امیرالمؤمنین: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
امیرالمؤمنین به معنی پیشوای مومنان لقب مخصوص [[امام علی علیه السلام]] است. مطابق با روایت پیامبر اسلام، «امیرالمومنین» عنوانی است که خدای تعالی به علی بن ابی طالب داده است.
+
«امیرالمؤمنین» به معنی فرمانده و پیشوای مؤمنان، لقب مخصوص [[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه‌السلام است. مطابق با روایت [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله، «امیرالمؤمنین» عنوانی است که خدای تعالی به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام داده است. به اعتقاد [[شیعه]]، این لقب به آن حضرت اختصاص دارد و استفاده از آن برای احدی حتی دیگر [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم‌السلام جایز نیست.
  
==امیرالمومنین در اعتقاد شیعه==
+
==لقب امیرالمؤمنین در اعتقاد شیعه==
  
بعد از اسلام، کسانی را که از سوی [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و سلم و خلفا به فرماندهی ماموریت‌های جنگی منصوب می‌شدند، امیر می‌نامیدند. اما عنوان «امیرالمومنین» به معنی خلیفه و فرمانده کل قوای اسلام و پیشوای مومنان است. روایات شیعه دلالت دارد بر این که لقب «امیرالمومنین» مخصوص علی بن ابیطالب علیه السلام است و بر هیچ کس جز او حتی بر سایر ائمه و امام زمان علیهم السلام نیز نباید اطلاق شود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.؛ کلینی، الكافي، تهران، اسلامیه، 1407ق، ج‏1، ص411 و 412</ref>
+
بعد از [[اسلام]]، کسانی را که از سوی [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله و خلفا به فرماندهی ماموریت‌های جنگی منصوب می‌شدند، «امیر» می‌نامیدند. اما عنوان «امیرالمؤمنین» به معنی خلیفه و فرمانده کل قوای اسلام و پیشوای مومنان است.  
  
در حدیثی از پیامبر اسلام آمده است که: «خدا علی علیه السلام را امیرالمومنین نامیده است».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.</ref>
+
روایات [[شیعه]] دلالت دارد بر این که لقب «امیرالمؤمنین» مخصوص [[امام علی علیه السلام|علی بن ابی‌طالب]] علیه السلام است و بر هیچ کس جز او حتی بر سایر [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نیز نباید اطلاق شود.<ref>کلینی، الکافی، تهران، اسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج‏۱، ص۴۱۱-۴۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.</ref> شخصی از [[امام صادق]] علیه السلام سئوال کرد: آیا روا است که به [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حضرت قائم]](ع) به عنوان "سلام بر تو، ای امیرمؤمنان" سلام یاد کرد؟ امام فرمود: نه، زیرا خداوند تنها علی را به این لقب نامیده است. نه قبل او کسی به این لقب نامیده شده و نه پس از او.<ref>اصول کافی، شیخ کلینی، ج۱، ص۴۱۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج‌۲۴، ص۲۱۱.    </ref> در روایت دیگری آمده، شخصی به امام صادق(ع) عرض کرد: «السلامُ علیک یا أمیرالمؤمنین»، حضرت فرمود: «خاموش باش که این نامی است که جز برای امیرالمؤمنین علی(ع) شایسته نیست.»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۳۷، ص۳۳۱.</ref>
  
مطابق با روایتی پیامبر از عده ای خواست تا به علی با لقب «امیرالمؤمنین» سلام کنند و آنها به همان نحوه که پیامبر امر کرده بود، به او سلام کردند. که [[ابوبکر]]، [[عمر]] نیز از جمله آنها بودند<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.</ref>
+
در [[حدیث|حدیثی]] از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آمده است که: «خدا علی -علیه السلام- را امیرالمؤمنین نامیده است».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.</ref>  
  
==لقب امیر المومنین در بین اهل سنت==
+
مطابق با روایتی پیامبر از عده ای خواست تا به حضرت علی با لقب «امیرالمؤمنین» [[سلام]] کنند (سلِّموا عَلی علیّ بإمرَة المؤمنین) و آنها - که [[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] نیز از جمله آنها بودند - به همان نحوه که پیامبر امر کرده بود، به او سلام کردند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.</ref>
  
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه گفته است: «نزد محدّثين، خطاب نمودن رسول اللّه (ص) در حال حياتش على- عليه السلام- را به لقب «امير المؤمنين» به ثبوت نرسيده ولى با القاب ديگر مانند «يعسوب الدين» و «يعسوب المؤمنين» مخاطب ساخته است كه همان معنى «امير المؤمنين» را مى‌‏رساند»
+
[[عبدالله بن عباس]] می گوید: «به خدا قسم ما [[امام علی علیه السلام|علی بن ابی طالب]] را به امیرالمومنین نام نبردیم تا اینکه [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله او را به آن نامگذاری کرد. روزی با رسول خدا در یکی از کوچه های [[مدینه]] می رفتیم که علی (ع) از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول الله و رحمة الله و برکاته». پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیرالمومنین». از لقبی که رسول خدا به علی بن ابی طالب داد، تعجب کردم و به پیامبر گفتم: «ای رسول خدا، آنچه درباره پسر عمویم، علی گفتی از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟». رسول خدا فرمود: «نه، به خدا سوگند آنچه درباره علی گفتم با چشم خودم دیده‌ام». پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود: «در شب [[معراج]] به هر دری از درهای [[بهشت]] نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود: علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمومنین بوده است».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۳۹، باب ۵۴، حدیث۸۴.</ref>
  
اما این سخن ابن ابی الحدید درست نیست چرا که از اهل سنت درباره اعطای لقب امیرالمومنین به امام علی روایات بسیاری در دست است تا جایی که [[سيد ابن طاووس]] كتاب «[[الیقین باختصاص مولانا علی بامرة المؤمنین (کتاب)|الیقین باختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین]]» را به این مطلب اختصاص داده است. از جمله روایات اهل سنت، روایتی است که ابونعیم اصفهانی در حلیه الاولیاء از انس بن مالک روایت کرده است که رسول خدا درباره علی علیه السلام فرمود: «او امیرالمومنین و پیشوای نیکوکاران و فرمانده سواران مجاهد و خاتم اوصیاء است».<ref>ابونعیم اصفهانی، حلية الاولیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۳.</ref> همچنین ابن مردویه اصفهانی، از دانشمندان اهل سنت در کتاب مناقب روایتی آورده است که مطابق با آن [[جبرئیل]] در محضر [[رسول خدا]] علی علیه السلام را امیرالمومنین خواند.<ref>مناقب ابن مردویه، ص۶۲ و۶۳ </ref> از ام سلمه نیز روایتی در این باره رسیده است.
+
به [[ابوذر غفاری]] گفته شد که [[وصیت]] کن! گفت: وصیت کرده‌‏ام، گفته شد: به که وصیت کرده‏‌اى؟ گفت: به امیر مؤمنان. گفته شد: به [[عثمان بن عفان|عثمان]]؟ گفت: نه، اما به علی بن ابیطالب(ع) که او حقیقتاً امیرالمؤمنین است وصیت کردم. همانا او قوام و پایه نظام زمین، و تربیت دهنده این امت است، اگر او را از دست دهید زمین را و آنچه بر او است دگرگون خواهید یافت.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۴۷؛ سید بن طاووس، الیقین، ص۱۶.</ref>
  
اما دور ماندن امام علی(ع) از خلافت، مجال آن را به وجود دارد که این لقب برای دیگران از خلفا نیز به کار برده شود.مطابق با گفته ابن خلدون این عنوان اولین بار بر خلیفه دوم عمر بن خطاب اطلاق شد و آنگاه در عهد خلفای راشدین دیگر و خلفای بنی امیه و بنی عباس نیز هر یک از خلفا «امیرالمومنین» خوانده می‌شدند.<ref> ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳.</ref>
+
رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر در ضمن گفتاری به مردم فرمود: ای مردم، خداوند مرا به عنوان رسول و فرستاده اش به سوی شما برانگیخت و به من فرمان داده که علی را به عنوان امیر بر شما بگمارم، پس هر کس که من پیامبر اویم علی امیر اوست. امیر بودن علی از ناحیه خداوند است. خداوند به من فرمان داده که این خبر را به شما اعلام کنم تا او را اطاعت کنید و هرگاه شما را فرمان داد، گوش دهید و چون شما را از کاری نهی کرد آن را واگذارید. آگاه باشید هیچکدام از شما بر علی امیر نیست، نه در زمان حیات من و نه پس از مرگ من. خداوند علی را امیر شما قرار داد و او را امیرالمومنین نامیده است و پیش از او و پس از او هیچکس را امیرالمومنین ننامیده و نخواهد نامید.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.</ref>
  
فقهای زیدی مذهب نیز این عنوان را حق شرعی هر امیر علوی می‌دانند که برای احقاق حق قیام کند.
+
ابوالعلاء حسن بن عطار از ابن‌ عباس روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله به [[ام سلمه]] فرمود: ای ام‌سلمه شاهد باش و بشنو، این علی بن ابی‌طالب است که امیرالمؤمنین و سید مسلمانان و نهان‌خانه اسرار و جایگاه علم من است.<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ج۱، ص۴۸؛ عبدالحسین امینی، الغدیر، ج۶، ص۸۰.</ref>
  
 +
[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|علامه محمدحسین طهرانی]] در خصوص اهمیت لقب امیرالمؤمنین می گوید: این لقب از مهمترین القاب آن حضرت است و از میان «سید المسلمین»، «[[یعسوب الدین|یعسوب الدین]]»، «امام البررة» و... مهمتر و در درجه بالاتریی قرار دارد و به همین جهت، رسول ‌الله مردم را امر کردند که به حضرت علی بن ابیطالب سلام نموده و او را بدین لقب نام برند و تحیت بگویند. و این لقب عنوان اعتباری نیست، بلکه بیان حقیقتی است و کشف سرّی که در آن حضرت موجود بوده است چون امیر و رئیس به هر چه اضافه شود راجع به معنی و حقیقت آن شی‌ء است... امیرالمؤمنین یعنی شخصی که از نقطه نظر ایمان، رئیس و سپهسالار مؤمنین است ولذا [[عبدالله بن عباس|ابن‌ عباس]] گوید: قال رسول‌ الله: ما أنزل الله آیة فیها «یا أیها الذین آمنوا» الّا و علی رأسُها و امیرُها.<ref> مطالب السئول، ص ۲۱؛حلیه الاولیاء، ج۱، ص۶۴.</ref><ref>حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام شناسی، ج۲، ص۳۵-۳۶.</ref>
  
==اهمیت لقب امیرالمومنین==
+
==لقب امیرالمؤمنین در نظر اهل‌سنت==
علامه طهرانی در خصوص اهمیت لقب امیر المومنین می گوید:
 
:اين لقب از مهمترين القاب آن حضرت است و از ميان «سيد المسلمين» و «يعسوب الدين» و «قائد الغرالمحجلين» و «امام البررة» و «قاتل الفجرة» و «خليفة رسول‌الله» و «وصيه» و «وزيره» و امثال اين ها، مهم‌تر و در درجه بالاتر و جلوتري قرار دارد و به همين جهت رسول ‌الله مردم را امر کردند که به حضرت علي بن ابيطالب سلام نموده و او را بدين لقب نام برند و تحيت بگويند.
 
  
:و اين لقب عنوان اعتباري نيست بلکه بيان حقيقتي است و کشف سري که در آن حضرت موجود بوده است چون امير و رئيس به هر چه اضافه شود راجع به معني و حقيقت آن شي‌ء است. امير جيش يعني شخصي که از نقطه نظر فن رزم آزمائي بر تمام جيش مقدم است و اميرالامراء يعني شخصي که از نقطه نظر امارت بر ساير امراء برتري دارد.
+
[[ابن ابی الحدید]] در [[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید (کتاب)|شرح نهج البلاغه]] گفته است: نزد محدّثین، خطاب نمودن [[امام علی علیه السلام|على]] (ع) به لقب «امیرالمؤمنین» توسط [[پیامبر اسلام|رسول اللّه]] (ص) در حال حیاتش به ثبوت نرسیده، ولى با القاب دیگر مانند «[[یعسوب الدین|یعسوب الدین]]» و یا «یعسوب المؤمنین» مخاطب ساخته است که همان معنى «امیرالمؤمنین» را مى‌‏رساند.  
  
:اميرالمؤمنين يعني شخصي که از نقطه نظر ايمان، رئيس و سپهسالار مؤمنين است ولذا [[ابن‌ عباس]] گويد: قال رسول‌ الله: ما أنزل الله آية فيها «يا ايها الذين آمنوا» الا و علي راسها و اميرها.<ref> مطالب السئول، ص 21؛حلیه الولیاء، ج1، ص64.</ref> ...بنابر اين هر جا كه در قرآن يا ايها الذين آمنوا گفته شده يا خطاب به مؤمنين بدون اين لفظ بوده يا تعريف و تمجيد از مؤمنين شده و به خصلتى آنان را ستوده در رأس و طليعه آن امير المؤمنين عليه السلام قرار دارد.<ref>حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام شناسی، جلد2، ص35 و 36</ref>
+
اما این سخن ابن ابی الحدید درست نیست، چرا که از [[اهل سنت]] درباره اعطای لقب «امیرالمؤمنین» به امام علی (ع) روایات بسیاری در دست است، تا جایی که [[سید ابن طاووس]] کتاب «[[الیقین بإختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین (کتاب)|الیقین بإختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین]]» را به این مطلب اختصاص داده که شامل حدود ۳۰۰ روایت است.  
  
==چند روایت در مورد لقب امیر المومنین==
+
خوارزمی [[حنفی]] مذهب (متوفای ۶۵۸ ق) در کتاب المناقب خود، سی و چهار لقب برای حضرت علی (ع) نقل کرده و اول آنها را «امیرالمؤمنین» ذکر کرده است.<ref>خوارزمی، المناقب، ص۴۰.</ref>
  
1)عبدالله بن عباس می گوید: «به خدا قسم ما او را به امیرالمومنین نام نبردیم تا اینکه رسول خدا او را به آن نامگذاری کرد. روزی با [[رسول خدا]] صلی اله علیه و آله در یکی از کوچه های [[مدینه]] می رفتیم که علی ابن ابی طالب از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول الله و رحمه الله و برکاته (سلام بر تو ای رسول خدا و رحمت و برکات خدا بر تو باد. (پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیرالمومنین (و بر تو سلام باد ای امیرالمومنین).
+
از جمله روایات اهل سنت، روایتی است که [[ابونعیم اصفهانی]] در «[[حلیة الاولیاء (کتاب)|حلیة الاولیاء]]» از [[انس بن مالک]] روایت کرده است که رسول خدا درباره علی (ع) فرمود: «او امیرالمومنین و پیشوای نیکوکاران و فرمانده سواران مجاهد و خاتم اوصیاء است».<ref>ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۳.</ref> همچنین [[ابن مردویه ی اصفهانی|ابن مردویه اصفهانی]]، از دانشمندان اهل سنت در کتاب «مناقب» روایتی آورده است که مطابق با آن [[جبرئیل]] در محضر [[رسول خدا]] (ص)، حضرت علی (ع) را امیرالمومنین خواند.<ref>مناقب ابن مردویه، ص۶۲ و۶۳ </ref>
  
از لقبی که رسول خدا به علی بن ابی طالب داد، تعجب کردم و به پیامبر گفتم: «ای رسول خدا، آنچه درباره پسرعمویم، علی گفتی از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟». رسول خدا فرمود: « نه، به خدا سوگند آنچه درباره علی گفتم با چشم خودم دیده ام».
+
اما دور ماندن [[امام علی علیه السلام|امام علی]] (ع) از [[خلافت]]، مجال آن را به وجود دارد که این لقب برای دیگران از [[خلفای نخستین|خلفا]] نیز به کار برده شود. بنا بر عقیده اهل سنت، هر مسلمانی که به [[اجماع]] یا وصایت یا شوری، برای امامت و فرماندهی کل قوای اسلام انتخاب شود، امیرالمؤمنین است. مطابق با گفته [[ابن خلدون]]، این عنوان اولین بار بر خلیفه دوم [[عمر بن خطاب]] اطلاق شد و آنگاه در عهد [[خلفای راشدین]] دیگر و خلفای [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] نیز هر یک از خلفا «امیرالمؤمنین» خوانده می‌شدند.<ref> ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳.</ref>
  
پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود: «در شب [[معراج]] به هر دری از درهای بهشت نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود: علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمومنین بوده است».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۳۹، باب ۵۴، حدیث۸۴.</ref>
+
[[ابن خلدون]]، هنگامی که از انتساب عمر به این لقب از طرف [[عمرو بن عاص|عمرو عاص]] سخن می‌گوید، می‌نویسد: «امیرالمؤمنین»، در میان مردم به منزله لقبی برای علی (ع) تلقی گردید و آن‌گاه خلفای پس از وی این لقب را به وراثت از وی گرفتند.<ref>ابن خلدون، مقدمه، ترجمه پروین گنابادی، ج۱، ص۳۴۳.</ref>
  
2) به [[ابوذر غفاری]] گفته شد كه: وصيت كن! گفت: وصيت كرده‌‏ام، گفته شد: به كه وصيت كرده‏‌اى؟ گفت: بأمير مؤمنان گفته شد: به عثمان؟ گفت: نه، به آن كه به حقيقت أمير مؤمنان است (يعنى) على بن ابى طالب عليه السّلام همانا او قوام و پايه نظام زمين، و تربيت دهنده اين امت است، اگر او را از دست دهيد زمين را و آنچه بر او است دگرگون خواهيد يافت.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۷.</ref>
 
 
3)در المناقب خوارزمی از ابن‌عباس نقل شده است: «نزد رسول خدا نشسته بودم که علی بن ابی‌طالب وارد شد و به رسول‌خدا سلام کرد. رسول‌خدا در پاسخ سلام او فرمود: و علیک السلام یا امیرالمؤمنین و رحمة الله و برکاته. حضرت علی گفت: در حالی‌که شما زنده هستی، به من امیرالمؤمنین می‌گویید؟ پیامبر فرمود: آری! در حال حیات من نیز ای علی، تو امیرالمؤمنین هستی. دیروز در حالی‌که من و جبرئیل با هم سخن می‌گفتیم تو بر ما گذشتی و سلام نکردی. جبرئیل گفت: چرا امیرالمؤمنین بر ما گذشت و سلام نکرد؟ به خدا سوگند اگر سلام کرده بود، ما خوشحال می‌شدیم و پاسخش را می‌دادیم. علی (علیه‌السلام) گفت: ای رسول خدا! دیروز تو را با دحیه کلبی دیدم خلوت کرده‌ای و سخن می‌گویید، نخواستم سخن شما را قطع کنم. پیامبرفرمود: او دحیه نبود او جبرئیل بود و من به جبرئیل گفتم: چگونه علی را امیرالمؤمنین نامیدی؟ جبرئیل گفت: خداوند در جنگ بدر به من وحی فرستاد که بر تو فرود بیایم و فرمان دهم که به علی بن ابی‌طالب، امیرالمؤمنین، فرمان دهی، میان دو صف لشکر حاضر شود و قدرت‌نمایی کند که خداوند او را در آسمان امیرالمؤمنین نهاده است. آن‌گاه رسول‌خدا ادامه داد: تو ای علی! امیرالمؤمنین در آسمان و زمین هستی، جز کافر بعد از من کسی بر تو پیشی نمی‌گیرد و جز کافر پس از من از تو جدا نمی‌شود و آسمانیان تو را امیرالمؤمنین می‌نامند.»<ref>خوارزمي، مناقب امیرالمؤمنین، نجف، منشورات المكتبة الحيدرية، ص23</ref>
 
 
4)رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر در ضمن گفتاری به مردم فرمود: ای مردم، خداوند مرا به عنوان رسول و فرستاده اش به سوی شما برانگیخت و به من فرمان داده که علی را به عنوان امیر بر شما بگمارم، پس هر کس که من پیامبر اویم علی امیر اوست. امیر بودن علی از ناحیه خداوند است. خداوند به من فرمان داده که این خبر را به شما اعلام کنم تا او را اطاعت و هرگاه شما را فرمان داد، گوش دهید و چون شما از کاری نهی کرد آن راواگذارید.
 
 
آگاه باشید هیچکدام از شما بر علی، امیر نیست نه در زمان حیات من و نه پس از مرگ من. خداوند علی را امیر شما قرار داد و او را امیرالمومنین نامیده است و پیش از او و پس از او هیچکس را امیرالمومنین ننامیده و نخواهد نامید.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.</ref>
 
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
* حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام شناسی (نسخه قديمي)، در دسترس در [http://www.maarefislam.com/fa/?Page=definition_book&UID=151422 پایگاه علوم و معارف اسلامی]
+
*[http://www.hamaseh.net/article/article.php?id=147 "امام علی و لقب امیرالمؤمنین"، سایت اطلاع رسانی استاد حسین انصاریان]، بازیابی: ۸ اسفند ۱۳۹۲.
* امام علی و لقب امیرالمومنین، [http://www.hamaseh.net/article/article.php?id=147 سایت اطلاع رسانی استاد حسین انصاریان]، بازیابی: 8 اسفند 1392.
+
*ابن مردویه، مناقب على بن ابى طالب، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۲ش.
* ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
+
*ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
 
+
*سید محمدحسین حسینی طهرانی، امام شناسی، در دسترس در [http://www.maarefislam.com/fa/?Page=definition_book&UID=151422 پایگاه علوم و معارف اسلامی].
 +
*شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
 +
*محمد کلینی، الکافی، تهران، اسلامیه، ۱۴۰۷ق.
 +
*محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
 
{{شناختنامه امام علی (ع)}}
 
{{شناختنامه امام علی (ع)}}
 
+
[[رده:امام علی علیه السلام]]
 
[[رده:القاب و کنیه های امیر المومنین]]
 
[[رده:القاب و کنیه های امیر المومنین]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۱۲

«امیرالمؤمنین» به معنی فرمانده و پیشوای مؤمنان، لقب مخصوص امام علی علیه‌السلام است. مطابق با روایت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، «امیرالمؤمنین» عنوانی است که خدای تعالی به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام داده است. به اعتقاد شیعه، این لقب به آن حضرت اختصاص دارد و استفاده از آن برای احدی حتی دیگر امامان علیهم‌السلام جایز نیست.

لقب امیرالمؤمنین در اعتقاد شیعه

بعد از اسلام، کسانی را که از سوی رسول خدا صلی الله علیه وآله و خلفا به فرماندهی ماموریت‌های جنگی منصوب می‌شدند، «امیر» می‌نامیدند. اما عنوان «امیرالمؤمنین» به معنی خلیفه و فرمانده کل قوای اسلام و پیشوای مومنان است.

روایات شیعه دلالت دارد بر این که لقب «امیرالمؤمنین» مخصوص علی بن ابی‌طالب علیه السلام است و بر هیچ کس جز او حتی بر سایر ائمه اطهار علیهم السلام نیز نباید اطلاق شود.[۱] شخصی از امام صادق علیه السلام سئوال کرد: آیا روا است که به حضرت قائم(ع) به عنوان "سلام بر تو، ای امیرمؤمنان" سلام یاد کرد؟ امام فرمود: نه، زیرا خداوند تنها علی را به این لقب نامیده است. نه قبل او کسی به این لقب نامیده شده و نه پس از او.[۲] در روایت دیگری آمده، شخصی به امام صادق(ع) عرض کرد: «السلامُ علیک یا أمیرالمؤمنین»، حضرت فرمود: «خاموش باش که این نامی است که جز برای امیرالمؤمنین علی(ع) شایسته نیست.»[۳]

در حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آمده است که: «خدا علی -علیه السلام- را امیرالمؤمنین نامیده است».[۴]

مطابق با روایتی پیامبر از عده ای خواست تا به حضرت علی با لقب «امیرالمؤمنین» سلام کنند (سلِّموا عَلی علیّ بإمرَة المؤمنین) و آنها - که ابوبکر و عمر نیز از جمله آنها بودند - به همان نحوه که پیامبر امر کرده بود، به او سلام کردند.[۵]

عبدالله بن عباس می گوید: «به خدا قسم ما علی بن ابی طالب را به امیرالمومنین نام نبردیم تا اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به آن نامگذاری کرد. روزی با رسول خدا در یکی از کوچه های مدینه می رفتیم که علی (ع) از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول الله و رحمة الله و برکاته». پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیرالمومنین». از لقبی که رسول خدا به علی بن ابی طالب داد، تعجب کردم و به پیامبر گفتم: «ای رسول خدا، آنچه درباره پسر عمویم، علی گفتی از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟». رسول خدا فرمود: «نه، به خدا سوگند آنچه درباره علی گفتم با چشم خودم دیده‌ام». پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود: «در شب معراج به هر دری از درهای بهشت نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود: علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمومنین بوده است».[۶]

به ابوذر غفاری گفته شد که وصیت کن! گفت: وصیت کرده‌‏ام، گفته شد: به که وصیت کرده‏‌اى؟ گفت: به امیر مؤمنان. گفته شد: به عثمان؟ گفت: نه، اما به علی بن ابیطالب(ع) که او حقیقتاً امیرالمؤمنین است وصیت کردم. همانا او قوام و پایه نظام زمین، و تربیت دهنده این امت است، اگر او را از دست دهید زمین را و آنچه بر او است دگرگون خواهید یافت.[۷]

رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر در ضمن گفتاری به مردم فرمود: ای مردم، خداوند مرا به عنوان رسول و فرستاده اش به سوی شما برانگیخت و به من فرمان داده که علی را به عنوان امیر بر شما بگمارم، پس هر کس که من پیامبر اویم علی امیر اوست. امیر بودن علی از ناحیه خداوند است. خداوند به من فرمان داده که این خبر را به شما اعلام کنم تا او را اطاعت کنید و هرگاه شما را فرمان داد، گوش دهید و چون شما را از کاری نهی کرد آن را واگذارید. آگاه باشید هیچکدام از شما بر علی امیر نیست، نه در زمان حیات من و نه پس از مرگ من. خداوند علی را امیر شما قرار داد و او را امیرالمومنین نامیده است و پیش از او و پس از او هیچکس را امیرالمومنین ننامیده و نخواهد نامید.[۸]

ابوالعلاء حسن بن عطار از ابن‌ عباس روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله به ام سلمه فرمود: ای ام‌سلمه شاهد باش و بشنو، این علی بن ابی‌طالب است که امیرالمؤمنین و سید مسلمانان و نهان‌خانه اسرار و جایگاه علم من است.[۹]

علامه محمدحسین طهرانی در خصوص اهمیت لقب امیرالمؤمنین می گوید: این لقب از مهمترین القاب آن حضرت است و از میان «سید المسلمین»، «یعسوب الدین»، «امام البررة» و... مهمتر و در درجه بالاتریی قرار دارد و به همین جهت، رسول ‌الله مردم را امر کردند که به حضرت علی بن ابیطالب سلام نموده و او را بدین لقب نام برند و تحیت بگویند. و این لقب عنوان اعتباری نیست، بلکه بیان حقیقتی است و کشف سرّی که در آن حضرت موجود بوده است چون امیر و رئیس به هر چه اضافه شود راجع به معنی و حقیقت آن شی‌ء است... امیرالمؤمنین یعنی شخصی که از نقطه نظر ایمان، رئیس و سپهسالار مؤمنین است ولذا ابن‌ عباس گوید: قال رسول‌ الله: ما أنزل الله آیة فیها «یا أیها الذین آمنوا» الّا و علی رأسُها و امیرُها.[۱۰][۱۱]

لقب امیرالمؤمنین در نظر اهل‌سنت

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گفته است: نزد محدّثین، خطاب نمودن على (ع) به لقب «امیرالمؤمنین» توسط رسول اللّه (ص) در حال حیاتش به ثبوت نرسیده، ولى با القاب دیگر مانند «یعسوب الدین» و یا «یعسوب المؤمنین» مخاطب ساخته است که همان معنى «امیرالمؤمنین» را مى‌‏رساند.

اما این سخن ابن ابی الحدید درست نیست، چرا که از اهل سنت درباره اعطای لقب «امیرالمؤمنین» به امام علی (ع) روایات بسیاری در دست است، تا جایی که سید ابن طاووس کتاب «الیقین بإختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین» را به این مطلب اختصاص داده که شامل حدود ۳۰۰ روایت است.

خوارزمی حنفی مذهب (متوفای ۶۵۸ ق) در کتاب المناقب خود، سی و چهار لقب برای حضرت علی (ع) نقل کرده و اول آنها را «امیرالمؤمنین» ذکر کرده است.[۱۲]

از جمله روایات اهل سنت، روایتی است که ابونعیم اصفهانی در «حلیة الاولیاء» از انس بن مالک روایت کرده است که رسول خدا درباره علی (ع) فرمود: «او امیرالمومنین و پیشوای نیکوکاران و فرمانده سواران مجاهد و خاتم اوصیاء است».[۱۳] همچنین ابن مردویه اصفهانی، از دانشمندان اهل سنت در کتاب «مناقب» روایتی آورده است که مطابق با آن جبرئیل در محضر رسول خدا (ص)، حضرت علی (ع) را امیرالمومنین خواند.[۱۴]

اما دور ماندن امام علی (ع) از خلافت، مجال آن را به وجود دارد که این لقب برای دیگران از خلفا نیز به کار برده شود. بنا بر عقیده اهل سنت، هر مسلمانی که به اجماع یا وصایت یا شوری، برای امامت و فرماندهی کل قوای اسلام انتخاب شود، امیرالمؤمنین است. مطابق با گفته ابن خلدون، این عنوان اولین بار بر خلیفه دوم عمر بن خطاب اطلاق شد و آنگاه در عهد خلفای راشدین دیگر و خلفای بنی امیه و بنی عباس نیز هر یک از خلفا «امیرالمؤمنین» خوانده می‌شدند.[۱۵]

ابن خلدون، هنگامی که از انتساب عمر به این لقب از طرف عمرو عاص سخن می‌گوید، می‌نویسد: «امیرالمؤمنین»، در میان مردم به منزله لقبی برای علی (ع) تلقی گردید و آن‌گاه خلفای پس از وی این لقب را به وراثت از وی گرفتند.[۱۶]

پانویس

  1. کلینی، الکافی، تهران، اسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج‏۱، ص۴۱۱-۴۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.
  2. اصول کافی، شیخ کلینی، ج۱، ص۴۱۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج‌۲۴، ص۲۱۱.
  3. مجلسی، بحار الانوار، ج۳۷، ص۳۳۱.
  4. مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.
  5. شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.
  6. مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۳۹، باب ۵۴، حدیث۸۴.
  7. شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۴۷؛ سید بن طاووس، الیقین، ص۱۶.
  8. مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، حدیث۹.
  9. شیخ مفید، الإرشاد، ج۱، ص۴۸؛ عبدالحسین امینی، الغدیر، ج۶، ص۸۰.
  10. مطالب السئول، ص ۲۱؛حلیه الاولیاء، ج۱، ص۶۴.
  11. حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام شناسی، ج۲، ص۳۵-۳۶.
  12. خوارزمی، المناقب، ص۴۰.
  13. ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۳.
  14. مناقب ابن مردویه، ص۶۲ و۶۳
  15. ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۸۳.
  16. ابن خلدون، مقدمه، ترجمه پروین گنابادی، ج۱، ص۳۴۳.

منابع

  • "امام علی و لقب امیرالمؤمنین"، سایت اطلاع رسانی استاد حسین انصاریان، بازیابی: ۸ اسفند ۱۳۹۲.
  • ابن مردویه، مناقب على بن ابى طالب، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۲ش.
  • ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
  • سید محمدحسین حسینی طهرانی، امام شناسی، در دسترس در پایگاه علوم و معارف اسلامی.
  • شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • محمد کلینی، الکافی، تهران، اسلامیه، ۱۴۰۷ق.
  • محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.