حضرت یونس علیه السلام

حضرت یونس علیه السلام پیامبری الهی است که از طرف خدا مأمور به هدایت قوم خود شد، اما علی رغم تلاش بسیار، آنها ایمان نیاوردند و او آنها را ترک کرد. در بین راه سوار بر كشتى شد. به دنبال هجوم نهنگ به کشتی، مسافران قرعه زدند تا یکی از سرنشینان را برای رهایی از نهنگ طعمه آن بکنند. قرعه به نام او افتاد و نهنگ او را بلعيد ولی یونس با تسبیح خدا و توسل به ذکر «...لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ...» نجات یافت و بار ديگر به سوى آن قوم رفت و مردم به وى ايمان آوردند.

نام و نسب حضرت یونس

کلمه «یونس‌» لفظ یونانی می باشد و به معنای کبوتر است. دلیل عربی نبودن کلمه یونس‌، غیرمنصرف بودن آن است‌؛ یعنی هیچگاه کسره و تنوین بر آن درنمی‌آید.

پدر حضرت یونس «مَتّی» از عالمان و زاهدان وارسته و شاكر الهی بود، به همین جهت خداوند به حضرت داود علیه السلام وحی كرد كه همسایه تو در بهشت، «مَتّی» پدر یونس علیه السلام است. حضرت داود و حضرت سلیمان علیهماالسلام به زیارت او رفتند و او را ستودند. به گفته بعضی او از ناحیه پدر از نواده‎ های حضرت هود علیه السلام و از ناحیه مادر از بنی اسرائیل بود.

حضرت یونس در قرآن

نام يونس چهار مرتبه در قرآن کریم در آیات زیر آمده است: سوره نساء، آيه 163 • سوره انعام، آيه 86 • سوره یونس، آيه 98 • سوره صافات، آيه 139. آن حضرت يكبار در سوره انبياء آيه 87 با وصف «ذوالنون» آمده و يك بار هم به نام «صاحب الحوت» در سوره قلم آيه 48 نامبرده شده است.

خداى تعالى در آیاتی يونس علیه السلام را ستايش كرده است. از جمله در سوره انبياء، آيه 88 او را از مؤمنين خوانده و در سوره قلم، آيه 50 فرموده: او را "اجتباء" كرده است و "اجتباء" به اين است كه خداوند بنده اى را خالص براى خود كند. و نيز او را از صالحان خوانده و در سوره انعام، آيه 87 در زمره انبياء شمرده و فرموده: كه او را بر عالميان برترى داده و او و ساير انبياء را به سوى صراط مستقيم هدايت كرده است.

قرآن کریم قسمتی از سرگذشت اين پیامبر و قوم او را در سوره صافات (148-140) آورده است:

«وَ إِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ * إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ * فَساهَمَ فَكانَ مِنَ الْمُدْحَضِينَ * فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلِيمٌ * فَلَوْ لاأَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ * لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ * فَنَبَذْناهُ بِالْعَراءِ وَ هُوَ سَقِيمٌ * وَ أَنْبَتْنا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِنْ يَقْطِينٍ * وَ أَرْسَلْناهُ إِلى مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ * فَآمَنُوا فَمَتَّعْناهُمْ إِلى حِينٍ»؛ «و یونس از پیامبران بود، [ياد كن‏] هنگامى را كه به سوى آن كشتى پر [از جمعيت و بار] گريخت، و با سرنشينان كشتى قرعه انداخت [و قرعه به نامش افتاد] و از مغلوب شدگان شد [و او را به دريا انداختند.] پس آن ماهى بزرگ او را بلعيد، در حالى كه سزاوار سرزنش بود. [و در شكم ماهى به تسبيح خدا مشغول شد كه‏] اگر او از تسبيح‏‌كنندگان نبود، بى‏ ترديد تا روزى كه مردم برانگيخته مى‏ شوند در شكم ماهى مى‏ ماند. پس او را در حالى كه بيمار بود به زمينى خشك و بى‏ گياه افكنديم. و بر او بوته گياهى از نوعى كدو رويانديم، و او را به سوى [قومى‏] يكصد هزار نفر [ى‏] يا بيشتر فرستاديم. پس ايمان آوردند در نتيجه آنان را تا پايان عمرشان [از نعمت ها و مواهب خود] بهره ‏مند كرديم.».

در سوره انبياء چگونگی تسبيح گويى او در شكم ماهى بیان شده است كه خداوند به سبب آن او را نجات داد:

«وَ ذَاالنُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادى فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ * فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ». «و صاحب ماهی [حضرت یونس] را [یاد کن] زمانی که خشمناک [از میان قومش] رفت و گمان کرد که ما [زندگی را] بر او تنگ نخواهیم گرفت، پس در تاریکی ها [ی شب، زیر آب، و دل ماهی] ندا داد که معبودی جز تو نیست تو از هر عیب و نقصی منزّهی، همانا من از ستمکارانم».

و در سوره قلم متعرض ناله اندوهگين او در شكم ماهى شده و سپس بيرون شدنش و رسيدن به مقام اجتباء (برگزیدگی) را آورده است:

«فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لاتَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نادى وَ هُوَ مَكْظُومٌ * لَوْ لا أَنْ تَدارَكَهُ نِعْمَةٌ مِنْ رَبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَراءِ وَ هُوَ مَذْمُومٌ * فَاجْتَباهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحِينَ». «باز تو برای حکم خدای خود صبر کن و مانند صاحب ماهی (یونس که از خشم در عذاب امت تعجیل کرد) مباش که (عاقبت پشیمان شد و در ظلمت زندان شکم ماهی افتاد و) به حال غم و اندوه (خدا را بر نجات خود) خواند. اگر رحمت و لطفی از سوی پروردگارش او را در نیافته بود، یقیناً نکوهش شده به صحرایی بی آب و گیاه افکنده می شد. پس پروردگارش او را برگزید و از شایستگان قرار داد».

و در سوره يونس از ايمان آوردن قومش و برطرف شدن عذاب از ايشان سخن گفته است:

«فَلَوْ لاكانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَها إِيمانُها إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنا عَنْهُمْ عَذابَ الْخِزْيِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ مَتَّعْناهُمْ إِلى حِينٍ». «پس چرا هیچ شهری نبوده است که [اهلش] ایمان بیاورد تا ایمانشان به آنان سود دهد؟ مگر قوم یونس که وقتی ایمان آوردند، عذاب رسوایی را در زندگی دنیا از آنان برطرف کردیم و آنان را تا پایان عمرشان [از الطاف و نعمت های خود] برخوردار نمودیم».

خلاصه آنچه از مجموع آيات قرآنى استفاده مى شود با كمك قرائن موجود در اطراف اين داستان اين است كه: يونس علیه السلام يكى از پیامبران بوده كه خدا وى را به سوى مردمى گسيل داشته كه جمعيت بسيارى بوده اند، يعنى آمارشان از صد هزار نفر تجاوز مى كرده و آن قوم دعوت وى را اجابت نكردند و به غير از تكذيب عكس العملى نشان ندادند تا آن كه عذابى كه يونس علیه السلام با آن تهديدشان مى كرد فرارسيد. و يونس علیه السلام خودش از ميان قوم بيرون رفت. همين كه عذاب نزديك ايشان رسيد و با چشم خود آن را ديدند، همگى به خدا ايمان آورده و توبه كردند خدا هم آن عذاب را كه در دنيا خوارشان مى ساخت، از ايشان برداشت.

و اما يونس علیه السلام گويا متوجه نشده كه قوم او ايمان آورده و توبه كرده اند، لذا ديگر به سوى ايشان برنگشت، در حالى كه از آنان خشمگين و ناراحت بود. همچنان پيش رفت در نتيجه ظاهر حالش حال كسى بود كه از خدا فرار مى كند و به عنوان قهر كردن از اين كه چرا خدا او را نزد اين مردم خوار كرد دور مى شود و نيز در حالى مى رفت كه گمان مى كرد دست ما به او نمى رسد، پس سوار كشتى پر از جمعيت شد و رفت. در بين راه نهنگى بر سر راه كشتى آمد، چاره اى نديدند جز اين كه يك نفر را نزد آن بيندازند تا سرگرم خوردن او شود و از سر راه كشتى به كنارى رود. به اين منظور قرعه انداختند و قرعه به نام يونس درآمد، او را در دريا انداختند، نهنگ او را بلعيد و كشتى نجات يافت.

آنگاه خداى سبحان او را در شكم ماهى چند شبانه روز زنده نگه داشت و حفظ كرد. يونس علیه السلام فهميد كه اين جريان يك بلا و آزمايشى است كه خدا وى را بدان مبتلا كرده و اين مؤاخذه اى است از خدا در برابر رفتارى كه او با قوم خود كرد، لذا از همان تاريكى شكم ماهى فريادش بلند شد به اين كه: «...لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ...».

خداى سبحان اين ناله او را پاسخ گفت و به نهنگ دستور داد تا يونس را بالاى آب و كنار دريا بيفكند. نهنگ چنين كرد. يونس وقتى به زمين افتاد مريض بود. خداى تعالى بوته كدويى بالاى سرش رويانيد تا بر او سايه بيفكند. پس همين كه حالش جا آمد، خدا او را به سوى قومش فرستاد و قوم هم دعوت او را پذيرفتند و به وى ايمان آوردند. در نتيجه با اين كه اجلشان رسيده بود، خداوند تا يك مدت معين عمرشان داد.

حضرت یونس در روايات

• در روايتی از امام باقر عليه السلام منقول است كه: مدت مكث آن حضرت در شكم ماهى سه روز بود، و چون ندا كرد در تاريكى شكم ماهى و تاريكى دريا و تاريكى شب كه «...لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ...» خدا دعاى او را مستجاب گردانيد.

• در حدیث معتبر از امام باقر عليه السلام منقول است كه: اول كسى كه براى او قرعه زدند، حضرت مریم عليهاالسلام بود و بعد از او براى حضرت يونس عليه السلام قرعه زدند در وقتى كه با آن جماعت به كشتى سوار شد و كشتى در ميان دريا ايستاد، سه مرتبه قرعه زدند هر سه مرتبه به اسم آن حضرت بيرون آمد! پس چون يونس به جانب سينه كشتى رفت ديد ماهى عظيمى دهان گشوده است، پس خود را به دهان ماهى انداخت.

• ابوبصير نقل كرده كه وى گفت: محضر امام صادق عليه السلام عرضه داشتم: به چه علت خداوند عزوجل عذابى را كه تا بالا سر قوم يونس آمده بود از ايشان برگرداند، در حالى كه نسبت به هيچ قومى غير از ايشان چنين نكرد؟ حضرت فرمودند: علتش آن است كه در علم خداى عزوجل بود كه ايشان توبه مى كنند و به خاطر آن نبايد عذاب بشوند و اين كه اين خبر را به يونس عليه السلام نداد به خاطر آن بود كه وى در شكم ماهى با فراغت بال عبادت خدا را نمايد و بدين ترتيب ثواب و كرامت اين عبادت نصيبش گردد.

منابع

• تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازى؛ تهران: دارالكتب الإسلامية، اول، 1374 ش.
• ترجمه و تفسير راهنما؛ زين العابدين رهنما، تهران: انتشارات كيهان، 1346 ش.
• ترجمه الميزان، سيد محمدباقر موسوى همدانى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علميه قم، 1374 ش.
• حيوة القلوب، علامه مجلسى؛ قم: سرور، ششم، 1384 ش.
• علل الشرائع/ترجمه ذهنى تهرانى، سيد محمدجواد ذهنى تهرانى؛ قم، انتشارات مؤمنين، 1380 ش.

پیامبران

پیامبران اولوالعزم

محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم

سایر پیامبران

آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن