کوثر

«کوثر» به معنای چیزی است که بسیاریِ آن فزون از حد است، در آیه اول سوره کوثر، خطاب به پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) آمده است: «إِنَّا أَعْطَینَاک الْکوْثَرَ» ما به تو کوثر را دادیم. مطابق با روایت های مربوط به شأن نزول سوره کوثر، این سوره بعد از طعنه شخصی که پیامبر را ابتر (مقطوع النسل) خواند، نازل گردید. برخی با توجه به این شأن نزول گفته اند مراد از «کوثر»، کثرت نسل است و منظور از آن فاطمه زهرا (سلام اللّه علیها) است که از فرزندان او نسل بسیاری بوجود آمدند.

کوثر در لغت

کلمه «کوثر» مبالغه در کثرت است و به قول زمخشرى: «المفرط الکثرة» یعنى چیزی که بسیاری آن فزون از حدّ است‏.

کوثر در قرآن

این کلمه در سوره کوثر یعنی کوچکترین سوره قرآن آمده است: «إِنَّا أَعْطَینَاک الْکوْثَرَ * فَصَلِّ لِرَبِّک وَانْحَرْ * إِنَّ شَانِئَک هُوَ الْأَبْتَرُ» ما تو را کوثر دادیم، پس [به شکرانه آن] برای پروردگارت نماز بخوان و شتر قربانی کن. یقیناً آنکه به تو زخم زبان می زند خود بدون تبار و نسل است.

طبق احادیث، مراد از «کوثر» در این سوره، نهری در بهشت معرفی و توصیف شده است. روایات بیان کننده، با نقل های متفاوتی در منابع متعدد تفسیری و روایی شیعه و اهل سنت آمده است. به عنوان نمونه حاکم حسکانی به سند خود از انس بن مالک نقل می کند که گفت: «دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله فَقَالَ: قَدْ أُعْطِیتُ الْکوْثَرَ. قُلْتُ: وَ مَا الْکوْثَرُ قَالَ: نَهَرٌ فِی الْجَنَّةِ عَرْضُهُ وَ طُولُهُ مَا بَینَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ، لَا یشْرَبُ أَحَدٌ مِنْهُ فَیظْمَأَ، وَ لَا یتَوَضَّأُ مِنْهُ أَحَدٌ أَبَداً فَیشْعَثَ لَا یشْرَبُهُ إِنْسَانٌ خَفَرَ ذِمَّتِی وَ لَا [مَنْ‏] قَتَلَ أَهْلَ بَیتِی». انس بن مالک گفت: خدمت پیامبر خدا رسیدم، گفت: به من کوثر داده شده است، گفتم: کوثر چیست؟ گفت: نهرى در بهشت است که عرض و طول آن میان مشرق و مغرب است، هر کس از آن بنوشد هرگز تشنه نمی‌شود و هر کس از آن وضو بگیرد پریشان نگردد. اما آنکه پیمان مرا بشکند از آن نمى‌‏نوشد و همچنین آنکه‏ اهل بیت مرا بکشد.

مفسرین قرآن در مورد اینکه مراد از کوثر چیست، سخنان دیگری نیز دارند از جمله: خیر بسیار زیاد، نهرى در بهشت، قرآن، نبوت، کثرت اصحاب و پیروان، مقام شفاعت، کثرت نسل و ذریه پیامبر صلى الله علیه و آله که از حضرت فاطمه علیهاالسلام پدیدار شده و...

به نظر علامه طباطبائی با در نظر گرفتن اینکه کلمه "ابتر" در ظاهر به معناى اجاق کور است، چنین به دست مى‏‌آید که منظور از کوثر، تنها و تنها کثرت ذریه‏‌اى است که خداى تعالى به آن جناب ارزانى داشته است. شاهد دیگر علامه بر این معنا، روایاتی است که بیان می دارد سوره مورد بحث در پاسخ کسى نازل شده که رسول خدا صلى الله علیه و آله را به اجاق کورى زخم زبان زد و این زخم زبان هنگامى بود که قاسم و عبداللَّه دو فرزندان رسول خدا از دنیا رفتند.

اینکه مراد از کوثر، کثرت نسل و منظور از آن فاطمه زهرا سلام اللّه علیها باشد که از فرزندان او نسل بسیاری در زمین به وجود آمدند، توسط بسیاری از مفسران شیعه گفته شده است.

پانویس

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی