شهدای کربلا

شهدای کربلا، یاران از جان گذشته امام حسین علیه السلام هستند که در واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری قمری، در کربلا و در قتال نابرابر با سپاه عمر بن سعد به شهادت رسیدند. شهیدان کربلا معمولا به دو گروه بنی هاشم (وابستگان امام حسین علیه السلام) و یاران امام حسین علیه السلام (بجز بنی هاشم) تقسیم می شوند. تعداد شهدای کربلا بنا بر مشهور ۷۲ تن و با شمارش دقیق بیش از ۱۵۰ نفر است.

تعداد شهدای کربلا

تعداد دقیق شهدای کربلا، مشخّص نیست. دانشنامه امام حسین علیه السلام برای رسیدن به عددی نزدیک به واقع، نام کسانی را که در منابع نسبتا معتبر، در زمره شهدای کربلا شمرده شده اند، فهرست نموده است که عدد آنها به ۱۵۵ رسیده است. در عین حال حجت‌الاسلام سیدمحمود طباطبایی‌نژاد، مدیرگروه پژوهشی دانشنامه امام حسین(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اظهار داشت: «وقتی در منابع مختلف بررسی می‌کنیم به تعدادی از اسامی می‌رسیم که به دلیل آنکه در آن زمان نقطه‌گذاری کمتر انجام می‌شد ممکن است بعضی از این اسامی با هم مشترک بوده، شبیه هم باشند یا اشتباه شده باشد. گروه تحقیقاتی دانشنامه امام حسین(ع) ادعایی ندارد مبنی بر اینکه تعداد شهدای کربلا حتما ۱۵۵ نفر است، بلکه تعداد و اسامی را از زیارت ناحیه مقدسه و سایر منابع مستندی که وجود داشته، بیان کرده است.»

اما آنچه در مورد تعداد شهدای کربلا مشهور است ۷۲ تن است. شاید منشاء این شهرت گفتار شیخ مفید در الارشاد باشد که تعداد سرهای جداشده‏‌ی شهدای کربلا را (به جز سر امام حسین علیه السلام) ۷۲ سر می‏ داند که به دستور عمر بن سعد به کاخ ابن زیاد فرستاده شد. احتمالا در طول زمان تعداد سرهای شهدا به عنوان تعداد شهدای کربلا مشهور شده باشد. و کسانی که سرهایشان بر بدنشان مانده است در سخن از تعداد شهدای کربلا به حساب نیامده اند.

آمار تفکیک شده شهیدان کربلا

شهدای بنی هاشم:

شهدای بنی هاشم از اولاد ابوطالب که نام آنها در 'زیارت ناحیه' آمده، ۱۷ نفر و از اولاد ابوطالب که نام آنها در زیارت 'ناحیه' نیامده، ۱۳ نفر است که سه کودک نیز از بنی هاشم شهید شدند و از میان این ۳۳ نفر، ۱۰ نفر از فرزندان امیرالمومنین علیه السلام، چهار نفر از فرزندان امام حسن علیه السلام، سه نفر از فرزندان سیدالشهدا علیه السلام، ۱۲ نفر از فرزندان عقیل و چهار نفر نیز از فرزندان جعفر طیار بودند.

شهدای کوفه:

تعداد شهدای کوفه و از یاران امام ۱۳۸ نفر بود که ۱۴ نفر از آنان را غلامان تشکیل می دادند. شهدایی که سرهای آنها بین قبایل تقسیم و از کربلا به کوفه برده شد، ۷۸ نفر بودند.

شهدای صحابی رسول خدا (ص):

پنج نفر از شهدای کربلا به نام های 'انس بن حرث کاهلی'، 'حبیب بن مظاهر'، 'مسلم بن عوسجه'، 'هانی بن عروه' و 'عبداللّه بن یقطر حمیری' از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند.

کودکان شهید:

پنج کودک به نام های علی اصغر علیه السلام (عبدالله) فرزند شیرخوار امام حسین علیه السلام، 'عبدالله بن حسن'، 'محمدبن ابی سعیدبن عقیل'، 'قاسم بن حسن' و 'عمرو بن جناده انصاری' در کربلا شهید شدند.

غلامان شهید:

همچنین در رکاب سیدالشهدا علیه السلام ۱۵ غلام شهید شدند که این افراد عبارت بودند از 'نصر' و 'سعد' از غلامان امام علی علیه السلام، 'منجح' غلام امام مجتبی علیه السلام، 'اسلم' و 'قارب' غلامان امام حسین علیه السلام، 'حرث' غلام حمزه، 'جون' غلام ابوذر غفاری، 'رافع' غلام مسلم ازدی، 'سعد' غلام عمر صیداوی، 'سالم' غلام بنی المدینه، 'سالم' غلام عبدی، 'شوذب' غلام شاکر، 'شیب' غلام حرث جابری، 'واضح' غلامِ حرث سلمانی.

بر این تعداد، 'سلمان' غلام امام حسین علیه السلام که در 'بصره' به شهادت رسید نیز باید اضافه شود.

'سوار بن منعم' و 'موقع بن ثمامه صیداوی' دو نفر از یاران امام حسین علیه السلام بودند که در روز عاشورا اسیر و شهید شدند.

چهار نفر از یاران امام حسین علیه السلام نیز در کربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسیدند که اینان 'سعد بن الحرث' و برادرش 'ابو الحتوف'، 'سوید بن ابى مطاع' (که مجروح بود) و 'محمد بن ابى سعید بن عقیل' بودند.

بانوی شهید کربلا:

تنها زنی که در کربلا شهید شد ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود.

شهدایی که مُثله شدند:

در روز عاشورا 'علی اکبر علیه السلام'، 'حضرت عباس علیه السلام' و 'عبدالرحمن بن عمیر' را قطعه قطعه کردند و سر سه شهید را به جانب امام حسین علیه السلام انداختند که این سه نفر عبارتند بودند از: 'عبدالله بن عمیر کلبی'، 'عمرو بن جناده' و 'عابس بن ابی شبیب شاکری'.

پیاده رفتن امام بر بالین شهدا:

امام حسین علیه السلام بر بالین هفت نفر از شهدا یعنی 'مسلم بن عوسجه'، 'حر'، 'واضح رومی'، 'جون'، 'عباس'، 'علی اکبر علیه السلام' و 'قاسم' پیاده رفتند.

پدران شهید و مادران حاضر در کربلا:

هفت نفر شامل علی اکبر علیه السلام، 'عبدالله بن حسین'، 'عمرو بن جناده'، 'عبدالله بن یزید'، 'عبیدالله بن یزید'، 'مجمع بن عائذ' و 'عبدالرحمن بن مسعود' در حضور پدر خود شهید شدند.

۹ نفر از مادران شهدای کربلا در روز عاشورا در کربلا حضور داشتند: 'رباب' مادر 'علی اصغر علیه السلام'، حضرت زینب کبرى سلام الله علیها مادر 'محمد' و 'عون'، 'رمله' مادر قاسم بن حسن، 'بنت شلیل جیلیه' مادر عبد الله بن حسن، 'رقیه' دختر امیرالمومنین علیه السلام و مادر 'عبد الله بن مسلم بن عقیل' و مادران 'محمد بن ابی سعید بن عقیل'، 'عمرو بن جناده الانصاری'، 'عبداللّه بن وهب کلبی' بنا به روایتی که ثابت نیست 'لیلا' مادر علی اکبر علیه السلام.

فهرست اسامی شهدای کربلا

شهدای بنی‌هاشم

نام شهدای بنی هاشم در کربلا به این ترتیب است:

1. امام حسین علیه السلام
2. حضرت ابوالفضل العباس بن علی: او فرزند ارشد امام علی علیه السلام و ام البنین بود. آن حضرت، علمدار سپاه آن حضرت بود. و به هنگام شهادت ۳۴ ساله بود. مقام عباس در بین شهدای کربلا مقامی بس بلند است. حضرت مهدی علیه السلام در زیارت ناحیه مقدسه به او این گونه سلام می دهد: سلام بر ابوالفضل عبّاس، فرزند امیرمؤمنان؛ از خود در گذرنده با جان برای برادر، برگیرنده از دیروزش برای فردایش، فداییِ او، نگهدارنده، کوشنده برای رساندن آب به او، و کسی که دست هایش بُریده شد! خداوند قاتلانش حَکیم بن طُفَیل طایی و یزید بن رُقاد حیتی (یا زید بن ورقاء) را لعنت کند!
3. عبدالله بن علی: او نیز فرزند ام البنین است و به هنگام شهادت ۲۵ سال سن داشت.
4. عثمان بن علی: وی دو سال پس از برادرش عبدالله دیده به جهان گشود و هنگام تولدش، امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: به یاد برادرم، «عثمان بن مظعون» او را «عثمان» نامیدم.
5. جعفر بن علی: فرزند دیگر ام البنین است که مطابق با برخی منابع وی در موقع شهادت نوزده ساله بود.
6. ابو بکر بن علی: فرزند امام علی علیه السلام و مادرش لیلی دختر مسعود بن حنظلة تمیمی بود.
7. عمر بن علی: از فرزندان امام علی علیه السلام.

فرزندان امام حسین علیه السلام‌‌:

1. علی بن الحسین (علی اکبر): نام مادرش لیلی، شبیه‌ترین مردم در خَلق و خُلق به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله. در سن ایشان اختلاف است. گفته شده هنگام شهادت ۱۸ یا ۱۹ یا ۲۵ ساله بوده‌اند. به صورت گروهی او را به شهادت رساندند. مرة بن منقذ شمشیرى بر فرق نازنینش زد که طاقت نشستن روى اسب را از ایشان گرفت، حضرت خود را بر گردن اسب انداخت و در این هنگام دشمنان بدنش را پاره‌پاره کردند و او را به شهادت رساندند. مدفن شریف ایشان زیر پاى پدر بزرگوارشان حضرت امام حسین علیه‌السلام مى‌باشد.
2. علی بن الحسین (علی اصغر): او فرزند شیرخواره امام حسین علیه‌السلام بود. امام دید که على‌اصغر علیه‌السلام از شدت عطش مى‌گرید، ایشان را بدست گرفت و مقابل اشقیاء آورد و فرمود: اى لشکر اگر بر من رحم نمى‌کنید بر این طفل رحم نمائید. حرملة بن کاهل اسدی لعنت الله علیه او را در حالی که بر روی دستان امام بود با تیری که به سمت گلوی او نشانه گرفت، به شهادت رساند. امام دو دست خود را زیر خون گلویش گرفت تا پر شد سپس به جانب آسمان افکند و فرمود: سهل است بر من هر مصیبتی، خدایا شاهد باش.
3. ابراهیم بن الحسین: در برخی از منابع از او در زمره شهدای کربلا نام برده شده است.

فرزندان امام حسن علیه السلام‌‌:

1. قاسم بن حسن: او به هنگام شهادت تنها ۱۳ سال سن داشت.
2. عبدالله بن حسن: عبدالله کودک بود چون دید دشمنان گرداگرد امام علیه السلام‌‌ را محاصره نموده‌اند، ابجر بن کعب ملعون چون می‌خواست امام را بکشد، عبدالله دست خود را سپر نموده، دستش قطع شد و در دامان امام علیه السلام ‌‌افتاد و حرمله با تیری او را به شهادت رسید.
3. ابو بکر بن حسن: روز عاشورا پس از شهادت قاسم بن حسن، خدمت سیدالشهدا آمد و اجازه میدان طلبید و به میدان رفت و پس از نبردى دلاورانه به شهادت رسید. سنّ او را ۳۵ سال گفته اند.

فرزندان عبدالله بن جعفر طیار:

1. عون بن عبدالله بن جعفر: پسر «عبدالله جعفر بن طیار» و مادرش زینب کبری علیهاالسلام، دختر امیرمؤمنان علیه السلام است.
2. محمد بن عبدالله بن جعفر: برخی مادر او را خَوصا، دختر خَصَفة بن ثقیف بن ربیعه و برخی حضرت زینب دانسته اند.

فرزندان و نوه های عقیل:

1. مسلم: فرزند عقیل بن ابی طالب، سفیر امام علیه السلام ‌‌که در کوفه، از بلندای مسجد به پایین او را انداختند. ایشان پسرعموی امام حسین علیه السلام ‌‌و شوهر خواهر آن حضرت هستند و پس از شهادتش دو فرزند خردسال دیگرش توسط کوفیان به طمع جایزه کشته شدند.
2. عبدالرحمن بن عقیل
3. جعفر بن عقیل
4. محمد بن ابی سعید بن عقیل
5. عبدالله بن مسلم بن عقیل
6. محمد بن مسلم بن عقیل

شهدای غیر بنی‌هاشم

1. ابراهیم بن الحصین
2. ابوثمامه صائدی: از تیره ای از قبیله هَمْدان به نام "بنو صائد" است که در شهر کوفه سکونت داشت و از بزرگان شیعه و از یاران امام علی علیه السلام و فرزندان آن حضرت به شمار می‌آمد. او با نافع بن هلال، مخفیانه از کوفه بیرون رفت و در راه مکه به کربلا، به امام حسین علیه السلام پیوست. نام او عمرو بن کعب است.
3. ابو الحتوف بن الحارث الانصاری: از تیره بنی عجلان از قبیله خزرج انصار. او و برادرش سعد، از خوارج کوفه بودند که در لشکر عمر بن سعد بودند. وقتی که در روز عاشورا اصحاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند و به نقل تاریخ، به جز 2 نفر باقی نمانده بود و امام علیه السلام تنها مانده و ندای هل من ناصر سر داد، این دو برادر وجدانشان بیدار شد و به دفاع از امام پرداخته به شهادت رسیدند.
4. ابوعمرو نهشلى
5. ابو شعثاء کِندى: نام كاملش يزيد بن زياد بن مهاصر (یا مهاجر) كندى است. از رجال نامى و از دلاوران و تيراندازان ماهر كوفه بود. بنا به نقلی در مسیر مکه به کوفه خود را به امام رساند و بنا به نقل دیگری همراه سپاه عمر سعد از كوفه خارج شد و در کربلا به حسين بن على علیه السلام پيوست. او پيش روى امام حسين علیه السلام، صد تير به سوى دشمن افكند كه تنها پنج تير بر زمين افتاد.
6. ادهم بن امیه العبدی: وی از شیعیان امام در بصره بود. او به همراه دو پسرش عبدالله و عبيدالله در جايى به نام «ابْطَحْ»، در نزديكى مكه، به كاروان حسينى رسيد. بنا به قولى شهادت وى در شدت درگيرى حمله نخست همراه شمارى از ياران امام عليه السلام اتفاق افتاده است.
7. اسلم ترکی: وى غلام سيدالشهدا علیه السلام و ترك زبان بود، اما آشنا به عربى بود و كاتب امام حسين علیه السلام به شمار مى رفت. در لحظه شهادتش امام به بالين او آمد و گريست و چهره بر چهره اش نهاد.
8. امیة بن سعد الطایی: از قبیله طی و ساكن كوفه بود. او از تابعان و اصحاب امیرالمومنین عليه السلام بود و در جنگ صفين حضور داشت.
9. انس بن حرث کاهلی: از اصحاب پیامبر (ص) و از برجستگان شیعه و از شیوخ بزرگ کوفه بود. کاهلی منسوب به بنی‌ کاهل، تیره‌ای از قبیله بنی‌ اسد بن خزیمه از اعراب عدنانی شمال شبه‌ جزیره است. برخی پیوستن انس‌ بن‌ حارث به امام حسین علیه السلام را در مکه دانسته و برخی دیگر در کربلا و شبانه می‌دانند.‌
10. أنیس بن معقل الاصبحی:
11. بریر بن خضیر همدانی: وى از خاندان بنى مِشرَق از قبيله هَمْدان و ساكن كوفه بود. او از اصحاب امام على عليه السلام و سرآمد قاريان روزگار خويش بود و در مسجد جامع كوفه به تدريس و تعليم قرآن اشتغال داشت. او از كوفه راهى مكه شد و در آن جا به كاروان حسينى پيوست.
12. بشیر بن عمرو حضرمی: وى چند روز پيش از واقعه كربلا به امام حسين عليه السلام پيوست. شب عاشورا پس از صدور اجازه انصراف از سوى آن حضرت، براى بشير خبر آوردند كه پسرش در مرز رى اسير شده است. در پی آن امام حسين عليه السلام به بشر به خاطر اسارت پسرش اجازه ترک کربلا را دادند، او در جواب امام عرض کرد: «درندگان مرا زنده زنده بخورند، اگر تو را رها سازم! و بروم و از تو (برای رفتن) مرکبی بخواهم، با کمی یاران تنهایت گذاشته و خود آسوده خاطر بازگردم! هرگز چنین نخواهد شد».
13. بکر بن حی التیمی: وى که همراه لشكريان عمر سعد به كربلا آمده بود در روز عاشورا با موعظه امام هدایت شد و به آن حضرت پیوست.
14. جابر بن الحارث السلمانی: نام او را جناده، حباب، حيان و حسان هم گفته اند. وى در نهضت مسلم بن عقيل هم مشاركت داشت و پس از شكست آن، همراه گروهى به سوى حسين حركت كردند و پيش از رسيدن آن حضرت به كربلا، به او پيوستند.
15. جابر بن الحجاج التیمی: او از سواركاران شجاع كوفه بود و در نهضت مسلم بن عقيل نيز از بيعت كنندگان با وى بود. او بعد از شهادت مسلم با سپاه عمر سعد همراه شد و بدین گونه خود را به امام حسين علیه السلام رساند.
16. جابر بن عروه غفاری: جابر هنگام شهادت پیرمرد بوده و از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و از مجاهدین جنگ‌های بدر و حنین محسوب می شده است.
17. جبلة بن علی الشیبانی: وى در صفين، در ركاب امیرالمومنین علیه السلام حضور داشت و در قيام مسلم بن عقيل در كوفه همراه او بود. پس از شهادت مسلم، نزد قبيله خود رفت و پنهان شد و آن گاه كه امام حسين علیه السلام به كربلا آمد خود را به آن حضرت رساند.
18. جنادة بن کعب الانصاری: از مکه همراه امام حسین (ع) به کوفه آمده و در روز عاشورا در حمله اول به شهادت رسید . پسرش عمر بن جناده نیز در کربلا شهید شد
19. جندب بن حجیر الخولانی: برخى نامش را «جندب بن حجر» نوشته اند. وى از چهره هاى بارز شيعه در كوفه بود. او قبل از رسيدن سپاه حر به كاروان امام حسين علیه السلام، از كوفه بيرون آمده و به كاروان حسينى پيوسته بود.
20. جوین بن مالک تیمی: گفته اند وى ابتدا در سپاه عمر سعد بود. سپس به حسين بن على علیه السلام پيوست و در ركاب او جنگيد و در حمله اول به شهادت رسيد
21. جَون بن حوی: غلام سیاهپوست ابوذر غفاری بود. پس از شهادت ابوذر، به مدينه برگشت و در خدمت اهل بيت درآمد. ابتدا خدمت امیرالمومنین علیه السلام بود. سپس در خدمت امام حسن و امام حسين علیهم السلام. امام او را رخصت داد تا برود اما او نپذیرفت و به امام عرضه داشت: گرچه نسبم پست و بويم ناخوش و چهره ام سياه است، ولى مى خواهم به بهشت روم و شرافت يابم و روسفيد شوم. از شما جدا نمى شوم تا خون سياهم با خون‌هاى شما آميخته شود
22. حارث بن‌ امرؤ القیس‌ کندی‌: همراه سپاه عمر بن‌ سعد به کربلا آمد و در روز تاسوعا پس از آنکه دید دشمنان امام پيشنهادهای آن حضرت را رد كردند و او را در محاصره قرار دادند به امام پیوست.
23. حارث بن نبهان: پدرش غلام حضرت حمزه علیه السلام بود که دو سال بعد از شهادت حمزه نبهان از دنیا رفت. و پسرش حارث در خدمت حضرت امام علی علیه السلام و حسنین علیهماالسلام بود، تا این که به همراه امام حسین علیه السلام از مدینه به مکه و کربلا مهاجرت کرده و در روز عاشورا در اولین حمله به شهادت رسید.
24. حباب بن الحارث
25. حباب بن عامر شعبی: از شیعیان کوفه است.
26. حبشى بن قيس نهمى: حبشى از كسانى است كه قبل از آغاز جنگ با گروهى ديگر به كربلا آمد و در زمره ياران آن حضرت قرار گرفت. او در روز عاشورا در حمله نخست به شهادت رسيد.
27. حبیب بن مظاهر اسدى: حبیب پس از بیعت‌شکنی مردم کوفه و شهادت مسلم بن عقیل (علیه‌السلام) به همراه مسلم بن عوسجه مخفیانه از کوفه خارج شدند و خود را در کربلا به امام حسین علیه السلام رساند.
28. حجاج بن بدر السعدی: از اهالی بصره و حامل نامه مسعود ابن عمرو از روسای قبایل بصره به امام.
29. حجاج بن مسروق الجعفی: از شیعیان و اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام در کوفه بود. چون باخبر شد که امام حسین علیه السلام از مدینه به سوی مکه حرکت کرده است، رهسپار مکه شد و به آن حضرت پیوست.
30. حر بن یزید الریاحی: حُرّ از شهداى کربلاست که پس از آگاهى از حقانیت امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا به محضر ایشان مشرف شد و طلب بخشش کرد، حضرت قبول نمودند. حُرّ از محضر امام حسین علیه‌السلام اجازه جنگ خواست؛ امام علیه‌السلام به او اجازه دادند. وى با امام وداع نمود و بر لشکر سیاه‌دل حمله کرد، چندین نفر از لشکر و بزرگان لشکر عمر بن سعد را به درک واصل کرد. سپاهیان عمر سعد ضربه‌اى بر سر حر وارد آوردند که جناب حر به زمین افتاد و به شهادت رسید.
31. حلاس بن عمرو راسبی: در زمان امام علی علیه السلام در کوفه رئیس ماموران انتظامی این شهر بود. او و برادرش نعمان به همراه عمر سعد به کربلا آمدند. اما بعد از اینکه عمر سعد پیشنهادی امام را رد کرد شبانه به اردوگاه امام حسین علیه السلام پیوستند.
32. حنظلة بن اسعد شبامی: شبام، نام طایفه‌ای از همْدانیان است او از بزرگان شیعه و شجاعان و فصحای کوفه بود.
33. حنظلة بن عمرو الشیبانی: برخی معتقدند او همان حنظلة بن اسعد شبامی است
34. رافع بن عبدالله ازدی
35. زاهر بن عمرو الکندی: غلام عمرو بن الحَمق بود. پس از مرگ عمرو تا روز عاشورا در خدمت امام علیه السلام بود.
36. زهیر بن قین بجلی: او از زعمای شجاع قبیله بجیله و از مردان برجسته کوفه و از طرفداران خلیفه سوم عثمان بن عفان بود. در راه بازگشت از مکه در منطقه زرود اردو زد و با دعوت امام حسین علیه السلام از او به آن حضرت پیوست. او فرمانده سمت راست سپاه امام در واقعه کربلا بود.
37. زهیر بن بشر الخثعمی
38. زهیر بن سلیم ازدی: وی شب دهم محرم، آن‌گاه که احساس کرد لشکریان عمر سعد تصمیم قطعی برای جنگ با امام حسین علیه السلام دارند به جمع یاران آن حضرت پیوست و در روز عاشورا در حمله اول به شهادت رسید.
39. زیاد بن عریب الصائدی
40. سالم آزاد شده عامر عبدی
41. سالم بن عمروق: او از مشاهیر و شجاعان و از یاران خالص حضرت مسلم بوده است که با آن حضرت، قیام کرده و بعد از شهادت مسلم علیه السلام سالم، دستگیر شده و موفق به فرار از چنگ ابن زیاد گشته و در میان قبیله اش مخفی شد. تا این که خبر ورود حضرت امام حسین علیه السلام به کربلا را شنیده و همراه مجاهدین بنی کلب به خدمت امام علیه السلام رسیدند.
42. سعد آزاد شده علی بن ابی طالب: فردی مدیر و شجاع بود و حضرت امام علی علیه السلام او را به استانداری آذربایجان نصب کرد و مدتی هم مسئولیت نیروی انتظامی کوفه را در زمان آن حضرت به عهده داشت. او از مدینه با امام حسین علیه السلام همراه شد.
43. سعد آزاد شده عمرو بن خالد صیداوی
44. سعد بن حارث انصاری: او و برادرش سعد، از خوارج کوفه بودند که در لشکر عمر بن سعد بودند. وقتی که در روز عاشورا اصحاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند و امام علیه السلام ندای هل من ناصر سر داد، این دو برادر وجدانشان بیدار شد و به دفاع از امام پرداخته به شهادت رسیدند.
45. سعد بن حنظله تمیمی: از بزرگان لشگر امام علیه السلام
46. سعید بن عبدالله حنفی: در نماز ظهر رو به دشمن ایستاد تا امام علیه السلام نماز بخواند. شجاع و از بزرگان کوفه بود.
47. سلمان بن مضارب بجلی: گفته شده وى پسرعموى زهير بن قين بود و همراه او به سپاه حسين بن على علیه السلام پيوست.
48. سلیمان بن رزین: او که آزاد شده امام حسین علیه السلام بود، نامه امام را به دستور آن حضرت به بزرگان بصره رساند. در آنجا او به دام ابن زیاد افتاد و او دستور قتلش را صادر کرد.
49. سوار بن منعم نهمی یا سوار بن ابى عمير نهمى: در کربلا زخمی و اسیر شد، قومش او را شفاعت نمودند، شش ماه بعد شهید شد.
50. سوید بن عمرو بن ابی المطاع: او که در جریان نبرد مجروح و بیهوش شده بود، چون شنيد كه كوفيان شادى‌كنان مى گويند «حسين كشته شد»، به هوش آمد و به جنگ پرداخت و شهيد شد.
51. سیف بن الحارث بن سریع الجابری: وى به همراه پسرعمويش مالك بن عبدالله از كوفه آمده، در كربلا به امام حسين علیه السلام پيوستند
52. سیف بن مالک العبدی: از بصره به كوفه آمد و از آن جا به كاروان امام حسين علیه السلام پيوست، سپس همراه او به كربلا آمد. عصر عاشورا در نبرد تن به تن شهید شد.
53. شبیب: شبیب غلام حرث است. وقتی «سیف» پسر «حرث» و «مالک» پسر «عبدالله» به امام حسین علیه السلام ملحق شدند، «شبیب» هم آنها با آنها همراه شد.
54. شوذب: وى همراه عابس، نامه مسلم بن عقيل را از كوفه به مكه خدمت امام حسين علیه السلام رساند و از مكه همراه امام شد و به كربلا آمد. شهادت او بعد از ظهر عاشورا و پس از شهادت حنظلة بن اسعد شبامى بود.
55. ضرغامة بن مالک: برخی گفته اند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
56. عائذ بن مجمع العائذی: او با پدرش و چند تن دیگر براى حمایت از امام حسین علیه السلام از کوفه حرکت و در عذیب الهجانات به آن حضرت پیوستند.
57. عابس بن ابی شبیب الشاکری: او از رجال شجاع شیعهاست. او به عنوان پیک مسلم بن عقیل به همراه شوذب، نامه مسلم را به امام حسین علیه السلام در مکه رساند و از آنجا با امام همراه شد.
58. عامر بن حسان: از اصحاب امام حسين علیه السلام بود كه از مكه همراه آن حضرت آمد. او در كربلا در حمله اول به شهادت رسيد.
59. عامر بن مسلم عبدی: از شیعیان بصره بودند و همراه غلامش «سالم» از بصره به مکه آمد و در آنجا به سیدالشهدا علیه السلام پیوست.
60. عباد بن المهاجر الجهنی: هنگامى که امام حسین علیه السلام از مکه به سوى عراق حرکت کرد، عباد و چند تن دیگر در سرآب هاى جُهَینِه به کاروان حسینى پیوستند. چون در منزل زباله، خبر شهادت حضرت مسلم علیه السلام و هانى منتشر شد، همه آنان از اطراف امام علیه السلام پراکنده شدند. ولى عباد باقى ماند و در روز عاشورا در نبرد نخست به فیض شهادت نایل گشت.
61. عبد الأعلی بن یزید الکلبی: او را هنگامی که قصد داشت به مسلم بن عقیل بپیوندد دستگیر نمودند و به زندان انداختند و بعد از شهادت مسلم و هانی به شهادت رساندند.
62. عبد الرحمن الارحبی: وى از جمله کسانى بود که دعوتنامه کوفیان را به حضور امام حسین علیه السلام در مکه رسانید و از آنجا همراه امام شد و به کربلا آمد. گفته اند که در حمله نخست به شهادت رسید.
63. عبد الرحمن بن عبد ربه الانصاری:او از شخصیت هاى بارز شیعى کوفه محسوب مى شد و در ایام نهضت مسلم بن عقیل، از مردم به نفع حسین بن على علیه السلام بیعت مى گرفت.
64. عبد الرحمن بن عروة الغفاری:
65. عبد الله بن عروة الغفاری: این دو برادر از شجاعان و اشراف کوفه بودند. آن دو با هم به میدان رفتند و با هم به شهادت رسیدند.
66. عبد الرحمن بن مسعود التیمی: او و پدرش از سرشناسان شیعه و به شجاعت مشهور بودند. این دو همراه سپاه عمر سعد از کوفه به کربلا آمدند و در یک فرصت مناسب در روز هفتم محرم خود را به کاروان حسینى رساندند. آن دو در حمله نخست سپاه عمر سعد در روز عاشورا به شهادت رسیدند.
67. عبد الله بن ابی بکر
68. عبد الله بن بشر الخثعمی:او از جمله کسانى است که همراه سپاه عمر سعد حرکت کرد و به كربلا آمد، اما پیش از آغاز جنگ به امام حسين علیه السلام پیوست و قبل از ظهر عاشورا در حمله نخست به شهادت رسید.
69. عبد الله بن عمیر بن جناب الکلبی: جوانى دلاور از شیعیان کوفه بود. او به همراه همسرش شبانه از کوفه خارج شد و در کربلا به امام پیوست. پس از شهادت عبدالله، زنش خود را به بالین او رساند و خاک از چهره او مى زدود که به دستور شمر، یکى از غلامانش (به نام رستم) با گرزى بر سر او زد و کنار شوهرش به شهادت رسید.
70. عبد الله بن یزید العبدی: از شیعیان بصره.
71. عبدالله بن بشر: عبدالله از کوفه همراه سپاه ابن سعد عازم میدان شده و در آن جا به سپاه امام حسین علیه السلام پیوسته و در روز عاشورا در حمله نخست به شهادت رسید.
72. عبید الله بن یزید العبدی: او و برادرش عبدالله، همراه پدرشان یزید بن نبیط، پس از آن که اهل بصره نامه کمک خواهى سیدالشهدا علیه السلام را دریافت کردند، از بصره به کمک امام حسین علیه السلام رفتند. و در کربلا به شهادت رسیدند.
73. عقبة بن صلت جهنی: از صحابه رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم و از راویان حدیث اوست. وى در بیرون مدینه، در یکى از منزلگاه هاى «جُهَینَه»، به امام حسین علیه السلام پیوست.
74. عقبة بن سمعان: غلام رباب، همسر امام حسین علیه السلام بود و همراه کاروان حسینی از مدینه به مکه و سپس به عراق آمد. برخی گویند وی بعد از واقعه عاشورا زنده ماند و وقایع را گزارش کرده است. اما برخی معتقدند او در کربلا به شهادت رسید
75. عمار بن ابى سلامه دالانى: از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام بود.
76. عمار بن حسان الطائی: از شیعیان و یاران مخلص امام علیه السلام در کوفه. او از مكه همراه امام به كربلا آمد
77. عمارة بن صلخب ازدی: از جوانان شجاع کوفه بود که در نهضت مسلم بن عقیل، دستگیر و زندانى شد و ابن زیاد، پس از آن که هانى و مسلم را شهید کرد او را هم احضار نمود و دستور داد تا وى را میان قبیله ‌«ازد» برده، گردن زدند.
78. عمران بن کعب بن حارثة الاشجعی
79. عمرو بن جنادة الانصاری: او پسر جَنادة از شهدای کربلا و ۹ ساله یا ۱۱ ساله بود، او به دستور مادرش به نزد امام رفت و اذن میدان گرفت. و در میدان جنگ رجز خواند و جنگید تا کشته شد.
80. عمرو بن خالد ازدی: برخی او را همان عمرو بن خالد صیداوی می دانند و برخی دو تا بودن آنها را ترجیح داده‌اند.
81. عمرو بن خالد الصیداوی: او و غلامش سعد و مجمع بن عبدالله و پسرش و جنادة بن حرث و غلام نافع بن هلال، پس از شنیدن خبر شهادت قیس بن مسهر - پیک امام حسین علیه السلام - و رسیدن امام به منزلگاه حاجز، از کوفه خارج شدند و طِرِّماح بن عدى را که براى تهیه آذوقه به کوفه آمده بود، راهنماى خود قرار دادند و در منزلگاه «عذیب الهجانات» به حسین علیه السلام پیوستند.
82. عمرو بن ضبیعة الضبعی: از کوفه همراه سپاه عمر سعد بیرون آمد، ولى در کربلا به یاران امام حسین علیه السلام پیوست.
83. عمرو بن عبد الله الجندعی: در کربلا زخمی شد، اقوامش او را نجات دادند اما یک سال بعد شهید شد.
84. عمرو بن قرظة الانصاری: پدر او از صحابه بزرگ حضرت علی علیه السلام بود و در رکاب على علیه السلام با دشمنانش می‌جنگید. عمرو روز ششم محرم از کوفه به کربلا آمد و به سیدالشهدا علیه السلام پیوست. امام در گفتگوهایش با عمر سعد، او را براى مکالمه مى فرستاد و او جواب مى آورد، تا آن که شمر از کوفه آمد و این مذاکره قطع شد.
85. عمرو بن مطاع الجعفی: مردى شجاع و نامدار بود. او اصالت یمنى داشت ولی احتمالًا در کوفه مى زیسته است و از آنجا به یاری امام آمده است.
86. عمیر بن عبدالله مذحجی: او اصالت یمنی داشته چرا که «مذحج» تیره ای از کهلان و از اعراب قحطان (یمن، عرب جنوب) می باشند. اما احتمالا ساکن کوفه بوده است.
87. غلام ترکی: او غلام ترک حضرت سیدالشهدا و بسیار قوی و نیرومند بود. در روز عاشورا عده‌ی زیادی (هفتاد نفر) را به هلاکت رساند و آن گاه که از شدت جراحت بر زمین افتاد، از امام کمک خواست. امام به بالین او آمد و صورت بر صورتش نهاد. او در حالی که جان می داد به خود بالید که: «چه کسی همانند من است؟! پسر رسول خدا صورتش را بر صورتم نهاده است!» و پس از این کلمات جان داد.
88. قارب بن عبدالله دئلی: مادرش کنیز امام علیه السلام بود.
89. قاسط بن زهیر التغلبی: او و برادرانش مقسط و کردوس، هر سه از اصحاب امیرالمومنین بودند که در کوفه سکونت داشتند. آنها چون خبر آمدن حسین علیه السلام را به سوى کوفه شنیدند، شب عاشورا مخفیانه خود را به امام رساندند و هر سه برادر روز عاشورا به شهادت رسیدند.
90. قاسم بن حبیب الازدی: وى از شيعيان شجاع كوفه بود. ابتدا با سپاه عمر سعد از كوفه بيرون آمد و چون به كربلا رسيد، به ياران امام پيوست.
91. قعنب بن عمرو نمری بصری: قعنب از شیعیان شهر بصره و از جمله یاران حسین بن علی علیه السلام بود که در قیام حسینی همراه حجاج بن بدر بصری (سعدی) نامه ی مسعود بن عمرو را از بصره به خدمت امام علیه السلام در مکه برد و نزد امام ماند و همراه آن حضرت از مکه به کربلا آمد.
92. مالک بن دودان: از دلاوران و مجاهدان معروف شیعه بود.
93. مالک بن عبد الله بن سریع الجابری: وى و برادرش سيف بن حارث بن سريع، در كربلا به حسين بن على علیه السلام پيوستند
94. مجمع الجهنی: از قبيله مذحج و اهل يمن بود. در مسير كوفه، در منزلگاه «زباله» به سيدالشهدا علیه السلام پيوست
95. مجمع بن عبد الله العائذی: او از یاران حضرت امام على علیه السلام بود که در جنگ صفین شرکت داشت. وى همراه فرزندش عائذ و عمر بن خالد و جنادة بن حارث و غلام عمر بن خالد از کوفه براى یارى امام حسین علیه السلام بیرون شدند و در عُذَیب الهجانات به آن حضرت پیوستند.
96. محمد بن بشیر الحضرمی:
97. مسعود بن الحجاج التیمی: وى و پسرش (عبدالرحمان) در حمله اول به شهادت رسيدند. برخى گفته اند اين دو همراه سپاه عمر سعد از كوفه بيرون آمده بودند، ولى در كربلا به سوى امام حسين علیه السلام آمدند.
98. مسلم بن عوسجه: او صحابى بزرگوار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و یار دیرین امام على علیه السلام است. او به همراه حبیب بن مظاهر به کربلا آمد
99. مسلم بن کثیر ازدی: اهل کوفه و از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام و چون در یکی از جنگهای در رکاب آن حضرت پایش آسیب دیده و لنگ شده بود او را به لقب اعرج به معنای لنگ می شناختند.
100. مقسط بن زهیر التغلبی: او به همراه دو برادر دیگرش «قاسط و کردوس» که از اصحاب امیرالمؤمنین بودند شب عاشورا مخفیانه خود را به امام علیه السلام رساندند.
101. موقع بن ثمامة الاسدی: او در روز عاشورا در راه دفاع از امام علیه السلام آن‌قدر جنگید تا این که تیرهایش تمام شده و مجروح بر زمین افتاده از خویش دفاع می کرد، آن‌گاه قومش او را نجات داده و به کوفه آورده و مخفی کردند. او یکسال پس از حادثه عاشورا به فیض شهادت نایل آمد.
102. مُنجِح بن سَهم: او غلام امام سجاد علیه السلام بود.
103. نافع بن هلال الجملی: از شجاعان لشگر امام علیه السلام و ماهر در تیراندازی بود. وى از شخصيت هاى بارز كوفه بود و پيش از شهادت مسلم بن عقیل، مخفيانه‌ از كوفه بيرون آمده به استقبال امام شتافته بود، سپس همراه امام حسين‌ علیه السلام به كربلا آمد.
104. نصر: غلام امیرالمومنین علی علیه السلام
105. نعمان بن عمرو الراسبی: از اهالی کوفه بود و برادر حُلاس بن عمروالازدی الرّاسبی.
106. نعیم بن عجلان الانصاری
107. ام وهب: تنها زن شهید در روز عاشورا که بر بالین همسرش عبدالله حباب کلبی به شهادت رسید.
108. واضح الرومی: آزاد شده حارث سلمانی.
109. وهب بن عبدالله کلبى
110. کردوس التغلبی
111. کنانة بن عتیق التغلبی: از بزرگان، قاریان و عابدان کوفه.
112. یزید بن ثبیط العبدی
113. یزید بن زیاد بن مهاصر الکندی
114. یزید بن مغفل الجعفی

پانویس

	واقعه عاشورا
قبل از واقعه	منزلگاه های قافله کربلا: ثعلبیه - خزیمیه - ذات عرق - ذو حسم - زباله - زرود - شراف - شقوق - صفاح - عذیب الهجانات - قاع - قصر مقاتل - مغیثه - وادی عقیق - واقصه روزهای دهه محرم تا عاشورا: ۱محرم - ۲محرم - ۳محرم- ۴محرم - ۵محرم - ۶محرم - ۷محرم - ۸محرم - تاسوعا
شرح واقعه	وقایع: عاشورا - سخنان امام حسین علیه السلام با یارانشان در روز عاشورا - آرایش سپاه دو طرف در روز عاشورا - جنايات سپاه عمر بن سعد در عصر عاشورا شهیدان: امام حسین علیه السلام * حضرت عباس علیه السلام * حضرت علی اکبر علیه السلام * مسلم بن عقیل * حضرت قاسم علیه السلام * حضرت علی اصغر علیه السلام *ادامه اسیران: امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س)  • رباب • سکینه • رقیه • ادامه عاملان واقعه کربلا: یزید بن معاویه * مروان بن حکم * عبیدالله بن زیاد * عمر بن سعد * شمر * سرجون رومی * شریح قاضی * یحیی بن سعید * ادامه سپاهیان عمر سعد: شمر * حصین بن نمیر * شبث بن ربعی * سنان بن انس * حرمله * قیس بن اشعث * مسروق بن وائل حضرمی * ادامه
پس از واقعه	اسرای اهل بیت علیهم السلام * اسیران کربلا در کوفه * اسیران کربلا در شام * باقی ماندگان واقعه کربلا
بازتاب واقعه	خونخواهی امام حسین علیه السلام - عزای ابا عبدالله علیه السلام - تحریفات واقعه ی عاشورا
وابسته ها	زیارت امام حسین علیه السلام * حرم حسینی * منابع تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام امام حسین علیه السلام در منظر اندیشمندان جهان