نماز باران

«نماز طلب باران» یا «استسقاء»، یکی از نمازهای مستحبی است که هنگام نباریدن باران و کم شدن آب چاهها و چشمه‌ها، از خداوند به وسیله نماز و دعا، درخواست نزول باران می‌شود.

مفهوم‌شناسی

«استسقاء» از باب استفعال و ریشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى»، به معناى درخواست سیراب کردن یا درخواست نوشیدنى ‌است. و در اصطلاح فقهى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشکسالى‌ است.

گسترش گناهان، ناسپاسی نعمت‌ها، نپرداختن حق مردم، کم‌فروشی، ظلم، نیرنگ، ترک امر به معروف و نهی از منکر، نپرداختن زکات، حکومت و قضاوت برخلاف حکم خدا و... موجب خشم پروردگار و نیامدن باران می‌شود.

کیفیت نماز استسقاء

این نماز دو رکعت است و آن مانند نماز عیدین است (عید فطر و عید قربان). در هر رکعت یک حمد و یک سوره توحید و در رکعت اول، پنج تکبیر دارد و در رکعت دوم چهار تکبیر؛ پس از هر تکبیر در هر رکعت، یک قنوت است. بهتر است در قنوت، دعایی خوانده شود که طلب باران در آن است.

مستحبات نماز استسقاء

در مستحب بودن استسقاء، اختلافى بین فقیهان نیست؛ تنها ابوحنیفه این استحباب را منکر شده ‌است. برخی مستحبات نماز استسقاء عبارت است از:

• بلند خواندن حمد و سوره.
• مستحب است سوره اعلی در رکعت اول و سوره شمس در رکعت دوم.
• نیز مستحب است این که نماز را بعد از گرفتن سه روز روزه بخوانند، یعنی امام امر کند مردم را که سه روز روزه بگیرند و آنگاه به صحرا روند برای نماز به نحو سه روز روزه، روز اول روزه شنبه و آخرش دوشنبه باشد و یا روز اول چهارشنبه و آخرش جمعه باشد.
• نیز مستحب است این که نماز باران پس از توبه مردم از گناهان به سوی خدا و بعد از تطهیر اخلاق خود از صفحات پست نفسانی باشد.
• بیرون رفتن امام جماعت همراه با نمازگزاران به صحرا، در نهایت وقار آرامش و خشوع و حالت نیاز و انتخاب جایی تمیز برای نماز و داشتن حالتی نیازمندانه و ترحم انگیز مثلاً پابرهنه بودن.
• منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤذنها همراه مردم باشند، پیران و کودکان و چهارپایان را هم با خود ببرند و بچه ها را از مادرانشان جدا سازند تا گریه ها و ضجه ها زیاد شود و سبب نزول رحمت گردد.
• پیش‌نماز، پس از نماز ردای خود را دگرگون سازد، یعنی قسمت راست را به سمت چپ و سمت چپ را به سمت راست بگرداند و به صدای بلند صد مرتبه تکبیر به طرف راست و صد بار تسبیح به سمت چپ بگوید و صد بار حمد و شکر خدا بگوید، مردم هم همصدا با او ذکر بگویند و آنگاه دعا کند، مردم هم دعا کنند و آمین بگویند و بسیار تضرع و ناله نمایند.
• بهتر است در دعاها، از آنچه از امامان معصوم علیهم السلام نقل شده، استفاده شود؛ از جمله دعای امام علی علیه السلام در مورد نماز باران و دعای ۱۹ در صحیفه سجادیه از امام سجاد علیه السلام.
• چنانچه بعد از خواندن نماز با آن همه مقدمات، دعای ایشان مستجاب شد و باران بارید و سیراب شدند، پس مطلوب حاصل است و اگر استجابت دعا تأخیر افتاد و باران نبارید، دوباره و سه باره به صحرا برگردند و نماز بخوانند و از رحمت خداوند مأیوس نشوند، چون برای پیامبران گذشته همچنین اتفاقی افتاده که در بار اول باران نباریده و بار دوم یا سوم باریده.

نمونه‌هایی از نماز باران

• نماز باران امام رضا علیه السلام در خراسان: هنگامی که امام رضا علیه السلام به ولایتعهدی مأمون منصوب شد، منطقه خراسان دچار کم آبی شد و مزارع و باغات در معرض خطر قرار گرفت. مأمون از امام(ع) خواست که دعا کند و از خداوند بخواهد تا باران رحمت خود را نازل نماید. امام(ع) به خواسته مأمون پاسخ مثبت داد و پذیرفت که در پیشگاه الهی دعا کند. سرانجام در موعد مقرر به بیابان رفت و مردم زیادی نیز گرد آمده بودند. حضرت بر فراز منبر قرار گرفت و پس از حمد و ثنای پروردگار عرض کرد: بارالها! تو قدر و منزلت اهل بیت(ع) را بالا بردی و به آنان بزرگی و عظمت بخشیدی، مردم به امید فضل و رحمت تو به ما متوسل شده اند، از تو درخواست دارم حاجت آنها را برآوری و باران رحمتت را نازل نمایی، بارانی که ویرانی و زیان به بار نیاورد، بارانی که شروع آن موقعی باشد که مردم از صحرا برگشته و به منازل و قرارگاههای خود رسیده باشند. سرانجام دعای حضرت مستجاب شد و همانطور که از پیشگاه الهی درخواست نموده بود عملی گردید.
• نماز باران حاجی کلباسی در اصفهان: در زندگینامه آیت الله حاج محمدابراهیم کرباسی (۱۲۶۱-۱۱۸۰ ق) آمده است که یک سال به دلیل کاهش نزولات جوّی، خشکسالی و قحطی در اصفهان، مردم نگران و دست اندرکاران و کارگزاران این ناحیه، دچار استیصال و درماندگی شدند و از حاجی کلباسی خواستند که به بیرون شهر رفته به همراه مردم نماز باران بخواند. به دنبال آن نماز، ناگهان ابری متراکم آسمان را فراگرفت و ساعتی بعد، ریزش باران به طور مداوم آغاز گردید و بدین گونه مردم از عوارض کاهش منابع آب و خشکسالی نجات یافتند.
• نماز باران سید عبدالحسین مرعشی در زنگبار: در خشکسالی سال ۱۹۰۰ میلادی، سید عبدالحسین مرعشی از شیعیان زنگبار خواست تا پس از نماز صبح، نماز استسقاء بجا آورند. پس از اتمام این مراسم، باران شروع به باریدن کرد.
• نماز باران سید محمدتقی خوانساری در قم: در سال ۱۳۶۳ق. در قم باران نبارید و باغ‌ها و مزارع ‏خشکید و خطر قحطی و خشکسالی مردم قم را تهدید می‏‌کرد. سید محمدتقی خوانساری، دو روز متوالی برای نماز باران به بیابان‌های اطراف قم رفت. این نماز در حضور هزاران نفر از مردم صورت گرفت. این‏ حرکت، اگرچه مورد استهزاء غیر معتقدان به امور معنوی و غیبی بود، ولی ‏در روز دوم، باران بارید.

منابع

• پایگاه اندیشه قم.
• دائرة المعارف قرآن کریم، سید هادى موسوى خراسانى، ج۳، ص۸۸-۹۰.