مقتنيات الدرر و ملتقطات الثمر (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید علی حائری طهرانی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۲ |
| تحقیق | سید محمد وحید طبسی |
|
| |
تفسیر «مُقتَنیات الدُرر و مُلتَقطات الثمر»، تألیف سید علی حائری طهرانی (متوفای ۱۳۴۰ ق)، شامل تمام قرآن در ۱۲ جلد و به زبان عربى است. ویژگى مهم این تفسیر، تربیتى و هدایتى بودن آن است که مفسر با توجه به نیازهاى اجتماعى مخاطبان خود بیان کرده است. حائری در این تفسیر جمع بین عقل و نقل نموده، امّا جلوه نقلى آن بیشتر است و در آن از مفسرین، فقها، عرفاء و اهل ادب مطالبى نقل مى‌کند.
معرفی کتاب
تفسیر «مُقتَنیات الدُرر و مُلتَقطات الثمر» پس از تدریس شفاهى آن توسط مفسر، تدوین شده است. نوشتن این تفسیر در سال ۱۳۳۷ قمری پایان مى‌یابد.
مفسر در مقدمه‌اى کوتاه ابتداى تفسیر، در بیان انگیزه خود مى‌نویسد: «با تأمل در فروش حضرت یوسف (ع) در بازار، به ذهنم آمد که من نیز دُررى که از طرق مختلف جمع‌آورى نموده، تقدیم محبوب نمایم تا از اهل قرآن محسوب گردم، به این منظور دررى که از بحور زاخره و ثمارى که از کتب تفاسیر از اساتید کسب کرده‌ام، عرضه کنم، بدین جهت آن را "مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر" نام نهادم.»
مؤلف داراى تفسیر دیگرى به زبان فارسى است که براى شاگردان خود در تهران بیان نموده است و اکنون مخطوط مى‌باشد.
روش تفسیر
این تفسیر جزء تفاسیر مختصر و ساده محسوب مى‌گردد که تنها به تبیین آیات تلاش دارد، و مباحث ادبى و نکته‌هاى لغوى و بلاغى کمتر در آن به چشم مى‌خورد. روش مفسر چنین است که آراء و نظریات مفسران را در ذیل آیات آورده و سپس نتیجه‌گیرى تربیتى و اخلاقى مى‌کند.
حائرى تفسیر خود را بدون مطرح کردن بحثهاى مقدماتى تفسیر از جمله مسائل علوم قرآنى و توضیح روش خود، از ابتداى سوره حمد آغاز کرده است.
شیوه ورود و پرداختن به مطالب در هر سوره بدین گونه است که در آغاز با اسم سوره و مشخص کردن مکان و زمان نزول و اختلافاتى که در تاریخ در این باره هست، بحث خود را شروع مى‌کند. درباره فضیلت سوره و قرائت آن، اگر روایتى باشد، یاد مى‌کند و آنگاه با تفسیر الفاظ، کلمه به کلمه و آیه به آیه با رعایت اختصار، ادامه مى‌دهد. سپس به شرح و توضیح معانى آیات مى‌پردازد که در این بخش از روایات و اقوال اعلام و مفسرین استفاده نموده است. در نقل احادیث، سند و مصدر آن را ذکر نمى‌کند، در اقوال نیز اغلب اینچنین است. در روایات اسباب النزول، فضل قرائت و مرویات از ائمه اطهار علیهم السّلام، به بررسى صحت و سقم آن نمى‌پردازد، حتى اگر مخالف عقیده شیعه باشد، مانند درباره عصمت ملائکه.
مفسر قصص قرآن را با ایجاز بیان مى‌کند. وی در روایات و اخبار اسرائیلیه...، بنا را بر عدم نقل و یا ردّ کامل آنها نگذاشته است، به این جهت در برخى موارد به نقل آنها، با وجود متعارض بودن روایات، مى‌پردازد، بدون اینکه در مقام ترجیح برآید. به عنوان نمونه در ذکر قصه هاروت و ماروت و اینکه سحر بر آنها نازل شده باشد، و درباره مسخ و افتتان آنها، روایات مؤید وقوع و عدم وقوع این امور را با هم نقل نموده، و مى‌نویسد: «و لعلّ اختلاف الاقوال من الرموزات و الذى خوطب بالقرآن اعرف به». «شاید اختلاف اقوال، از رموز مسئله باشد، پیامبر (ص) و ائمه (ع) به این امور آگاهترند.» ایشان هیچ گونه بحثى در تطبیق این قصه و وقایع آن با موازین شرعى و عقلى و ترجیح یکى از دو قول، مطرح نکرده‌اند.
وى در مسائل کلامى به اعتبار تفکر شیعى خود، عقاید شیعه امامیه را پى‌گیرى و مطرح مى‌کند، در مسائلى مانند خلق قرآن، عدم سهو انبیاء، امامت، عصمت، رؤیت الله، افعال عباد و... دیدگاه شیعه را بیان مى‌دارد. به عنوان نمونه، ذیل آیه ۵۵ سوره مائده: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ» بعد از نقل اخبار وارده از ابن عباس، مجاهد و سُدى و روایت امام باقر و امام صادق علیهماالسلام در اینکه این آیه درباره حضرت على علیه السلام هنگام صدقه دادن انگشتر در حال رکوع، نازل شده است، به بحث درباره لفظ «ولى» و اینکه در این آیه معناى آن «ناصر» نمى‌تواند باشد، مى‌پردازد و آن را دلیل بر امامت ایشان مى‌داند.
بحث فقهى در آیات الاحکام را به اختصار با ذکر اقوال و استدلال آنها برگزار مى‌نماید. از تفسیر مجمع البیان و تفسیر فخر رازى به تناوب مطالبى نقل مى‌نماید. مطالب عرفانى را در حد محدود، از تأویلات نجمیه و لطائف الاشارات قشیری، نقل مى‌کند. گاه نیز به مقدار کم از جملات فارسى استفاده مى‌نماید.
مفسر سعى دارد به تناسب سوره‌ها نیز اشاراتى داشته باشد، مانند تناسب بین خاتمه سوره احزاب و اول سوره سبأ.
منابع
- دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، بهاءالدین خرمشاهى، ج ۱ ص ۷۶۱ و ۸۸۹.
- المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمدعلى ایازى، ص ۶۵۹.
- دایرةالمعارف تشیع، ج ۴ ص ۵۶۵.
- طبقات مفسران شیعه، عقیقى بخشایشى، ج ۴ ص ۳۱.
- نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
