اسامی و صفات قرآن

در قرآن کریم و روایات اسلامی، اسامی و صفات متعددی برای «قرآن» به دلیل غنا و جامعیت این کتاب الهی ذکر شده، که هر یک بر ابعاد ویژه‌ای از عظمت معجزه ابدی خاتم پیامبران دلالت دارد و گوشه‌ای از کمال و جمال آن را نشان می‌دهد.

تعداد اسامی و صفات قرآن

ذکر نام های فراوان و اوصاف زیاد قرآن مجید باعث شده است که بعضی، اوصاف این کتاب را با نام های آن اشتباه گیرند، اما از آن جا که هر صفتی می تواند به صورت اسم استفاده شود، می توان اوصاف قرآن را جزء اسامی آن دانست.

از این رو است که در بین علمای تفسیر، اختلافات فراوانی وجود دارد و هر یک برای قرآن اسمائی آورده اند، چنان که مرحوم طبرسى در مجمع البیان به ذکر ۴ نام برای قرآن اکتفا کرده است که عبارت اند از: قرآن، فرقان، کتاب، ذکر. و ابوالفتوح رازى در مقدمه تفسیر خود ۴۳ نام براى قرآن آورده است، که بیشتر جنبه وصفى دارد. بدرالدین زرکشى نقل می‌کند که ابوالحسن على حرالى (م ۶۳۷ ق) کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یادآور شده است. فیروزآبادی در بصائر ذوی التمییز ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و ۹۴ اسم را ذکر می‌کند.

فهرست اسامی و اوصاف قرآن

فرهنگ نامه علوم قرآن با استفاده از کتاب‌هاى مذکور، صد اسم و وصف قرآن را به شرح ذیل استخراج نموده است:

1. آیات: (سوره بقره/۲۵۲)
2. اَثاره: (سوره احقاف/۴)
3. احسن الحدیث: (سوره زمر/۲۳)
4. اِمام (سوره اسراء/۷۱)
5. امر: (سوره طلاق/۵)
6. إنزال (سوره نساء/۱۷۴)
7. ایمان: (سوره آل عمران/۱۹۳)
8. بالغة: (سوره قمر/۵)
9. برهان: (سوره نساء/۱۷۴)
10. بُشری: (سوره نمل/۲)
11. بشیر: (سوره فصلت/۳-۴)
12. بصائر: (سوره جاثیه/۲۰)
13. بلاغ: (سوره ابراهیم/۵۲)
14. بیان: (سوره آل عمران/۱۳۸)
15. بیّنات: (سوره عنکبوت/۴۹)
16. بیّنه: (سوره انعام/۱۵۷)
17. تبیان: (سوره نحل/۸۹)
18. تبصره: (سوره ق/۸)
19. تذکره: (سوره مزمل/۱۹)، (سوره الحاقه/۴۸)
20. تصدیق: (سوره یونس/۳۷)
21. تفسیر: (سوره فرقان/۳۳)
22. تفصیل: (سوره انعام/۱۵۴)، (سوره اعراف/۱۴۵)
23. تنزیل: (سوره اسراء/۱۰۶)، (سوره انسان/۲۳)، (سوره شعراء/۱۹۲)
24. ثقیل: (سوره مزمل/۵)
25. حبل: (سوره آل عمران/۱۰۳)
26. حجّة: (سوره انعام/۱۴۹)
27. حدیث: (سوره طور/۳۴)، (سوره نجم/۵۹-۶۰)، (سوره کهف/۶)، (سوره زمر/۲۳)
28. حقّ: (سوره الحاقه/۵۱)
29. حکم: (سوره رعد/۳۷)
30. حکمت: (سوره احزاب/۳۴)
31. حکیم: (سوره آل عمران/۵۸)
32. حبل: (سوره آل عمران/۱۰۳)
33. خیر: (سوره نحل/۳۰)
34. ذکر: (سوره قمر/۱۷)، (سوره فصلت/۴۱)
35. ذکری: (سوره هود/۱۲۰)
36. رحمة: (سوره نمل/۷۷)
37. رسالة (سوره مائده/۶۷)
38. روح: (سوره شوری/۵۲)
39. سراج: (سوره احزاب/۴۶)
40. شفاء: (سوره فصلت/۴۴)
41. صُحُف: (سوره عبس/۱۳)
42. صدق (سوره زمر/۳۳)
43. صراط مستقیم: (سوره حمد/۶)
44. عَجَب: (سوره جن/۱)
45. عدل: (سوره انعام/۱۱۵)
46. عربی: (سوره زمر/۲۸)
47. العروة الوثقی (سوره بقره/۲۵۶)، (سوره لقمان/۲۲)
48. عزیز: (سوره فصلت/۴۱)
49. عصمت: (سوره آل عمران/۱۰۳)
50. عظیم: (سوره حجر/۸۷)
51. علم: (سوره رعد/۳۷)
52. علیّ: (سوره زخرف/۴)
53. غیب (سوره بقره/۳)
54. فرقان: (سوره آل عمران/۳۴)، (سوره انفال/۲۹)، (سوره فرقان/۱)
55. فصل: (سوره طارق/۱۳)
56. فضل (سوره یونس/۵۸)
57. قرآن: (سوره قیامة/۱۷-۱۸)
58. قسط: (سوره مائده/۴۲)
59. قصص: (سوره یوسف/۳)
60. قول: (سوره قصص/۵۱)
61. قیل: (سوره نساء/۱۲۲)
62. قیّم: (سوره کهف/۱-۲)
63. قیّمة: (سوره بیّنة/۳)
64. کتاب: (سوره نساء/۲۹)، (سوره فاطر/۱۰۵)، (سوره بقره/۲)
65. کریم: (سوره واقعه/۷۷)
66. کلام: (سوره توبه/۶)
67. کلمات: (سوره لقمان/۲۷)
68. کلمه: (سوره انعام/۱۱۵)
69. کوثر: (سوره کوثر/۱)
70. ماء: (سوره مومنون/۱۸)
71. مبارک: (سوره انبیاء/۵۰)
72. مبشِّر: (سوره کهف/۲)
73. مبِین: (سوره یوسف/۱)
74. متشابه: (سوره زمر/۲۳)
75. متلُوّ: (سوره بقره/۱۲۱)
76. مثانی: (سوره زمر/۲۳)
77. مثبِّت: (سوره هود/۱۲۰)
78. مَثَل: (سوره ابراهیم/۲۴)
79. مجید: (سوره ق/۱)، (سوره فرقان/۴۸)، (سوره لقمان/۱۰)
80. محکمة: (سوره محمد/۲۰)
81. مرتَّل: (سوره مزمل/۴)
82. مرفوع: (سوره عبس/۱۴)
83. مسطور: (سوره طور/۲)
84. مصدِّق: (سوره انعام/۹۲)
85. مطهَّر: (سوره عبس/۱۴)
86. مفصِّل: (سوره انعام/۱۴)
87. مقروء: (سوره اسراء/۱۰۶)
88. مکرَّم: (سوره عبس/۱۳)
89. منزَّل (سوره انعام/۱۱۴)
90. منیر: (سوره احزاب/۴۶)
91. موعظه: (سوره یونس/۵۷)
92. مهیمن: (سوره مائده/۴۸)
93. نبأ: (سوره نبأ/۱-۲)
94. نذیر: (سوره فصلت/۴)
95. نجوم (سوره واقعه/۷۵)
96. نعمت: (سوره ضحی/۱۱)
97. نور: (سوره اعراف/۱۵۷)
98. وحی: (سوره انبیاء/۴۵)
99. هادی: (سوره جن/۱-۲)
100. هُدَی: (سوره بقره/۲)

در تعیین این که کدام‌یک از این واژه‌ها از حالت وصفی بیرون آمده و (به سبب کثرت استعمال) به صورت اسم عَلَم برای قرآن درآمده است، نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد؛ گرچه می‌توان اطمینان داشت برخی واژه‌ها حالت وصفی خود را حفظ کرده، اسم عَلَم برای قرآن نشده‌اند.

آیات مربوط به اسامی و صفات قرآن

ردیف	نام یا وصف قرآن	شاهد	نام سوره	شماره آیه
۱	قرآن	انه لقرآن کریم	سوره واقعة	۷۷
۲	فرقان	و انزل التوراة والانجیل من قبل هدى للناس و انزل الفرقان	سوره آل عمران	۳ و ۴
۲-۱	فرقان	یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا	سوره انفال	۲۹
۲-۲	فرقان	تبارک الذی نزل الفرقان على عبده لیکون للعالمین نذیرا	سوره فرقان	۱
۳	کتاب	انا انزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس	سوره نساء	۱۰۵
۳-۱	کتاب	ان الذین یتلون کتاب الله واقاموا الصلاة	سوره فاطر	۲۹
۳-۲	کتاب	ذلک الکتاب لاریب فیه	سوره بقره	۲
۴	ذکر	انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون	سوره حجر	۹
۴-۱	ذکر	ذلک نتلوه علیک من الآیات والذکر الحکیم	سوره آل عمران	۵۸
۴-۲	ذکر	و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون	سوره نحل	۴۴
۴-۳	ذکر	و انه لذکرلک ولقومک	سوره زخرف	۴۴
۴-۴	ذکر	و هذا ذکر مبارک انزلناه افانتم له منکرون	سوره انبیاء	۵۰
۴-۵	ذکر	ص والقرآن ذى الذکر	سوره ص	۱
۴-۶	ذکر	ان هو الا ذکر و قرآن مبین	سوره یس	۶۹
۴-۷	ذکر	ان الذین کفروا بالذکر لما جائهم و انه لکتاب عزیز	سوره فصلت	۴۱
۴-۸	ذکر	ولقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر	سوره قمر	۱۷
۵	تنزیل	و انه لتنزیل رب العالمین	سوره اسراء	۱۹۲
۵-۱	تنزیل	انا نحن نزلنا علیک القرآن تنزیلا	سوره انسان	۲۳
۵-۲	تنزیل	و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مکث و نزلناه تنزیلا	سوره شعراء	۱۰۶
۶	حدیث	الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم	سوره زمر	۲۳
۶-۱	حدیث	فلعلک باخع نفسک على آثارهم ان لم یؤمنوا بهذاالحدیث اسفا	سوره کهف	۶
۶-۲	حدیث	افمن هذا الحدیث تعجبون و تضحکون و لاتبکون	سوره نجم	۵۹
۶-۳	حدیث	فلیاتوا بحدیث مثله ان کانوا صادقین	سوره طور	۳۴
۷	موعظه	یا ایها الناس قد جائتکم موعظة من ربکم و شفاء لما فی الصدور	سوره یونس	۵۷
۸	تذکره	و انه لتذکرة للمتقین	سوره الحاقة	۴۸
۸-۱	تذکره	ان هذه تذکرة	سوره مزمل	۱۹
۹	ذکرى	و جاءک فی هذه الحق و موعظة و ذکرى للمؤمنین	سوره هود	۱۲۰
۱۰	بیان	هذا بیان للناس و هدى و موعظة للمتقین	سوره آل عمران	۱۳۸
۱۱	هدى	ذلک الکتاب لاریب فیه هدى للمتقین	سوره بقره	۲
۱۲	شفاء	اعجمی و عربی قل هو للذین آمنوا هدى و شفاء	سوره فصلت	۴۴
۱۳	حکم	وکذلک انزلناه حکما عربیا	سوره رعد	۳۷
۱۴	حکمت	و اذکرن ما یتلى فی بیوتکن من آیات الله والحکمة	سوره احزاب	۳۴
۱۵	حکیم	ذلک نتلوه علیک من الآیات والذکر الحکیم	سوره آل عمران	۵۸
۱۶	مهیمن	و انزلنا الیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من الکتاب و مهیمنا علیه	سوره مائده	۴۸
۱۷	هادى	انا سمعنا قرآنا عجبا یهدی الى الرشد فآمنا به	سوره جن	۱ و ۲
۱۸	نور	و اتبعوا النور الذی انزل معه	سوره اعراف	۱۵۷
۱۹	رحمت	و انه لهدى و رحمة للمؤمنین	سوره نمل	۷۷
۲۰	عصمت	و اعتصموا بحبل الله جمیعا	سوره آل عمران	۱۰۳
۲۱	نعمت	و اما بنعمة ربک فحدث	سوره الضحى	۱۱
۲۲	حق	و انه لحق الیقین	سوره الحاقة	۵۱
۲۳	تبیان	و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی ء	سوره نحل	۸۹
۲۴	بصائر	بصائر للناس و هدى و رحمة لعلهم یتذکرون	سوره قصص	۴۳
۲۵	مبارک	هذا ذکر مبارک انزلناه	سوره انبیاء	۵۰
۲۶	مجید	ق والقرآن المجید	سوره ق	۱
۲۷	عزیز	و انه لکتاب عزیز	سوره فصلت	۴۱
۲۸	عظیم	ولقد آتیناک سبعا من المثانی والقرآن العظیم	سوره حجر	۸۷
۲۹	کریم	انه لقرآن کریم	سوره واقعه	۷۷
۳۰	سراج	و داعیا الى الله باذنه و سراجا منیرا	سوره احزاب	۴۶
۳۱	منیر	و سراجا منیرا، (بنابر آن که «سراج منیر» قرآن باشد که همراه پیامبر فرستاده شد.)	سوره احزاب	۴۶
۳۲	بشیر	کتاب فصلت آیاته قرآنا عربیا لقوم یعلمون بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم	سوره فصلت	۳ و ۴
۳۳	نذیر	بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم فهم لایسمعون	سوره فصلت	۴
۳۴	صراط	اهدنا الصراط المستقیم	سوره حمد	۶
۳۵	حبل	واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا	سوره آل عمران	۱۰۳
۳۶	روح	و کذلک اوحینا الیک روحا من امرنا	سوره شورى	۵۲
۳۷	قصص	نحن نقص علیک احسن القصص	سوره یوسف	۳
۳۸	فصل	انه لقول فصل	سوره الطارق	۱۳
۳۹	نجوم	فلا اقسم بمواقع النجوم، (بنابر آن که نجوم به معناى تدریجى قرآن باشد.)	سوره واقعه	۷۵
۴۰	عجب	انا سمعنا قرآنا عجبا	سوره جن	۱
۴۱	قیم	ولم یجعل له عوجا قیما لینذر باسا شدیدا	سوره کهف	۱ و ۲
۴۲	مبین	تلک آیات الکتاب المبین	سوره یوسف	۱
۴۳	على	و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم	سوره زخرف	۴
۴۴	کلام	و ان احد من المشرکین استجارک فاجره حتى یسمع کلام الله	سوره توبه	۶
۴۵	قول	ولقد وصلنا لهم القول	سوره قصص	۵۱
۴۶	بلاغ	هذا بلاغ للناس	سوره ابراهیم	۵۲
۴۷	متشابه	الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها	سوره زمر	۲۳
۴۸	عربى	قرآنا عربیا غیر ذی عوج لعلهم یتقون	سوره زمر	۲۸
۴۹	عدل	و تمت کلمة ربک صدقا و عدلا	سوره انعام	۱۱۵
۵۰	بشرى	هدى و بشرى للمؤمنین	سوره نمل	۲
۵۱	امر	ذلک امرالله انزله الیکم	سوره طلاق	۵
۵۲	ایمان	سمعنا منادیا ینادی للایمان	سوره آل عمران	۱۹۳
۵۳	نبأ	عم یتسائلون عن النبا العظیم	سوره نبا	۱ و ۲
۵۴	وحى	انما انذرکم بالوحی	سوره انبیاء	۴۵
۵۵	علم	ولئن اتبعت اهوائهم بعد ما جاءک من العلم	سوره رعد	۳۷

پانویس

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن