تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام (کتاب)
 | |
| نویسنده | الامام الحسن بن علي العسكري |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| مصحح | سید محمدباقر ابطحى |
|
| |
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«تفسیر منسوب به امام حسن عسکرى علیه السلام» از تفاسیر مأثور شمرده مى شود که از نظر روش، جنبه توضیح معنا، تأویل و تطبیق به مانند اکثر تفاسیر روایى شیعه دارد. برخی انتساب این تفسیر به امام عسکرى علیه السلام را انکار کرده اند.
محتویات
معرفى اجمالى کتاب
این کتاب، تفسیرى است روایى که بنابر نقل محمد بن قاسم استرآبادى، ابویعقوب یوسف بن محمد بن زیاد و ابوالحسن على بن محمد بن یسار، از شاگردان حضرت امام حسن عسکرى علیه السلام، به دستور آن حضرت املا کرده اند و استرآبادى نیز آن را نقل کرده است. در مقدمه این کتاب آمده است که حضرت امام حسن عسکری علیه السلام این تفسیر را در مدت هفت سال بر نویسندگان آن املا فرموده است. این تفسیر به صورت نقل گردآورى شده و تفسیرِ تمام قرآن نیست.
درباره این تفسیر بحث هاى فراوانى است. مرحوم شیخ صدوق در کتاب هاى من لایحضره الفقیه، توحید و عیون اخبارالرضا؛ ابن شهر آشوب در مناقب؛ شهید ثانى در منیة المرید و شیخ حر عاملى در وسائل الشیعه و حاجى نورى در مستدرک نسبت این کتاب را به امام یازدهم تأیید کرده اند. به همین دلیل بسیارى از محدثان به این کتاب اعتماد کرده اند.
محتوای کتاب
متن این کتاب مشتمل بر تفسیر استعاذه، بسم الله، سوره حمد و سوره بقره، آن هم به طور ناتمام و ناقص (تا آیه ۲۸۲) است. البته محدث نورى در مستدرک الوسائل اصل کتاب را بیشتر از کتاب فعلى مى داند.
این تفسیر با بیان روایاتى راجع به فضائل قرآن و تأویل و آداب قرائت قرآن آغاز شده و با ذکر احادیثى مشتمل بر فضائل اهل بیت (براى نمونه- حدیث سد الابواب، ص ۱۷) و مثالب دشمنان اهل بیت (ص ۴۷) ادامه یافته است. بحثهاى متعددى نیز درباره سیره نبوى، بخصوص راجع به مناسبات پیامبر و یهودیان، مطرح شده است (ص ۱۶۱- ۱۶۳، ۱۹۰- ۱۹۲، ۴۰۶- ۴۰۷).
در مجموع، در این تفسیر ۳۷۹ حدیث آمده است. بیشتر روایات طولانى و مفصّل است، به طورى که گاه یک روایت چندین صفحه را در بر مى‌گیرد (ص ۶۵۶- ۶۷۲) و به همین جهت، در برخى موارد ساختار روایى از بین رفته است. در برخى روایات نیز آشفتگى وجود دارد.
در این تفسیر برخى آیات تأویل شده و بیشتر تأویلها درباره معجزات پیامبر و امامان است (ص ۴۲۹- ۴۴۱، ۴۹۷- ۵۰۰).
در این تفسیر به اسباب نزول آیات کمتر توجه شده، گر چه به مصادیق آیات اشاره شده است. مباحث صرفى و نحوى و بلاغى نیز در این تفسیر وجود ندارد (رضوى، ص ۳۱۳).
انتساب تفسیر
مرحوم شیخ صدوق این تفسیر را از محمد بن قاسم استرآبادى (م، ۲۶۰ ق) و او از ابویعقوب یوسف بن محمد بن زیاد و ابوالحسن على بن محمد بن سیار و آنان از امام حسن عسکری علیه السلام روایت کرده اند.
استرآبادى، که شیخ صدوق از او روایت کرده، شخصیت جنجال برانگیزى است؛ برخى زبان به مدح او گشوده و به او اعتماد ورزیده اند و گروهى هم او را تکذیب کرده و جاعل دانسته اند و در نتیجه، تفسیر او را تفسیر جعلى و بى اساس دانسته اند.
آیت الله خوئى مى نویسد: «محمد بن قاسم استرآبادى از مشایخ صدوق بوده است و صدوق خود این مطلب را در کتاب مشیخه باب تلبیه ذکر کرده و در کتاب فقیه جزء ۲، ح ۹۶۷ نیز یاد کرده است و نیز در عیون، جزء ۱، باب ۱۹ از او نام برده و براى او رضاى الهى را خواسته است».
شیخ صدوق در کتاب هاى گوناگون روایى خود از وى به عناوین مختلف از جمله مفسر، خطیب و...، که هر یک بر بزرگداشت او دلالت مى کنند، یاد کرده و در بسیارى موارد تعبیر «رضى الله عنه» و «رحمه الله» را در مورد وى بکار برده است.
ابن غضائرى، از دانشمندان نیمه نخست قرن پنجم، در این باره مى نویسد: «محمد بن قاسم استرآبادى، که ابوجعفر ابن بابویه از او روایت کرده است، ضعیف و دروغگو است. ابن بابویه تفسیرى را از او روایت کرده است که او از دو شخص مجهول روایت کرده است: یکى از آن دو به نام یوسف بن محمد بن زیاد و دیگرى به نام محمد بن یسار (سیار) شناخته مى شوند. آن دو مرد تفسیر را از پدرانشان، از ابوالحسن ثالث روایت کرده اند و تفسیر از سهل دیباجى، از پدرش با آن مضامین ناپسندى که دارد جعل شده است».
نسخه‌های خطی و ترجمه تفسیر
نسخه هاى خطى متعددى از این تفسیر موجود است (بکائى، ج ۵، ص ۱۹۰۴- ۱۹۰۵, سزگین، ج ۱، جزء ۱، ص ۹۵- ۹۶). همچنین متن تفسیر به فارسى ترجمه شده است (آقا بزرگ طهرانى، ج ۴، ص ۸۹- ۹۰). قدیمترین ترجمه فارسى موجود آن، آثار الاخیار نام دارد که ترجمه ابو الحسن على بن حسن زواره‌اى (متوفى ۹۸۴) و ترجمه تمام متن موجود است (قس بکائى، ج ۱، ص ۲). قدرت اللّه حسینى شاهمرادى نیز سوره فاتحه این تفسیر را با عنوان تفسیر فاتحة الکتاب از امام حسن عسکرى سلام اللّه علیه و پژوهشى پیرامون آن (تهران، ۱۴۰۴) با مقدمه‌اى مبسوط در اثبات وثاقت تفسیر، ترجمه و منتشر کرده است. سید حسین بهریلوى (بریلوى، متوفى ۱۳۶۱) این تفسیر را به زبان اردو ترجمه کرد و با عنوان آثار حیدرى به چاپ رساند (بکائى، ج ۱، ص ۳).
این کتاب در یک جلد به زبان عربی به همت مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف، به تحقیق سید محمدباقر ابطحى اصفهانى، در سال ۱۴۰۹ ق چاپ شده است.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتاب شناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص ۴۹۲-۴۹۴.
- نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی.
متن کتاب
- التفسير المنسوب إلی الامام أبی محمد الحسن بن علی العسكری عليه السلام
- تفسير الإمام العسكری عليه السلام
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
