آغاز نزول قرآن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

آغاز نزول قرآن مطابق با روایات شیعه، همزمان با بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در ۲۷ رجب و با نزول آیات ابتدائی سوره علق بوده است. این واقعه در چهل سالگی رسول خدا صلی الله علیه وآله و در غار حراء رخ داد.

اقامت پیامبر در غار حرا

غار حراء بر روی کوهی با همین نام است که در فاصله دو فرسنگی شهر مکه، در ناحیه‌ی شمال شرقی آن قرار گرفته که به نام «جبل النور» نیز شناخته می‌شود. این کوه در شمار برخی از کوههای مقدس یاد شده است. رسول خدا صلی الله علیه وآله مدتی از سال را در این غار به عبادت خداوند مشغول می شدند.

این خلوت‌گزینی مقدمه‌ای برای بعثت و نزول قرآن بر آن حضرت به شمار می‌رفته است. گفته شده که نشستن پیامبر در غار حرا همراه با سه چیز بوده: یکی خلوت، دیگری عبادت و سوم نگاه به کعبه از فراز کوه حراء.

چگونگی آغاز نزول قرآن‌

امام هادى علیه السلام در مورد آغاز بعثت و نزول قرآن می فرماید: «هنگامى که محمد صلّى اللّه علیه وآله تجارت شام را ترک گفت و آنچه را خداوند از آن راه به وى روزى کرده بود به مردم مستمند بخشید، هر روز به کوه حرا مى‏‌رفت و از فراز آن به آثار رحمت پروردگار مى‌‏نگریست و شگفتى‏‌هاى رحمت و بدایع حکمت الهى را مورد مطالعه قرار مى‏‌داد. به اطراف آسمانها نظر مى‌‏دوخت و کرانه‌‏هاى زمین و دریاها و دره‏ها و دشتها و بیابانها را از نظر مى‌‏گذرانید و از مشاهده آن همه آثار قدرت و رحمت الهى درس عبرت مى‌‏آموخت. از آنچه مى‌‏دید به یاد عظمت خداى آفریننده مى‌‏افتاد، آنگاه با روشنى خاصى به عبادت خداوند اشتغال مى‌‏ورزید. چون به سن چهل سالگى رسید و خداوند به دل وى نظر نمود، دل او را بهترین و روشنترین و خاضع‏ترین دلها یافت. پس فرمان داد که درهاى آسمانها گشوده گردد. محمّد صلّى اللّه علیه وآله از آنجا به آسمانها نگاه مى‌‏کرد.

سپس به فرشتگان امر کرد فرود آیند، آنها نیز فرود آمدند، و محمد (ص) آنها را مى‌‏نگریست، و خدا مرحمت و توجه مخصوص خود را از اعماق آسمانها به سر محمد و چهره او معطوف داشت و به جبرئیل روح الامین که در هاله‌‏اى از نور قرار داشت نظر دوخت. طاووس ملائکه به سوى او هبوط نمود و بازوى او را گرفت و تکان داد و گفت: ای محمد بخوان! گفت: چه بخوانم؟ جبرئیل گفت: اى محمد! «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ، خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ، اقْرَأْ وَ رَبُّک الْأَکرَمُ، الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یعْلَمْ»‏. سپس به او آنچه را رب او عزوجل وحی نموده بود، وحى کرد و به بالا صعود نمود. و محمد از کوه فرود آمد در حالی که از مشاهده عظمت جلال خداوندى و کبریای شأن او دچار تب گردیده بود و از این‏که مبادا قریش و مردم مکه نبوت او را تکذیب کنند و به جنون و تماس با شیطان نسبت دهند، سخت هراسان بود. او از روز نخست خردمندترین بندگان خدا و بزرگترین آنها بود و مبغوض ترین چیزها در نزد او شیاطین و کارهاى دیوانگان بود.

پس خداوند اراده نمود که سینه اش را گشاده سازد و قلبش را شجاع نماید. بدین منظور کوهها و صخره‌‏ها و سنگلاخ‌ها را به سخن آورد، به طورى که به هر کدام که مى‏‌رسید، اداى احترام مى‏‌کردند و مى‌‏گفتند: السلام علیک یا حبیب اللّه، السلام علیک یا ولى اللّه، السلام علیک یا رسول اللّه! مژده باد بر تو که خداوند تو را از همه مخلوقات، آنها که پیش از تو بوده ‏اند و آنها که بعدها مى‏ آیند، برتر و زیباتر و پرشکوه‏تر و گرامى‏‌تر گردانیده است. تو را اندوهگین نکند که قریش بگوید تو مجنون شده ای و دچار فتنه در دین شده ای! زیرا فاضل کسى است که خداوند جهان به وى فضل بخشد و گرامى کسی است که خالق همه مخلوقات او را گرامی بدارد. بنابراین از تکذیب قریش و سرکشان عرب ناراحت مباش که خدایت تو را به عالى‌‏ترین مقام خواهد رسانید و بالاترین درجه را به تو خواهد داد.

پس از آن نیز پیروانت به وسیله جانشین تو على بن ابی‌طالب از نعمت وصول به دین حق برخوردار خواهند شد و شادمان مى‌‏گردند. دانشهاى تو، توسط شهر حکمت و دانشت على بن ابی‌طالب در میان بندگان و شهرها و کشورها منتشر مى‏‌گردد. به ‏زودى دیدگانت به وجود دخترت فاطمه روشن مى‏‌شود و از وى و همسرش على، حسن و حسین که هر دو سروران بهشتیان خواهند بود، پدید مى‏‌آیند. دوستان تو و برادرت على پاداش بزرگى خواهند یافت. لواى حمد را به‏ دست تو مى‌‏دهند، و تو آن را به برادرت على مى‌‏سپارى. پرچمى که در سراى دیگر، همه پیغمبران و صدیقان و شهیدان به زیر آن گرد مى‏‌آیند و على تا درون بهشت پرنعمت فرمانده آنها خواهد بود، در دست توست.

من گفتم: خداوندا! این على بن ابی‌طالب که او را به من وعده مى‏ دهى کیست؟إ آیا او پسر عموى من است؟ ندا رسید اى محمد! آرى. این على بن ابی‌طالب برگزیده من است که به وسیله او این دین را پایدار مى‏‌گردانم و بعد از تو بر همه پیروانت برترى خواهد داشت.»

زمان آغاز نزول قرآن

شیعه به تبعیت از اهل بیت علیهم السّلام معتقد است که بعثت رسول گرامى اسلام در روز بیست و هفتم رجب است و براى عبادت در شب بیست و هفتم و روزه در روز بیست و هفتم فضیلت بسیارى را نقل کرده‌اند.

از طرق اهل سنت نیز روایاتى وارد شده که در آنها تصریح شده که روز بیست و هفتم رجب روز بعثت است. مثل اینکه بیهقى در «شعب الإیمان» از سلمان فارسى نقل کرده که او گفته است در ماه رجب یک روز و یک شب وجود دارد که اگر کسى در آن روز روزه بگیرد و در آن شب عبادت کند، همانند کسى است که یک‌صد سال روزه گرفته و یک‌صد سال به عبادت مشغول باشد، آن شب و روز بیست و هفتم رجب است که خداوند در آن روز محمد صلّى اللّه علیه و آله را به پیامبرى مبعوث کرد. از ابوهریره نیز نقل شده که روزه در روز بیست و هفتم رجب معادل شصت ماه روزه در غیر این روز است؛ زیرا این روز روزى است که جبرئیل به پیامبر فرودآمد و پیام رسالت را به او ابلاغ کرد و این اولین روز فرودآمدن جبرئیل است.

البته اهل سنت به طور عمده معتقدند که بعثت در ماه رمضان واقع شده است و عمده دلیلشان همان آیاتى است که مى‌گویند قرآن در ماه رمضان نازل شده است.

منابع

• تاریخ سیاسی اسلامر، سول جعفریان.
• آشنایی با علوم قرآنی، محمدمهدى رکنى یزدى‌، مشهد، آستان قدس، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ش.
• "آغاز وحى و بعثت پیامبر در تاریخ و تفسیر طبرى (بررسى و نقد)"، علی دوانی، یادنامه طبری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۳۶۹ش.
• درسهایى از علوم قرآنى، حبیب‌الله طاهرى، قم، اسوه، چاپ اوّل، ۱۳۷۷ش.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن