علامه مجلسى: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | {{خوب}} | |
| + | «'''محمدباقر مجلسى'''» مشهور به «علامه مجلسی» (۱۱۱۰-۱۰۳۷ ق) فرزند [[محمدتقی مجلسی|محمدتقى مجلسی]]، از علمای نامدار [[شیعه]] و صاحب‌نظر در علوم مختلف اسلامى مانند [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[حدیث|حدیث]]، [[علم کلام|کلام]]، [[فقه]]، [[اصول]]، [[تاریخ|تاریخ]]، [[علم رجال|رجال]] و [[درایة الحدیث|درایه]] است. او پس از وفات [[محقق سبزواری|محقق سبزواری]] در سال ۱۰۹۰ هجری، منصب [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلامی]] را به عهده گرفت و در این مسند خدمات بسیاری را در زمینه‌های گوناگون سیاسی و اجتماعی به [[ایران]] و [[شیعه|تشیع]] نمود. علامه مجلسی به کمک جمعی از شاگردانش موسوعه بزرگ حدیثی شیعه با نام «[[بحار الانوار|بحار الأنوار]]» را تألیف کرد. | ||
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | |نام کامل = علامه محمدباقر مجلسى | ||
| + | ||تصویر=[[پرونده:Capture.JPG|۲۷۰px|center]] | ||
| + | |زادروز = ۱۰۳۷ قمری | ||
| + | |زادگاه = اصفهان | ||
| + | |وفات = ۱۱۱۰ قمری | ||
| + | |مدفن = اصفهان | ||
| + | |اساتید = [[محمدتقی مجلسی]]، [[میرزا رفیعا نائینی]]، [[فیض کاشانی|ملامحسن فیض کاشانی]]، قاضی ابواشرف اصفهانی، سید محمد حسینی جزائری،... | ||
| + | |شاگردان = [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]]، [[شیخ سلیمان بحرانی]]، [[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندى اصفهانى]]، [[سید علی خان مدنی|سید علیخان مدنى]]، [[فاضل هندی|فاضل هندى]]،... | ||
| + | |آثار = [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]]، [[جلاء العیون]]، [[حق اليقين (کتاب)|حق الیقین]]، [[حلیة المتقین (کتاب)|حلیة المتقین]]، [[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآت العقول]]، [[ملاذ الاخیار|ملاذ الأخیار]]، [[حیوة القلوب]]، [[الوجيزة فى علم الرجال (کتاب)|الوجیزة فى الرجال]]، [[الأربعون حدیثا علامه مجلسی|الأربعون حدیثا]]،... | ||
| + | }} | ||
| − | + | ==ولادت و خاندان== | |
| − | + | تولد محمدباقر مجلسی در روزهای آخر سال ۱۰۳۷ هجری و احتمالاً در روز آخر ماه [[ذی الحجه]] یا روز اول [[ماه محرم|محرم]] ۱۰۳۸ هجری بوده است. نام پدرش مولی محمدتقی و معروف به مجلسی اول (۱۰۰۳-۱۰۷۰ ق)، [[محدث]] و [[فقیه|فقیهى]] بزرگ و شاگرد [[شیخ بهایی]] است. | |
| − | + | خاندان علامه مجلسى از جمله پر افتخارترین خاندان هاى [[شیعه]] در قرون اخیر است. پدر و اجدادش از دانشمندان زمان و همگان عابد و زاهد و پرهیزگار بودند. در این خانواده نزدیک به یکصد عالم وارسته و بزرگوار دیده مى شود: | |
| − | + | *جد بزرگ علامه، [[ابو نعیم اصفهانی|ابونعیم اصفهانى]] صاحب کتاب هایى چون «تاریخ اصفهان» و «[[حلیة الاولیاء (کتاب)|حلیة الأولیاء]]» است. | |
| − | + | *علامه دو برادر داشت که آن ها نیز مردانى متقى و زاهد بودند به نام هاى ملا عزیزالله و ملا عبدالله، که براى تبلیغ و نشر علوم [[اهل بیت]] علیهم السلام به هندوستان رفت و ساکن آن جا گردید. | |
| − | + | *زنان این خاندان نیز پا به پاى مردان خویش قدم برداشته اند. علامه مجلسى چهار خواهر داشت که آنان نیز هر یک داراى تألیفات و تحقیقات ارزنده اى در [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] مى باشند. از جمله تألیفات آنان مى توان به: شرح [[الکافی (کتاب)|کافى]]، المشترکات فى الرجال، شرح [[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الإسلام]]، شرح مطالع و شرح قصیده [[دعبل خزاعی|دعبل خزاعى]] اشاره نمود. همسران این زنان عالم و بزرگوار نیز از علماى بزرگ بودند. کسانى همچون [[ملا صالح مازندرانی|ملا صالح مازندرانى]]، ملا میرزاى شیروانى، ملا على استرآبادى و میرزا محمد فسایى. | |
| − | + | *علامه مجلسى داراى ۵ پسر بود که همگى از محضر علم و معارف پدر بهره مند شدند و به مدارجى بالا دست یافتند. | |
| − | * | + | *دامادهاى علامه هم که ۵ نفر بودند از طلاب و فضلاى آن زمان بودند و علامه با عنایتى خاص نسبت به دامادها، دختران خویش را به [[ازدواج]] آنان درمى آورد. |
| − | + | ==تحصیل و استادان== | |
| − | + | تحصیلات علامه مجلسی از همان کودکی، یعنی خیلی زودتر از همسالانش شاید در سنین سه و چهار سالگی در نزد پدرش [[محمدتقی مجلسی|مولی محمدتقی مجلسی]] شروع گردید که خود در شرح فقیه در باب [[نماز میت]] فرموده است: الحمدلله رب العالمین که بنده در چهار سالگی همه این ها را می دانستم، یعنی [[الله|خدا]] و [[نماز]] و [[بهشت]] و [[دوزخ]] و [[نماز شب]] می کردم و در [[مسجد]] صفا و [[نماز صبح]] را به جماعت می کردم و اطفال را نصیحت می کردم و به [[آیه|آیت]] و [[حدیث]] به تعلیم پدرم رحمه الله.<ref> زندگینامه علامه مجلسی، مصلح الدین مهدوی.</ref> | |
| − | + | وی تحت تربیت و تعلیم پدر دانشمند و در سایه توجه خاص آن بزرگوار، پرورش پیدا نمود و با هوش سرشار و استعداد خدادادى و پشتکار مخصوص به تحصیل علوم متداوله عصر در حوزه علمى [[اصفهان]] پرداخت. | |
| + | و با توجه به توانایى ذاتى در مدت کوتاهى مراحل مختلف علمى و تحصیلى را طى کرده و سپس به گرد آورى [[حدیث|حدیث]] و آثار [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت و طهارت دل بست و تحقیق و پژوهش عمیقانه در آن فن شریف مبذول داشت و تلاش خود را در این مورد متمرکز نموده تمام اوقاتش را صرف آن کرد تا اینکه منشأ تحولى بزرگ در روزگار خود گردید.<ref name="پایگاه علامه">[http://www.majlesi.net/ پایگاه اطلاع‌رسانی علامه محمدباقر مجلسی]</ref> | ||
| − | + | در ادامه نام برخی از اساتید و [[مشایخ|مشایخ]] ایشان ذکر می شود: | |
| − | * | + | *قاضی ابواشرف اصفهانی. |
| + | *[[میرزا رفیعا نائینی]]. | ||
| + | *شیخ علی بن محمد بن حسن بن شهید ثانی معروف به شیخ علی کبیر و سبط شهید. | ||
| + | *ملا محمدمحسن، معروف به [[فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، عالم زاهد حکیم [[محدث]] مفسر، از بزرگان علما و مفاخر [[شیعه|شیعه]]. | ||
| + | *مولی محمدمحسن بن محمد مؤمن استرآبادی. | ||
| + | *صدرالدین محمد شیرازی، معروف به [[ملاصدرا]]، فیلسوف [[عارف]] مفسر، از شاگردان [[میرداماد]] و [[شیخ بهایی]]. | ||
| + | *سید محمد بن شرف الدین علی حسینی جزائری، معروف به سید میرزا. | ||
| + | *امیر سید محمد مؤمن حسینی استرآبادی، [[شهید]] به سال ۱۰۸۸ در [[مکه]] معظمه، داماد [[محمدامین استرآبادی|محمد امین استرآبادی]]. | ||
| − | + | ==شاگردان== | |
| − | + | بیش از یک هزار نفر از طلاب و دانش پژوهان از محضر پرفیض علامه مجلسى استفاده نموده اند. علامه [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه هاى]] فراوانى نیز به شاگردان خویش داده است. از جمله شاگردان عبارتند از: | |
| − | + | *[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]]. | |
| + | *جعفر بن عبدالله کمره اى اصفهانى. | ||
| + | *زین العابدین بن [[شیخ حر عاملى]]. | ||
| + | *[[شیخ سلیمان بحرانی|سلیمان بن عبدالله ماحوزى بحرانى]]. | ||
| + | *شیخ عبدالرزاق گیلانى. | ||
| + | *عبدالرضا کاشانى. | ||
| + | *محمدباقر بیابانکى. | ||
| + | *[[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندى اصفهانى]] مؤلف [[ریاض العلماء]]. | ||
| + | *[[سید علی خان مدنی|سید علیخان مدنى]] مؤلف [[رياض السالكين (کتاب)|ریاض السالکین]] (شرح [[صحیفه سجادیه]]). | ||
| + | *ملا سیما، محمد بن اسماعیل فسایى شیرازى. | ||
| + | *[[فاضل هندی|فاضل هندى]] و ... . | ||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | + | #[[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار]]: این کتاب که باید آن را دائرة المعارف [[شیعه]] نامید، مشتمل است بر مجموعه اخبار و [[احادیث]] و قصص و تواریخ که از [[پیامبر اسلام]] و [[ائمه اطهار]] علیهم السلام به وسیله بزرگان محدثان نقل شده و علمای گذشته در کتب خود آن ها را نقل کرده اند، به غیر از [[کتب اربعه]] که از غایت شهرت، احتیاج به نقل مجدد نداشته است. صاحب بحار تمام اخبار شیعه را از کتب نایاب خطی که در معرض نابودی بودند، جمع آوری کرده و معروف است که او دویست اصل از [[اصول اربعمائه|اصول چهارصدگانه]] روات را پیدا کرده و اخبار معتبر آنها را وارد نموده است و بیانات و توضیحات ارزشمندی نیز در بسیاری از موارد افزوده است و بعلاوه در اکثر مواضع، اخبار [[عامه]] را نیز وارد کرده و تفسیر نموده است. مذاهب حکما را در هر باب به مقتضای مقام، نقل و در همه جا [[جرح و تعدیل|جرح و تعدیل]] نموده، این است که می‌توان گفت: نسبت به اخبار و آثار [[اهل بیت]] علیهم السلام کتابی بدین احاطه و جامعیت تألیف نیافته و کسی از سلف و خلف موفق به همچو خدمتی نشده است.<ref> درس هایی از مکتب اسلام، شماره ۳۹۵، بهمن ۱۳۷۲.</ref> | |
| + | #آداب تجهیز الاموات، شامل پنج فصل: آداب [[احتضار]]، [[غسل]]، [[کفن]]، [[نماز]]، [[دفن]] (به فارسی). | ||
| + | #رساله آداب الحج، (به فارسی). | ||
| + | #آداب الصلاة، رساله عملیه، در [[طهارت]] و نماز (به فارسی). | ||
| + | #آداب صلاة اللیل. | ||
| + | #اعتقادات، از تألیفات بسیار معروف علامه مجلسی که آن را رساله در سیر و سلوک نیز گویند (به عربی). | ||
| + | #بداء (رساله ای در [[بداء]]). | ||
| + | #ترجمه [[توحید مفضل (کتاب)|توحید مفضّل]]، حدیثی از [[امام صادق]] علیه السلام خطاب به [[مفضل بن عمر جعفی|مفضل بن عمر]] در [[توحید]] و نظام خلقت است. این [[حدیث]] را علامه مجلسی ترجمه نموده و در برخی از مواضع که محتاج به شرح و بیان بوده، به شرح آن پرداخته است. | ||
| + | #ترجمه قصه یوذاسف و بلوهر: علامه مجلسی این داستان را در مجلد هفدهم [[بحارالانوار]] نقل فرموده و سپس ترجمه آن را در [[عین الحیاة (کتاب)|عین الحیاة]] بیان داشته است. | ||
| + | #[[جلاء العیون]]: در تاریخ حضرات معصومین چهارده گانه علیهم السلام و مصائب آنان در بیست و دو هزار بیت (به فارسی)، که در تاریخ ۶ محرم ۱۰۸۹، تألیف شده است. | ||
| + | #حاشیه بر [[اصول کافی]]: کتاب شریف [[الکافی (کتاب)|کافی]] از اصول معتمده نزد [[شیعه]] و از [[کتب اربعه]] حدیث است که در سه قسمت تالیف شده: ۱. اصول ۲. فروع ۳. روضه. | ||
| + | #[[حق اليقين (کتاب)|حق الیقین]]: در [[اصول دین]] شامل یک هزار بیت، تاریخ تالیف آن آخر [[شعبان]] ۱۱۰۹ به نام شاه سلطان حسین صفوی و این آخرین تالیف معروف علامه مجلسی است که کلیه مباحث [[اصول دین]] به ویژه بحث [[امامت]] را دربر می گیرد (به فارسی). | ||
| + | #[[حلیة المتقین (کتاب)|حلیة المتقین]]: در آداب و سنن در ۱۴ باب و خاتمه (به فارسی). | ||
| + | #حواشی بر کتب اربعه: ([[الکافی (کتاب)|کافی]]، [[من لایحضره الفقیه]]، [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]] و [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]). | ||
| + | #[[عین الحیاة (کتاب)|عین الحیاة]]: در شرح وصیت رسول اکرم صلی الله علیه و آله به [[ابوذر غفاری]] رضی الله عنه (به فارسی). | ||
| + | #فقه المجلسی: رساله فتوایی است در تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات، منسوب به علامه مجلسی (به فارسی). | ||
| + | #[[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآت العقول فی شرح اخبار آل الرسول علیهم السلام]]: که عبارت است از شرح اصول و فروع [[الکافی (کتاب)|کافی]] و از این کتاب مقام علمی و احاطه و تتبع علامه مجلسی معلوم می شود. مؤلف [[الذریعه]] درباره این کتاب می نویسد: «شرح لطیف مفیدی است، بلکه بهترین شروح کافی است». | ||
| + | #[[مشکات الانوار مجلسی (کتاب)|مشکات الانوار]]: در فضیلت و آداب قرائت [[قرآن]]، به نام شاه سلیمان تالیف شده است. | ||
| + | #[[ملاذ الاخیار|ملاذ الأخیار]]: در شرح [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]] به عربی در سه مجلد در پنجاه هزار بیت و از بهترین و مهمترین شروح کتاب تهذیب است که تا آخر کتاب نکاح شرح گردیده است.<ref> زندگینامه علامه مجلسی، مصلح الدین مهدوی.</ref> | ||
| + | #[[حیوة القلوب]]: کتابی در قصص و احوالات [[پیامبران|پیغمبران]] عظام و اوصیاء ایشان می باشد و جز کتب اخبار محسوب می گردد. | ||
| + | #[[الوجيزة فى علم الرجال (کتاب)|الوجیزة فى علم الرجال]]، در [[علم رجال]]. | ||
| + | #[[الأربعون حدیثا علامه مجلسی|الأربعون حدیثا]]: که موضوعات [[اصول دین]]، [[فروع دین]]، خطب و مواعظ با شرح و بیانی کافی به عربی آن را به نگارش در آورده است. وی همچنین اربعین دیگری در [[امامت]] به فارسی دارد که هر دوکتاب، بارها به چاپ رسیده است. | ||
| − | + | ==شخصیت علمی و معنوى== | |
| − | + | مقام علمى علامه مجلسى آن چنان شهرتى در علوم مختلف اسلامى دارد که محتاج هیچ بیان و توضیحى نیست. نام علامه مجلسى چون آفتابى بر آسمان [[فقه|فقاهت]] و [[اجتهاد]] مى درخشد. علامه مجلسى از جمله بزرگانى است که از جامعیت خاصى برخوردار بود. او در [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] مانند [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[فقه]]، [[اصول]]، [[تاریخ]]، [[علم رجال|رجال]] و [[درایة الحدیث|درایه]] سرآمد عصر بود. نگاهى اجمالى به مجموعه عظیم [[بحارالأنوار]] این نکته را بخوبى آشکار مى سازد. این علوم در کنار علوم عقلى همچون [[فلسفه]]، [[منطق]]، [[ریاضی|ریاضیات]]، [[ادبیات عرب|ادبیات]]، لغت، جغرافیا، [[طب]]، [[هیئت|نجوم]] و علوم غریبه از او شخصیتى ممتاز و بى نظیر ساخته است. | |
| − | + | برخى علامه مجلسى را در طول تاریخ اسلامى از حیث جامعیت در علوم و فنون گوناگون بى نظیر دانسته اند. علامه نکته سنجى هاى بسیار زیبایى پیرامون روایات مشکل دارد. بیان هاى علامه در ذیل [[حدیث|روایات]] و آیات [[قرآن]] بسیار دقیق و زیبا است و کمتر مى توان در آن ها خطا و اشتباهى یافت. علامه مجلسى، در فقه نیز تبحرى بالا داشته، گرچه اکثر مجلدات فقهى بحار مجال پاکنویس شدن نیافته است.<ref name="پایگاه علامه" /> | |
| − | + | محمدباقر مجلسى لقب پرافتخار «علامه» را از بزرگانى همچون [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]]، [[بحرالعلوم|علامه بحرالعلوم]] و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى]] اخذ کرده است. این بزرگان که هر یک دریایى متلاطم از علوم و معارف اسلامى هستند با دیدن مقام و منزلت علامه مجلسى این لقب را در مورد او بکار بردند و به حق، او علامه عصر خویش بود.<ref name="پایگاه علامه" /> | |
| − | علامه | + | علامه مجلسى همزمان با طى مدارج علمى، سریعتر از آن مدارج معنوى و کمالات روحى را پیمود تا آن جا که مصداق واقعى «عالم ربانى» گشت. از جمله خصائص بارز اخلاقى علامه مى توان به این موارد اشاره نمود: |
| − | '''<I> | + | '''<I>۱- یاد خداوند:</I>''' |
| − | + | شاگرد گرانقدر او «[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزائرى]]» در مورد استاد خود گفته است: علامه هیچ گاه از [[ذکر|یاد خدا]] غافل نبود و تمام اعمالش را با قصد [[قرب الهی|قربت]] انجام مى داد. | |
| − | '''<I> | + | '''<I>۲- زیارت:</I>''' |
| − | + | علامه به «[[زیارت]]» [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام اهمیت فراوان مى داد و با وجود مشکلات آن زمان و امکانات بسیار ابتدایى براى مسافرت، چندین بار به زیارت ائمه [[عراق]]، [[بقیع|بقیع]] و [[مشهد]] مقدس نائل شد و هر بار مدتى طولانى در جوار آن بزرگواران سکنى گزید. او چند بار نیز به [[حج]] خانه خدا مشرف شد. | |
| − | '''<I> | + | '''<I>۳- توسل:</I>''' |
| − | [[ | + | توجه خاص به [[توسّل|توسل]] به معصومین علیهم السلام باعث گردید علامه مجلسى پیرامون [[دعا|ادعیه]] و زیارات مطالب فراوانى در [[بحارالانوار]] بیاورد و به جز آن، چند کتاب مستقل نیز در موضوع ادعیه و زیارت تألیف نماید از جمله: «[[زاد المعاد]]» که مرجعى مهم در کتب ادعیه متأخر است و «[[تحفة الزائر]]» و ترجمه هایى از [[زیارت جامعه کبیره]] و [[دعای سمات|دعاى سمات]] و... |
| − | + | '''<I>۴- زهد و پارسایى:</I>''' | |
| − | + | یک ویژگى بسیار مهم در زندگى این بزرگمرد، [[زهد]] و پارسایى و ساده زیستى اوست. علامه در عهد [[صفویه|صفوى]] مى زیست و [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلام]] حکومت صفوى بود و در یک کلام، تمام امکانات دولت در اختیار او بود، اما با همه این ها زندگى شخصى علامه در نهایت زهد و سادگى سپرى مى شد. | |
| − | + | '''<I>۵- تواضع:</I>''' | |
| − | |||
| − | + | [[تواضع]] علامه مجلسى از دیگر خصائص اوست. علامه هیچ گاه به مقام اجتماعى و بالا و پایین بودن موقعیت یا سن افراد نگاه نمى کرد. او از [[سید علی خان مدنی|سید علیخان مدنى]]، شارح گرانقدر [[صحيفه سجاديه (کتاب)|صحیفه سجادیه]] مطالب فراوانى در بحار آورده است و مى دانیم که سید على خان ۱۵ سال کوچکتر از علامه بوده و از حیث مقام و منزلت اجتماعى هم به او نمى رسید. | |
| − | + | خلاصه اینکه جمع شدن همه این خصائص روحى و کمالات معنوى با [[علم]] و دانش گسترده علامه، از او شخصیتى ممتاز ساخته بود که در تاریخ مثل و مانندى براى او دشوار پیدا مى شود.<ref name="پایگاه علامه" /> | |
| − | + | ==وفات== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | علامه محمدباقر مجلسى آن محقق پرکار و عالم نامدار، پس از عمرى پر برکت که سراسر وقف خدمتگزارى به علم و [[دین|دین]] و دانش و فرهنگ در جهان اسلام گردید، عاقبت در سن ۷۳ سالگى و در آخرین روزهاى [[ماه رمضان|ماه مبارک رمضان]] سال ۱۱۱۱ ق (یا ۱۱۱۰ ق) در شهر دانش پرور [[اصفهان]]، چشم از جهان فرو بست و [[آقا جمال خوانساری]] بر وی [[نماز میت|نماز]] گذارد. قبر شریفش در [[مسجد جامع اصفهان]] کنار پدر بزرگوارش [[محمدتقی مجلسی|محمدتقى مجلسی]]، زیارتگاه مردم است.<ref name="پایگاه علامه" /> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
| − | + | ==منابع برای مطالعه بیشتر== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | * | + | *[http://majlesi.ahlolbait.com/ سایت بنیاد علمی پژوهشی علامه مجلسی]. |
| + | *[http://majlesi.net/ پایگاه اطلاع رسانی علامه محمدباقر مجلسی]. | ||
| − | + | [[رده:علمای قرن دوازدهم]][[رده:علماء شیعه]] | |
| − | |||
| − | [[رده: | ||
[[رده:محدثان]] | [[رده:محدثان]] | ||
| + | [[رده:راویان حدیث]] | ||
| + | [[رده:فقیهان]] | ||
[[رده:متکلمان]] | [[رده:متکلمان]] | ||
| − | [[رده: | + | [[رده: مقاله های مهم]] |
| − | + | {{سنجش کیفی | |
| − | + | |سنجش=شده | |
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۰
«محمدباقر مجلسى» مشهور به «علامه مجلسی» (۱۱۱۰-۱۰۳۷ ق) فرزند محمدتقى مجلسی، از علمای نامدار شیعه و صاحب‌نظر در علوم مختلف اسلامى مانند تفسیر، حدیث، کلام، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه است. او پس از وفات محقق سبزواری در سال ۱۰۹۰ هجری، منصب شیخ الاسلامی را به عهده گرفت و در این مسند خدمات بسیاری را در زمینه‌های گوناگون سیاسی و اجتماعی به ایران و تشیع نمود. علامه مجلسی به کمک جمعی از شاگردانش موسوعه بزرگ حدیثی شیعه با نام «بحار الأنوار» را تألیف کرد.
 | |
| نام کامل | علامه محمدباقر مجلسى |
| زادروز | ۱۰۳۷ قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | ۱۱۱۰ قمری |
| مدفن | اصفهان |
|
| |
| اساتید |
محمدتقی مجلسی، میرزا رفیعا نائینی، ملامحسن فیض کاشانی، قاضی ابواشرف اصفهانی، سید محمد حسینی جزائری،... |
| شاگردان |
سید نعمت الله جزائرى، شیخ سلیمان بحرانی، میرزا عبدالله افندى اصفهانى، سید علیخان مدنى، فاضل هندى،... |
| آثار |
بحارالانوار، جلاء العیون، حق الیقین، حلیة المتقین، مرآت العقول، ملاذ الأخیار، حیوة القلوب، الوجیزة فى الرجال، الأربعون حدیثا،... |
محتویات
ولادت و خاندان
تولد محمدباقر مجلسی در روزهای آخر سال ۱۰۳۷ هجری و احتمالاً در روز آخر ماه ذی الحجه یا روز اول محرم ۱۰۳۸ هجری بوده است. نام پدرش مولی محمدتقی و معروف به مجلسی اول (۱۰۰۳-۱۰۷۰ ق)، محدث و فقیهى بزرگ و شاگرد شیخ بهایی است.
خاندان علامه مجلسى از جمله پر افتخارترین خاندان هاى شیعه در قرون اخیر است. پدر و اجدادش از دانشمندان زمان و همگان عابد و زاهد و پرهیزگار بودند. در این خانواده نزدیک به یکصد عالم وارسته و بزرگوار دیده مى شود:
- جد بزرگ علامه، ابونعیم اصفهانى صاحب کتاب هایى چون «تاریخ اصفهان» و «حلیة الأولیاء» است.
- علامه دو برادر داشت که آن ها نیز مردانى متقى و زاهد بودند به نام هاى ملا عزیزالله و ملا عبدالله، که براى تبلیغ و نشر علوم اهل بیت علیهم السلام به هندوستان رفت و ساکن آن جا گردید.
- زنان این خاندان نیز پا به پاى مردان خویش قدم برداشته اند. علامه مجلسى چهار خواهر داشت که آنان نیز هر یک داراى تألیفات و تحقیقات ارزنده اى در علوم اسلامى مى باشند. از جمله تألیفات آنان مى توان به: شرح کافى، المشترکات فى الرجال، شرح شرایع الإسلام، شرح مطالع و شرح قصیده دعبل خزاعى اشاره نمود. همسران این زنان عالم و بزرگوار نیز از علماى بزرگ بودند. کسانى همچون ملا صالح مازندرانى، ملا میرزاى شیروانى، ملا على استرآبادى و میرزا محمد فسایى.
- علامه مجلسى داراى ۵ پسر بود که همگى از محضر علم و معارف پدر بهره مند شدند و به مدارجى بالا دست یافتند.
- دامادهاى علامه هم که ۵ نفر بودند از طلاب و فضلاى آن زمان بودند و علامه با عنایتى خاص نسبت به دامادها، دختران خویش را به ازدواج آنان درمى آورد.
تحصیل و استادان
تحصیلات علامه مجلسی از همان کودکی، یعنی خیلی زودتر از همسالانش شاید در سنین سه و چهار سالگی در نزد پدرش مولی محمدتقی مجلسی شروع گردید که خود در شرح فقیه در باب نماز میت فرموده است: الحمدلله رب العالمین که بنده در چهار سالگی همه این ها را می دانستم، یعنی خدا و نماز و بهشت و دوزخ و نماز شب می کردم و در مسجد صفا و نماز صبح را به جماعت می کردم و اطفال را نصیحت می کردم و به آیت و حدیث به تعلیم پدرم رحمه الله.[۱]
وی تحت تربیت و تعلیم پدر دانشمند و در سایه توجه خاص آن بزرگوار، پرورش پیدا نمود و با هوش سرشار و استعداد خدادادى و پشتکار مخصوص به تحصیل علوم متداوله عصر در حوزه علمى اصفهان پرداخت. و با توجه به توانایى ذاتى در مدت کوتاهى مراحل مختلف علمى و تحصیلى را طى کرده و سپس به گرد آورى حدیث و آثار اهل بیت عصمت و طهارت دل بست و تحقیق و پژوهش عمیقانه در آن فن شریف مبذول داشت و تلاش خود را در این مورد متمرکز نموده تمام اوقاتش را صرف آن کرد تا اینکه منشأ تحولى بزرگ در روزگار خود گردید.[۲]
در ادامه نام برخی از اساتید و مشایخ ایشان ذکر می شود:
- قاضی ابواشرف اصفهانی.
- میرزا رفیعا نائینی.
- شیخ علی بن محمد بن حسن بن شهید ثانی معروف به شیخ علی کبیر و سبط شهید.
- ملا محمدمحسن، معروف به فیض کاشانی، عالم زاهد حکیم محدث مفسر، از بزرگان علما و مفاخر شیعه.
- مولی محمدمحسن بن محمد مؤمن استرآبادی.
- صدرالدین محمد شیرازی، معروف به ملاصدرا، فیلسوف عارف مفسر، از شاگردان میرداماد و شیخ بهایی.
- سید محمد بن شرف الدین علی حسینی جزائری، معروف به سید میرزا.
- امیر سید محمد مؤمن حسینی استرآبادی، شهید به سال ۱۰۸۸ در مکه معظمه، داماد محمد امین استرآبادی.
شاگردان
بیش از یک هزار نفر از طلاب و دانش پژوهان از محضر پرفیض علامه مجلسى استفاده نموده اند. علامه اجازه هاى فراوانى نیز به شاگردان خویش داده است. از جمله شاگردان عبارتند از:
- سید نعمت الله جزائرى.
- جعفر بن عبدالله کمره اى اصفهانى.
- زین العابدین بن شیخ حر عاملى.
- سلیمان بن عبدالله ماحوزى بحرانى.
- شیخ عبدالرزاق گیلانى.
- عبدالرضا کاشانى.
- محمدباقر بیابانکى.
- میرزا عبدالله افندى اصفهانى مؤلف ریاض العلماء.
- سید علیخان مدنى مؤلف ریاض السالکین (شرح صحیفه سجادیه).
- ملا سیما، محمد بن اسماعیل فسایى شیرازى.
- فاضل هندى و ... .
آثار و تألیفات
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار: این کتاب که باید آن را دائرة المعارف شیعه نامید، مشتمل است بر مجموعه اخبار و احادیث و قصص و تواریخ که از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام به وسیله بزرگان محدثان نقل شده و علمای گذشته در کتب خود آن ها را نقل کرده اند، به غیر از کتب اربعه که از غایت شهرت، احتیاج به نقل مجدد نداشته است. صاحب بحار تمام اخبار شیعه را از کتب نایاب خطی که در معرض نابودی بودند، جمع آوری کرده و معروف است که او دویست اصل از اصول چهارصدگانه روات را پیدا کرده و اخبار معتبر آنها را وارد نموده است و بیانات و توضیحات ارزشمندی نیز در بسیاری از موارد افزوده است و بعلاوه در اکثر مواضع، اخبار عامه را نیز وارد کرده و تفسیر نموده است. مذاهب حکما را در هر باب به مقتضای مقام، نقل و در همه جا جرح و تعدیل نموده، این است که می‌توان گفت: نسبت به اخبار و آثار اهل بیت علیهم السلام کتابی بدین احاطه و جامعیت تألیف نیافته و کسی از سلف و خلف موفق به همچو خدمتی نشده است.[۳]
- آداب تجهیز الاموات، شامل پنج فصل: آداب احتضار، غسل، کفن، نماز، دفن (به فارسی).
- رساله آداب الحج، (به فارسی).
- آداب الصلاة، رساله عملیه، در طهارت و نماز (به فارسی).
- آداب صلاة اللیل.
- اعتقادات، از تألیفات بسیار معروف علامه مجلسی که آن را رساله در سیر و سلوک نیز گویند (به عربی).
- بداء (رساله ای در بداء).
- ترجمه توحید مفضّل، حدیثی از امام صادق علیه السلام خطاب به مفضل بن عمر در توحید و نظام خلقت است. این حدیث را علامه مجلسی ترجمه نموده و در برخی از مواضع که محتاج به شرح و بیان بوده، به شرح آن پرداخته است.
- ترجمه قصه یوذاسف و بلوهر: علامه مجلسی این داستان را در مجلد هفدهم بحارالانوار نقل فرموده و سپس ترجمه آن را در عین الحیاة بیان داشته است.
- جلاء العیون: در تاریخ حضرات معصومین چهارده گانه علیهم السلام و مصائب آنان در بیست و دو هزار بیت (به فارسی)، که در تاریخ ۶ محرم ۱۰۸۹، تألیف شده است.
- حاشیه بر اصول کافی: کتاب شریف کافی از اصول معتمده نزد شیعه و از کتب اربعه حدیث است که در سه قسمت تالیف شده: ۱. اصول ۲. فروع ۳. روضه.
- حق الیقین: در اصول دین شامل یک هزار بیت، تاریخ تالیف آن آخر شعبان ۱۱۰۹ به نام شاه سلطان حسین صفوی و این آخرین تالیف معروف علامه مجلسی است که کلیه مباحث اصول دین به ویژه بحث امامت را دربر می گیرد (به فارسی).
- حلیة المتقین: در آداب و سنن در ۱۴ باب و خاتمه (به فارسی).
- حواشی بر کتب اربعه: (کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار).
- عین الحیاة: در شرح وصیت رسول اکرم صلی الله علیه و آله به ابوذر غفاری رضی الله عنه (به فارسی).
- فقه المجلسی: رساله فتوایی است در تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات، منسوب به علامه مجلسی (به فارسی).
- مرآت العقول فی شرح اخبار آل الرسول علیهم السلام: که عبارت است از شرح اصول و فروع کافی و از این کتاب مقام علمی و احاطه و تتبع علامه مجلسی معلوم می شود. مؤلف الذریعه درباره این کتاب می نویسد: «شرح لطیف مفیدی است، بلکه بهترین شروح کافی است».
- مشکات الانوار: در فضیلت و آداب قرائت قرآن، به نام شاه سلیمان تالیف شده است.
- ملاذ الأخیار: در شرح تهذیب الاحکام به عربی در سه مجلد در پنجاه هزار بیت و از بهترین و مهمترین شروح کتاب تهذیب است که تا آخر کتاب نکاح شرح گردیده است.[۴]
- حیوة القلوب: کتابی در قصص و احوالات پیغمبران عظام و اوصیاء ایشان می باشد و جز کتب اخبار محسوب می گردد.
- الوجیزة فى علم الرجال، در علم رجال.
- الأربعون حدیثا: که موضوعات اصول دین، فروع دین، خطب و مواعظ با شرح و بیانی کافی به عربی آن را به نگارش در آورده است. وی همچنین اربعین دیگری در امامت به فارسی دارد که هر دوکتاب، بارها به چاپ رسیده است.
شخصیت علمی و معنوى
مقام علمى علامه مجلسى آن چنان شهرتى در علوم مختلف اسلامى دارد که محتاج هیچ بیان و توضیحى نیست. نام علامه مجلسى چون آفتابى بر آسمان فقاهت و اجتهاد مى درخشد. علامه مجلسى از جمله بزرگانى است که از جامعیت خاصى برخوردار بود. او در علوم اسلامى مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه سرآمد عصر بود. نگاهى اجمالى به مجموعه عظیم بحارالأنوار این نکته را بخوبى آشکار مى سازد. این علوم در کنار علوم عقلى همچون فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم و علوم غریبه از او شخصیتى ممتاز و بى نظیر ساخته است.
برخى علامه مجلسى را در طول تاریخ اسلامى از حیث جامعیت در علوم و فنون گوناگون بى نظیر دانسته اند. علامه نکته سنجى هاى بسیار زیبایى پیرامون روایات مشکل دارد. بیان هاى علامه در ذیل روایات و آیات قرآن بسیار دقیق و زیبا است و کمتر مى توان در آن ها خطا و اشتباهى یافت. علامه مجلسى، در فقه نیز تبحرى بالا داشته، گرچه اکثر مجلدات فقهى بحار مجال پاکنویس شدن نیافته است.[۲]
محمدباقر مجلسى لقب پرافتخار «علامه» را از بزرگانى همچون وحید بهبهانى، علامه بحرالعلوم و شیخ انصارى اخذ کرده است. این بزرگان که هر یک دریایى متلاطم از علوم و معارف اسلامى هستند با دیدن مقام و منزلت علامه مجلسى این لقب را در مورد او بکار بردند و به حق، او علامه عصر خویش بود.[۲]
علامه مجلسى همزمان با طى مدارج علمى، سریعتر از آن مدارج معنوى و کمالات روحى را پیمود تا آن جا که مصداق واقعى «عالم ربانى» گشت. از جمله خصائص بارز اخلاقى علامه مى توان به این موارد اشاره نمود:
۱- یاد خداوند:
شاگرد گرانقدر او «سید نعمت الله جزائرى» در مورد استاد خود گفته است: علامه هیچ گاه از یاد خدا غافل نبود و تمام اعمالش را با قصد قربت انجام مى داد.
۲- زیارت:
علامه به «زیارت» ائمه علیهم السلام اهمیت فراوان مى داد و با وجود مشکلات آن زمان و امکانات بسیار ابتدایى براى مسافرت، چندین بار به زیارت ائمه عراق، بقیع و مشهد مقدس نائل شد و هر بار مدتى طولانى در جوار آن بزرگواران سکنى گزید. او چند بار نیز به حج خانه خدا مشرف شد.
۳- توسل:
توجه خاص به توسل به معصومین علیهم السلام باعث گردید علامه مجلسى پیرامون ادعیه و زیارات مطالب فراوانى در بحارالانوار بیاورد و به جز آن، چند کتاب مستقل نیز در موضوع ادعیه و زیارت تألیف نماید از جمله: «زاد المعاد» که مرجعى مهم در کتب ادعیه متأخر است و «تحفة الزائر» و ترجمه هایى از زیارت جامعه کبیره و دعاى سمات و...
۴- زهد و پارسایى:
یک ویژگى بسیار مهم در زندگى این بزرگمرد، زهد و پارسایى و ساده زیستى اوست. علامه در عهد صفوى مى زیست و شیخ الاسلام حکومت صفوى بود و در یک کلام، تمام امکانات دولت در اختیار او بود، اما با همه این ها زندگى شخصى علامه در نهایت زهد و سادگى سپرى مى شد.
۵- تواضع:
تواضع علامه مجلسى از دیگر خصائص اوست. علامه هیچ گاه به مقام اجتماعى و بالا و پایین بودن موقعیت یا سن افراد نگاه نمى کرد. او از سید علیخان مدنى، شارح گرانقدر صحیفه سجادیه مطالب فراوانى در بحار آورده است و مى دانیم که سید على خان ۱۵ سال کوچکتر از علامه بوده و از حیث مقام و منزلت اجتماعى هم به او نمى رسید.
خلاصه اینکه جمع شدن همه این خصائص روحى و کمالات معنوى با علم و دانش گسترده علامه، از او شخصیتى ممتاز ساخته بود که در تاریخ مثل و مانندى براى او دشوار پیدا مى شود.[۲]
وفات
علامه محمدباقر مجلسى آن محقق پرکار و عالم نامدار، پس از عمرى پر برکت که سراسر وقف خدمتگزارى به علم و دین و دانش و فرهنگ در جهان اسلام گردید، عاقبت در سن ۷۳ سالگى و در آخرین روزهاى ماه مبارک رمضان سال ۱۱۱۱ ق (یا ۱۱۱۰ ق) در شهر دانش پرور اصفهان، چشم از جهان فرو بست و آقا جمال خوانساری بر وی نماز گذارد. قبر شریفش در مسجد جامع اصفهان کنار پدر بزرگوارش محمدتقى مجلسی، زیارتگاه مردم است.[۲]
پانویس
منابع برای مطالعه بیشتر
