شهدای کربلا

شهدای کربلا یاران از جان گذشته امام حسین علیه السلام هستند که در واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری قمری، در کربلا و در قتال نابرابر با سپاه عمر بن سعد به شهادت رسیدند. شهیدان کربلا معمولا به دو گروه بنی هاشم (وابستگان امام حسین علیه السلام) و یاران امام حسین علیه السلام (بجز بنی هاشم) تقسیم می شوند. تعداد شهدای کربلا بنا بر مشهور 72 تن و با شمارش دقیق بیش از 150 نفر است.

تعداد شهدای کربلا

تعداد دقیق شهدای کربلا، مشخّص نیست. دانشنامه امام حسین علیه السلام برای رسیدن به عددی نزدیک به واقع ، نام کسانی را که در منابع نسبتا معتبر، در زمره شهدای کربلا شمرده شده اند، فهرست نموده است که عدد آنها به 155 رسیده است.در عین حال حجت‌الاسلام سیدمحمود طباطبایی‌نژاد، مدیرگروه پژوهشی دانشنامه امام حسین(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اظهار داشت:

«وقتی در منابع مختلف بررسی می‌کنیم به تعدادی از اسامی می‌رسیم که به دلیل آنکه در آن زمان نقطه‌گذاری کمتر انجام می‌شد ممکن است بعضی از این اسامی با هم مشترک بوده، شبیه هم باشند یا اشتباه شده باشد. گروه تحقیقاتی دانشنامه امام حسین(ع) ادعایی ندارد مبنی بر اینکه تعداد شهدای کربلا حتما 155 نفر است، بلکه تعداد و اسامی را از زیارت ناحیه مقدسه و سایر منابع مستندی که وجود داشته، بیان کرده است.»

اما آنچه در مورد تعداد شهدای کربلا مشهور است 72 تن است. شاید منشاء این شهرت گفتار شیخ مفید در الارشاد باشد که تعداد سرهای جداشده‏‌ی شهدای کربلا را (به جز سر امام حسین علیه السلام) 72 سر می‏داند که به دستور عمر بن سعد به کاخ ابن زیاد فرستاده شد. احتمالا در طول زمان تعداد سرهای شهدا به عنوان تعداد شهدای کربلا مشهور شده باشد. و کسانی که سرهایشان بر بدنشان مانده است در سخن از تعداد شهدای کربلا به حساب نیامده اند.

آمار تفکیک شده شهدای کربلا

شهدای بنی هاشم

شهدای کربلا از اولاد ابوطالب که نام آنها در زیارت 'ناحیه' آمده، 17 نفر و از اولاد ابی طالب که نام آنها در زیارت 'ناحیه' نیامده، 13 نفر است که سه کودک نیز از بنی هاشم شهید شدند و از میان این 33 نفر، 10 نفر از فرزندان امیرالمومنین علیه السلام، چهار نفر از فرزندان امام حسن علیه السلام، سه نفر از فرزندان سیدالشهدا علیه السلام، 12 نفر از فرزندان عقیل و چهار نفر نیز از فرزندان جعفر بودند.

شهدای کوفه

تعداد شهدای کوفه و از یاران امام 138 نفر بود که 14 نفر از آنان را غلامان تشکیل می دادند. شهدایی که سرهای آنها بین قبایل تقسیم و از کربلا به کوفه برده شد، 78 نفر بودند.

شهدای صحابی رسول خدا (ص)

پنج نفر از شهدای کربلا به نام های 'انس بن حرث کاهلی'، 'حبیب بن مظاهر'، 'مسلم بن عوسجه'، 'هانی بن عروه' و' عبداللّه بن بقطر عمیری' از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند.

کودکان شهید

پنج کودک به نام های علی اصغر علیه السلام (عبدالله) شیرخوار امام حسین علیه السلام، 'عبدالله بن حسن'، 'محمدبن ابی سعیدبن عقیل'، 'قاسم بن حسن' و 'عمرو بن جناده انصاری' در کربلا شهید شدند.

غلامان شهید

همچنین َدر رکاب سیدالشهدا علیه السلام 15 غلام شهید شدند که این افراد عبارت بودند از 'نصر' و 'سعد' از غلامان امام علی علیه السلام، 'منجح' غلام امام مجتبی علیه السلام، 'اسلم' و 'قارب' غلامان امام حسین علیه السلام، 'حرث' غلام حمزه، 'جون' غلام ابوذر غفاری، 'رافع' غلام مسلم ازدی، 'سعد' غلام عمر صیداوی، 'سالم' غلام بنی المدینه، 'سالم' غلام عبدی، 'شوذب' غلام شاکر، 'شیب' غلام حرث جابری، 'واضح' غلامِ حرث سلمانی.

بر این تعداد، 'سلمان' غلام امام حسین علیه السلام که در 'بصره' به شهادت رسید نیز باید اضافه شود.

'سواربن منعم' و 'موقع بن ثمامه صیداوی' دو نفر از یاران امام حسین علیه السلام بودند که در روز عاشورا اسیر و شهید شدند.

چهار نفر از یاران امام حسین علیه السلام نیز در کربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسیدند که اینان 'سعد بن الحرث' و برادرش 'ابو الحتوف'، 'سوید بن ابى مطاع' (که مجروح بود) و 'محمد بن ابى سعید بن عقیل' بودند.

بانوی شهید کربلا

تنها زنی که در کربلا شهید شد ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود.

شهدایی که مثله شدند

در روز عاشورا 'علی اکبر علیه السلام'، 'عباس علیه السلام' و 'عبدالرحمن بن عمیر' را قطعه قطعه کردند و سر سه شهید را به جانب امام حسین علیه السلام انداختند که این سه نفر عبارتند بودند از: 'عبدالله بن عمیر کلبی'، 'عمرو بن جناده' و 'عابس بن ابی شبیب شاکری'.

پیاده رفتن امام بر بالین شهدا

امام حسین علیه السلام بر بالین هفت نفر از شهدا یعنی 'مسلم بن عوسجه'، 'حر'، 'واضح رومی'، 'جون'، 'عباس'، 'علی اکبر علیه السلام' و 'قاسم' پیاده رفتند.

پدران شهید و مادران حاضر در واقعه کربلا

هفت نفر شامل علی اکبر علیه السلام، 'عبدالله بن حسین'، 'عمروبن جناده'، 'عبدالله بن یزید'، 'عبیدالله بن یزید'، 'مجمع بن عائذ' و 'عبدالرحمن بن مسعود' در حضور پدر خود شهید شدند.

9 نفر از مادران شهدای کربلا در روز عاشورا حضور در کربلا حضور داشتند:

'رباب' مادر 'علی اصغر علیه السلام'، حضرت زينب كبرى سلام الله علیها مادر 'محمد' و 'عون'، 'رمله' مادر قاسم بن حسن، 'بنت شلیل جیلیه' مادر عبد الله بن حسن، 'رقیه' دختر امیرالمومنین علیه السلام و مادر 'عبد الله بن مسلم بن عقیل' و مادران 'محمدبن ابی سعید بن عقیل'، 'عمرو بن جنادة الانصاری'، 'عبداللّه بن وهب کلبی' بنا به روایتی که ثابت نیست 'لیلا' مادر علی اکبر علیه السلام.

اسامی شهیدان کربلا

شهدای بنی هاشم

1. امام حسین علیه السلام
2. حضرت ابوالفضل العباس بن علی:او فرزند ارشد امام علی عبه السلام و ام البنین بود. آن حضرت، علمدار سپاه آن حضرت بود. و به هنگام شهادت 34 ساله بود. مقام او در بین شهدای کربلا مقامی بس بلند است. حضرت مهدی علیه السلام در زيارت ناحيه مقدسه به او اين گونه سلام می دهد: سلام بر ابوالفضل عبّاس، فرزند امیر مؤمنان ؛ از خود در گذرنده با جان برای برادر، برگیرنده از دیروزش برای فردایش، فداییِ او، نگهدارنده، کوشنده برای رساندن آب به او، وکسی که دست هایش بُریده شد! خداوند قاتلانش یزید بن رُقاد حیتی وحَکیم بن طُفَیل طایی را لعنت کند!
3. عبد الله بن علی:او نیز فرزند ام البنین است و به هنگام شهادت 25 سال سن داشت.
4. عثمان بن علی: وی دو سال پس از برادرش عبدالله دیده به جهان گشود و هنگام تولدش، امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: به یاد برادرم، «عثمان بن مظعون» او را «عثمان» نامیدم.
5. جعفر بن علی: فرزند دبگر ام البنین است که مطابق با برخی منابع وی در موقع شهادت نوزده ساله بود.
6. ابو بکر بن علی: مادرش لیلی دختر مسعود بن حنظلة تمیمی بود.
7. عمر بن علی

فرزندان امام حسین علیه السلام‌‌:

1. علی بن الحسین (علی اکبر) :نام مادر: لیلی، شبیه‌ترین مردم در خَلق و خُلق به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، در سن ایشان اختلاف است. هنگام شهادت 18 یا 19 یا 25 ساله بوده‌اند. به صورت گروهی او را به شهادت رساندند.
2. علی بن الحسین (علی اصغر): او فرزند شیرخواره امام بود و حرملة بن کاهل اسدی لعنت الله علیه او را در حالی که بر روی دستان امام بود با تیری که به سمت گلوی او نشانه گرفت، به شهادت رساند. امام دو دست خود را زیر خون گلویش گرفت تا پر شد سپس به جانب آسمان افکند و فرمود: سهل است بر من هر مصیبتی، خدایا شاهد باش.
3. ابراهیم بن الحسین: در برخی از منابع از او در زمره شهدای کربلا نام برده شده است.

فرزندان امام حسن علیه السلام‌‌:

1. قاسم بن حسن: او به هنگام شهادت تنها 13 سال سن داشت
2. عبد الله بن حسن: عبدالله کودک بود چون دید دشمنان گرداگرد امام علیه السلام‌‌ را محاصره نموده‌اند، ابجر بن کعب (لعین) چون می‌خواست امام را بکشد ایشان دست خود را سپر نموده، دستش قطع شد و در دامان امام علیه السلام ‌‌افتاد و حرمله با تیری ایشان را به شهادت رسید.
3. ابو بکر بن حسن: روز عاشورا پس از شهادت قاسم بن حسن، خدمت سيدالشهدا آمد و اجازه ميدان طلبيد و به ميدان رفت و پس از نبردى دلاورانه به شهادت رسيد. سنّ او را ۳۵ سال گفته اند.

فرزندان عبدالله بن جعفر طیار:

1. عون بن عبد الله بن جعفر: پسر «عبدالله جعفر بن طیار» و مادرش زینب کبری علیهاالسلام، دختر امیرمؤمنان علیه السلام است.
2. محمد بن عبد الله بن جعفر: برخی مادر او را خَوصا ، دختر خَصَفة بن ثقيف بن ربيعه و برخی حضرت زینب دانسته اند.

فرزندان و نوه های عقیل بن ابیطالب:

1. مسلم بن عقیل: سفیر امام علیه السلام ‌‌که در کوفه، از بلندای مسجد به پایین او را انداختند. ایشان پسرعموی امام حسین علیه السلام ‌‌و شوهر خواهر آن حضرت هستند و پس از شهادتش دو فرزند خردسال دیگرش توسط کوفیان به طمع جایزه کشته شدند.
2. عبد الرحمن بن عقیل:
3. جعفر بن عقیل:
4. محمد بن ابی سعید بن عقیل:
5. عبد الله بن مسلم بن عقیل:
6. محمد بن مسلم بن عقیل:

یاران امام حسین علیه السلام از غیر بنی هاشم

1. أنیس بن معقل الاصبحی:
2. ابراهیم بن الحصین:
3. ابو الحتوف بن الحارث الانصاری:
4. ابو عامر النهشلی:
5. ابوثمامه صیداوی (عمرو بن عبدالله):
6. ابی الشّهثاء البَهدلیّ الکـِندیّ: شجاع، تیراندازی ماهر، از هر صد تیرش شاید پنج تیر به خطا میرفت.
7. ادهم بن امیه العبدی:
8. اسلم ترکی: پدرش ترک بود و کاتب امام علیه السلام.
9. امیة بن سعد الطایی:
10. انس بن الحرث كاهلى:
11. بریر بن خضیر الهمدانی: مردی زاهد و عابد و سید قاریان قرآن، بزرگ اهالی کوفه.
12. بشر بن عبد الله الحضرمی:
13. بشربن عمرو: از مشاهیر و شجاعان
14. بکر بن حی التیمی: از مشاهیر و شجاعان
15. جابر بن الحارث السلمانی:
16. جابر بن الحجاج التیمی:
17. جابربن عروه غفاری:
18. جبلة بن علی الشیبانی: از شجاعان اهل کوفه بود.
19. جنادة بن کعب الانصاری: از اهالی مکه با اهل و عیال آمده بود.
20. جندب بن حجیر الخولانی: از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام.
21. جوین بن مالک التمیمی:
22. جَون، مولی ابوذر غفاری: غلام سیاهپوست ابوذر غفاری.
23. حارث بن امرئ القیس الکندی:
24. حارث بن نبهان: غلام حمزه علیه السلام
25. حباب بن الحارث:
26. حباب بن عامر الشعبی: از شیعیان کوفه است.
27. حبشى بن قيس نهمى:
28. حبیب بن مظاهر اسدى:
29. حجاج بن بدر السعدی: حامل نامه مسعود ابن عمرو، و از اهالی بصره.
30. حجاج بن مسروق الجعفی:
31. حر بن یزید الریاحی: در روز عاشورا تحت تاثیر سخنان امام علیه السلام توبه نمود و از یاران ایشان شد.
32. حلاس بن عمرو الراسبی: از سرداران لشگر امام علی علیه السلام در کوفه بود و از اهالی کوفه.
33. حنظلة بن اسعد اشبامی: از بزرگان شیعه و شجاعان و فصحا اهل شام
34. حنظلة بن عمرو الشیبانی:
35. رافع آزاد شده مسلم الازدی:
36. زاهر بن عمرو الکندی: غلام عمروبن الحَمق بود. پس از مرگ عمرو تا روز عاشورا در خدمت امام علیه السلام بود.
37. زهیر بن القین البجلی: فرمانده سمت راست سپاه امام.
38. زهیر بن بشر الخثعمی:
39. زهیر بن سلیم الازدی: شب عاشورابه اردوی امام پیوست.
40. زیاد بن عریب الصائدی:
41. سالم آزاد شده عامر عبدی:
42. سالم بن عمروق: از مشاهیر و شجاعان
43. سعد آزاد شده علی بن ابی طالب:
44. سعد آزاد شده عمرو بن خالد صیداوی:
45. سعد بن الحارث الانصاری: غلام امیرالمومنین علی علیه السلام
46. سعد بن حنظله تمیمی: از بزرگان لشگر امام علیه السلام
47. سعید بن عبد الله الحنفی: درنماز ظهر رو به دشمن ایستادند تا امام علیه السلام نماز بخواند شجاع، از بزرگان کوفه.
48. سعیدبن عبدالله: از بزرگان شیعه کوفه، در نماز ظهر عاشورا پیش روی امام ایستاد.
49. سلمان بن مضارب البجلی:
50. سلیمان آزاد شده حسین ع:
51. سوار بن منعم النهمی: در کربلا زخمی و اسیر شد قومش او را شفاعت نمودند، شش ماه بعد شهید شد.
52. سوید بن عمرو بن ابی المطاع: مردی شریف النسب، زاهد و کثیرالصلاة بود.
53. سیف بن الحارث بن سریع الجابری:
54. سیف بن مالک العبدی: برخی گفتهاند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
55. شبیب (آزاد شده حارث جابری):
56. شوذب (آزاد شده بنی شاکر):
57. ضرغامة بن مالک: برخی گفتهاند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
58. عائذ بن مجمع العائذی:
59. عابس: از رجال شیعه، رئیس، شجاع، خطیب، عابد، متهجد
60. عابس بن ابی شبیب الشاکری:
61. عامر بن حسان:
62. عامر بن مسلم العبدی: از شیعیان بصره بودند.
63. عباد بن المهاجر الجهنی:
64. عبد الأعلی بن یزید الکلبی:
65. عبد الرحمن الارحبی: یا همان قیس بن مسهر صیداوی، سفیر امام علیه السلام به کوفه که در راه کوفه دستگیر و در کوفه از بالای مسجد به پایین پرتابش کردند.
66. عبد الرحمن بن عبد ربه الانصاری:
67. عبد الرحمن بن عروة الغفاری: از شجاعان و اشراف کوفه
68. عبد الرحمن بن مسعود التیمی: از شجاعان اهل کوفه بود. فرزند مسعود.
69. عبد الله بن ابی بکر:
70. عبد الله بن بشر الخثعمی:
71. عبد الله بن عروة الغفاری: از شجاعان و اشراف کوفه
72. عبد الله بن عمیر بن جناب الکلبی:
73. عبد الله بن یزید العبدی: از شیعیان بصره.
74. عبدالله بن الحارث بن السریع:
75. عبدالله بن بشر:
76. عبید الله بن یزید العبدی: از شیعیان بصره، برادر عبدالله.
77. عقبة بن الصلت الجهنی:
78. عقبة بن سمعان:
79. عمار بن ابى سلامه دالانى: از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام بود.
80. عمار بن حسان الطائی: از شیعیان و مخلصین امام علیه السلام.
81. عمارة بن صلخب الازدی:
82. عمران بن کعب بن حارثة الاشجعی:
83. عمرو بن جنادة الانصاری: پسر جَنادة.
84. عمرو بن خالد الازدی:
85. عمرو بن خالد الصیداوی:
86. عمرو بن ضبیعة الضبعی:
87. عمرو بن ضبیعة بن قیس التّمیمی: شجاع بود، ابتدا با عمر سعد بود سپس داخل در سپاه امام شد.
88. عمرو بن عبد الله الجندعی: در کربلا زخمی شد اقوامش او را نجات دادند اما یک سال بعد شهید شد.
89. عمرو بن قرظة الانصاری: از صحابه بزرگ حضرت علی علیه السلام بود.
90. عمرو بن مطاع الجعفی:
91. عمرو بن کعب:
92. عمیربن عبدالله مذجحی:
93. غلام ترکی: غلام ترک حضرت سیدالشهدا که بسیار قوی و نیرومند بود.
94. قارب بن عبدالله دئلی: مادرش کنیز امام علیه السلام بود.
95. قاسط بن زهیر التغلبی:
96. قاسم بن حبیب الازدی: از مشاهیر و شجاعان
97. قعنب بن عمرو نمری بصریّ:
98. مالک بن دودان:
99. مالک بن عبد الله بن سریع الجابری:
100. مجمع الجهنی:
101. مجمع بن عبد الله العائذی:
102. محمد بن بشیر الحضرمی:
103. مسعود بن الحجاج التیمی: از شجاعان اهل کوفه بود.
104. مسلم بن عوسجه: از شجاعان نامی روزگار، نماینده مسلم بن عقیل علیه السلام
105. مسلم بن کثیر الازدی: از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام.
106. مقسط بن زهیر التغلبی:
107. موقع بن ثمامة الاسدی:
108. مُنجـِح بن سَهم: غلام امام حسن علیه السلام
109. نافع بن هلال الجملی: از شجاعان لشگر امام علیه السلام و ماهر در تیراندازی.
110. نصر: غلام امیرالمومنین علی علیه السلام
111. نعمان بن عمرو الراسبی: از اهالی کوفه بود و برادر حُلاس بن عمروالازدی الرّاسبی.
112. نعیم بن عجلان الانصاری:
113. همسر وهب بن عبدالله حباب کلبی: تنها زن شهید در روز عاشورا که بر بالین همسرش به شهادت رسید.
114. واضح الرومی (آزاد شده حارث سلمانی):
115. وهب بن عبد الله كلبى: تنها زن شهید در کربلا همسر ایشان بود.
116. کردوس التغلبی:
117. کنانة بن عتیق التغلبی: ازبزرگان، قاریان و عابدان کوفه.
118. یزید بن ثبیط العبدی:
119. یزید بن زیاد بن مهاصر الکندی:
120. یزید بن مغفل الجعفی: این فهرست به کمک دو منبع تهیه شده است: 1- منتهی الآمال، جلد اول، باب پنجم، در تاريخ حضرت امام حسين عليه السلام (حاج شيخ عباس قمی) 2- سیره معصومان، سید محسن امین، مترجم: على حجتى کرمانى، جلد 4، .

پانویس

	واقعه عاشورا
قبل از واقعه	منزلگاه های قافله کربلا: ثعلبیه - خزیمیه - ذات عرق - ذو حسم - زباله - زرود - شراف - شقوق - صفاح - عذیب الهجانات - قاع - قصر مقاتل - مغیثه - وادی عقیق - واقصه روزهای دهه محرم تا عاشورا: ۱محرم - ۲محرم - ۳محرم- ۴محرم - ۵محرم - ۶محرم - ۷محرم - ۸محرم - تاسوعا
شرح واقعه	وقایع: عاشورا - سخنان امام حسین علیه السلام با یارانشان در روز عاشورا - آرایش سپاه دو طرف در روز عاشورا - جنايات سپاه عمر بن سعد در عصر عاشورا شهیدان: امام حسین علیه السلام * حضرت عباس علیه السلام * حضرت علی اکبر علیه السلام * مسلم بن عقیل * حضرت قاسم علیه السلام * حضرت علی اصغر علیه السلام *ادامه اسیران: امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س)  • رباب • سکینه • رقیه • ادامه عاملان واقعه کربلا: یزید بن معاویه * مروان بن حکم * عبیدالله بن زیاد * عمر بن سعد * شمر * سرجون رومی * شریح قاضی * یحیی بن سعید * ادامه سپاهیان عمر سعد: شمر * حصین بن نمیر * شبث بن ربعی * سنان بن انس * حرمله * قیس بن اشعث * مسروق بن وائل حضرمی * ادامه
پس از واقعه	اسرای اهل بیت علیهم السلام * اسیران کربلا در کوفه * اسیران کربلا در شام * باقی ماندگان واقعه کربلا
بازتاب واقعه	خونخواهی امام حسین علیه السلام - عزای ابا عبدالله علیه السلام - تحریفات واقعه ی عاشورا
وابسته ها	زیارت امام حسین علیه السلام * حرم حسینی * منابع تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام امام حسین علیه السلام در منظر اندیشمندان جهان