نقش اهل بیت(ع) در کتابت قرآن: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}}{{منبع الکترونیکی معتبر}} | {{خوب}}{{منبع الکترونیکی معتبر}} | ||
| − | + | [[اهل البیت|اهل بيت]] عليهم‌السلام به‌ویژه [[امام علی]] عليه‌السلام، نقش مهمی در تدوين و کتابت [[قرآن مجيد]] ایفا نموده‌اند. در «[[مصحف على علیه السلام|مصحف امام على]]»، قرآن به [[ترتیب نزول سوره ها|ترتیب نزول سور]] و با افزودن [[شأن نزول]] و [[تفسير]] برخی [[آیات]] تدوين گردید. مصاحف و نسخه‌های خطی دیگری از قرآن نیز به برخی [[ائمه]] عليهم‌السلام منسوب است. | |
| − | + | ==کتابت و جمع قرآن توسط امام علی عليه‌السلام== | |
| + | ===علی عليه‌السلام نخستين جامع قرآن=== | ||
| − | + | در مورد اين كه نخستين «جامع قرآن» چه كسي است، اندكي اختلاف وجود دارد. [[شیعه]] اين عنوان ارزشمند را از آنِ مولاي متقيان [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] عليه السلام دانسته؛ ولي [[اهل سنت]] علاوه بر آن حضرت؛ [[ابوبكر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و سالم را نيز جزو نخستين تدوين كنندگان قرآن مي شمارند. | |
| − | |||
| − | اين | + | قدر جامعِ هر دو ديدگاه اين است كه بعد از [[رحلت پیامبر اسلام]] صلی الله عليه وآله، نخستين كسي كه كمر همت به تدوين قرآن بست و عنوان پرافتخار، «اوّلين خادم و جامع قرآن» را از آنِ خود ساخت، حضرت علي عليه السلام است. چرا كه افضليت و جامعيت آن حضرت بر كسي پوشيده نيست و فريقين به اين مطلب تصريح كرده اند و نيز اين ديدگاه با سخن [[رسول خدا]] صلی الله عليه و آله سازگاري دارد كه در آخرين لحظات عمر شريفش خطاب به علي عليه السلام فرمود: «يا عَليِّ، القُرآنُ خَلْفَ فَراشي في الصُّحُفِ وَالحَريرِ وَالقَراطيس فَخُذُوهُ وَاجْمَعُوا وَلاتُضَيِّعُوهُ؛ اي علي! قرآن در پشت بستر من در صحف (انواع الواح)، حرير و كاغذها قرار دارد، آن را جمع آوري كنيد و ضايع نسازيد». |
| − | + | بر اساس اين وصيت ارزشمند رسول خدا صلی الله عليه و آله بود كه علي عليه السلام به تدوين كامل و جامع قرآن پرداخت. خود امام علی در اين مورد مي فرمايد: «آلَيْتُ أَنْ لاآخُذَ رِدائي إلاَّ لِصَلوةِ جُمُعَةٍ حَتَّي أَجْمَعَ القُرآنَ فَجَمَعْتُهُ؛ سوگند ياد كردم كه رداء در برنگيرم جز براي [[نماز جمعه]] تا آنگاه كه قرآن را جمع آوري نمايم و در نهايت، موفق به تدوين آن شدم». | |
| − | در | + | حضرت علي عليه السلام از يك سو، با [[خط کوفی]] آشنا بود و از ديگر سو، از برجسته ترين شاگردان رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم و همراه و همراز آن حضرت محسوب مي شد و نيز تنها كسي بود كه همواره در پيدا و پنهان، با رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم حشر و نشر داشت و از همين طریق به [[اسباب نزول|شأن نزول]]، [[آیات محکم و متشابه|محكم و متشابه]]، [[ناسخ و منسوخ]] هاي قرآن آگاهي كامل داشت. |
| − | + | خود امام عليه السلام در اين مورد چنين اشاره مي كند: «هر آيه اي نازل مي شد، رسول الله آن را بر من قرائت و املا مي نمود و من مي نوشتم و [[تأویل|تأويل]] و [[تفسیر قرآن|تفسير]] و ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه آن را آگاه مي نمود». | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
چنين شد كه حضرت علي عليه السلام بعد از رحلت رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم به يكي از اساسي ترين دغدغه هاي اساسي آن بزرگوار جامه عمل پوشاند و به جمع آوري و تدوين قرآن - كه ضرورت بسيار داشت - پرداخت. | چنين شد كه حضرت علي عليه السلام بعد از رحلت رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم به يكي از اساسي ترين دغدغه هاي اساسي آن بزرگوار جامه عمل پوشاند و به جمع آوري و تدوين قرآن - كه ضرورت بسيار داشت - پرداخت. | ||
| − | == | + | ===مصحف امام علی عليه‌السلام=== |
| − | + | [[حضرت علی]] عليه السلام [[قرآن]] را به ترتيب [[ترتیب نزول سوره ها]] ([[سوره های مکی و مدنی|مكي و مدني]] بودن سوره ها) و با افزودن [[شأن نزول]] و [[تفسير]] برخي آيات تدوين كرد. | |
| − | حضرت علي عليه السلام در مورد تدوين [[مصحف على علیه السلام|مصحف]] خود فرمود: «لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ الله صلي الله عليه و آله | + | حضرت علي عليه السلام در مورد تدوين [[مصحف على علیه السلام|مصحف]] خود فرمود: «لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ الله صلي الله عليه و آله أَقْسَمْتُ أَو حَلَفْتُ أَنْ لاأَضَعَ رِدائي عَنْ ظَهْرِي حَتَّي أَجْمَعَ ما بَينَ اللَّوحَينِ فَما وَضَعْتُ رِدايِ حَتَّي جَمَعْتُ القُرآن؛ وقتي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم رحلت كرد، قسم ياد نمودم كه ردا بر دوش نگيرم تا وقتي كه قرآن را جمع آوري كنم و ردا برنگرفتم تا قرآن را تدوين نمودم». |
شايان ذكر است كه متن و محتواي قرآن حضرت علي عليه السلام هيچ تفاوتي با قرآن موجود نداشت، تنها تفاوت مصحف آن حضرت با قرآن موجود، در امور زير بود: | شايان ذكر است كه متن و محتواي قرآن حضرت علي عليه السلام هيچ تفاوتي با قرآن موجود نداشت، تنها تفاوت مصحف آن حضرت با قرآن موجود، در امور زير بود: | ||
| − | *1. سوره ها بر اساس | + | *1. سوره ها بر اساس نزول، ترتيب و تدوين يافته بود؛ مثلاً [[سوره علق]] اوّل، [[سوره مزمل]] دوم، [[سوره مدثر]] سوم و... |
*2. در حاشيه قرآنِ آن حضرت برخي شأن نزول ها، ناسخ و منسوخ ها، محكم و متشابه هاي قرآن شرح داده شده بود. در اين مورد، [[اصبغ بن نباته]] از آن حضرت نقل مي كند كه فرمود: «إِنّي لأعرِفُ ناسِخَهُ وَ مَنْسُوخَه وَ مُحكَمَه وَ مُتَشابِهَه... أَعْرفُ فيما اَنْزَلَ وَ في أيِّ يَومٍ وَ في أَيِّ مَوضِعٍ؛ من به ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، شأن نزول ها و اين كه كجا و در مورد چه كسي نازل شده اند، آگاهي دارم». | *2. در حاشيه قرآنِ آن حضرت برخي شأن نزول ها، ناسخ و منسوخ ها، محكم و متشابه هاي قرآن شرح داده شده بود. در اين مورد، [[اصبغ بن نباته]] از آن حضرت نقل مي كند كه فرمود: «إِنّي لأعرِفُ ناسِخَهُ وَ مَنْسُوخَه وَ مُحكَمَه وَ مُتَشابِهَه... أَعْرفُ فيما اَنْزَلَ وَ في أيِّ يَومٍ وَ في أَيِّ مَوضِعٍ؛ من به ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، شأن نزول ها و اين كه كجا و در مورد چه كسي نازل شده اند، آگاهي دارم». | ||
| − | + | '''ردّ مصحف امام علی توسط خلفا:''' | |
| − | همان طور كه بيان شد، حضرت علي عليه السلام با آن همه آگاهي هايي كه از درون و بيرون قرآن داشت، به تدوين قرآن پرداخت؛ ولي متأسفانه مورد پذيرش واقع نشد. | + | همان طور كه بيان شد، حضرت علي عليه السلام با آن همه آگاهي هايي كه از درون و بيرون قرآن داشت، به تدوين قرآن پرداخت؛ ولي متأسفانه مورد پذيرش واقع نشد. زیرا نگارش شأن نزول ها و [[تفسير]] برخي آيات با خواسته خلفاي زمان، سازگار نبود! |
| − | [[ابوذر غفاری|ابوذر غفاري]] - [[صحابی|صحابه]] گرامي [[رسول خدا]] صلی الله عليه و آله و سلم - نقل مي كند كه علي عليه السلام قرآنش را نزد بزرگاني از [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برد: «فَلَمَّا فَتَحَهُ اَبُوبكر خَرَجَ في أَوّلِ صَفْحَةٍ فَتَحَها فَضائِحُ القَومِ فَوَبَثَ عُمَرُ وَ قالَ: يا عَلِيٌّ أَرْدُدْهُ | + | [[ابوذر غفاری|ابوذر غفاري]] - [[صحابی|صحابه]] گرامي [[رسول خدا]] صلی الله عليه و آله و سلم - نقل مي كند كه علي عليه السلام قرآنش را نزد بزرگاني از [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برد: «فَلَمَّا فَتَحَهُ اَبُوبكر خَرَجَ في أَوّلِ صَفْحَةٍ فَتَحَها فَضائِحُ القَومِ فَوَبَثَ عُمَرُ وَ قالَ: يا عَلِيٌّ أَرْدُدْهُ فَلا حاجَةَ لَنا فِيهِ فَأَخَذَهُ عَلِيٌّ وَانْصَرَفَ؛ وقتي ابوبكر قرآن علي عليه السلام را گشود، در همان صفحه اوّل فضايح و طعن هايي نسبت به برخي مشاهده كرد. لذا عمر از جا پريد و گفت: ما نيازي به اين قرآن نداريم برگردان و امام علي عليه السلام آن را برگرداند». |
| − | و نيز از [[عمر بن خطاب|خليفه دوم]] در اين مورد نقل شده كه گفت: «اِنَّ عَليّاً جاءَنا بِالقُرآنِ وَ فِيهِ فَضائِحُ المُهاجِرينَ وَالأَنصارِ؛ علي قرآني آورد كه در آن طعن هايي بر مهاجرين و انصار وجود داشت». | + | و نيز از [[عمر بن خطاب|خليفه دوم]] در اين مورد نقل شده كه گفت: «اِنَّ عَليّاً جاءَنا بِالقُرآنِ وَ فِيهِ فَضائِحُ المُهاجِرينَ وَالأَنصارِ؛ علي قرآني آورد كه در آن طعن هايي بر [[مهاجرين]] و [[انصار]] وجود داشت». |
| − | + | '''مدت نگارش قرآن توسط امام علی:''' | |
در مدت نگارش و تدوين قرآن به وسيله علي عليه السلام نيز اقوال مختلفي وجود دارد. [[ابن ندیم|ابن نديم]] نگارش قرآن آن حضرت را سه روز دانسته و مي نويسد: «آن حضرت سوگند ياد كرد كه رداء بر دوش نگيرد، مگر آنگاه كه قرآن را فراهم آورد. سه روز از خانه بيرون نيامد تا قرآن را جمع كرد». | در مدت نگارش و تدوين قرآن به وسيله علي عليه السلام نيز اقوال مختلفي وجود دارد. [[ابن ندیم|ابن نديم]] نگارش قرآن آن حضرت را سه روز دانسته و مي نويسد: «آن حضرت سوگند ياد كرد كه رداء بر دوش نگيرد، مگر آنگاه كه قرآن را فراهم آورد. سه روز از خانه بيرون نيامد تا قرآن را جمع كرد». | ||
| سطر ۹۸: | سطر ۴۵: | ||
در اينجا شايسته مي نمايد كه به اين سؤال پاسخ داده شود: سرانجام قرآن علي عليه السلام چه شد و اكنون آن مصحف شريف كجاست؟ | در اينجا شايسته مي نمايد كه به اين سؤال پاسخ داده شود: سرانجام قرآن علي عليه السلام چه شد و اكنون آن مصحف شريف كجاست؟ | ||
| − | + | '''سرنوشت قرآن علی عليه‌السلام:''' | |
| − | + | پس از آنه حضرت علي عليه السلام قرآن را تدوين كرد و به حضور بزرگان قوم آورد و آنها بنا به عللي از پذيرفتن آن خودداري كردند، در آن هنگام فرمود: «سوگند به خدا! از امروز به بعد، هرگز آن را نخواهيد ديد، فقط بر من لازم بود كه پس از فراهم كردن و جمع نمودن آن، شما را آگاه سازم تا آن را بخوانيد». | |
| − | از اين روايت استفاده مي شود كه دسترسي افراد عادي به قرآن آن حضرت امكان پذير نيست. با اين وجود، از ابن نديم نقل شده كه گفت: «در زمان خود، نزد «ابي يعلي حمزه حسني» مصحفي ديدم كه از آن، اوراقي افتاده بود. اين مصحف به خط علي عليه السلام نگارش | + | از اين روايت استفاده مي شود كه دسترسي افراد عادي به قرآن آن حضرت امكان پذير نيست. با اين وجود، از ابن نديم نقل شده كه گفت: «در زمان خود، نزد «ابي يعلي حمزه حسني» مصحفي ديدم كه از آن، اوراقي افتاده بود. اين مصحف به خط علي عليه السلام نگارش شده بود كه آن را بنو حسن (فرزندان [[امام حسن]]) در طي مرور زمان به ميراث گرفته بودند». |
| − | در اين | + | سرنوشت نخستين مصحف علي عليه السلام هنوز كاملاً براي ما روشن نيست. تنها راهنماي ما در اين مورد كه فرجام آن مصحف شريف چه شد، رواياتی است که قرآن علي عليه السلام را به عنوان «ميراث [[امامت]]» دانسته و آن را اكنون در اختيار [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حضرت صاحب الامر]] عليه السلام مي دانند. روايات زير، بر اين نكته تأكيد دارند: |
| − | *1. | + | *1. حضرت علي عليه السلام در گفت وگويي با [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]]، بعد از آنكه قرآن موجود را مورد تأييد قرار مي دهد و طلحه و ديگران را به پيروي از آن فرامي خواند، مي افزايد: «...أَمَرَني رَسُولُ اللهِ أَنْ أَدْفَعَهُ اِلي وَصيّي وَ أَولَي النَّاسِ بَعْدي بِالنَّاسِ ابْنِي الْحَسَن ثُمَّ يَدْفَعَهُ ابْنِي الحَسَنُ إِلَي ابْني الْحُسَينِ ثُمَّ يَصيرُ واحِداً بَعدَ وَاحِدٍ مِنْ وُلْدِ الحُسَينِ حَتَّي يَرِدَ آخِرُهُمْ عَلي رَسُولِ اللهِ...؛ رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به من فرموده تا قرآني كه جمع آوري نمودم را نزد برترين و سزاوارترين انسان بعد از خودم براي زمامداري مسلمانان كه فرزندم حسن باشد، تحويل دهم. او نيز به حسين تحويل دهد و در نزد اوصيا يكي پس از ديگري قرار گيرد تا آخرين آنها به رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم برگرداند...». |
| − | *2. | + | *2. [[شیخ کلینی|كليني]] از [[امام صادق]] عليه السلام روايت مي كند كه فرمود: «هنگامي كه [[حضرت مهدی|قائم]] عليه السلام قيام كند، كتاب خدا را در حدّ واقعي آن خواهد خواند و مصحفي كه علي عليه السلام نوشته بود را ارائه خواهد داد». |
| − | + | ===دیگر مصاحف منسوب به علی عليه‌السلام=== | |
| − | + | مصاحفي در نقاط مختلف جهان وجود دارد كه منسوب به امام علي عليه السلام است که در اینجا به اجمال معرفی می شود: | |
| − | + | *1. كتابخانه‌اي در [[نجف|نجف اشرف]]: [[ابوعبدالله زنجانی]] مي نويسد: «من در [[ذی الحجه]] سال 1353 ق. در كتابخانه اميرالمؤمنين نجف، قرآني را به [[خط کوفی]] ديدم كه در پايان آن آمده است: «كَتَبَهُ عَليُّ بْنِ أبيطالِبٍ في سَنَةِ أَرْبَعينَ مِنَ الْهِجْرَةِ؛ اين قرآن را علي عليه السلام در سال چهلم هجري نوشته است». لازم به ذكر است كه اين قرآن بر روي پوست آهو و با مشخصات املايي «[[ابوالاسود دئلى]]» نگاشته شده و مربوط به قرن سوم هجری است. | |
| − | + | *2. موزه ايران باستان: نسخه اي از قرآن منسوب به امام علي عليه السلام در موزه ايران باستان، نگهداري مي شود. در پايان آن چنين مي خوانيم: «كَتَبَهُ وَ ذَهَّبَهُ عَليُّ بْنِ أبيطالِبٍ». اين قرآن بر روي پوست، به خط كوفي نوشته شده كه فاقد تاريخ نگارش است. سيد محمدباقر حجتي، در مورد اين قرآن مي نويسد: «اگر اين نسخه واقعاً از علي بن ابيطالب عليه السلام باشد، هيچ نسخه قرآن قديمي تر از آن وجود نخواهد داشت؛ ولي اين انتساب بسيار بعيد است. زيرا در اين نسخه نقطه هاي اعراب بكار رفته و تزئيناتي در آن ديده مي شود كه آن را به قرن هاي سوم و چهارم مربوط مي سازد و مسلماً از علي بن ابيطالب عليه السلام نيست؛ بلكه آن را يك نويسنده ايراني، شايد از روي نسخه منسوب به اميرالمؤمنين عليه السلام استنساخ و كپيه كرده است و شامل 154 صفحه است». | |
| − | * | + | *3. موزه [[آستان قدس رضوی|آستان قدس رضوي]]: قرآني منسوب به علي عليه السلام در موزه آستان قدس رضوی است كه از [[سوره هود]] آغاز و تا پايان [[سوره كهف]] ادامه دارد. اين قرآن به خط كوفي و روي پوست آهو نوشته شده و در پايان آن، عبارت: «كَتَبَهُ عَليُّ بْنِ أبيطالِبٍ» ديده مي شود. مشخصات املايي ابوالأسود و تزئينات موجود در آن، اين قرآن را به قرن سوم پيوند مي دهد. در هر صفحه اين قرآن 15 سطر گنجانده شده است. |
| − | * | + | *4. كتابخانه سلطنتي سابق تهران: نسخه اي از قرآن در كتابخانه سلطنتي سابق [[تهران]] در 17 برگ، روي پوست و با خط كوفي موجود است كه منسوب به حضرت علي عليه السلام است. اين قرآن نيز با داشتن ويژگي هاي املايي ابوالأسود، نمي تواند مصحف آن حضرت باشد. |
| − | از | + | در مورد ساير قرآن هاي منسوب به امام علي عليه السلام يكي از پژوهشگران چنين مي نويسد: «شايد نسخه هاي ديگري از قرآن منسوب به علي عليه السلام در كنار و گوشه دنيا موجود باشد، ولي آنچه از نسخه هايي كه ديده شد، با دلائل علمي و تاريخي نمي توان به عنوان مصحف دستخطّ اميرالمؤمنين علي عليه السلام تلقي گردد». |
| − | ==مصاحف منسوب به | + | ==مصاحف منسوب به سایر ائمه عليهم‌السلام== |
| + | ===قرآن منسوب به امام حسن عليه‌السلام=== | ||
| − | + | قرآن منسوب به [[امام حسن]] عليه‌السلام به [[خط کوفی]]، روي پوست آهو و در قرن سوم نگاشته شده و از اوّل جزء 23 تا پايان جزء 25 را دربردارد. در صفحه اوّل آن وقفنامه شاه عباس ماضي و با خط و امضاي [[شیخ بهایی|شيخ بهائي]] قرار دارد: «اين جزء قرآن مجيد را كه به خط شريف حضرت امام همام سبط الرّسول و قرّة عين الوصي والبتول ابي محمّدالحسن عليه الصّلوة والسّلام است، [[وقف]] نمود بر روضه مقدسه منوره مطهره سدره مرتبه رضيه رضويه علي صاحبها الف الف سلام و تحية حرّره الدّاعي بهاءالدين محمد العاملي». | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
شايان ذكر است كه در هر صفحه اين قرآن 7 سطر قرار داده شده است. در صفحه آخر آن، عبارتِ «كَتَبَهُ حَسَنُ بْنِ عَليّ ابْنِ أبيطالِبِ في سَنَةِ إحْدي وَ أرْبَعينَ» به چشم مي خورد. | شايان ذكر است كه در هر صفحه اين قرآن 7 سطر قرار داده شده است. در صفحه آخر آن، عبارتِ «كَتَبَهُ حَسَنُ بْنِ عَليّ ابْنِ أبيطالِبِ في سَنَةِ إحْدي وَ أرْبَعينَ» به چشم مي خورد. | ||
| − | اين قرآن در ابعاد 5 / 6 × 5 / 12 سانتيمتر و جلد نوساز آن در اندازه 5/16 × 7/11 سانتيمتر است كه در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود. | + | اين قرآن در ابعاد 5 / 6 × 5 / 12 سانتيمتر و جلد نوساز آن در اندازه 5/16 × 7/11 سانتيمتر است كه در موزه قرآن [[آستان قدس رضوی|آستان قدس رضوي]] نگهداري مي شود. |
| − | ==قرآن منسوب به | + | ===قرآن منسوب به امام حسین عليه‌السلام=== |
| − | + | قرآن منسوب به [[امام حسین]] عليه‌السلام نیز به خط كوفي و بر روي پوست آهو نگاشته شده كه متعلق به قرن سوم است. اين قرآن تنها جزء 16 از يك سي پاره مي باشد. در هر صفحه آن 7 سطر با اعراب و اعجام گنجانده شده و اندازه آن 5 / 6 × 12 سانتيمتر مي باشد. در صفحه آخر آن، عبارت «كَتَبَهُ حُسَيْنُ بْنِ عَلّي» نگاشته شده است. واقف اين قرآن، مجهول و در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود. | |
| − | ==قرآن منسوب به | + | ===قرآن منسوب به امام سجاد عليه‌السلام=== |
| − | + | قرآن منسوب به [[امام سجاد]] عليه‌السلام از آيه 180 [[سوره بقره]] تا [[سوره ناس]] - آخرين سوره قرآن - را شامل مي شود. خط آن كوفي و بر روي پوست آهو نگاشته شده و متعلّق به قرن سوم مي باشد. در هر صفحه آن 16 سطر با اعراب و اعجام و به فاصله هر 10 آيه، يك ستاره (*) نقش بسته است. در پايان آن، بعد از سوره ناس، عبارت «قَولُهُ الْحَقّ وَ لَهُ الْمُلْكُ انّ اللهَ لايُخْلِفُ الْمَعادَ، كَتَبَهُ الْمُنْتَظِرُ بِوَعْدِهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَليِّ بْنِ أبيطالِب» نگاشته شده است. | |
اين نسخه در قطع بياضي و به اندازه 6/9 * 5/15 سانتيمتر مي باشد كه داراي 369 برگ است. واقف آن نامعلوم و در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود. | اين نسخه در قطع بياضي و به اندازه 6/9 * 5/15 سانتيمتر مي باشد كه داراي 369 برگ است. واقف آن نامعلوم و در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود. | ||
| − | ==قرآن منسوب به | + | ===قرآن منسوب به امام صادق عليه‌السلام=== |
| − | + | نسخه قرآن منسوب به [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] عليه‌السلام به احتمال قوي به صورت كامل تدوين شده و تعداد سوره هاي آن به يكصد و سيزده [[سوره]] مي رسيده است. [[سوره توبه]] در اين قرآن، قبل از [[سوره مائده]] قرار داشته و ترتيب نگارش سوره ها به ترتيب نزول آنها بوده است. | |
اين قرآن كه با نقطه و اعراب مزيّن است، در «دارالفنّ الاسلامي» قاهره نگهداري مي شود. | اين قرآن كه با نقطه و اعراب مزيّن است، در «دارالفنّ الاسلامي» قاهره نگهداري مي شود. | ||
| − | ==قرآن منسوب به | + | ===قرآن منسوب به امام رضا عليه‌السلام=== |
| − | |||
| − | |||
| − | + | قرآن منسوب به [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] عليه‌السلام شامل [[سوره نور]]، [[سوره قصص]]، [[سوره عنكبوت]]، [[سوره روم]]، [[سوره لقمان]]، [[سوره سجده]]، [[سوره احزاب]]، [[سوره مؤمن]]، [[سوره فصلت]]، [[سوره جاثيه]]، [[سوره احقاف]]، [[سوره واقعه]] و [[سوره حديد]] مي باشد. خط آن كوفي و در قرن سوم با اعراب، اعجام، شدّ، مدّ، تنوين و همزه نگارش يافته است. | |
| − | در | ||
| − | + | آيه 60 سوره نور {{متن قرآن|«وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ...»}} اولين و آيه 5 سوره حديد {{متن قرآن|«وَ هُوَ مَعَكُمْ أيْنَ ما كُنْتُمْ»}} آخرين آيه نگاشته شده در آن مي باشد. | |
| − | + | در هر صفحه آن 16 سطر جاي گرفته و مجموع صفحات آن به 27 برگ مي رسد. قطع آن بياضي و در اندازه 25 × 7 / 17 سانتيمتر مي باشد. در صفحه دوم آن كه پايان [[سوره نور]] است، عبارت «كَتَبَهُ عَليُّ بْنِ مُوسي» خودنمايي مي كند. | |
| − | اين قرآن نيز در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود. | + | [[سید محمدهادی میلانی|آيت الله العظمي ميلاني]] در بالاي صفحه 18 آن چنين مرقوم داشته اند: «بسمه جلّ اسمائه، هذه سبعة و عشرون ورقاً من القرآن المجيد المعنونة بأنّها خطّ مولانا الامام عليّ بن موسي الرّضا صلوات الله و سلامه عليه، و قد كانت في النّجف الاشرف في بيت العلاّمة النّحرير الحجّة الشّيخ [[علامه امینی|عبدالحسين الاميني]]، صاحب كتاب الغدير دامّت ايّامه لأجل ان تنتقل الي مكتبة الامام عليه آلاف التّحيّة والسّلام، محمّدهادي الحسيني الميلاني، جمادي الثّانيّة 1367». اين قرآن نيز در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود. |
| − | ==قرآن منسوب به | + | ===قرآن منسوب به امام عسكری عليه‌السلام=== |
| − | + | قرآن منسوب به [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسكری]] عليه‌السلام روي پوست و به خط كوفي نگاشته شده است. قطع آن وزيري كوچك و بياضي است كه داراي 324 ورق، در ابعاد 17 * 5/23 سانتيمتر مي باشد. اين اثر ارزشمند در دوره [[صفویه]] به آستانه مقدسه [[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|حضرت معصومه]] عليهاالسلام در [[قم]] وقف شده و به شماره 1204 به ثبت رسيده است. | |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *"نقش اهل بيت علیهم‌السلام در نگارش قرآن"، سيد علی‌نقی ميرحسينی، مجله کوثر، پاییز 1384، شماره 63. |
{{قرآن}} | {{قرآن}} | ||
| سطر ۲۱۴: | سطر ۱۲۹: | ||
[[رده:تاریخ قرآن]] | [[رده:تاریخ قرآن]] | ||
| + | [[رده:آثار ائمه علیهم السلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۴۴
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
اهل بيت عليهم‌السلام به‌ویژه امام علی عليه‌السلام، نقش مهمی در تدوين و کتابت قرآن مجيد ایفا نموده‌اند. در «مصحف امام على»، قرآن به ترتیب نزول سور و با افزودن شأن نزول و تفسير برخی آیات تدوين گردید. مصاحف و نسخه‌های خطی دیگری از قرآن نیز به برخی ائمه عليهم‌السلام منسوب است.
محتویات
کتابت و جمع قرآن توسط امام علی عليه‌السلام
علی عليه‌السلام نخستين جامع قرآن
در مورد اين كه نخستين «جامع قرآن» چه كسي است، اندكي اختلاف وجود دارد. شیعه اين عنوان ارزشمند را از آنِ مولاي متقيان حضرت علی عليه السلام دانسته؛ ولي اهل سنت علاوه بر آن حضرت؛ ابوبكر، عمر و سالم را نيز جزو نخستين تدوين كنندگان قرآن مي شمارند.
قدر جامعِ هر دو ديدگاه اين است كه بعد از رحلت پیامبر اسلام صلی الله عليه وآله، نخستين كسي كه كمر همت به تدوين قرآن بست و عنوان پرافتخار، «اوّلين خادم و جامع قرآن» را از آنِ خود ساخت، حضرت علي عليه السلام است. چرا كه افضليت و جامعيت آن حضرت بر كسي پوشيده نيست و فريقين به اين مطلب تصريح كرده اند و نيز اين ديدگاه با سخن رسول خدا صلی الله عليه و آله سازگاري دارد كه در آخرين لحظات عمر شريفش خطاب به علي عليه السلام فرمود: «يا عَليِّ، القُرآنُ خَلْفَ فَراشي في الصُّحُفِ وَالحَريرِ وَالقَراطيس فَخُذُوهُ وَاجْمَعُوا وَلاتُضَيِّعُوهُ؛ اي علي! قرآن در پشت بستر من در صحف (انواع الواح)، حرير و كاغذها قرار دارد، آن را جمع آوري كنيد و ضايع نسازيد».
بر اساس اين وصيت ارزشمند رسول خدا صلی الله عليه و آله بود كه علي عليه السلام به تدوين كامل و جامع قرآن پرداخت. خود امام علی در اين مورد مي فرمايد: «آلَيْتُ أَنْ لاآخُذَ رِدائي إلاَّ لِصَلوةِ جُمُعَةٍ حَتَّي أَجْمَعَ القُرآنَ فَجَمَعْتُهُ؛ سوگند ياد كردم كه رداء در برنگيرم جز براي نماز جمعه تا آنگاه كه قرآن را جمع آوري نمايم و در نهايت، موفق به تدوين آن شدم».
حضرت علي عليه السلام از يك سو، با خط کوفی آشنا بود و از ديگر سو، از برجسته ترين شاگردان رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم و همراه و همراز آن حضرت محسوب مي شد و نيز تنها كسي بود كه همواره در پيدا و پنهان، با رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم حشر و نشر داشت و از همين طریق به شأن نزول، محكم و متشابه، ناسخ و منسوخ هاي قرآن آگاهي كامل داشت.
خود امام عليه السلام در اين مورد چنين اشاره مي كند: «هر آيه اي نازل مي شد، رسول الله آن را بر من قرائت و املا مي نمود و من مي نوشتم و تأويل و تفسير و ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه آن را آگاه مي نمود».
چنين شد كه حضرت علي عليه السلام بعد از رحلت رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم به يكي از اساسي ترين دغدغه هاي اساسي آن بزرگوار جامه عمل پوشاند و به جمع آوري و تدوين قرآن - كه ضرورت بسيار داشت - پرداخت.
مصحف امام علی عليه‌السلام
حضرت علی عليه السلام قرآن را به ترتيب ترتیب نزول سوره ها (مكي و مدني بودن سوره ها) و با افزودن شأن نزول و تفسير برخي آيات تدوين كرد. حضرت علي عليه السلام در مورد تدوين مصحف خود فرمود: «لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ الله صلي الله عليه و آله أَقْسَمْتُ أَو حَلَفْتُ أَنْ لاأَضَعَ رِدائي عَنْ ظَهْرِي حَتَّي أَجْمَعَ ما بَينَ اللَّوحَينِ فَما وَضَعْتُ رِدايِ حَتَّي جَمَعْتُ القُرآن؛ وقتي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم رحلت كرد، قسم ياد نمودم كه ردا بر دوش نگيرم تا وقتي كه قرآن را جمع آوري كنم و ردا برنگرفتم تا قرآن را تدوين نمودم».
شايان ذكر است كه متن و محتواي قرآن حضرت علي عليه السلام هيچ تفاوتي با قرآن موجود نداشت، تنها تفاوت مصحف آن حضرت با قرآن موجود، در امور زير بود:
- 1. سوره ها بر اساس نزول، ترتيب و تدوين يافته بود؛ مثلاً سوره علق اوّل، سوره مزمل دوم، سوره مدثر سوم و...
- 2. در حاشيه قرآنِ آن حضرت برخي شأن نزول ها، ناسخ و منسوخ ها، محكم و متشابه هاي قرآن شرح داده شده بود. در اين مورد، اصبغ بن نباته از آن حضرت نقل مي كند كه فرمود: «إِنّي لأعرِفُ ناسِخَهُ وَ مَنْسُوخَه وَ مُحكَمَه وَ مُتَشابِهَه... أَعْرفُ فيما اَنْزَلَ وَ في أيِّ يَومٍ وَ في أَيِّ مَوضِعٍ؛ من به ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، شأن نزول ها و اين كه كجا و در مورد چه كسي نازل شده اند، آگاهي دارم».
ردّ مصحف امام علی توسط خلفا:
همان طور كه بيان شد، حضرت علي عليه السلام با آن همه آگاهي هايي كه از درون و بيرون قرآن داشت، به تدوين قرآن پرداخت؛ ولي متأسفانه مورد پذيرش واقع نشد. زیرا نگارش شأن نزول ها و تفسير برخي آيات با خواسته خلفاي زمان، سازگار نبود!
ابوذر غفاري - صحابه گرامي رسول خدا صلی الله عليه و آله و سلم - نقل مي كند كه علي عليه السلام قرآنش را نزد بزرگاني از مهاجر و انصار برد: «فَلَمَّا فَتَحَهُ اَبُوبكر خَرَجَ في أَوّلِ صَفْحَةٍ فَتَحَها فَضائِحُ القَومِ فَوَبَثَ عُمَرُ وَ قالَ: يا عَلِيٌّ أَرْدُدْهُ فَلا حاجَةَ لَنا فِيهِ فَأَخَذَهُ عَلِيٌّ وَانْصَرَفَ؛ وقتي ابوبكر قرآن علي عليه السلام را گشود، در همان صفحه اوّل فضايح و طعن هايي نسبت به برخي مشاهده كرد. لذا عمر از جا پريد و گفت: ما نيازي به اين قرآن نداريم برگردان و امام علي عليه السلام آن را برگرداند».
و نيز از خليفه دوم در اين مورد نقل شده كه گفت: «اِنَّ عَليّاً جاءَنا بِالقُرآنِ وَ فِيهِ فَضائِحُ المُهاجِرينَ وَالأَنصارِ؛ علي قرآني آورد كه در آن طعن هايي بر مهاجرين و انصار وجود داشت».
مدت نگارش قرآن توسط امام علی:
در مدت نگارش و تدوين قرآن به وسيله علي عليه السلام نيز اقوال مختلفي وجود دارد. ابن نديم نگارش قرآن آن حضرت را سه روز دانسته و مي نويسد: «آن حضرت سوگند ياد كرد كه رداء بر دوش نگيرد، مگر آنگاه كه قرآن را فراهم آورد. سه روز از خانه بيرون نيامد تا قرآن را جمع كرد».
علامه مجلسی مدت نگارش آن قرآن را شش ماه دانسته و نقل مي كند: «جَمَعَهُ بَعْدَ مَوْتِ النَّبيّ سِتَّةَ أَشْهُرٍ».
شايان ذكر است كه: تدوين كامل قرآن توسط حضرت علي عليه السلام چه در مدت سه روز انجام شده باشد و يا شش ماه، خيلي اهميت ندارد؛ مهم آن است كه آن حضرت به انجام چنين كاري موفق شد و ديْن خودش را نسبت به اسلام و قرآن انجام داد. گرچه برخي قرائن بر غير واقعي بودن نظر ابن نديم، دلالت مي كند.
در اينجا شايسته مي نمايد كه به اين سؤال پاسخ داده شود: سرانجام قرآن علي عليه السلام چه شد و اكنون آن مصحف شريف كجاست؟
سرنوشت قرآن علی عليه‌السلام:
پس از آنه حضرت علي عليه السلام قرآن را تدوين كرد و به حضور بزرگان قوم آورد و آنها بنا به عللي از پذيرفتن آن خودداري كردند، در آن هنگام فرمود: «سوگند به خدا! از امروز به بعد، هرگز آن را نخواهيد ديد، فقط بر من لازم بود كه پس از فراهم كردن و جمع نمودن آن، شما را آگاه سازم تا آن را بخوانيد».
از اين روايت استفاده مي شود كه دسترسي افراد عادي به قرآن آن حضرت امكان پذير نيست. با اين وجود، از ابن نديم نقل شده كه گفت: «در زمان خود، نزد «ابي يعلي حمزه حسني» مصحفي ديدم كه از آن، اوراقي افتاده بود. اين مصحف به خط علي عليه السلام نگارش شده بود كه آن را بنو حسن (فرزندان امام حسن) در طي مرور زمان به ميراث گرفته بودند».
سرنوشت نخستين مصحف علي عليه السلام هنوز كاملاً براي ما روشن نيست. تنها راهنماي ما در اين مورد كه فرجام آن مصحف شريف چه شد، رواياتی است که قرآن علي عليه السلام را به عنوان «ميراث امامت» دانسته و آن را اكنون در اختيار حضرت صاحب الامر عليه السلام مي دانند. روايات زير، بر اين نكته تأكيد دارند:
- 1. حضرت علي عليه السلام در گفت وگويي با طلحه، بعد از آنكه قرآن موجود را مورد تأييد قرار مي دهد و طلحه و ديگران را به پيروي از آن فرامي خواند، مي افزايد: «...أَمَرَني رَسُولُ اللهِ أَنْ أَدْفَعَهُ اِلي وَصيّي وَ أَولَي النَّاسِ بَعْدي بِالنَّاسِ ابْنِي الْحَسَن ثُمَّ يَدْفَعَهُ ابْنِي الحَسَنُ إِلَي ابْني الْحُسَينِ ثُمَّ يَصيرُ واحِداً بَعدَ وَاحِدٍ مِنْ وُلْدِ الحُسَينِ حَتَّي يَرِدَ آخِرُهُمْ عَلي رَسُولِ اللهِ...؛ رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به من فرموده تا قرآني كه جمع آوري نمودم را نزد برترين و سزاوارترين انسان بعد از خودم براي زمامداري مسلمانان كه فرزندم حسن باشد، تحويل دهم. او نيز به حسين تحويل دهد و در نزد اوصيا يكي پس از ديگري قرار گيرد تا آخرين آنها به رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم برگرداند...».
- 2. كليني از امام صادق عليه السلام روايت مي كند كه فرمود: «هنگامي كه قائم عليه السلام قيام كند، كتاب خدا را در حدّ واقعي آن خواهد خواند و مصحفي كه علي عليه السلام نوشته بود را ارائه خواهد داد».
دیگر مصاحف منسوب به علی عليه‌السلام
مصاحفي در نقاط مختلف جهان وجود دارد كه منسوب به امام علي عليه السلام است که در اینجا به اجمال معرفی می شود:
- 1. كتابخانه‌اي در نجف اشرف: ابوعبدالله زنجانی مي نويسد: «من در ذی الحجه سال 1353 ق. در كتابخانه اميرالمؤمنين نجف، قرآني را به خط کوفی ديدم كه در پايان آن آمده است: «كَتَبَهُ عَليُّ بْنِ أبيطالِبٍ في سَنَةِ أَرْبَعينَ مِنَ الْهِجْرَةِ؛ اين قرآن را علي عليه السلام در سال چهلم هجري نوشته است». لازم به ذكر است كه اين قرآن بر روي پوست آهو و با مشخصات املايي «ابوالاسود دئلى» نگاشته شده و مربوط به قرن سوم هجری است.
- 2. موزه ايران باستان: نسخه اي از قرآن منسوب به امام علي عليه السلام در موزه ايران باستان، نگهداري مي شود. در پايان آن چنين مي خوانيم: «كَتَبَهُ وَ ذَهَّبَهُ عَليُّ بْنِ أبيطالِبٍ». اين قرآن بر روي پوست، به خط كوفي نوشته شده كه فاقد تاريخ نگارش است. سيد محمدباقر حجتي، در مورد اين قرآن مي نويسد: «اگر اين نسخه واقعاً از علي بن ابيطالب عليه السلام باشد، هيچ نسخه قرآن قديمي تر از آن وجود نخواهد داشت؛ ولي اين انتساب بسيار بعيد است. زيرا در اين نسخه نقطه هاي اعراب بكار رفته و تزئيناتي در آن ديده مي شود كه آن را به قرن هاي سوم و چهارم مربوط مي سازد و مسلماً از علي بن ابيطالب عليه السلام نيست؛ بلكه آن را يك نويسنده ايراني، شايد از روي نسخه منسوب به اميرالمؤمنين عليه السلام استنساخ و كپيه كرده است و شامل 154 صفحه است».
- 3. موزه آستان قدس رضوي: قرآني منسوب به علي عليه السلام در موزه آستان قدس رضوی است كه از سوره هود آغاز و تا پايان سوره كهف ادامه دارد. اين قرآن به خط كوفي و روي پوست آهو نوشته شده و در پايان آن، عبارت: «كَتَبَهُ عَليُّ بْنِ أبيطالِبٍ» ديده مي شود. مشخصات املايي ابوالأسود و تزئينات موجود در آن، اين قرآن را به قرن سوم پيوند مي دهد. در هر صفحه اين قرآن 15 سطر گنجانده شده است.
- 4. كتابخانه سلطنتي سابق تهران: نسخه اي از قرآن در كتابخانه سلطنتي سابق تهران در 17 برگ، روي پوست و با خط كوفي موجود است كه منسوب به حضرت علي عليه السلام است. اين قرآن نيز با داشتن ويژگي هاي املايي ابوالأسود، نمي تواند مصحف آن حضرت باشد.
در مورد ساير قرآن هاي منسوب به امام علي عليه السلام يكي از پژوهشگران چنين مي نويسد: «شايد نسخه هاي ديگري از قرآن منسوب به علي عليه السلام در كنار و گوشه دنيا موجود باشد، ولي آنچه از نسخه هايي كه ديده شد، با دلائل علمي و تاريخي نمي توان به عنوان مصحف دستخطّ اميرالمؤمنين علي عليه السلام تلقي گردد».
مصاحف منسوب به سایر ائمه عليهم‌السلام
قرآن منسوب به امام حسن عليه‌السلام
قرآن منسوب به امام حسن عليه‌السلام به خط کوفی، روي پوست آهو و در قرن سوم نگاشته شده و از اوّل جزء 23 تا پايان جزء 25 را دربردارد. در صفحه اوّل آن وقفنامه شاه عباس ماضي و با خط و امضاي شيخ بهائي قرار دارد: «اين جزء قرآن مجيد را كه به خط شريف حضرت امام همام سبط الرّسول و قرّة عين الوصي والبتول ابي محمّدالحسن عليه الصّلوة والسّلام است، وقف نمود بر روضه مقدسه منوره مطهره سدره مرتبه رضيه رضويه علي صاحبها الف الف سلام و تحية حرّره الدّاعي بهاءالدين محمد العاملي».
شايان ذكر است كه در هر صفحه اين قرآن 7 سطر قرار داده شده است. در صفحه آخر آن، عبارتِ «كَتَبَهُ حَسَنُ بْنِ عَليّ ابْنِ أبيطالِبِ في سَنَةِ إحْدي وَ أرْبَعينَ» به چشم مي خورد.
اين قرآن در ابعاد 5 / 6 × 5 / 12 سانتيمتر و جلد نوساز آن در اندازه 5/16 × 7/11 سانتيمتر است كه در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود.
قرآن منسوب به امام حسین عليه‌السلام
قرآن منسوب به امام حسین عليه‌السلام نیز به خط كوفي و بر روي پوست آهو نگاشته شده كه متعلق به قرن سوم است. اين قرآن تنها جزء 16 از يك سي پاره مي باشد. در هر صفحه آن 7 سطر با اعراب و اعجام گنجانده شده و اندازه آن 5 / 6 × 12 سانتيمتر مي باشد. در صفحه آخر آن، عبارت «كَتَبَهُ حُسَيْنُ بْنِ عَلّي» نگاشته شده است. واقف اين قرآن، مجهول و در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود.
قرآن منسوب به امام سجاد عليه‌السلام
قرآن منسوب به امام سجاد عليه‌السلام از آيه 180 سوره بقره تا سوره ناس - آخرين سوره قرآن - را شامل مي شود. خط آن كوفي و بر روي پوست آهو نگاشته شده و متعلّق به قرن سوم مي باشد. در هر صفحه آن 16 سطر با اعراب و اعجام و به فاصله هر 10 آيه، يك ستاره (*) نقش بسته است. در پايان آن، بعد از سوره ناس، عبارت «قَولُهُ الْحَقّ وَ لَهُ الْمُلْكُ انّ اللهَ لايُخْلِفُ الْمَعادَ، كَتَبَهُ الْمُنْتَظِرُ بِوَعْدِهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَليِّ بْنِ أبيطالِب» نگاشته شده است.
اين نسخه در قطع بياضي و به اندازه 6/9 * 5/15 سانتيمتر مي باشد كه داراي 369 برگ است. واقف آن نامعلوم و در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود.
قرآن منسوب به امام صادق عليه‌السلام
نسخه قرآن منسوب به امام صادق عليه‌السلام به احتمال قوي به صورت كامل تدوين شده و تعداد سوره هاي آن به يكصد و سيزده سوره مي رسيده است. سوره توبه در اين قرآن، قبل از سوره مائده قرار داشته و ترتيب نگارش سوره ها به ترتيب نزول آنها بوده است.
اين قرآن كه با نقطه و اعراب مزيّن است، در «دارالفنّ الاسلامي» قاهره نگهداري مي شود.
قرآن منسوب به امام رضا عليه‌السلام
قرآن منسوب به امام رضا عليه‌السلام شامل سوره نور، سوره قصص، سوره عنكبوت، سوره روم، سوره لقمان، سوره سجده، سوره احزاب، سوره مؤمن، سوره فصلت، سوره جاثيه، سوره احقاف، سوره واقعه و سوره حديد مي باشد. خط آن كوفي و در قرن سوم با اعراب، اعجام، شدّ، مدّ، تنوين و همزه نگارش يافته است.
آيه 60 سوره نور «وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ...» اولين و آيه 5 سوره حديد «وَ هُوَ مَعَكُمْ أيْنَ ما كُنْتُمْ» آخرين آيه نگاشته شده در آن مي باشد.
در هر صفحه آن 16 سطر جاي گرفته و مجموع صفحات آن به 27 برگ مي رسد. قطع آن بياضي و در اندازه 25 × 7 / 17 سانتيمتر مي باشد. در صفحه دوم آن كه پايان سوره نور است، عبارت «كَتَبَهُ عَليُّ بْنِ مُوسي» خودنمايي مي كند.
آيت الله العظمي ميلاني در بالاي صفحه 18 آن چنين مرقوم داشته اند: «بسمه جلّ اسمائه، هذه سبعة و عشرون ورقاً من القرآن المجيد المعنونة بأنّها خطّ مولانا الامام عليّ بن موسي الرّضا صلوات الله و سلامه عليه، و قد كانت في النّجف الاشرف في بيت العلاّمة النّحرير الحجّة الشّيخ عبدالحسين الاميني، صاحب كتاب الغدير دامّت ايّامه لأجل ان تنتقل الي مكتبة الامام عليه آلاف التّحيّة والسّلام، محمّدهادي الحسيني الميلاني، جمادي الثّانيّة 1367». اين قرآن نيز در موزه قرآن آستان قدس رضوي نگهداري مي شود.
قرآن منسوب به امام عسكری عليه‌السلام
قرآن منسوب به امام حسن عسكری عليه‌السلام روي پوست و به خط كوفي نگاشته شده است. قطع آن وزيري كوچك و بياضي است كه داراي 324 ورق، در ابعاد 17 * 5/23 سانتيمتر مي باشد. اين اثر ارزشمند در دوره صفویه به آستانه مقدسه حضرت معصومه عليهاالسلام در قم وقف شده و به شماره 1204 به ثبت رسيده است.
منابع
- "نقش اهل بيت علیهم‌السلام در نگارش قرآن"، سيد علی‌نقی ميرحسينی، مجله کوثر، پاییز 1384، شماره 63.
