جواهر التفسیر (کتاب)
 | |
| نویسنده | ملا حسین واعظ کاشفی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | جواد عباسی |
|
| |
«جواهر التفسیر» تألیف ملا حسین واعظ کاشفی (م، ۹۱۰ ق)، شامل تفسیر سوره‌هاى حمد، بقره، آل عمران و بخشى از سوره نساء، به زبان فارسى مى باشد.
مؤلف
ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری (م، ۹۱۰ ق)، فقیه، محدث، مفسر، واعظ، صوفى، ادیب و شاعر شیعه در قرن دهم هجری است.
مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند. درباره مذهب کاشفیى اختلاف است، وى را به جهت گرایش به تصوف و ملازمت با امیر علی شیر نوایى و نسبت خانوادگى نزدیک به ملا عبدالرحمان جامى، سنى مذهب، و به جهت نگارش کتاب «روضة الشهداء» و محل رشد و تربیتش سبزوار که از شهرهاى اهل تشیع بوده، شیعه مذهب دانسته اند. به هر حال وى در هرات به شیعه بودن و در سبزوار به تسنن اشتهار داشت.
جواهرالاسرار، المرصد الاسنى، اربعین در مواعظ، بدایع الافکار فى صنایع الاشعار، لب اللباب، الواح قمر، فضیلت صلوات، از دیگر تألیفات اوست.
کتاب شناسی
«جواهر التفسیر»، تفسیری به زبان فارسى و شامل سوره‌هاى حمد، بقره، آل عمران و بخشى از سوره نساء (تا آیه ۸۴) مى باشد. در حال حاضر فقط یک جلد آن که شامل مقدمات تفسیرى و سوره حمد مى‌باشد ارائه شده است و اگر بنا باشد که همه آن منتشر گردد به سه جلد خواهد رسید. به گفته محقق، مواد تألیف دو جلد دیگر جمع آورى شده امّا فرصتى براى تألیف و پاکنویس آن مواد پیدا نشده است. جواهر التفسیر محصول دوران پختگى کاشفى است، سن وى هنگام نگاشتن آن حدود ۵۰ سال بوده است.
یک سوم حجم تفسیر به سوره حمد و دو سوم آن به سوره بقره، آل عمران و بخشى از سوره نساء اختصاص دارد. کاشفى تمام قدرت تفسیر نویسى خود را در مقدمه و تفسیر سوره حمد به کار مى‌برد. پایان تفسیر سوره حمد در ماه رجب سال ۸۸۸ یا ۸۹۰ هجرى مى‌باشد، تاریخ شروع آن نیز ۸۸۶ یا ۸۸۷ هجری بوده است. از ابتداى سوره بقره، طریق ایجاز رعایت گشته و از آرایه‌هاى ادبى نیز کاسته شده است. در همین مقدار دو سبک مختلف تفسیر نویسى و ادبى دیده مى‌شود.
مفسر در خطبه آغاز کتاب، بیانى در شرافت علم تفسیر، انواع آن و برترى این علم بر علوم دیگر، دارد. قبل از آغاز تفسیر مقدمه‌اى در ۴ اصل و ۲۲ عنوان در علوم قرآنى، ارائه کرده است. این اصول عبارتند از:
- اصل اول: در فضائل قرآن و اسامى آن و مباحث دیگر ضمن چهار عنوان.
- اصل دوم: در بیان جامعیت قرآن و چگونگى انشعاب علوم از آن، ضمن پنج عنوان.
- اصل سوم: در ذکر الفاظى که میان مفسران متداول است، ضمن هشت عنوان.
- اصل چهارم: در فوائد متفرقه که از معرفت آن چاره‌اى نیست، ضمن شش عنوان.
ابتداى تفسیر، با فاتحة الکلام است، که در بحث استعاذه، فوائد آن، امر به آن و نکات دیگر مى‌باشد. سوره حمد را با تفسیر بسمله آغاز مى‌کند، اقوال محققان را با تعبیر «محققان مى‌گویند» نقل نموده، گزارشى از تفاسیر مختلف با ذکر نام آنها مى‌دهد؛ تفاسیرى چون کشاف، کشف البیان، معالم التنزیل و طوالع التنویر، مدارک، فراید، بحر الحقایق و کشف الحقایق، تفسیر ابو الفتوح، کشف الاسرار، تفسیر نسفى، زادالمسیر، تفسیر امام ابو اللیث و کتابهایى نظیر تأویلات علم الهدى، عین المعانى، بصائر، ینابیع و... . جواهر التفسیر از جهت آرایه‌ها و سبک ادبى به کشف الاسرار میبدی نزدیک مى‌شود.
پس از آن به نقل اقوال فقهاى مذاهب در بسمله پرداخته به بحث فقهى مى‌پردازد، نظر حنفى، مالکى و... را نقل نموده و با احادیثى از صحاح آن را ادامه مى‌دهد.
خواص فاتحه و تسمیه آن از عناوینى است که به آنها توجه مى‌نماید. نقل قول مفسر بسیار زیاد است، از حقایق القرآن، کتاب الزینه، روضة الانس، ریاض المتذکرین، بحر الحقایق، فتوحات شیخ اعظم، رساله تعرف فى معنى التکشف از سعد الحق حموى و... بیاناتى را مطرح مى‌کند.
در فراز آیات پس از مباحث لفظى، مطالب خود را در قالب اشارات مطرح مى‌نماید، مانند اشاره اول، اشاره دوم، اشاره سوم و... سپس تحت عنوان کلى «معانى فاتحة و حقایق آن» عمده مباحث مختلف را مطرح مى‌کند.
چون کاشفى از برجسته‌ترین نثر نویسان قرن نهم هجرى است و نثر او ساده، شیوا و شامل برخى وجوه تفسیرى است، مورد استقبال بسیار قرار گرفته در میان مردم دست به دست مى‌گشته است. البته بعدها توسط زواره‌اى (م، حدود ۹۵۰ هجرى) و ملا فتح الله کاشانى (م، ۹۸۸ هجرى) ممزوج به روایات اهل بیت (ع) و تبیین دیدگاههاى شیعى مى‌گردد.
ویژگى‌هاى سبک تفسیرى
۱- ذکر مآخذ مطالب مورد استفاده: در قدیم میان بسیارى از اهل علم این رسم وجود داشته که مأخذ مطالب را ذکر نمى‌کرده‌اند.
۲- کاربرد اشعار فارسى و عربى براى پرورش مطلب و در این میان اشعار مولوى رایجتر است.
۳- کاربرد اصطلاحات صوفیه و عرفا، مانند صحو، سکر، وجد و...
۴- کاربرد ضرب المثلهاى عربى و فارسى.
۵- ریشه‌یابى لغات: در مورد تک تک کلمات سوره حمد ریشه‌یابى معنایى آمده است. امّا این ریشه‌یابى و فقه اللغة شامل بحثهاى صرفا لغوى نمى‌شود بلکه همراه با نکات ادبى و با نثر ادبى مى‌باشد.
۶- تأثیر پذیرى از سبک خواجه عبدالله انصارى و میبدى.
۷- تقسیم‌بندى دقیق و تنظیم مطالب.
۸- وجود دو سبک مختلف تفسیرى (جامع و مختصر).
نسخه شناسى
تحقیق و تصحیح «جواهر التفسیر» توسط دکتر جواد عباسى انجام یافته است، مقدمه وى شامل معرفى ملا حسین کاشفى، آثار، مذهب و احوال اوست. نسخه‌هاى خطى فراوانى از جواهر التفسیر در خارج و داخل ایران وجود دارد. در کار این تصحیح به چهار نسخه زیر بسنده شده است:
۱- نسخه الف، کتابت آن در سال ۹۷۹ ه بوده و هم اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوى با شماره ۱۲۷۷ در بخش نسخ خطى نگهدارى مى‌شود.
۲- نسخه ب، با شماره ۴۳۴۶ محفوظ در کتابخانه آیت الله مرعشى در قم، این نسخه در سال ۱۰۵۱ قمرى نوشته شده و نسبت به سایر نسخه‌ها از همه جدیدتر است.
۳- نسخه ج، نسخه خطى با شماره ۱۹۴۸ از مدرسه عالى شهید مطهرى، بسیار کم غلط و جا افتادگى است.
۴- نسخه د، از کتابخانه مجلس شوراى ملى با شماره ۱۲۷۲۲، با تاریخ کتابت سال ۹۸۳ قمرى.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر نور، بخش کتابشناسی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
