اسامی و صفات قرآن

قرآن مهم‌ترین معجزه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و آخرین کتاب آسمانی نزد مسلمانان اهمیت و احترام بی‌نظیری دارد؛ از این رو برای اشاره به این کتاب الهی از نام‌ها، القاب و صفات متعددی استفاده شده است.

مفسر بزرگ قرن ششم، جمال الدین ابوالفتوح رازی، در مقدمه تفسیر خود 43 نام برای قرآن آورده است که بیشتر جنبه وصفی دارد. طبرسی در مجمع البیان به نام‌های: 'قرآن'، 'فرقان'، 'کتاب' و 'ذکر' اکتفا کرده است.

بدرالدین زرکشی نقل می‌کند که حرالی کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یادآور شده است.

از قاضی ابوالمعالی عزیزی بن عبدالملک نیز 55 نام و عنوان برای قرآن نقل کرده است که 43 نام آن با فهرست ابوالفتوح رازی مشترک است. فیروزآبادی در بصائر ذوی التمییز ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و 94 اسم را ذکر می‌کند.

آن عده از اسامی و صفات قرآن که از کتاب‌های مذکور بدست می‌آید به شرح ذیل است:

1. آیات: (سوره بقره/252)
2. اَثاره: (سوره احقاف/4)
3. احسن الحدیث: (سوره زمر/23)
4. اِمام (سوره اسراء/71)
5. امر: (سوره طلاق/5)
6. إنزال (سوره نساء/174)
7. ایمان: (سوره آل عمران/193)
8. بالغة: (سوره قمر/5)
9. برهان: (سوره نساء/174)
10. بُشری: (سوره نمل/2)
11. بشیر: (سوره فصلت/3-4)
12. بصائر: (سوره جاثیه/20)
13. بلاغ: (سوره ابراهیم/52)
14. بیان: (سوره آل عمران/138)
15. بیّنات: (سوره عنکبوت/49)
16. بیّنه: (سوره انعام/157)
17. تبیان: (سوره نحل/89)
18. تبصره: (سوره ق/8)
19. تذکره: (سوره مزمل/19)، (سوره الحاقه/48)
20. تصدیق: (سوره یونس/37)
21. تفسیر: (سوره فرقان/33)
22. تفصیل: (سوره انعام/154)، (سوره اعراف/145)
23. تنزیل: (سوره اسراء/106)، (سوره انسان/23)، (سوره شعراء/192)
24. ثقیل: (سوره مزمل/5)
25. حبل: (سوره آل عمران/103)
26. حجّة: (سوره انعام/149)
27. حدیث: (سوره طور/34)، (سوره نجم/59-60)، (سوره کهف/6)، (سوره زمر/23)
28. حقّ: (سوره الحاقه/51)
29. حکم: (سوره رعد/37)
30. حکمت: (سوره احزاب/34)
31. حکیم: (سوره آل عمران/58)
32. حبل: (سوره آل عمران/103)
33. خیر: (سوره نحل/30)
34. ذکر: (سوره قمر/17)، (سوره فصلت/41)
35. ذکری: (سوره هود/120)
36. رحمة: (سوره نمل/77)
37. رسالة (سوره مائده/67)
38. روح: (سوره شوری/52)
39. سراج: (سوره احزاب/46)
40. شفاء: (سوره فصلت/44)
41. صُحُف: (سوره عبس/13)
42. صدق (سوره زمر/33)
43. صراط مستقیم: (سوره حمد/6)
44. عَجَب: (سوره جن/1)
45. عدل: (سوره انعام/115)
46. عربی: (سوره زمر/28)
47. العروة الوثقی (سوره بقره/256)، (سوره لقمان/22)
48. عزیز: (سوره فصلت/41)
49. عصمت: (سوره آل عمران/103)
50. عظیم: (سوره حجر/87)
51. علم: (سوره رعد/37)
52. علیّ: (سوره زخرف/4)
53. غیب (سوره بقره/3)
54. فرقان: (سوره آل عمران/34)، (سوره انفال/29)، (سوره فرقان/1)
55. فصل: (سوره طارق/13)
56. فضل (سوره یونس/58)
57. قرآن: (سوره قیامة/17-18)
58. قسط: (سوره مائده/42)
59. قصص: (سوره یوسف/3)
60. قول: (سوره قصص/51)
61. قیل: (سوره نساء/122)
62. قیّم: (سوره کهف/1-2)
63. قیّمة: (سوره بینة/3)
64. کتاب: (سوره نساء/29)، (سوره فاطر/105)، (سوره بقره/2)
65. کریم: (سوره واقعه/77)
66. کلام: (سوره توبه/6)
67. کلمات: (سوره لقمان/27)
68. کلمه: (سوره انعام/115)
69. کوثر: (سوره کوثر/1)
70. ماء: (سوره مومنون/18)
71. مبارک: (سوره انبیاء/50)
72. مبشِّر: (سوره کهف/2)
73. مبِین: (سوره یوسف/1)
74. متشابه: (سوره زمر/23)
75. متلُوّ: (سوره بقره/121)
76. مثانی: (سوره زمر/23)
77. مثبِّت: (سوره هود/120)
78. مَثَل: (سوره ابراهیم/24)
79. مجید: (سوره ق/1)، (سوره فرقان/48)، (سوره لقمان/10)
80. محکمة: (سوره محمد/20)
81. مرتَّل: (سوره مزمل/4)
82. مرفوع: (سوره عبس/14)
83. مسطور: (سوره طور/2)
84. مصدِّق: (سوره انعام/92)
85. مطهَّر: (سوره عبس/14)
86. مفصِّل: (سوره انعام/14)
87. مقروء: (سوره اسراء/106)
88. مکرَّم: (سوره عبس/13)
89. منزَّل (سوره انعام/114)
90. منیر: (سوره احزاب/46)
91. موعظه: (سوره یونس/57)
92. مهیمن: (سوره مائده/48)
93. نبأ: (سوره نبأ/1-2)
94. نذیر: (سوره فصلت/4)
95. نجوم (سوره واقعه/75)
96. نعمت: (سوره ضحی/11)
97. نور: (سوره اعراف/157)
98. وحی: (سوره انبیاء/45)
99. هادی: (سوره جن/1-2)
100. هُدَی: (سوره البقره/2)

در این فرهنگنامه ها برای بسیاری از اسماء و صفات مذکور به صورت مستقل، شرح مختصری آمده است.

در تعیین این مطلب که کدام‌یک از این واژه‌ها از حالت وصفی بیرون آمده و (به سبب کثرت استعمال) به صورت اسم عَلَم برای قرآن درآمده است، نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد؛ گرچه می‌توان اطمینان داشت برخی واژه‌ها حالت وصفی خود را حفظ کرده، اسم عَلَم برای قرآن نشده‌اند.

منابع

1. بصائرذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد1، ص88-96.
2. پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، ص23.
3. جواهر القرآن، ص48.
4. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه)، جلد1، ص273-276.
5. الاتقان فی علوم القرآن جلد1، ص178-182.
6. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، جلد1، مقدمه، ص5.
7. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، جلد1، مقدمه، ص14.

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن