اسامی و صفات قرآن

در قرآن کریم و روایات اسلامی، اسامی و صفات متعددی برای «قرآن» به دلیل غنا و جامعیت این کتاب الهی ذکر شده، که هر یک بر ابعاد ویژه‌ای از عظمت معجزه ابدی خاتم پیامبران دلالت دارد و گوشه‌ای از کمال و جمال آن را نشان می‌دهد.

تعداد اسامی و صفات قرآن

ذکر نام های فراوان و اوصاف زیاد قرآن مجید باعث شده است که بعضی، اوصاف این کتاب را با نام های آن اشتباه گیرند، اما از آن جا که هر صفتی می تواند به صورت اسم استفاده شود، می توان اوصاف قرآن را جزء اسامی آن دانست.

از این رو است که در بین علمای تفسیر، اختلافات فراوانی وجود دارد و هر یک برای قرآن اسمائی آورده اند، چنان که مرحوم طبرسى در مجمع البيان به ذکر 4 نام برای قرآن اکتفا کرده است که عبارت اند از: قرآن، فرقان، کتاب، ذکر. و ابوالفتوح رازى در مقدمه تفسير خود 43 نام براى قرآن آورده است، كه بيشتر جنبه وصفى دارد. بدرالدين زركشى نقل می‌کند که ابوالحسن على حرالى (م ۶۳۷ ق) کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یادآور شده است. فیروزآبادی در بصائر ذوی التمییز ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و 94 اسم را ذکر می‌کند.

فهرست اسامی و اوصاف قرآن

فرهنگ نامه علوم قرآن با استفاده از کتاب‌هاى مذکور، صد اسم و وصف قرآن را به شرح ذيل استخراج نموده است:

1. آیات: (سوره بقره/252)
2. اَثاره: (سوره احقاف/4)
3. احسن الحدیث: (سوره زمر/23)
4. اِمام (سوره اسراء/71)
5. امر: (سوره طلاق/5)
6. إنزال (سوره نساء/174)
7. ایمان: (سوره آل عمران/193)
8. بالغة: (سوره قمر/5)
9. برهان: (سوره نساء/174)
10. بُشری: (سوره نمل/2)
11. بشیر: (سوره فصلت/3-4)
12. بصائر: (سوره جاثیه/20)
13. بلاغ: (سوره ابراهیم/52)
14. بیان: (سوره آل عمران/138)
15. بیّنات: (سوره عنکبوت/49)
16. بیّنه: (سوره انعام/157)
17. تبیان: (سوره نحل/89)
18. تبصره: (سوره ق/8)
19. تذکره: (سوره مزمل/19)، (سوره الحاقه/48)
20. تصدیق: (سوره یونس/37)
21. تفسیر: (سوره فرقان/33)
22. تفصیل: (سوره انعام/154)، (سوره اعراف/145)
23. تنزیل: (سوره اسراء/106)، (سوره انسان/23)، (سوره شعراء/192)
24. ثقیل: (سوره مزمل/5)
25. حبل: (سوره آل عمران/103)
26. حجّة: (سوره انعام/149)
27. حدیث: (سوره طور/34)، (سوره نجم/59-60)، (سوره کهف/6)، (سوره زمر/23)
28. حقّ: (سوره الحاقه/51)
29. حکم: (سوره رعد/37)
30. حکمت: (سوره احزاب/34)
31. حکیم: (سوره آل عمران/58)
32. حبل: (سوره آل عمران/103)
33. خیر: (سوره نحل/30)
34. ذکر: (سوره قمر/17)، (سوره فصلت/41)
35. ذکری: (سوره هود/120)
36. رحمة: (سوره نمل/77)
37. رسالة (سوره مائده/67)
38. روح: (سوره شوری/52)
39. سراج: (سوره احزاب/46)
40. شفاء: (سوره فصلت/44)
41. صُحُف: (سوره عبس/13)
42. صدق (سوره زمر/33)
43. صراط مستقیم: (سوره حمد/6)
44. عَجَب: (سوره جن/1)
45. عدل: (سوره انعام/115)
46. عربی: (سوره زمر/28)
47. العروة الوثقی (سوره بقره/256)، (سوره لقمان/22)
48. عزیز: (سوره فصلت/41)
49. عصمت: (سوره آل عمران/103)
50. عظیم: (سوره حجر/87)
51. علم: (سوره رعد/37)
52. علیّ: (سوره زخرف/4)
53. غیب (سوره بقره/3)
54. فرقان: (سوره آل عمران/34)، (سوره انفال/29)، (سوره فرقان/1)
55. فصل: (سوره طارق/13)
56. فضل (سوره یونس/58)
57. قرآن: (سوره قیامة/17-18)
58. قسط: (سوره مائده/42)
59. قصص: (سوره یوسف/3)
60. قول: (سوره قصص/51)
61. قیل: (سوره نساء/122)
62. قیّم: (سوره کهف/1-2)
63. قیّمة: (سوره بیّنة/3)
64. کتاب: (سوره نساء/29)، (سوره فاطر/105)، (سوره بقره/2)
65. کریم: (سوره واقعه/77)
66. کلام: (سوره توبه/6)
67. کلمات: (سوره لقمان/27)
68. کلمه: (سوره انعام/115)
69. کوثر: (سوره کوثر/1)
70. ماء: (سوره مومنون/18)
71. مبارک: (سوره انبیاء/50)
72. مبشِّر: (سوره کهف/2)
73. مبِین: (سوره یوسف/1)
74. متشابه: (سوره زمر/23)
75. متلُوّ: (سوره بقره/121)
76. مثانی: (سوره زمر/23)
77. مثبِّت: (سوره هود/120)
78. مَثَل: (سوره ابراهیم/24)
79. مجید: (سوره ق/1)، (سوره فرقان/48)، (سوره لقمان/10)
80. محکمة: (سوره محمد/20)
81. مرتَّل: (سوره مزمل/4)
82. مرفوع: (سوره عبس/14)
83. مسطور: (سوره طور/2)
84. مصدِّق: (سوره انعام/92)
85. مطهَّر: (سوره عبس/14)
86. مفصِّل: (سوره انعام/14)
87. مقروء: (سوره اسراء/106)
88. مکرَّم: (سوره عبس/13)
89. منزَّل (سوره انعام/114)
90. منیر: (سوره احزاب/46)
91. موعظه: (سوره یونس/57)
92. مهیمن: (سوره مائده/48)
93. نبأ: (سوره نبأ/1-2)
94. نذیر: (سوره فصلت/4)
95. نجوم (سوره واقعه/75)
96. نعمت: (سوره ضحی/11)
97. نور: (سوره اعراف/157)
98. وحی: (سوره انبیاء/45)
99. هادی: (سوره جن/1-2)
100. هُدَی: (سوره بقره/2)

در تعیین این مطلب که کدام‌یک از این واژه‌ها از حالت وصفی بیرون آمده و (به سبب کثرت استعمال) به صورت اسم عَلَم برای قرآن درآمده است، نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد؛ گرچه می‌توان اطمینان داشت برخی واژه‌ها حالت وصفی خود را حفظ کرده، اسم عَلَم برای قرآن نشده‌اند.

آیات مربوط به اسامی و صفات قرآن

ردیف	نام يا وصف قرآن	شاهد	نام سوره	شماره آيه
1	قرآن	ان علينا جمعه و قرآنه فاذا قراناه فاتبع قرآنه	سوره قيامة	17 و 18
2	فرقان	و انزل التوراة والانجيل من قبل هدى للناس و انزل الفرقان	سوره آل عمران	3 و 4
2-1	فرقان	يا ايها الذين آمنوا ان تتقوا الله يجعل لكم فرقانا	سوره انفال	29
2-2	فرقان	تبارك الذي نزل الفرقان على عبده ليكون للعالمين نذيرا	سوره فرقان	1
3	كتاب	انا انزلنا اليك الكتاب بالحق لتحكم بين الناس	سوره نساء	105
3-1	كتاب	ان الذين يتلون كتاب الله واقاموا الصلاة	سوره فاطر	29
3-2	كتاب	ذلك الكتاب لاريب فيه	سوره بقره	2
4	ذكر	انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون	سوره حجر	9
4-1	ذكر	ذلك نتلوه عليك من الآيات والذكر الحكيم	سوره آل عمران	58
4-2	ذكر	و انزلنا اليك الذكر لتبين للناس ما نزل اليهم و لعلهم يتفكرون	سوره نحل	44
4-3	ذكر	و انه لذكرلك ولقومك	سوره زخرف	44
4-4	ذكر	و هذا ذكر مبارك انزلناه افانتم له منكرون	سوره انبياء	50
4-5	ذكر	ص والقرآن ذى الذكر	سوره ص	1
4-6	ذكر	ان هو الا ذكر و قرآن مبين	سوره يس	69
4-7	ذكر	ان الذين كفروا بالذكر لما جائهم و انه لكتاب عزيز	سوره فصلت	41
4-8	ذكر	ولقد يسرنا القرآن للذكر فهل من مدكر	سوره قمر	17
5	تنزيل	و انه لتنزيل رب العالمين	سوره اسراء	192
5-1	تنزيل	انا نحن نزلنا عليك القرآن تنزيلا	سوره انسان	23
5-2	تنزيل	و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مكث و نزلناه تنزيلا	سوره شعراء	106
6	حديث	الله نزل احسن الحديث كتابا متشابها مثاني تقشعر منه جلود الذين يخشون ربهم	سوره زمر	23
6-1	حديث	فلعلك باخع نفسك على آثارهم ان لم يؤمنوا بهذاالحديث اسفا	سوره كهف	6
6-2	حديث	افمن هذا الحديث تعجبون و تضحكون و لاتبكون	سوره نجم	59
6-3	حديث	فلياتوا بحديث مثله ان كانوا صادقين	سوره طور	34
7	موعظه	يا ايها الناس قد جائتكم موعظة من ربكم و شفاء لما في الصدور	سوره يونس	57
8	تذكره	و انه لتذكرة للمتقين	سوره الحاقة	48
8-1	تذكره	ان هذه تذكرة	سوره مزمل	19
9	ذكرى	و جاءك في هذه الحق و موعظة و ذكرى للمؤمنين	سوره هود	120
10	بيان	هذا بيان للناس و هدى و موعظة للمتقين	سوره آل عمران	138
11	هدى	ذلك الكتاب لاريب فيه هدى للمتقين	سوره بقره	2
12	شفاء	اعجمي و عربي قل هو للذين آمنوا هدى و شفاء	سوره فصلت	44
13	حكم	وكذلك انزلناه حكما عربيا	سوره رعد	37
14	حكمت	و اذكرن ما يتلى في بيوتكن من آيات الله والحكمة	سوره احزاب	34
15	حكيم	ذلك نتلوه عليك من الآيات والذكر الحكيم	سوره آل عمران	58
16	مهيمن	و انزلنا اليك الكتاب بالحق مصدقا لما بين يديه من الكتاب و مهيمنا عليه	سوره مائده	48
17	هادى	انا سمعنا قرآنا عجبا يهدي الى الرشد فآمنا به	سوره جن	1 و 2
18	نور	و اتبعوا النور الذي انزل معه	سوره اعراف	157
19	رحمت	و انه لهدى و رحمة للمؤمنين	سوره نمل	77
20	عصمت	و اعتصموا بحبل الله جميعا	سوره آل عمران	103
21	نعمت	و اما بنعمة ربك فحدث	سوره الضحى	11
22	حق	و انه لحق اليقين	سوره الحاقة	51
23	تبيان	و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شي ء	سوره نحل	89
24	بصائر	بصائر للناس و هدى و رحمة لعلهم يتذكرون	سوره قصص	43
25	مبارك	هذا ذكر مبارك انزلناه	سوره انبياء	50
26	مجيد	ق والقرآن المجيد	سوره ق	1
27	عزيز	و انه لكتاب عزيز	سوره فصلت	41
28	عظيم	ولقد آتيناك سبعا من المثاني والقرآن العظيم	سوره حجر	87
29	كريم	انه لقرآن كريم	سوره واقعه	77
30	سراج	و داعيا الى الله باذنه و سراجا منيرا	سوره احزاب	46
31	منير	و سراجا منيرا، (بنابر آن كه «سراج منير» قرآن باشد كه همراه پيامبر فرستاده شد.)	سوره احزاب	46
32	بشير	كتاب فصلت آياته قرآنا عربيا لقوم يعلمون بشيرا و نذيرا فاعرض اكثرهم	سوره فصلت	3 و 4
33	نذير	بشيرا و نذيرا فاعرض اكثرهم فهم لايسمعون	سوره فصلت	4
34	صراط	اهدنا الصراط المستقيم	سوره حمد	6
35	حبل	واعتصموا بحبل الله جميعا ولاتفرقوا	سوره آل عمران	103
36	روح	و كذلك اوحينا اليك روحا من امرنا	سوره شورى	52
37	قصص	نحن نقص عليك احسن القصص	سوره يوسف	3
38	فصل	انه لقول فصل	سوره الطارق	13
39	نجوم	فلا اقسم بمواقع النجوم، (بنابر آن كه نجوم به معناى تدريجى قرآن باشد.)	سوره واقعه	75
40	عجب	انا سمعنا قرآنا عجبا	سوره جن	1
41	قيم	ولم يجعل له عوجا قيما لينذر باسا شديدا	سوره كهف	1 و 2
42	مبين	تلك آيات الكتاب المبين	سوره يوسف	1
43	على	و انه في ام الكتاب لدينا لعلي حكيم	سوره زخرف	4
44	كلام	و ان احد من المشركين استجارك فاجره حتى يسمع كلام الله	سوره توبه	6
45	قول	ولقد وصلنا لهم القول	سوره قصص	51
46	بلاغ	هذا بلاغ للناس	سوره ابراهيم	52
47	متشابه	الله نزل احسن الحديث كتابا متشابها	سوره زمر	23
48	عربى	قرآنا عربيا غير ذي عوج لعلهم يتقون	سوره زمر	28
49	عدل	و تمت كلمة ربك صدقا و عدلا	سوره انعام	115
50	بشرى	هدى و بشرى للمؤمنين	سوره نمل	2
51	امر	ذلك امرالله انزله اليكم	سوره طلاق	5
52	ايمان	سمعنا مناديا ينادي للايمان	سوره آل عمران	193
53	نبا	عم يتسائلون عن النبا العظيم	سوره نبا	1 و 2
54	وحى	انما انذركم بالوحي	سوره انبياء	45
55	علم	ولئن اتبعت اهوائهم بعد ما جاءك من العلم	سوره رعد	37

پانویس

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن