حضرت یعقوب علیه السلام

حضرت یعقوب فرزند اسحق پسر ابراهيم عليهما‌السلام پدر انبياء بنى اسرائيل می باشد . نام ديگر آن جناب اسرائيل مي باشد. او از برگزیدگان خدا بود و با دوری فرزندش یوسف مورد آزمایش الهی قرار گرفت.

نسب حضرت یعقوب علیه السلام

حضرت یعقوب فرزند اسحاق پسر ابراهيم عليهما‌السلام است.

وجه تسميه یعقوب

در مورد معنای کلمه یعقوب گفته شده ريشه كلمه یعقوب از عقب عربى است كه به فتح عين و كسر قاف به معنى پاشنه است. و «يعقوب» يعنى پاشنه را مى گيرد. و علت نامگذاری او به این نام این بود که يعقوب و برادرش عيسو جفت به دنيا آمدند و یعقوب بعد از برادرش عيسو به دنیا آمد در حالی که پاشنه عيسو را گرفته بود.

جایگاه حضرت یعقوب در تاریخ انبیاء

لقب حضرت یعقوب علیه السلام اسرائيل است. که در مورد معنای آن گفته شده «اسر» به معنى (عبد) و «ئيل» به معنى (اللّه) است و اين كلمه مجموعا معنى «عبداللّه» را مى دهد. بنی اسرائیل دودمان حضرت یعقوب هستند که از نسل دوازده فرزند پسر اویند. او در ابتدا با دختر خاله یا دختر دائی خود الیا ازدواج نمود و از او صاحب شش فرزند پسر شد. سپس او وفات يافت و يعقوب با خواهر او راحيل ازدواج كرد و از او يوسف و بنيامين متولّد شدند و چهار پسر ديگر از دو زن ديگر او متولد شدند.

بسیاری از انبیاء از قوم بنی اسرائیل بوده اند. در برخی روایات تعداد انبیاء هشت هزار نقل شده و گفته شده که نیمی از آنها از بنى اسرائيل بوده‌ اند.

حضرت یعقوب در قرآن

نام حضرت یعقوب 16 بار در كلام الله مجيد ذکرشده است. آیات زیر آیاتی هستند که نام حضرت یعقوب علیه السلام یا داستانی مرتبط با آن حضرت در آنها ذکر شده است:

سوره بقره، آيه 132-140 • سوره آل عمران، آيه 84 • سوره نساء، آيه 163 • سوره انعام، آيه 84 • سوره هود، آيه 71 • سوره یوسف، آيه 6 • سوره یوسف، آيه 38 • سوره یوسف، آيه 68 • سوره مریم، آيه 6 • سوره مریم، آيه 49 • سوره عنکبوت، آيه 27 • سوره ص، آيه 45-47

چند نمونه از آیاتی که نام حضرت یعقوب علیه السلام در آنها آمده است:

• «وَاذكُرْ عِبادَنا إِبْراهِيمَ وَ إِسْحقَ وَ يَعْقُوبَ أُولِىَ الأَيْدِى وَالأَبْصارِ × إِنّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدّارِ × وَ إِنَّهُمْ عِنْدَنا لَمِنَ المُصْطَفَيْنَ الأَخْيارِ»: و بندگان ابراهيم و اسحاق و يعقوب را كه نيرومند و ديده ور بودند به يادآور. ما آنان را با موهبت ويژه اى كه يادآورى آن سراى بود خالص گردانيديم و آنان در پيشگاه ما جداً از برگزيدگان نيكانند. (سوره ص، آيات 45-47)
• «وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحقَ وَ يَعْقُوبَ كُلّاً هَدَيْنا»: و به او اسحاق و يعقوب را بخشيديم و همه را هدايت نموديم. (سوره انعام، آيه 84)
• «أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذ قالَ لِبَنِيهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِى قالُوا نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْمعِيلَ وَ إِسْحقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ»: آيا وقتى يعقوب را مرگ فرارسيد حاضر بوديد؟ هنگامى كه به پسران خود گفت: پس از من چه را خواهيد پرستيد؟ گفتند: معبود تو و معبود پدرانت ابراهيم و اسماعيل و اسحاق، معبودى يگانه را مى پرستيم و در برابر او تسليم هستيم. (سوره بقره، آيه 133)

حضرت یعقوب در روايات

• به سند صحيح از ابوحمزه ثمالى منقول است كه گفت: يك روز جمعه نماز صبح را با حضرت امام زين العابدين عليه السلام در مسجد مدينه ادا نمودم و چون آن حضرت از نماز و تعقيبات فارغ شدند، بسوى منزل خود حركت فرمودند و من در همراهى آن حضرت بودم، چون به خانه رسيديم آن حضرت كنيز خود را كه سكينه نام داشت، طلبيد و به او فرمود: هر سائلى آمد بدر خانه او را محروم نكنيد و غذايش دهيد زيرا امروز جمعه است.

من عرض كردم: چنين نيست كه هر كسى سؤال كند مستحق باشد، فرمود (چنين است وليكن) اى ابوحمزه مي ترسم كه بعضى از آنها كه سؤال مي نمايند مستحق (حقيقى باشند و ايشان را چيزى ندهيم و به ما اهل بيت نازل شود. آنچه كه به حضرت يعقوب و خاندانش نازل گرديد.

البته طعام بدهيد زيرا حضرت يعقوب هر روز گوسفندى ذبح مي كرد (چون عائله او زياد بود) و قسمتى از آن را صدقه مي داد، به فقرا و قسمتى از آن را خود و اهل و عيال او صرف مي نمودند تا شب جمعه اى موقع افطار سائل مؤمن روزه دار مسافر غريب مستحقى كه در پيشگاه خداى تعالى با قرب و منزلت بود بر در خانه آن حضرت آمد و گفت: طعام دهيد سائل غريب مسافر گرسنه را از زيادى غذاى خود و چندين مرتبه تكرار كرد وليكن مى شنيدند و سخنش را باور نمي كردند چون نااميد شد و تاريكى شب همه جا را فراگرفت گريست و (جمله اى بدين مضمون) گفت:«إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» و شكايت كرد گرسنگى خود را به خداوند و شب را با گرسنگى بسر برد و صبح نمود در حالى كه روزه بود و صبر كرد بر گرسنگى و حمد خداى را بجاى آورد.

و يعقوب و خاندانش شب را با شكم سير خوابيدند و صبح نمودند در حالى كه زيادى غذاى شب آن ها مانده بود، حق تعالى وحى فرمود به يعقوب در صبح همان شب كه: اى يعقوب ذليل نمودى بنده مرا و غضب مرا بسوى خود كشيدى و مستوجب تأديب و عقوبت من شدى و باعث گرديدى كه تو و فرزندت مبتلا به بلا شويد.

اى يعقوب همانا محبوب ترين پيغمبران و گرامى ترين ايشان نزد من آن پيغمبريست كه ترحم به مساكين و بيچارگان بندگان مرا بنمايد و با ايشان مجالست و معاشرت نمايد و اطعام كند و پناهگاه و ملجأ ايشان باشد.

اى يعقوب ترحم نكردى به بنده من ذميال (بكسر ذال و سكون ميم) را با اين كه او بنده خالص منست و در عبادت من منتهاى سعى و كوشش را مي نمايد و به اندكى از غذا قانعست و شب گذشته از درب خانه تو عبور كرد (و چون روزه بود و افطارى نداشت براى سد جوع خود) شما را صدا زد و طلب غذائى نمود و گفت: طعام دهيد سائل غريب راهگذر را و شما او را طعام نداديد و (با حال يأس و نااميدى جمله اى بدين معنى) گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ و اشك ديدگانش جارى شد و به من شكايت كرد و شب را گرسنه بسر برد و حمد و ثناى مرا بجاى آورد و روز را روزه گرفت و تو و خاندان تو اى يعقوب شب را با شكم سير خوابيديد و باقيمانده غذاى شب شما تا صبح باقى بود.

اى يعقوب مگر ندانسته اى كه عقوبت و بلا به دوستان من زودتر مي رسد تا به دشمنان من و اين از لطف و حسن نظر منست به اولياء خودم و استدراج و امتحان منست نسبت به دشمنانم.

به عزت خودم قسم نازل كنم و فروفرستم بر تو بلا را و تو و فرزندان تو را در معرض مصيبت و عقوبت قرار دهم، بايد مهيا و آماده بلاى من شويد و راضى باشيد به قضا و مقدرات من و صبر كنيد در مصائب.

ابوحمزه گويد، عرض كرد: فدايت شوم در چه وقت حضرت یوسف آن خواب را ديد. فرمود: در همان شبى كه يعقوب و خاندانش با شكم سير خوابيدند و ذميال گرسنه خوابيد و يوسف چون خواب را ديد صبح به پدر خود حضرت يعقوب نقل كرد. (كه ديدم يازده ستاره و آفتاب و ماه مرا سجده كردند)

حضرت يعقوب سخت مغموم شد از شنيدن خواب و وحى هم به او شد كه مستعد بلا باش، به يوسف فرمود (فرزند عزيزم اين خواب از خواب هاى صادقه است و) برادران خود را از اين خواب آگاه مكن زيرا مي ترسم حيله و مكرى درباره تو بنمايند، و يوسف (به اراده و مشيت خداوند) غافل از دستور پدر شد و خواب را به برادران نقل كرد.

حضرت امام سجاد عليه السلام فرمود: اولين بلائى كه گرفتار آن شدند يعقوب و خاندانش، حسد بود كه برادران به يوسف بردند زمانى كه خواب را شنيدند از او و ميل و علاقه يعقوب به يوسف زياد شد و مي ترسيد آن وحى كه خدا به او فرموده بود كه: مستعد و آماده بلا باش، در فرزندش يوسف واقع گردد.

• حنان بن سدير مى گويد: به امام باقر عليه السلام عرض كردم: مقصود سخن يعقوب به پسرانش كه گفت: «...اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ...»: برويد و يوسف و برادرش را بجوييد. (سوره يوسف، آيه 87) چيست؟ آيا يعقوب پس از آن كه بيست سال از يوسف دور شده بود مى دانست كه او زنده است؟

امام عليه السلام فرمود: آرى. عرض كردم: چگونه مى دانست كه او زنده است؟ امام عليه السلام فرمود: هنگام سحر دعا كرد و از خداى عزوجل خواست كه فرشته مرگ بر او نازل گردد، خداوند عزوجل دعايش را اجابت فرمود و فرشته مرگ كه نامش «بريال» بود نزد يعقوب آمد.

بريال گفت: اى يعقوب! چه مى خواهى؟ فرمود: بگو، بدانم آيا جانهايى را كه مى گيرى يك جا و دسته جمعى مى گيرى يا جدا جدا؟ بريال گفت: جدا جدا مى گيرم. فرمود: آيا در ميان اين جانهايى كه گرفته اى به جان يوسف برخورده اى؟ عرض كرد: نه. يعقوب دانست كه يوسف زنده است و از اين رو به فرزندانش فرمود: برويد و يوسف و برادرانش را بجوييد.

• امام سجاد عليه السلام: مردم سه چيز را از سه كس فراگرفتند: صبر را از حضرت ایوب عليه السلام فراگرفتند و شكرگزاری را از حضرت نوح عليه السلام و حسادت را از فرزندان حضرت يعقوب عليه السلام.

اخلاق و فضائل و ويژگي هاي حضرت یعقوب علیه السلام

• حضرت یعقوب علیه السلام از عبادالله الصالحين شمرده شده و در آيات «وَاذْكُرْ عِبادَنا إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ أُولِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصارِ. إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ. وَ إِنَّهُمْ عِنْدَنا لَمِنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيارِ»: و بندگان ابراهيم و اسحاق و يعقوب را كه نيرومند و ديده ور بودند به يادآور. ما آنان را با موهبت ويژه اى كه يادآورى آن سراى بود خالص گردانيديم و آنان در پيشگاه ما جداً از برگزيدگان نيكانند. (سوره ص، آیه 45-47) به بهترين توصيف ياد شده است.

• در سوره ص آیات 45-47 خداوند می فرماید: و اى پيامبر: از بندگان ما ابراهيم و اسحق و يعقوب ياد كن كه پيامبرانى صاحبان نيروى عملى و صاحبان علم بودند و تمام همشان را به ياد آخرت مصروف داشتيم و البته آنان به نزد ما از پاكيزه نهادان و نيكان بودند.

• از جمله ادعيه انبياء دعائى است كه خداى متعال آن را از حضرت يعقوب علیه السلام وقتى كه فرزندانش از مصر مراجعت كردند در حالى كه بنيامين و يهودا را نياورده بودند حكايت كرده و فرمود: «وَ تَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ يا أَسَفى عَلى يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ. قالُوا تَاللَّهِ تَفْتَؤُا تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّى تَكُونَ حَرَضاً أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهالِكِينَ. قالَ إِنَّما أَشْكُوا بَثِّي وَ حُزْنِي إِلَى اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لاتَعْلَمُونَ». (سوره يوسف، آيه 84-86)

به فرزندان خود چنين مى گويد كه مداومت من بر ياد يوسف شكايتى است كه من از حال دل خود به درگاه خدا مى برم و از رحمت او و اين كه يوسفم را به صورتى كه تصور نمى كنم به من برگرداند مايوس نيستم، و اين خود از ادب انبياء است نسبت به پروردگار خود كه در جميع احوال متوجه پروردگارشان بوده و جميع حركات و سكنات خود را در راه او انجام مى دادند و اين معنا از آيات كريمه قرآن به خوبى استفاده مى شود.

• از آن جمله دعاء يعقوب عليه السلام است در هنگامى كه خداى عزوجل به او که حضرت یوسف عليه السلام را برگردانيد. و آن اين است: ابتدا مى كنم به نام خداى بخشنده مهربان اى كسى كه آفريده است همه آفريدگان را بدون نمونه اى و اى كسى كه پهن كرده است زمين را بدون يارى كنندگان و اى كسى كه تدبير كرده است امرها را بدون وزيرى و اى كسى كه روزى مى دهد خلايق را بدون كسى كه مشورت نمايد با او اى كسى كه خراب مى كند دنيا را بدون مصلحت كردن با احدى.

منابع

• حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، سيد عبدالحجت بلاغى؛ قم: انتشارات حكمت، 1386 ق.
• برگزيده تفسير نمونه، احمد على بابايى؛ تهران: دارالكتب الاسلاميه، چاپ سیزدهم، 1382 ش.
• قاموس قرآن، سيد على اكبر قرشى؛ تهران: اسلاميه، چاپ پنجم، 1367 ش.
• علل الشرائع/ترجمه مسترحمى، سيد هدايت الله مسترحمى؛ تهران: كتاب فروشى مصطفوى، چاپ ششم، 1366 ش.
• بهشت كافى ترجمه روضه كافى؛ حميدرضا آژير، قم: انتشارات سرور، چاپ اول، 1381 ش.
• بحارالأنوار، علامه مجلسى؛ تهران.
• ترجمه الميزان، سيد محمدباقر موسوى همدانى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علميه قم، چاپ پنجم، 1374 ش.
• مهج الدعوات/ترجمه طبسى، محمدتقى طبسى؛ تهران: رايحه، چاپ اول، 1379 ش.

مقالات مرتبط

• حضرت اسحاق
• حضرت یوسف
• بنیامین
• بنی اسرائیل
• انبیاء بنی اسرائیل

پیامبران

پیامبران اولوالعزم

محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم

سایر پیامبران

آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن