کتاب سلیم بن قیس: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (Zamani صفحهٔ کتاب سلیم بن قیس (کتاب) را به کتاب سلیم بن قیس که تغییرمسیر بود منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱۱: | سطر ۱۱: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۳ |
|عنوان افزوده1= تحقیق | |عنوان افزوده1= تحقیق | ||
| − | |افزوده1= | + | |افزوده1= محمدباقر انصاری زنجانی |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
}} | }} | ||
| − | '''«کتاب سلیم بن قیس»''' تألیف [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس هلالی | + | '''«کتاب سلیم بن قیس»''' تألیف [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس هلالی]] (م، ۷۶ ق) از محدثان [[شیعه]] در قرن اول هجری است. این کتاب، حاوی روایاتی درباره فضایل [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام، امام‌شناسی و اخباری درباره حوادث پس از [[رحلت پیامبر اسلام|رحلت رسول خدا]] صلی الله علیه وآله است. |
| − | == | + | ==مؤلف== |
| − | + | [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس هلالی کوفی]] دو سال قبل از [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] به دنیا آمده بود و در هنگام رحلت [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله دوازده سال داشته است. او از خواص اصحاب [[امام علی]] علیه السلام بود و عضو گروه [[شرطة الخمیس]] محسوب می‌شده و در همه اتفاقات و حوادث در کنار آن حضرت بوده است. | |
| − | + | [[شیخ طوسی]] وی را از صحابی [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]]، [[امام سجاد]] و [[امام باقر]] (علیهم السلام) می داند.<ref>رجال الطوسی، ص ۶۶ و ۹۴.</ref> [[احمد بن محمد بن خالد برقى|خالد برقی]] هم او را به عنوان یکی از اولیاء اصحاب علی(علیه السلام) معرفی می کند.<ref>معجم رجال الحدیث، خویی، ج ۹، ص ۲۳۰.</ref> [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] نیز درباره اش گفته که او از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و صاحب کتابی مشهور است.<ref>رجال نجاشی، ص ۸.</ref> [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|خوانساری]] درباره اش می نویسد: او از یاران [[اهل بیت]] (علیهم السلام) و از کسانی بود که به [[ائمه]] عشق می ورزیدند. از اصحاب خاص امیرمومنان(علیه السلام) بود، نزد ائمه بی نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت. او در دین خود محکم و استوار بود.<ref>روضات الجنات، ج ۴، ص ۶۶.</ref> | |
| − | + | سلیم هلالی در زمان [[حجاج بن یوسف]] در سال ۷۵ هجرى متوارى شد تا خود را از ستم او حفظ کند و سرانجام در سال ۷۶ هجرى، در سن ۷۸ سالگى درگذشت. | |
| − | |||
| − | ==معرفی | + | ==معرفی کتاب== |
| − | کتاب حاضر اولین کتاب [[شیعه]] در زمان [[امیرالمومنین]] علیه‌السلام بوده است و موضوع آن درباره فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]] از زبان [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله و حوادث بعد از آن حضرت به نقل از شاهدان عینی مثل ماجرای [[واقعه سقیفه بنی ساعده|سقیفه]] از زبان [[سلمان فارسی]] و افتخارات و امتیازات علی علیه‌السلام و حوادث دوران [[خلافت]] | + | کتاب حاضر اولین کتاب [[شیعه]] در زمان [[امیرالمومنین]] علیه‌السلام بوده است و موضوع آن درباره فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]] از زبان [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله و حوادث بعد از رحلت آن حضرت به نقل از شاهدان عینی مثل ماجرای [[واقعه سقیفه بنی ساعده|سقیفه]] از زبان [[سلمان فارسی]] و افتخارات و امتیازات امام علی علیه‌السلام و حوادث دوران [[خلافت]] امام و بسیاری از مباحث عقیدتی و تاریخی می‌باشد. |
| − | + | این کتاب دست کم از اوایل قرن سوم هجری تاکنون در بین دانشمندان و توده شیعیان رواج داشته و حتی در بین علمای [[اهل تسنن]] نیز معروف بوده است. احادیث متعددی در تأیید وثاقت کتاب [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس]] وارد شده است. ازجمله [[امام صادق]] علیه‌السلام درباره آن می‌گوید: «هر کس از شیعیان و دوستان ما کتاب سلیم بن قیس را نداشته باشد، چیزی از مسائل [[ولایت|ولایت]] ما نزد او نیست و از اسباب ما آگاهی ندارد. این کتاب الفبای شیعه و سرّی از اسرار آل محمد صلی الله علیه و آله است». [[امام سجاد]] علیه‌السلام نیز می‌فرماید: سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت کند، همه این [[احادیث]] از ماست و از آنها خبر داریم. | |
| − | [[ | + | سلیم کتاب خود را در طول شصت سال از عمرش به رشته تحریر درآورده است. در مقدمه کتاب آمده است: سلیم در ابتدای ورود به شهر [[مدینه]]، با حوادث عجیبی روبرو شد که هر مسلمانی از شنیدن آن رنج می‌برد و چه بسا همین حوادث انگیزه‌ای برای تألیف این کتاب گردید. او مشاهده کرد که [[اهل البیت|اهل بیت]](ع)، که حافظان حقیقی [[دین]] و منصوب شدگان از طرف خداوند هستند، در جامعه اسلامی کنار زده شده‌اند و سفارش «[[حدیث ثقلین]]» نادیده گرفته شده و بین [[قرآن]] و [[عترت]] جدایی افتاده است. سلیم با مشاهده این وضعیت، با احساس وظیفه‌ای که در درونش بود، در اوان جوانی تمام وجود خود را وقف در راه حفظ سیره رسول خدا و تاریخ صحیح اسلام کرد. |
| − | == انتساب کتاب == | + | این کتاب با عنوان «اسرار آل محمد»، توسط اسماعیل انصاری زنجانی به فارسی ترجمه شده است. |
| − | درباره انتساب و عدم انتساب کتاب به [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس]] بین علما اختلاف نظر | + | |
| + | ==انتساب و اعتبار کتاب== | ||
| + | درباره اعتبار و انتساب و یا عدم انتساب کتاب به [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس]] بین علما اختلاف نظر است، که در اینجا به برخی از اقوال اشاره می شود: | ||
'''موافقان:''' | '''موافقان:''' | ||
| − | + | *[[محمد بن ابراهیم النعمانى|نعمانی]] می‌گوید: در بین همه اهل علم و راویان حدیث [[ائمه اطهار|ائمه]](علیهم السلام) اختلافی نیست که کتاب سلیم بن قیس هلالی از بزرگ‌ترین و قدیم‌ترین کتابهای پایه‌ای است که اهل علم و راویان حدیث اهل بیت(ع) نقل کرده‌اند.<ref>معجم رجال الحدیث، خویی، ج ۹، ص ۲۲۰.</ref> و نیز درباره این کتاب در «[[الغیبة نعمانى (کتاب)|الغیبه]]» می نویسد: «شک نیست که در میان شیعیان، کتاب سلیم بن قیس هلالی از ارزشمندترین اصول شیعه به شمار می رود. زیرا، آنچه در این اصل آمده است همه از [[مقداد بن اسود|مقداد]] و [[سلمان فارسی|سلمان]] و [[ابوذر غفاری|ابوذر]] و مانند آنها که [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و [[امام علی علیه السلام|علی]] (علیهماالسلام) را دیده اند و کلامشان را شنیده اند نقل شده است. کتاب سلیم از اصولی است که شیعه به آن رجوع می کند و برآن اعتماد می نماید.<ref>الغیبه، النعمانی، ص ۱۰۱.</ref> | |
| − | |||
| − | * [[محمد بن ابراهیم النعمانى|نعمانی]] می‌گوید: در بین همه اهل علم و راویان حدیث [[ائمه اطهار|ائمه]]( | ||
| − | * [[ | + | *[[ابن ندیم]] می‌گوید: اوّلین کتابی که برای [[شیعه]] ظاهر شده کتاب سلیم بن قیس هلالی است.<ref>الفهرست، ابن ندیم، ص ۲۷۱.</ref> |
| − | * [[ | + | *[[میر حامد حسین هندی|میر حامد حسین]] می‌گوید: کتاب سلیم بن قیس هلالی، سزاوار است در حقّ آن گفته شود قدیمی‌تر و افضل از همه کتابهای شیعه است، همان طور که [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]] به این مطلب معترف است. |
| − | * [[ | + | *[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|محمد باقر خوانساری]] صاحب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات]] می‌گوید: کتاب سلیم اوّلین تألیف و تدوین در [[اسلام]] است که احادیث را جمع کرده است.<ref>روضات الجنات، خوانساری، ج ۴، ص ۶۷.</ref> |
'''مخالفان:''' | '''مخالفان:''' | ||
| − | * [[ | + | *[[ابن غضائری]] به عنوان یکی از متقدم ترین منتقدان این کتاب می نویسید: «کتاب [[حدیث جعلی|موضوع]] (جعلی) است و اعتنایی به آن نیست... و اصحاب ما وضع کتاب سلیم را به [[ابان بن ابی عیاش|أبان بن ابی عیاش]] نسبت داده اند». |
| − | + | *[[علامه حلی]] در [[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصة الاقوال]]، بعد از توثیق سلیم می‌گوید در موارد فاسد کتاب باید توقف کرد. | |
| − | * [[علامه حلی]] در [[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصة الاقوال]]، بعد از توثیق سلیم می‌گوید در موارد فاسد کتاب باید توقف کرد. | ||
| − | * [[ابن داوود حلی]] در کتاب رجال خویش این کتاب را | + | *[[ابن داوود حلی]] در کتاب رجال خویش این کتاب را موضوع می‌داند.<ref>کتاب الرجال، حلی، ص ۴۶۰.</ref> |
| − | + | گروه سومی از علما نیز اصل کتاب را به صورت کلی «مجعول» نمی دانند؛ اما معتقدند این کتاب چه در مطالب نقل شده و چه در [[سند حدیث|سند]] آن خالی از اشکال نیست و [[احادیث]] آن باید بررسی مفصلی در سند و دلالت شوند. | |
| − | کتاب | + | *[[شیخ مفید]] در کتاب [[تصحیح الاعتقاد (کتاب)|تصحیح اعتقادات الامامیه]] می‌گوید: اعتماد و عمل به اکثر روایات آن به جهت [[تدلیس در احادیث|تدلیس]] و آشفتگی جایز نیست و شایسته است از عمل به همه روایات و پیروی از راویان آن اجتناب شود؛ بلکه باید به علما مراجعه شود تا بر احادیث صحیح و فاسد آن وقوف حاصل شود.<ref>تصحیح اعتقادات الامامیه، شیخ مفید، ص ۱۴۹-۱۵۰.</ref> |
| + | *آیت الله [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] نیز ضمن توجّه به ضرورت «بررسی های سندی و متنی» مطالب کتاب سلیم، اصل وجود چنین کتابی را به صورت کلی مجعول نمی داند. ایشان با نگاهی معتدل، ضمن اینکه معتقد است این کتاب چه در مطالب نقل شده و چه در اصل سندش خالی از اشکال نیست، خود در آثار خویش به این کتاب استناد می کند. ایشان در پاسخ به سوالی درباره اعتبار کتاب سلیم بن قیس تصریح کرده است که: «برخی از مطالب آن خوب است و مطالب مورد تردید نیز در آن هست؛ فلذا این کتاب خالی از اشکال نیست، حتّی در سند». بر اساس این نگاه، درباره هر کدام از مطالب و احادیث نقل شده در کتاب سلیم بن قیس باید در دلالت و سند بررسی کرد؛ اینکه حدیثی در این کتاب نقل شده باشد، لزوما مستلزم پذیرش یا رد به صورت قطعی نیست. | ||
| + | ==پانویس== | ||
| + | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| + | *مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، حافظ فرزانه، سایت اندیشه قم. | ||
| + | *[https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/412973/%d9%85%db%8c%d8%b2%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b9%d8%aa%d8%a8%d8%a7%d8%b1-%c2%ab%d8%b3%d9%84%db%8c%d9%85-%d8%a8%d9%86-%d9%82%db%8c%d8%b3%c2%bb-%d9%88-%da%a9%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%c2%ab%d8%a7%d8%b3%d8%b1%d8%a7%d8%b1 "میزان اعتبار کتاب سلیم بن قیس در میان رجالی‌ها و علمای شیعه"، آیین رحمت؛ دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی]. | ||
| − | + | [[رده:کتابهای فضایل اهل البیت (ع)]][[رده:کتابهای با موضوع اهل البیت علیهم السلام]][[رده:منابع حدیثی]][[رده:کتابهای تاریخی]][[رده:کتابهای کلامی]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [ | ||
| − | [[رده:منابع حدیثی]] | ||
| − | [[رده:کتابهای | ||
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۶
 | |
| نویسنده | سلیم بن قیس هلالی |
| موضوع | احادیث اثبات امامت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۳ |
| تحقیق | محمدباقر انصاری زنجانی |
|
| |
«کتاب سلیم بن قیس» تألیف سلیم بن قیس هلالی (م، ۷۶ ق) از محدثان شیعه در قرن اول هجری است. این کتاب، حاوی روایاتی درباره فضایل اهل بیت علیهم‌السلام، امام‌شناسی و اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله است.
مؤلف
سلیم بن قیس هلالی کوفی دو سال قبل از هجرت به دنیا آمده بود و در هنگام رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله دوازده سال داشته است. او از خواص اصحاب امام علی علیه السلام بود و عضو گروه شرطة الخمیس محسوب می‌شده و در همه اتفاقات و حوادث در کنار آن حضرت بوده است.
شیخ طوسی وی را از صحابی امیرالمؤمنین، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر (علیهم السلام) می داند.[۱] خالد برقی هم او را به عنوان یکی از اولیاء اصحاب علی(علیه السلام) معرفی می کند.[۲] نجاشی نیز درباره اش گفته که او از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و صاحب کتابی مشهور است.[۳] خوانساری درباره اش می نویسد: او از یاران اهل بیت (علیهم السلام) و از کسانی بود که به ائمه عشق می ورزیدند. از اصحاب خاص امیرمومنان(علیه السلام) بود، نزد ائمه بی نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت. او در دین خود محکم و استوار بود.[۴]
سلیم هلالی در زمان حجاج بن یوسف در سال ۷۵ هجرى متوارى شد تا خود را از ستم او حفظ کند و سرانجام در سال ۷۶ هجرى، در سن ۷۸ سالگى درگذشت.
معرفی کتاب
کتاب حاضر اولین کتاب شیعه در زمان امیرالمومنین علیه‌السلام بوده است و موضوع آن درباره فضائل اهل بیت از زبان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و حوادث بعد از رحلت آن حضرت به نقل از شاهدان عینی مثل ماجرای سقیفه از زبان سلمان فارسی و افتخارات و امتیازات امام علی علیه‌السلام و حوادث دوران خلافت امام و بسیاری از مباحث عقیدتی و تاریخی می‌باشد.
این کتاب دست کم از اوایل قرن سوم هجری تاکنون در بین دانشمندان و توده شیعیان رواج داشته و حتی در بین علمای اهل تسنن نیز معروف بوده است. احادیث متعددی در تأیید وثاقت کتاب سلیم بن قیس وارد شده است. ازجمله امام صادق علیه‌السلام درباره آن می‌گوید: «هر کس از شیعیان و دوستان ما کتاب سلیم بن قیس را نداشته باشد، چیزی از مسائل ولایت ما نزد او نیست و از اسباب ما آگاهی ندارد. این کتاب الفبای شیعه و سرّی از اسرار آل محمد صلی الله علیه و آله است». امام سجاد علیه‌السلام نیز می‌فرماید: سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت کند، همه این احادیث از ماست و از آنها خبر داریم.
سلیم کتاب خود را در طول شصت سال از عمرش به رشته تحریر درآورده است. در مقدمه کتاب آمده است: سلیم در ابتدای ورود به شهر مدینه، با حوادث عجیبی روبرو شد که هر مسلمانی از شنیدن آن رنج می‌برد و چه بسا همین حوادث انگیزه‌ای برای تألیف این کتاب گردید. او مشاهده کرد که اهل بیت(ع)، که حافظان حقیقی دین و منصوب شدگان از طرف خداوند هستند، در جامعه اسلامی کنار زده شده‌اند و سفارش «حدیث ثقلین» نادیده گرفته شده و بین قرآن و عترت جدایی افتاده است. سلیم با مشاهده این وضعیت، با احساس وظیفه‌ای که در درونش بود، در اوان جوانی تمام وجود خود را وقف در راه حفظ سیره رسول خدا و تاریخ صحیح اسلام کرد.
این کتاب با عنوان «اسرار آل محمد»، توسط اسماعیل انصاری زنجانی به فارسی ترجمه شده است.
انتساب و اعتبار کتاب
درباره اعتبار و انتساب و یا عدم انتساب کتاب به سلیم بن قیس بین علما اختلاف نظر است، که در اینجا به برخی از اقوال اشاره می شود:
موافقان:
- نعمانی می‌گوید: در بین همه اهل علم و راویان حدیث ائمه(علیهم السلام) اختلافی نیست که کتاب سلیم بن قیس هلالی از بزرگ‌ترین و قدیم‌ترین کتابهای پایه‌ای است که اهل علم و راویان حدیث اهل بیت(ع) نقل کرده‌اند.[۵] و نیز درباره این کتاب در «الغیبه» می نویسد: «شک نیست که در میان شیعیان، کتاب سلیم بن قیس هلالی از ارزشمندترین اصول شیعه به شمار می رود. زیرا، آنچه در این اصل آمده است همه از مقداد و سلمان و ابوذر و مانند آنها که پیامبر و علی (علیهماالسلام) را دیده اند و کلامشان را شنیده اند نقل شده است. کتاب سلیم از اصولی است که شیعه به آن رجوع می کند و برآن اعتماد می نماید.[۶]
- میر حامد حسین می‌گوید: کتاب سلیم بن قیس هلالی، سزاوار است در حقّ آن گفته شود قدیمی‌تر و افضل از همه کتابهای شیعه است، همان طور که علامه مجلسی به این مطلب معترف است.
- محمد باقر خوانساری صاحب روضات می‌گوید: کتاب سلیم اوّلین تألیف و تدوین در اسلام است که احادیث را جمع کرده است.[۸]
مخالفان:
- ابن غضائری به عنوان یکی از متقدم ترین منتقدان این کتاب می نویسید: «کتاب موضوع (جعلی) است و اعتنایی به آن نیست... و اصحاب ما وضع کتاب سلیم را به أبان بن ابی عیاش نسبت داده اند».
- علامه حلی در خلاصة الاقوال، بعد از توثیق سلیم می‌گوید در موارد فاسد کتاب باید توقف کرد.
- ابن داوود حلی در کتاب رجال خویش این کتاب را موضوع می‌داند.[۹]
گروه سومی از علما نیز اصل کتاب را به صورت کلی «مجعول» نمی دانند؛ اما معتقدند این کتاب چه در مطالب نقل شده و چه در سند آن خالی از اشکال نیست و احادیث آن باید بررسی مفصلی در سند و دلالت شوند.
- شیخ مفید در کتاب تصحیح اعتقادات الامامیه می‌گوید: اعتماد و عمل به اکثر روایات آن به جهت تدلیس و آشفتگی جایز نیست و شایسته است از عمل به همه روایات و پیروی از راویان آن اجتناب شود؛ بلکه باید به علما مراجعه شود تا بر احادیث صحیح و فاسد آن وقوف حاصل شود.[۱۰]
- آیت الله مکارم شیرازی نیز ضمن توجّه به ضرورت «بررسی های سندی و متنی» مطالب کتاب سلیم، اصل وجود چنین کتابی را به صورت کلی مجعول نمی داند. ایشان با نگاهی معتدل، ضمن اینکه معتقد است این کتاب چه در مطالب نقل شده و چه در اصل سندش خالی از اشکال نیست، خود در آثار خویش به این کتاب استناد می کند. ایشان در پاسخ به سوالی درباره اعتبار کتاب سلیم بن قیس تصریح کرده است که: «برخی از مطالب آن خوب است و مطالب مورد تردید نیز در آن هست؛ فلذا این کتاب خالی از اشکال نیست، حتّی در سند». بر اساس این نگاه، درباره هر کدام از مطالب و احادیث نقل شده در کتاب سلیم بن قیس باید در دلالت و سند بررسی کرد؛ اینکه حدیثی در این کتاب نقل شده باشد، لزوما مستلزم پذیرش یا رد به صورت قطعی نیست.
پانویس
- ↑ رجال الطوسی، ص ۶۶ و ۹۴.
- ↑ معجم رجال الحدیث، خویی، ج ۹، ص ۲۳۰.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۸.
- ↑ روضات الجنات، ج ۴، ص ۶۶.
- ↑ معجم رجال الحدیث، خویی، ج ۹، ص ۲۲۰.
- ↑ الغیبه، النعمانی، ص ۱۰۱.
- ↑ الفهرست، ابن ندیم، ص ۲۷۱.
- ↑ روضات الجنات، خوانساری، ج ۴، ص ۶۷.
- ↑ کتاب الرجال، حلی، ص ۴۶۰.
- ↑ تصحیح اعتقادات الامامیه، شیخ مفید، ص ۱۴۹-۱۵۰.
منابع
- مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، حافظ فرزانه، سایت اندیشه قم.
- "میزان اعتبار کتاب سلیم بن قیس در میان رجالی‌ها و علمای شیعه"، آیین رحمت؛ دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
