوشه‌ای از زندگانی [[امام رضا]] علیه‌السلام، علی شریعتی، گلستان قرآن، ش 106، 1380.
+
*[[ولادت امام رضا علیه السلام]]
 +
*[[ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ولایتعهدی امام رضا علیه السلام]]
 +
*[[شهادت امام رضا علیه السلام]]
  
 +
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170px">
 +
پرونده:8 (45).jpg|مراسم خطبه خوانی در صحن انقلاب (ایوان طلا، سقاخانه نادری و برج ساعت در تصویر نمایان است)
 +
پرونده:8 (50).jpg|پنجره فولاد امام رضا علیه السلام
 +
پرونده:88.jpg|کتیبه های گنبد امام رضا علیه السلام
  
 +
</gallery>
  
 
{{چهارده معصوم علیهم السلام}}
 
{{چهارده معصوم علیهم السلام}}
 +
 +
{{شناختنامه امام رضا (ع)}}
  
 
[[رده:امام رضا علیه السلام]]
 
[[رده:امام رضا علیه السلام]]
 
[[رده:ائمه اطهار]]
 
[[رده:ائمه اطهار]]
 
[[رده:اهل البیت]]
 
[[رده:اهل البیت]]
 +
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۳۵

حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام (۱۴۸-۲۰۳ ق) فرزند امام کاظم (علیه‌السلام)، امام هشتم شیعیان اثنی عشری است. مدت امامت ایشان ۲۰ سال است که همزمان بود با خلافت هارون الرشید، امین و مأمون عباسی.[۱] آن حضرت در سال ۲۰۰ هجری به اصرار و اجبار مأمون از مدینه راهی شهر «مرو» در خراسان محل خلافت این خلیفه عباسی شدند. مأمون حضرت رضا را مجبور به پذیرش عنوان ولایتعهدی کرد و سرانجام در سال ۲۰۳ هجری ایشان را با زهر مسموم نمود و به شهادت رساند. محل دفن بدن مطهر ایشان بعدا به «مشهد الرضا» معروف شد که امروزه زیارتگاه بزرگ شیعیان جهان است.

امام رضا (2).jpg
مقام امام هشتم
نام علی
القاب رضا
کنیه ابوالحسن
پدر امام کاظم علیه السلام
مادر نجمه
زادروز ۱۱ ذی القعده سال ۱۴۸ هجری
زادگاه مدینه
مدت امامت ۲۰ سال
مدت عمر ۵۵ سال
تاریخ شهادت آخر صفر سال ۲۰۳ هجری
علت شهادت مسمومیت توسط زهر
قاتل مأمون عباسی لعنه الله
مدفن مشهد مقدس


معرفی اجمالی

ولادت:

امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، فرزند امام کاظم (علیه السلام)، بنا به قول بسیارى از مورّخان، در سال ۱۴۸ قمری[۲] و بنا به قول اندکى دیگر از آنان، در سال ۱۵۳ قمری[۳] در ۱۱ ذى‌ القعده یا ذى الحجه و یا ربیع الاول در شهر مدینه به دنیا آمد.

نام مادر گرامی آن حضرت -که «ام ولد» (کنیز) بوده است- در برخی روایات، نجمه[۴] و در برخى تُکتَم[۵] ذکر شده است. حمیده خاتون (مادر امام کاظم علیه السلام) می‌گوید: وقتی که نجمه به خانه ما راه یافت، پیامبر اسلام را در عالم خواب دیدم که به من فرمود: «ای حمیده! نجمه را به پسرت موسی ببخش» و همسر او کن و فرمود: «فانه سیُولد منها خیر اهل الارض؛ همانا بزودی بهترین فرد روی زمین، از او متولد می‌شود.» من به این دستور عمل کردم، و نجمه را همسر فرزندم کاظم نمودم و از او حضرت رضا به دنیا آمد.[۶]

همسران و فرزندان:

همسر حضرت رضا، بانویی با فضیلت به نام سبیکه (از خاندان ماریه قبطیه همسر پیامبر صلی الله علیه وآله) است، که مادر امام جواد علیه السلام نیز می باشد.[۷] همسر دیگری که برای امام ذکر شده، ام حبیبه از دختران مأمون است که به پیشنهاد مأمون با امام ازدواج کرد.

در شماره و اسامى فرزندان امام علیه السّلام نیز اختلاف است، گروهى آنها را پنج پسر و یک دختر نوشته ‌اند، به نام هاى محمّد، قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه. امّا شیخ مفید بر این باور است، که امام هشتم علیه السّلام را، فرزندى جز امام محمّد جواد علیه السّلام نبوده است[۸]، و ابن شهرآشوب و طبرسى در اعلام الورى، نیز بر همین اعتقاد مى ‌باشند.[۹]

کنیه و القاب:

امام کاظم علیه السّلام کنیه «ابوالحسن» را به ایشان عنایت فرمودند[۱۰] و به على بن یقطین گفتند: اى على، این پسرم (با اشاره به امام رضا علیه السّلام) آقاى فرزندان من است و من کنیه خویش را به او داده‌ ام.[۱۱] بدین جهت امام کاظم علیه السّلام را «ابوالحسن اوّل» و امام رضا علیه السّلام را «ابوالحسن ثانی» مى ‌نامند.

حرم امام رضا علیه‌السلام در مشهد مقدس

امام رضا (علیه اسلام) دارای القاب متعددی می باشند؛ برخى از القاب آن حضرت عبارتند از: رضا، صابر[۱۲]، زکیّ[۱۳]، وافی[۱۴]، سراج اللّه‌[۱۵]، قرّة عین المؤمنین‌[۱۶]، مکیدات الملحدین‌[۱۷]، صدیق[۱۸]، فاضل.[۱۹]

نقش انگشتری:

بر انگشتر حضرت رضا حک شده بوده است «ولى اللّه»[۲۰] و انگشتر دیگرى داشته اند که بر آن نوشته شده: «العزّة للّه».[۲۱] برخی نیز نقش انگشتر ایشان را «ما شاء الله و لا حول و لا قوّة الّا بالله» نوشته اند.[۲۲]

امامت امام رضا علیه‌السلام

با وجود اینکه وضعیت مسأله امامت در اواخر زندگى موسى بن جعفر علیه السّلام به دلیل زندانی بودن امام، بسیار پیچیده و سخت بود، اما بیشتر اصحاب امام کاظم علیه السّلام جانشینى امام رضا علیه السّلام را از طرف آن حضرت پذیرفتند. شیخ مفید نام دوازده تن از این اصحاب ائمه را که روایاتى در موضوع تعیین امام رضا علیه السّلام به جانشینى پدر بزرگوارش نقل کرده‌ اند، ذکر مى‌کند که مهمترین آنها: داود بن کثیر الرقّى، محمد بن اسحاق بن عمّار، على بن یقطین و محمد بن سنان مى‌ باشند.[۲۳]

با این حال باز به دلیل تقیه و نیز فرصت طلبى اشخاصى که اموالى از طرف‌ امام کاظم علیه السّلام از شیعیان گرفته بودند،[۲۴] و همچنین وجود برخى از روایات نادرست که در آنها علایمى را براى منحرف ساختن اذهان از امام علیه السّلام، شناسانده بودند، مشکلاتى به وجود آمد.

شیخ طبرسی اشکال اصلی را مربوط به کسانی می داند که در آخرین حبس امام کاظم که منجر به شهادت آن حضرت شد، اموالی نزدشان جمع شده بود.[۲۵] این اشخاص با پول هایی از امام که نزد خود داشتند و متعلق به امام بود، خانه و غلّات خریدند و وقتى خبر رحلت امام علیه السّلام به آنها رسید، وفات آن حضرت را انکار کرده و در میان شیعه شایع کردند که امام کاظم علیه السّلام نمرده است؛ زیرا او قائم آل محمّد است.[۲۶]

پس از شهادت امام کاظم علیه السّلام، دو گرایش عمده به نامهاى «قطعیه» و «واقفیه» پدید آمد. قطعیه رحلت امام کاظم علیه السّلام را تأیید کرده و امامت امام رضا علیه السّلام را پذیرفت.[۲۷] اما گرایش واقفیه به بهانه باور نداشتن به درگذشت امام کاظم علیه السّلام بر اعتقاد به امامت یا مهدویت آن حضرت باقى ماند.[۲۸] [۲۹] ا‌مام رضا علیه السّلام در روایتى سرنوشت واقفیه را اینگونه بیان فرمودند: «در حیرت زندگى مى‌کنند و نهایت در حال کفر مى ‌میرند.»[۳۰]

سفر به بصره و کوفه:

مطابق با روایتی که راوندی در کتاب الخرائج و الجرائح نقل نموده است، بعد از شهادت امام کاظم علیه السّلام، امام رضا علیه السّلام به منظور معرفى خود و اثبات امامتش، به بصره و کوفه با طیّ الارض سفر نمود و در جلسه هایی با حضور شیعیان و دانشمندان آنجا به اثبات امامت خود و احتجاج پرداخت. امام در بصره در منزل حسن بن محمد علوى سکونت گزید و در آنجا با گروهى از مسلمانان جلسه‌اى برگزار کرد. در این جلسه امام به زبانهای مختلف با تعدادی از افراد حاضر در کوفه از ملیت های مختلف به زبان خود آنها سخن گفتند و به سؤالاتشان پاسخ دادند. امام همچنین در آن جلسه جاثلیق مسیحى و رأس الجالوت (رئیس یهودیان) را شرکت دادند و با آنها مناظره نمودند.[۳۱]

خلفای معاصر امام رضا علیه‌السلام

طول مدت امامت حضرت رضا علیه‌السلام مقارن بود با خلافت این سه خلیفه عباسی: هارون الرشید، امین و مأمون.

در عصر هارون الرشید:

آنگونه که از روایات تاریخی بر می آید، دستگاه حاکم به زودی به امامت امام رضا علیه السلام پس از امام کاظم علیه السلام پی می برد و حتی کسانی که در توطئه دستگیری و قتل امام کاظم شرکت داشتند، سعی در تحریک هارون به قتل امام رضا می کنند. به عنوان نمونه در کتاب "عیون اخبار الرضا" آمده است، یحیی بن خالد که زمینه توطئه قتل امام کاظم علیه السلام را نزد هارون فراهم ساخت، روزی به هارون گفت: این علیّ فرزند موسی بن جعفر جانشین پدر شده و مدّعی امامت است. هارون گفت: آنچه به پدرش کردیم برای ما بس نیست؟ تو می خواهی همه آنان را بکشیم؟[۳۲]

زمانی که هارون الرشید امام موسى بن جعفر علیه السلام را کشت، عده‌اى از جاسوسان و رجال امنیتى کشور را براى بررسى امر امام رضا علیه السلام فرستاد تا تمایلات و علایق حضرت را به اطلاع او برسانند. با این حال امام رضا علیه السلام مشغول نشر احکام الهى و تعالیم اسلام و توضیح مطالب پیرامون امامت شد. در این حال بعضى از بزرگان شیعه ترسیدند مبادا از طرف هارون الرشید به او آسیبى برسد. محمد بن سنان می گوید: «من به ابوالحسن الرضا علیه السلام در روزگار هارون گفتم: تو خودت را به این امر شهرت دادى (یعنى اظهار امامت کردى) و جاى پدرت نشستى در حالى که خون شما از شمشیر هارون مى‌ چکد. امام علیه السلام پاسخ داد: مرا بر این کار جرأت داد آنچه که رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: «اگر ابوجهل بتواند یک مو از سر من کم کند من پیغمبر خدا نیستم.» و من به شما مى‌ گویم اگر هارون بتواند یک مو از سر من کم کند شاهد باشید که من امام نیستم.»[۳۳]

مطابق با برخی روایات، برامکه در ابتلاى امام کاظم و امام رضا علیهما السلام به گرفتاری ها، نقش مهمی داشتند، زیرا آنها هارون الرشید ستمگر را به کینه ‌جویى نسبت به این دو امام واداشتند. امام رضا علیه السلام کاملا از طرح توطئه آنها آگاه بود، از این رو بر ضدّ آنها از خدا استمداد کرد. محمد بن فضیل نقل کرده «در سالى که هارون الرشید برامکه را قتل عام کرد و بلا بر آنها نازل شد، ابو الحسن الرضا علیه السلام در عرفات ایستاده بود و دعا مى‌ کرد، سپس سرش را خم کرد. در این باره از او سؤال شد، فرمود: من خدا را علیه برامکه نسبت به آنچه با پدرم کردند مى‌ خواندم، امروز خداى متعال دعایم را در باره آنها استجابت کرد. طولى نکشید که بلا بر جعفر و یحیى فرود آمد و احوالشان دگرگون شد.»[۳۴]

همچنین هارون الرشید پس از آنکه جلودى را به جنگ محمد بن جعفر بن محمد (دیباج) که بر ضدّ خلیفه شورش کرده بود فرستاد، به او دستور داد که به خانه‌ هاى علویان حمله برد و تمام جامه ‌ها و جواهرات زنانشان را غارت کند و براى آنها هیچ جامه‌اى را باقى نگذارد مگر یک جامه براى هر کدام از آنها. جلودى به خانه امام رضا علیه السلام حمله کرد. پس امام ایستاد و همه زنان علوى را گرد آورد، از جمله دختران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و خانواده‌ اش را در یک اطاق، سپس دم در خانه ایستاد. جلودى به امام گفت: راه فرارى نیست، من باید وارد خانه شوم و لباس آنها را غارت کنم، درست همان گونه که هارون الرشید دستور داده است. امام پاسخ داد: من جامه و جواهرات آنها را به تو مى‌دهم. من به خدا قسم مى‌خورم که همه چیزهایى را که پوشیده‌ اند بگیرم. امام به سخنان خود با جلودى ادامه داد تا او آرام گرفت، سپس وارد خانه شد و جامه ‌ها و زینت آلات و حتى گوشواره‌ ها و خلخال ها و دکمه ‌هاى زنان علوى را جمع‌ آورى کرد و به دست جلودى داد تا آنها را به هارون الرشید تسلیم کند.[۳۵]

در عصر امین عباسی:

محمد امین عباسی پس از مرگ پدرش هارون، عهده ‌دار رهبرى مسلمانان شد، و طبق رأى قاطع مورّخان، او صلاحیت چنین پست بالایى را نداشته است. وی به شدت متمایل به لذات و شهوات نفسانی بوده و از علم و علم آموزی کراهت داشته است. به دلیل اختلافی که او با مأمون بر سر حکومت پیدا کرد، امام رضا علیه السلام فرصتی پیدا کردند تا در آزادی بیشتر به انجام وظایف سنگین امامت بپردازند.

در عصر مأمون عباسی:

مأمون را می توان از قدرتمندترین و دانشمندترین خلفای عباسی دانست. خلیفه‌ای که برخلاف پیشینیانش که راه عیش و نوش را در پیش گرفته بودند، علاقه‌ی وافری به علم و ترویج آن داشت. با این حال مأمون نیز مانند دیگر خلفای غاصب عباسی می‌دانست که وجود ائمه اطهار علیهم السلام برای بقای قدرت او خطرناک است و باید در برابر آنها اقداماتی انجام داد. اما او برخلاف پدرانش که سعی می‌کردند با زندانی کردن و تحت فشار قرار دادن ائمه آنها را کنترل کنند، راه دیگری را انتخاب کرد و آن راه واگذاری ولایتعهدی به امام رضا علیه السلام بود. با رجوع به سخنان مأمون در جمع معترضان از خاندان عباسی به این اقدام مأمون و نیز سخنان خود امام رضا علیه السلام در این مورد، می توان اهداف مأمون از انجام این عمل را در موارد زیر خلاصه کرد: جذب یاران و شیعیان امام به طرف خود، پذیرفتن مشروعیت حکومت عباسیان توسط علویان، کنترل اعمال و رفتار امام رضا علیه السلام، کاسته شدن مقام و منزلت امام در نزد شیعیانشان و سرکوب قیام های علویان.

سفر امام رضا علیه‌السلام به خراسان

شیخ کلینی از یاسر خادم و ریّان بن صلت نقل کرده که: وقتی کار امین پایان یافت و حکومت مأمون استقرار پیدا کرد، او نامه ای به امام علیه السّلام نوشت و از آن حضرت خواست تا به خراسان بیاید. امام رضا علیه السلام به عللى تمسک مى‏ فرمود و عذر می خواست، اما مأمون پیوسته به آن حضرت نامه می نوشت تا آن حضرت دانست که چاره ‏اى ندارد و او دست بردار نیست، لذا از مدینه بیرون شد.[۳۶]

وداع با خانواده:

شیخ صدوق از معول سجستانى آورده: «زمانى که براى بردن امام رضا علیه السّلام به خراسان پیکى به مدینه آمد، من در آنجا بودم. امام به منظور وداع از رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) وارد حرم شد، او را دیدم که چندین بار از حرم بیرون مى ‌آمد و دوباره به سوى مدفن پیغمبر بازمى‌ گشت و با صداى بلند گریه مى‌ کرد. من به امام نزدیک شده و سلام کردم و علّت این موضوع را از آن حضرت جویا شدم. در جواب فرمودند: من از جوار جدّم بیرون رفته و در غربت از دنیا خواهم رفت.»[۳۷]

افزون بر این، وقتی که امام علیه السّلام می خواست به خراسان برود، هیچ کدام از افراد خانواده اش را به همراه نبرد و این خود دلیل روشنی بود بر این که این مسافرت از نظر آن حضرت، هیچ آینده روشنی نداشته و سفری از روی امید نیست. از حسن بن على وشّاء نقل شده که امام به او فرمودند: «موقعى که مى‌خواستند مرا از مدینه بیرون ببرند، افراد خانواده‌ام را جمع کرده و دستور دادم براى من گریه کنند تا گریه آنها را بشنوم. سپس در میان آنها دوازده هزار دینار تقسیم کرده و گفتم من دیگر به سوى شما باز نخواهم گشت.»[۳۸]

چنین برخوردهایى بى‌ تردید مى ‌توانست کسانى را که درک درستى داشتند، به ویژه شیعیان را که در ارتباط مستقیم با امام بودند متوجه سازد که امام به اجبار این مسافرت را پذیرفته است‌.[۳۹]

امام پیش از رفتن به خراسان به داخل مسجد پیامبر وارد شد و دستش را بر قبر شریف نهاد و فرزندش امام جواد علیه السلام را به قبر چسباند و نزد جدّش رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله طلب حفاظت براى او کرد و سپس به فرزندش گفت: «به تمام وکلا و خدمتکارانم گفته‌ ام که از تو شنوایى داشته باشند و پیرویت کنند.» و به اصحابش او را معرفى کرد که جانشین وى خواهد بود.[۴۰]

مسیر حرکت امام به مرو:

مسیر حرکت امام رضا و همراهانشان طبق کتاب اطلس شیعه چنین بوده است: مدینه، نقره، هوسجه، نباج، حفر ابوموسی، بصره، اهواز، بهبهان، اصطخر، ابرقوه، ده شیر (فراشاه)، یزد، خرانق، رباط پشت بام، نیشابور، قدمگاه، ده سرخ، طوس، سرخس، مرو.[۴۱]

مسیر حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه به خراسان

مطابق با نقل رجاء بن ابى ضحاک که از طرف مأمون به بردن امام رضا علیه السلام به مرو مامور شده بود، امام رضا علیه السلام در مسیر حرکت خود به عبادت و تهجد و موعظه مردم و روشنگری و پاسخ به سوالات آنها می پرداختند. در گزارش مفصلی که او از برنامه روزانه امام در زمان اقامت در شهرها ارائه می دهد آمده است که امام از موقع بالا آمدن آفتاب تا ظهر به مردم رو می نمود و آنها را موعظه نموده برایشان حدیث می گفت. او همچنین می گوید: ایشان در هیچ شهری فرود نمى ‏آمد مگر آنکه مردم به نزد او می آمدند و معالم دین خود را از او می پرسیدند و او به آنها جواب می داد و بسیار از پدرانش حدیث نقل می کرد.[۴۲]

امام رضا در نیشابور:

از اتفاقات مهم مسیر سفر امام رضا علیه السلام، بیان حدیث سلسلة الذهب است. مطابق با نقلی از این حدیث که اسحاق بن راهویه راوی آن است، هنگامی که حضرت رضا علیه السلام به نیشابور آمد و خواست که از نیشابور بسوى خراسان و نزد مأمون بیرون رود، اصحاب حدیث گرد او اجتماع کرده و عرض کردند: یا ابن رسول اللَّه، تو از نزد ما کوچ میکنى و حدیث نمیکنى ما را بحدیثى که ما آن حدیث را از تو استفاده و ضبط کنیم؟
آن جناب در میان عمارى نشسته بود سر از عمارى بیرون کرد و فرمود: از پدرم موسى بن جعفر (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم جعفر بن محمد (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم محمد بن على (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم على بن الحسین (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم حسین بن على (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از پدر بزرگوارم على بن ابى طالب (علیه السلام) شنیدم که می فرمود از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود از جبرئیل (سلام الله) شنیدم که می فرمود از خداوند عز و جل شنیدم که می فرمود: «کلمة لا اله الا الله حصنی، فمن دخل حصنی أمن من عذابی؛ لا اله الا الله‏ قلعه من است، پس هر کسى داخل شود در قلعه من ایمن است از عذاب من» و چون راحله قدرى راه پیمود، آن جناب فرمود: بشروط لا اله الا الله‏ و منم از شروط لا اله الا الله». [۴۳]

ابن صباغ می گوید: نویسندگانِ صاحب قلم و دوات که این حدیث را آنروز می نوشتند شمارش کردند، بیشتر از بیست هزار نفر بوده اند.[۴۴]

ولایتعهدی امام رضا علیه‌السلام

مهمترین فصل تاریخى زندگى امام رضا علیه السّلام، جریان ولایتعهدى آن حضرت است. جریانی که به موجب آن، حضرت رضا مجبور شدند از شهر مدینه به مرو خراسان سفر کنند. پس از آنکه امام به مرو رسیدند، مأمون دستور داد تا از امام استقبال رسمى شود، بنا بر این نیروهاى مسلح با بقیه مردم براى استقبال از او خارج شدند در حالى که مأمون در صفّ مقدم استقبال کنندگان بود و با او سهل بن فضل و بقیه وزرا و مستشاران او بودند. پس از مستقر شدن امام در مرو، مأمون رسما خلافت را به امام عرضه کرد و از حضرت درخواست کرد که آن را به عهده بگیرد. اما امام کاملا از قصد مأمون آگاهى داشت؛ چرا که مأمون براى رسیدن به خلافت، برادرش امین را کشته بود و بغداد را خراب کرده بود. به همین دلیل امام رضا به او گفتند: «اگر این خلافت مال تو است جایز نیست خودت را خلع کنى و لباسى را که خدا به تو پوشانده به دیگرى بدهى، و اگر خلافت مال تو نیست، چیزى که مال تو نیست جایز نیست آن را به من بدهى.»[۴۵]

پس از نپذیرفتن خلافت توسط امام، مأمون به امام پیشنهاد ولایتعهدی را داد. اما امام این پیشنهاد مأمون را نیز نپذیرفتند. لیکن به هر روى اصرار مأمون در مسأله پذیرش ولایتعهدى از طرف امام رضا علیه السّلام توأم با تهدید قتل آن حضرت در صورت مخالفت، امام را در وضعیتى قرار داد که از پذیرفتن آن ناچار بود.[۴۶] امام انگیزه مأمون را در دیدار با او، این چنین بیان می کنند: «از این طریق تو (مأمون) مى ‌خواهى مردم بگویند که على بن موسى الرضا خود را از دنیا کنار نکشید، بلکه دنیا بود که خود را از او کنار کشید، آیا نمى‌ بینید چگونه ولیعهدى را به طمع رسیدن به خلافت قبول کرد؟».

مأمون پس از رد پیشنهاد ولایتعهدی از طرف امام رضا (علیه اسلام) عصبانی شد و به حضرت گفت: «تو همیشه مرا به کارى وادار مى‌ کنى که از انجامش متنفرم، و گویى از قدرت و شوکت من باک ندارى و خود را ایمن مى ‌دانى. به خدا قسم باید ولیعهدى را قبول کنى، یا اینکه تو را به قبول آن مجبور مى ‌کنم. تو باید این کار را بکنى وگرنه گردنت را می زنم».[۴۷]

نهایتاً امام با این شروط ولایتعهدی مأمون را پذیرفتند: امام احدى را به عنوان والى در کار دولتى منصوب نکند؛ هیچ کس را عزل نکند؛ هیچ رسمى را نقض نکند و در امور دولتى مشاورى از دور باشد.[۴۸]

ولایت‏عهدى بین امام رضا علیه السلام و مأمون در اسنادی رسمى هم نوشته شد و امام و مأمون آن را امضا کردند و بزرگان و دولتمردان شاهد آن بودند و به وسیله گروهى از مورخین نقل شده است.[۴۹] (مراجعه شود به سند ولایتعهدی امام رضا علیه السلام)

پس از آن مأمون مجلسی ترتیب داد که در آن مجلس بزرگان و درباریان و مردم با امام رضا (علیه السلام) بیعت کردند و مامون دستور داد که لباس سیاه که شعار عباسیان بود را از تن در آورده و لباس سبز بپوشند.

مأمون سپس دستور داد سکه به نام آن حضرت زدند و به مبارکى آن روز، دختر عموى اسحق بن موسى را به همسرى اسحاق درآورد و به او فرمان داد تا به عنوان امیر الحاجى با عده ای از مردم به خانه خدا مشرف شده و در هر شهرى که وارد مى ‏شود برای مردم خطبه بنام آن حضرت بخواند.[۵۰]

در زمان ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) اتفاقاتی به شرح زیر رخ داد:

  • دیدار امام با شعرای معروف زمان مانند دعبل خزاعی
  • بخشیدن و انفاق هر آنچه عباسیان در خراسان به حضرت رضا داده بودند به فقرا و محرومین
  • شورش زید بن موسی بن جعفر ملقب به زیدالنار و دستگیره شدن او. مأمون به سبب امام رضا (علیه السلام) او را بخشید.
  • مأمون دانشمندان دیگر ادیان را جمع مى کرد و آنگاه امام رضا علیه‌السلام را نیز برای مناظره با ایشان احضار مى کرد. آنان از امام پرسش مى کردند و آن حضرت یکى پس از دیگرى آنان را در مباحثات علمی شکست مى داد.
  • در سال ۲۰۱ هجری، مأمون به امام اصرار کرد تا نماز عید فطر آن سال را با مردم، ایشان بخوانند. امام به شرط خواندن نماز به شیوه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امام علی (علیه اسلام) پذیرفتند. در روز عید، امام با شیوه رسول خدا راهی نماز عید شدند، درحالی که تمام مردم شهر و بزرگان کشوری و لشکری ایشان را تکبیر گویان همراهی می کردند. مامون از جمعیتی که همراه امام شده بودند، به هراس افتاد و به توصیه وزیرش سهل، امام را در نیمه راه بازگرداند.
  • طلب باران برای مردم با خواندن نماز باران به همراه مردم، در سالی که خشکسالی شده بود. این عمل امام، ترس مأمون و عباسیان از جایگاه امام در نزد مردم را بیشتر کرد. پس از این عمل، مأمون دادن ولایتعهدی به امام را یک اشتباه دانست و گفت: «... حال که او را ولیعهد خود کردیم و مرتکب خطایى شدیم و با بلند نمودنش، خود را مشرف بر هلاک کردیم، اکنون جایز نیست در امر او سستى به خرج دهیم و احتیاج داریم که اندک اندک فرودش آریم تا در نظر ملت جلوه دهیم که او لیاقت این امر را ندارد، سپس فکرى به حالش کنیم که بلا را از ما قطع کند و از فکرش خلاص شویم‌‌!»[۵۱]

شهادت امام رضا علیه‌السلام

سومین سنگ مزار از جنس سنگ مرمر بسیار نفیس، با ابعاد ۲/۲۰ در ۱/۱۰ متر، که سال ۱۳۷۹ شمسی طراحی شد.

«شهادت امام رضا علیه السلام» بنا به قول مشهور در بین شیعه، در روز ۳۰ صفر سال ۲۰۳ هجری واقع گردیده است و این، گفتار شیخ مفید در «الارشاد» نیز می باشد.[۵۲]

آن حضرت توسط مأمون خلیفه عباسی و با خورانده شدن انگور یا انار مسموم در ۵۵ سالگی به شهادت رسیدند. رویداد شهادت امام رضا علیه السلام بوسیله زهر در شهر طوس، در روایاتی از پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام، پیش بینی شده بود.

پیکر مطهر امام علیه السلام به دستور مأمون، در بقعه هارونیه (محل دفن هارون الرشید) در روستای سناباد به خاک سپرده شد که بعدا به «مشهد الرضا» معروف گردید.

اخلاق امام رضا علیه‌السلام

در مورد آن حضرت گفته اند: ایشان از عابدترین مردم در زمان خود و بالاترین آن‌ها در پارسایی و تقوی بود، تا جایی که دشمنان آن حضرت هم بدان معترف بودند و نمی‌توانستند آن را انکار کنند.[۵۳]

از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده است که گفت: «هیچ کس را فاضل تر از ابوالحسن رضا علیه‌السلام ندیده و نشنیده ام. از او چیزهایى دیده ام که از هیچ کس ندیدم: هرگز ندیدم با سخن گفتن به کسى جفا کند؛ ندیدم کلام کسى را قطع کند، تا خود آن شخص از گفتن فارغ شود؛ هیچ‌گاه حاجتى را که مى توانست برآورده سازد رد نمى کرد؛ هرگز پاهایش را پیش روى کسى که نشسته بود دراز نمى کرد؛ ندیدم به یکى از دوستان یا خادمانش دشنام دهد؛ هرگز ندیدم در خنده اش قهقهه بزند، بلکه خنده او تبسم بود؛ اگر تنها بود و غذا برایش مى آوردند، غلامان و خدمتگزاران و حتى دربان و نگهبان را بر سفره خویش مى نشانید و با آن‌ها غذا مى خورد؛ شب‌ها کم مى خوابید و بسیار روزه مى گرفت؛ سه روز، روزه در هر ماه را از دست نمى داد و مى فرمود: این سه روز برابر با روزه یک عمر است؛ و بسیار صدقه پنهانى مى داد».[۵۴]

احادیثی از امام رضا علیه‌السلام

  • «لایستَکمِلُ عَبدٌ حقیقةَ الایمانِ حَتَّى تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِى الدّینِ وَحُسنُ التَّقدیرِ فِى المَعیشَةِ، وَالصَّبرُ عَلَى الرَّزایا؛ هیچ بنده‌اى حقیقت ایمانش را کامل نمى‌کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین‌شناسى، تدبر نیکو در زندگى و شکیبایى در مصیبت‌ها و بلاها».[۵۵]
  • «وَقِّرُوا کبارَکم وَارحَمُوا صِغارَکم وَصِلُوا اَرحامَکم؛ به بزرگترهایتان احترام بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و صله رحم نمایید».[۵۶]
  • «مَنْ کَانَ مِنَّا وَلَمْ یُطِعِ اللهَ فَلَیْسَ مِنَّا؛ هر کس خودش را از ما بداند ولی خدا را اطاعت نکند، از ما نیست».[۵۷]
  • «اَلْاِمَامُ اَلْاَنِیسُ الرَّفِیقُ وَالْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَالْاَخُ الشَّقِیقُ؛ امام، مونسی دلسوز، پدری مهربان و برادری همدل است».[۵۸]
  • «اِیَّاکُمْ وَالْحِرْصَ وَالْحَسَدَ فَاِنَّهُما اَهْلَکَا الْاُمَمَ السَّالِفَةَ؛ از حرص و حسد بپرهیزید زیرا این دو امت‌های گذشته را نابود کرده است».[۵۹]
  • «یَا اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوااللهَ فِی نِعَمِ اللهِ عَلَیْکُمْ فَلاتُنْفِرُوهَا عَنْکُمْ بِمَعَاصِیهِ؛ ای مردم تقوا را درباره‌ی نعمت‌های الهی رعایت کنید و نعمت‌ها را به معصیت از خود مرانید».[۶۰]

پانویس


  1. الطبرسی، ج۲، ۱۴۱۷ه‍.ق، صص۴۱-۴۲.
  2. . الکافى، ج ۱، ص ۴۸۶؛ الارشاد، ص ۳۴۱؛ التهذیب، ج ۶، ص ۸۳
  3. عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۸۱. نوبختى سال ۱۵۱ را نقل کرده است. نک: فرق الشیعة، ص ۹۶
  4. کشف الغمّه، ج ۳، ص ۱۰۲
  5. عیون اخبار الرّضا، ج ۱، ص ۵
  6. عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۶ و ۱۷.
  7. الکلینی، الکافی، مصحح محمد آخوندی، بی‌تا، ج۱، ص۴۹۲، منتهی الامال، ج۲، ص۵۷۱
  8. مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۷۱.
  9. محمدجواد فضل الله‌، تحلیلى از زندگانى امام رضا(ع)، ص:۴۴-۴۵
  10. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴
  11. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴
  12. جوهرة الکلام فى مدح السادة الاعلام، ص ۴۳
  13. الصراط السوى، ص ۱۹۹.
  14. تذکرة الخواص، ص ۳۶۱
  15. الدرّ النظیم، ص ۲۱۰.
  16. الدرّ النظیم، ص ۲۱۰.
  17. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴.
  18. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴.
  19. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴.
  20. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۴
  21. الدّرّ النظیم، ص ۲۱۰
  22. بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۲، از کافى‌
  23. الارشاد، ص ۳۰۴
  24. إعلام الورى، ص ۳۰۳
  25. إعلام الوری، ص ۳۰۳
  26. رجال کشى، ص ۴۶۰
  27. الملل و النّحل، شهرستانى، ج ۱، ص ۱۵۰؛ اصطلاح قطعیه، بعدها تا زمان امام زمان علیه السّلام به اثناعشریه اطلاق مى‌شد.
  28. الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۵۰
  29. حیات فکری و سیاسی ائمه، رسول جعفریان ، ص۴۲۷ تا ۴۲۹
  30. رجال الکشی، ص ۴۵۶
  31. الخرائج و الجرائح، ج‏۱، ص ۳۴۱ تا ۳۵۱ - نقل ترجمه از ترجمه کتاب الخرائج و الجرائح با عنوان جلوه ‏هاى اعجاز معصومین علیهم السلام از غلامحسن محرمی، ص ۲۷۰ تا ۲۸۱
  32. عیون اخبارالرّضا، ج۲، ص۲۲۶.
  33. اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۹۷.
  34. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۲۵
  35. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۶۱
  36. الکافی، ج‏۱، ص۴۸۹
  37. عیون أخبار الرضا علیه السلام، شیخ صدوق، تحقیق مهدی لاجوردى، نشر جهان‏، تهران‏، ۱۳۷۸، ص ۲۱۸
  38. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۱۹؛ اثبات الوصیه، ص ۲۰۳؛ مسند الامام الرضا، ج ۱، جزء ۲، ص ۱۶۹
  39. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، رسول جعفریان، ص ۴۳۶ و ۴۳۷
  40. الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، ص ۶۷۸
  41. جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷، ص۹۵.
  42. عیون أخبار الرضا علیه السلام، شیخ صدوق، ‏ج‏۲، ص ۱۸۰-۱۸۳
  43. عیون أخبار الرضا علیه السلام / ترجمه آقا نجفى، ج‏۲، ص ۳۷۵
  44. الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ابن صباغ، على بن محمد، دار الحدیث‏، قم‏، ۱۴۲۲ ه. ق‏، ‏ج‏۲، ص ۱۰۰۳
  45. باقر شریف قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ج۲، ص۴۵۱ و ۴۵۲
  46. مقاتل الطالبیین، ص ۳۷۵
  47. امالى صدوق، ص ۴۳؛ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۴۰
  48. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۴۰
  49. پژوهشى دقیق در زندگانى امام على بن موسى الرضا علیه السلام، باقر شریف‏ قرشی، ج‏۲، ص۴۵۷
  50. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج‏۲، ص ۲۶۱ و ۲۶۲
  51. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۶۹
  52. الارشاد (شیخ مفید)، ص ۵۹۱.
  53. گوشه‌ای از زندگانی امام رضا علیه‌السلام، شریعتی، گلستان قرآن، ش ۱۰۶، ۱۳۸۰.
  54. سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه على حجتى کرمانى، ج۵، ص ۱۴۴
  55. بحارالانوار، ج۷۸، ص ۳۳۹.
  56. عیون اخبارالرضا، ج۲، ص ۲۶۵.
  57. سفینة البحار، ص۹۸.
  58. مسند الامام الرضا علیه‌السلام، ج۱، ص۶۹.
  59. بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۴۶.
  60. عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۱۶۹.

مطالب مرتبط

آرشیو عکس و تصویر

چهارده معصوم علیهم السلام
اسامی

حضرت محمد صلی الله علیه و آلهحضرت فاطمه سلام الله علیها

امام علی علیه السلامامام حسن علیه السلامامام حسین علیه السلامامام سجاد علیه السلامامام باقر علیه السلامامام صادق علیه السلامامام کاظم علیه السلامامام رضا علیه السلامامام جواد علیه السلامامام هادی علیه السلامامام حسن عسکری علیه السلامامام زمان عجل الله تعالی فرجه

مفاهیم وابسته
اهل البیت علیهم السلامعصمتپنج تنعترتساداتاهل الذکراکمال دیناولی الأمر
آیات و احادیث مرتبط
آیه تطهیرآیه امامتآیه اکمالحدیث ثقلینحدیث سفینهحدیث یوم الدارحدیث طیر مشوی