پیشگامی امام علی علیه‌السلام در اسلام

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

از مجموع آيات و تفاسير و احاديث نبوى و نظرات دانشمندان بزرگ شیعه و اهل سنت، چنين به دست مى آيد كه امير المؤمنين على عليه السلام نخستين مؤمن به خدا و پيامبر در ميان تمام مسلمانان است.

پیشگامی امام علی علیه السلام در اسلام

تقدم در ايمان و تصديق و يارى رسول خدا صلى الله عليه و آله يكى از امتيازات بزرگ براى مؤمنين شمرده شده، و پروردگار عالم و در قرآن مجيد از گروه پيشگامان به نيكى ياد كرده، و وعده بزرگ و پاداش مضاعف به آنان مى دهد: «و السابقون السابقون * اولئك المقربون».

اين آيه افراد پيشتاز در كارهاى نيك، به ويژه ايمان و فداكارى را تمجيد مى نمايد.- و در آيه ديگرى در مورد «مهاجرين و انصار» كه زودتر از ديگران آئين يكتا پرستى را پذيرفته، و به وظيفه خود عمل نموده اند، وعده رضاى خدا، و بهشت جاودانى مرحمت گرديده است: «و السابقون الاولون من المهاجرين و الانصار و الذين اتبعوهم باحسان رضى الله عنهم و رضوا عنه، و اعد لهم جنات تجرى تحتها الانهار، خالدين فيها ابدا ذلك الفوز العظيم».

در اين آيات، پروردگار عالم از اشخاص پيشتاز در كارهاى خير، و مخصوصا از مهاجرين و انصارى كه جزو نخستين مؤمنين هستند به نيكى ياد نموده، و پاداش بهشت و «فوز عظيم» وعده مى دهد.

در ذيل اين آيات در تفسيرهاى شيعه و سنى، احاديثى در ارتباط با سبقت ايمان حضرت على عليه السلام مطالبى آمده است، از آن جمله در حديثى ابن عباس از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند، كه جبرئيل امين از سوى خدا آمده و در رابطه با آيه نخست فرمود: ذلك على و شيعته، هم السابقون من الله بكرامتهم. «آنان على و پيروان او هستند، كه پيشتازان و مقربان درگاه الهى مى باشند، به خاطر عظمتى كه خداوند براى آنان قائل است.»

علاوه بر اين حديث، صدها حديث ديگر و نقل هاى تاريخى از منابع معتبر اهل سنت به دست ما رسيده است كه حاكى است اميرالمؤمنين عليه السلام نخستين و پيشگام ترين افراد است در ايمان به خدا و رسول وى. مرحوم علامه امينى در كتاب شريف «الغدير» يكصد حديث از كتاب هاى اهل سنت در اين باره نقل مى كند. از اين جملات و شواهد زنده قرآنى و حديثى نتيجه مى گيريم كه پيشتازى در ايمان به خدا و پيامبر عزيز اسلام، خود يك امتياز بزرگ، و موجب افتخار مى باشد، كه على عليه السلام آن را از آن خود ساخته است.

على علیه السلام خود را نخستين مؤمن مى داند

علاوه بر آيات و تفاسيرى كه در پيشگام بودن حضرت على عليه السلام در ايمان به خدا و رسولش نقل كرديم، خود آن حضرت نيز در موارد زيادى به آن اشاره مى فرمود، و ایشان در مناظره ها و محاجه هايش با رقبا و غاصبان ولايت به اين موضوع تمسك نموده و آن را يكى از فضايل و امتيازات خويش به حساب مى آورد. ما در اين جا نمونه هاى اندکى ذكر مى كنيم:

• 1- قال على علیه السلام: «انا عبدالله و اخو رسوله، و انا الصديق الاكبر، لا يقولها بعدى الا كذاب مفتر، و لقد صليت قبل الناس سبع سنين.» على علیه السلام مى فرمايند: من بنده خدا و برادر پيامبرم، صديق اكبر منم، اين ادعا را كسى نمى كند مگر اين كه دروغگوى آشكار و بزرگ است، هان اى مردم! بدانيد كه من هفت سال قبل از ديگران نماز خواندم.

• 2- قال على علیه السلام: «و لقد كان يجاور فى كل سنة بحراء فأراه و لا يراه غيرى و لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول الله صلی الله علیه و آله و خديجة و انا ثالثهما، أرى نور الوحى و الرسالة، و أشم ريح النبوية...». رسول خدا در هر سالى (يك ماه) در غار حراء به عبادت مى پرداخت، جز من كسى او را نمى ديد و فقط من در كنارش بودم، و در آن زمان اسلام به هيچ خانه اى نيامده بود مگر به خانه رسول خدا و خديجه و من كه در كنار آنان بودم، نور وحى و رسالت را مى ديدم، و بوى خوش نبوت را مى بوئيدم.

• 3- قال على علیه السلام: «... فانا اول من آمن به، ام على نبيه؟ فانا اول من صدقه...». در جنگ صفین چون سپاه آن حضرت بعد از حيله معاويه و عمروعاص دست از جنگ برداشته و گروه منافقين به ساحت مقدس و با عظمت مولاى متقيان جسارت كردند، حضرت در جواب آنان فرمودند: «آيا به خدا دروغ مى گويم؟ در حالى كه من نخستين فردى هستم كه به او ايمان آورده ام؟ و يا به پيامبر دروغ مى گويم كه باز نخستين شخصى هستم كه رسالت وى را تصديق كردم.»

از اين فرازهاى نمونه كه از ده ها مورد ديگر برگزيديم، به صراحت به دست مى آيد كه آن حضرت (علاوه بر فضايل ديگرش كه در جاى خود بحث مى گردد) در سبقت ايمان و تاييد و تصديق رسالت پيامبر خدا پيشتاز بوده، و بر تمام مؤمنين و اصحاب رسول گرامى اسلام پيشى گرفته است.

رسول خدا پيشگامى على را تاييد مى كند

پيامبر گرامى اسلام طبق دستور صريح قرآن مجيد مبين حق و باطل، و رافع اختلاف در ميان مردم است، و خداوند متعال تاكيد مى كند كه مردم هنگام بروز اختلاف به آن حضرت مراجعه نموده و از طريق وى مشكل خويش را برطرف سازند. در این بخش از سخنان پيامبر اسلام، از كتاب هاى معتبر اهل سنت در اين مورد احاديثى را ذكر كنيم:

• 1- عن عمر بن خطاب: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «...انت اول الناس اسلاما و اول الناس ايمانا و انت منّى بمنزلة هارون من موسى» عمر بن خطاب مى گويد: با جمعى به محضر پيامبر خدا شرفياب شديم، ناگاه آن حضرت دست خود را بر شانه على (عليه السلام) گذاشته و فرمود: «تو نخستين كسى هستى كه با اسلام خود رسالت مرا تاييد نموده و ايمان آوردى، نسبت تو به من همانند نسبت هارون است به موسى!»

• 2- عن النبى صلی الله علیه و آله: «اولكم واردا علىّ الحوض اولكم اسلاما على بن ابيطالب» رسول خدا فرمودند: نخستين كسى كه در «حوض كوثر» بر من وارد مى گردد، آن شخص است كه پيش از همه ايمان آورده است، و او «على بن ابيطالب» مى باشد.

• 3- قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «لقد صلت الملائكة علىّ و على على سبع سنين لم تصل على ثالث لنا» همانا ملائكه خداوند هفت سال براى من و على درود و صلوات فرستاده اند كه هنوز از شخص ثالثى خبرى نبود!

• 4- قال ايضا: «على اول من آمن بى، و اول من يصافحنى يوم القيامة، و هو الصديق الاكبر، و هو الفاروق يفرق بين الحق و الباطل.» نبى اعظم در مورد عظمت على عليه السلام مى فرمايد: على اولين كسى است كه به من ايمان آورده، و نخستين كسى است كه در روز قيامت با من مصافحه مى كند، و اوست كه صديق اكبر است، و بين حق و باطل تميز مى دهد!!

• 5- و در حديث ديگرى مى فرمايند: على نخستين كسى است كه با من نماز خواند.

• 6- عن ابن عباس قال: سمعت عمر بن الخطاب يقول: كفوا عن ذكر على بن ابى طالب فقد رايت من رسول الله صلی الله علیه و آله فيه خصالا لان تكون لى واحدة منهن فى آل الخطاب احب الى مما طلعت عليه الشمس... قال رسول الله: انك مخاصم تخاصم انت اول المؤمنين ايمانا، و اعلمهم بايام الله، و اوفاهم بعهده و اقسمهم بالسويه،... . ابن عباس مى گويد «از خليفه دوم » شنيدم كه مى گفت: هر گز در مورد «على بن ابيطالب » بد نگوئيد، زيرا از پيامبر خدا درباره وى صفاتى را شنيدم كه هرگاه يكى از آن ها در«آل خطاب »بود، براى من بهتر از همه آن ها بود كه آفتاب بر آن ها مى تابد! آن گاه قضيه مبسوطى را شرح مى دهد كه با هم فكران خود ابوبكر و ابوعبيده به محضر رسول خدا رسيدند، در حالى كه آن حضرت به على عليه السلام تكيه نموده و از او كمك مى گرفت، فرمودند: على! با تو مخاصمه و محاجه خواهند كرد، تو نخستين فردى هستى كه به من ايمان آوردى، و تو به ايام الله و روزهاى خاص از همه داناترى و از جهت وفا و تعهد و عدالت نيز بر همه برترى دارى... .

همه اين احاديث شش گانه كه از طريق اهل سنت و از منابع معتبر آنان ذكر گرديد، حاكى است كه اميرالمؤمنين نه تنها نخستين فردى است كه به خدا و پيامبرش ايمان آورده و در راه رضاى خدا و رسولش فداكارى كرده است، بلكه داراى امتيازات خاص و منحصر به فرد دیگرى نیز بوده است.

نظر دانشمندان و مورخين اسلام كه على نخستين مؤمن است

تمام دانشمندان و مورخان و سيره نويسان اتفاق نظر دارند كه على بن ابي طالب عليه السلام اولين فردى است كه رسالت پيامبر خدا را تاييد كرده، و در حساس ترين و خطرناك ترين ايام جان خود را با رضاى الهى معامله نموده است، البته در اين ميان برخى مغرضين كه تحمل فضايل آن حضرت را نداشته اند، گاهى بر خلاف اجماع حاصله سنگ اندازى كرده اند، كه كسى از شخصيت هاى اسلامى و تاريخى به آن توجه نكرده است.

ابن ابى الحديد كه يكى از مورخين و محققين بزرگ اهل سنت است، مى نويسد: «واعلم ان شيوخنا المتكلمين لايكادون يختلفون فى ان اول الناس اسلاما على بن ابيطالب عليه السلام.» بدان كه در ميان اكابر و بزرگان و متكلمين گروه «معتزله» اختلافى نيست كه على بن ابى طالب عليه السلام نخستين فردى است به اسلام ايمان آورده و پيامبر خدا را تاييد كرده است.

و سپس دو بيت اشعارى را كه منتسب به اميرالمؤمنين عليه السلام در اين زمينه است نقل می کند:

محمد النبى اخى و صهرى و حمزة سيدالشهداء عمى * سبقتكم الى الاسلام طرا غلاما ما بلغت اوان حلمى

رسول خدا برادر و پدر خانم من است و حمزه سيد الشهداء عموى من مى باشد من بر تمام شما در ايمان به خدا و پيامبر پيشتازم در حالى كه هنوز به سن بلوغ نرسيده بودم.

او بعد در يك تتبع و تحقيق تاريخى مى نويسد: سلمان فارسى، ابوذر غفارى، مقداد، خباب بن ارت، ابوسعيد خدرى، زيد بن اسلم، و اكثر اهل حديث و تحقيق و سيره معتقدند كه نخستين مؤمن به خدا و پيامبر، على عليه السلام است، و او بر تمام صحابه و ياران پيامبر مقدم است.

يكى ديگر از بزرگان اهل سنت حاكم نيشابورى است، که در اين زمينه مى نويسد: «لااعلم خلافا بين اصحاب التواريخ ان عليا رضى الله عنه اولهم اسلاما...». در ميان تاريخ نويسان، در مورد اين كه حضرت على عليه السلام اولين مومن به خدا و پيامبر است، هيچ گونه اختلاف نظر وجود ندارد.

و مرحوم علامه امينى رضوان اله عليه در اين زمينه (الاجماع على ان عليا اول من اسلم) باب مخصوص را ذكر نموده، و در آن از دهها دانشمند اهل سنت و مورخان و محققان صاحب نظر مطالبى در اعتراف به اين حقيقت مسلم تاريخى آورده است.

در پايان اين قسمت با يك داستان مناسب اين موضوع را پى مى گيريم:

عفيف بن قيس كندى يك بازرگان بود، که براى خريد اجناس مربوطه وارد مكه شد، و به منزل عباس بن عبدالمطلب مراجعه كرد، آنان زمانى در كنار كعبه نشسته بودند، و به سوى آن تماشا مى كردند، ناگاه رسول خدا وارد مسجدالحرام گرديد، و به سوى آسمان نگاه كرد (براى بررسى وقت)، و آرام به كنار كعبه آمد، ديرى نپائيد كه على نیز وارد مسجد شد، و در طرف راست پيامبر خدا قرار گرفت، و سپس خديجه همسر پيامبر وارد گشت، و در عقب آنان ايستاد... رسول اكرم با اميرالمؤمنين و خديجه مشغول نماز شدند، و مردم بت پرست اين صحنه را تماشا مى كردند، و ركوع و سجود و كيفيت نماز آنان را مورد توجه قرار مى دادند... عفيف كندى به عباس بن عبدالمطلب گفت: چه امر بزرگى است! عباس نيز جواب مشابه داد، و سپس خطاب به عفيف گفت: مى دانى كه اين جوان كيست؟ عفيف: نه، بگو ببينم او كيست؟ عباس: او «محمد بن عبد الله» پسر برادرم است، آيا مى دانى آن جوان ديگر كيست؟ عفيف: نه، او كيست؟ عباس: او نيز پسر برادر ديگرم على بن ابيطالب است. آيا آن زن را مى شناسى؟ عفيف: نه، او را چه مى شناسم؟ عباس: او خديجه دختر خويلد همسر محمد است، اين پسر برادرم محمد فكر مى كند كه خدايش آفريدگار زمين و آسمان است، و وى را به اين دين و برنامه دستور داده، او خود را پيامبر خدا مى داند؟ و كسى از ما او را تصديق نكرده است، فقط همين جوان، على پسر عمويش، و اين زن خديجه همسرش او را تاييد و تصديق كرده اند، سوگند به خدا در روى اين زمين پهناور جز اين سه نفر كسى پيرو اين دين نمى باشد.

آيا على علیه السلام قبل از رسالت پيامبر خدا مؤمن نبود؟

مطالبى كه در مورد پيشتازى اميرالمؤمنين على عليه السلام در تاييد رسالت پيامبر خدا و ايمان آوردنش بحث كرديم، و شواهد زنده اى از كتاب هاى اهل سنت نقل نموديم، هرگز ايمان وى را منحصر به ايام بعد از رسالت رسول خدا نمى نمايد، بلكه على عليه السلام از اول تولدش مؤمن بوده، و نور و فطرت و خميره اش با رسول اكرم صلى الله عليه و آله يكسان مى باشد، و هيچ زمانى را نمى توان تصور كرد كه على عليه السلام در آن دوران مؤمن نبوده است، اينك توجه شما را به دلايل اين موضوع حساس جلب مى نمايم:

• 1- كان على عليه السلام يرى مع رسول الله صلى الله عليه و آله قبل الرسالة الضوء و يسمع الصوت و قال له صلى الله عليه و آله: لولا انى خاتم الانبياء لكنت شريكا فى النبوة -

«ابن ابى الحديد»كه اين حديث پر معنى را از «امام صادق عليه السلام » نقل مى كند مى گويد: حضرت على عليه السلام قبل از آن كه پيامبر اسلام به رسالت مبعوث شود، نور نبوت را در چهره او مى ديد صداى «ملك » را مى شنيد.

و پيامبر اسلام به على عليه السلام فرمود: اگر نبود اين كه من خاتم پيامبران هستم، تو هم در رسالت من شريك مى شدى!!!

اين حديث، آن هم در يك منبع معتبر اهل سنت يك دنيا معنى دارد، و مى رساند كه على عليه السلام «عدل » پيامبر است، و درك و ايمان و معرفت وى مخصوص دوران رسالت نبوى نيست، بلكه قبل از اين دوران هم با «عالم غيب » مربوط بوده است هر چند از نظر ظاهرى يك كودك چند ساله اى بيش نبود!!!

• 2- قال على علیه السلام: «ما كذبت و لاكذبت و لاضللت و لاضل بى »- / «هرگز در عمرم دروغ نگفتم، و دروغ گفته نشدم، و هيچ گاه گمراه نشدم و كسى به وسيله من گمراه نشده »

على عليه السلام در اين فراز بطور صريح مى فرمايند: هرگز در عمرم ساعتى را نمى توانيد تصور كنيد كه من ايمان نداشته ام، بنابر اين على عليه السلام پيوسته ايمان داشته است هر چند صغير و بچه بوده باشد.» در اين زمينه «ابن ابى الحديد»مى گويد:على در دوران كودكى در دست پيامبر بود، و به وسيله او تربيت گرديد و لذا عقيده و ايمان قلبى او هرگز به شرك آلوده نگرديد...

منابع

على اكبر بابازاده، آفتاب ولايت، ص 31.