التفسیر لکتاب الله المنیر (کتاب)

نویسنده	محمد کرمی حویزی
موضوع	تفاسیر شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۸
التفسير لكتاب الله المنير

«التفسیر لِکتاب الله المُنیر» اثر محمد کرمی حویزی (م، ۱۴۲۳ ق)، از تفاسیر اجتهادی شیعه، شامل تمام قرآن کریم و به زبان عربى است. روش مفسر، تحلیلى و بیانى است و به مباحث قرآن، نگرشى اجتماعى و اخلاقى داشته است.

انگیزه تفسیر

مفسر در مقدمه اجمالى خود بر «التفسیر لکتاب الله المنیر»، انگیزه خود را ارائه مباحثى در جهت بیان و تثبیت روشى در زندگى فردى و اجتماعى مى‌داند، مطابق با روش صحیحى که قرآن آن را مطرح کرده و عقول انسانى نیز در پى آن هستند. بدین جهت محور مطالب تفسیر را، زندگى اجتماعى انسان قرار داده است و بقیه مباحث را در حاشیه آن مى‌داند.

تدوین این تفسیر ۸ جلدی، در ۵ ربیع الاول سال ۱۴۰۱ قمری پایان یافته است.

روش تفسیر

روش مفسر در مطرح کردن مباحث بدین طریق است که پس از ارائه اطلاعات کلى مانند نام سوره، محل نزول، عدد آیات، و بیان فضل سوره، آیه به آیه به پیش مى‌رود، پس از ذکر آیه به موضوعى خاص مناسب با آن مى‌پردازد. در صورت داشتن اسباب نزول آن را ذکر کرده، سپس به توضیح چارچوب کلى آیه و شرح بیانى مختصرى از آن، اهتمام مى‌ورزد. بر لغات خاص آیه که داراى معانى محورى و مورد نظر آن است تکیه کرده، و به شرح لغوى آن همت مى‌گمارد. در انتها به شرح پیام و دعوت آیه و نکات حیاتى آن در زندگى فردى و اجتماعى انسان، مى‌پردازد.

بنابراین، روش مستمر ذکر آیه، بحثهاى لغوى و ادبى مختصر الفاظ آیه و در نهایت توضیح معانى آن، در تمام تفسیر پى‌گیرى شده است، و گاه روایات متناسب با تفسیر را نقل مى‌کند. از خصوصیات روش ایشان، اجتناب از بحثهاى اضافى، تفنّنى، ذکر اقوال و نقل قول از دیگران است.

ملاک دسته‌بندى آیات و نوشتن آنها در بالاى صفحه، موضوع آنهاست. در آیات الاحکام، به شکل مختصر به دیدگاه شیعه درباره آیه مورد نظر و حکم مستنبط از آن با مختصر استدلال و ذکر موارد خلاف بین شیعه و اهل سنت (بدون تعصب) مى پردازد. به عنوان نمونه، ذیل آیه ۶ سوره مائده:« « فَاغْسِلُوا وُجُوهَکمْ وَأَیدِیکمْ إِلَى الْمَرَافِقِ» و آیه ۲۴ سوره نساء:«وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ ...»، دو بحث وضو و جواز متعه را بیان مى‌دارد. در این بخش آیات ناسخ و منسوخ را نیز اشاره دارد، مانند حکم زن بعد از وفات همسر.

در مسائل عقیدتى و کلامى نیز دیدگاه شیعه مورد نظر اوست؛ در مسائل امامت، عصمت، الامر بین الامرین در جبر و اختیار، توحید، رؤیت خداوند و موارد دیگر، تبیین‌گر آن اعتقاد مى‌باشد. به عنوان نمونه ذیل آیه ۱۴۸ سوره انعام «سَیقُولُ الَّذِینَ أَشْرَکوا لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا أَشْرَکنَا»، مسئله جبر و اختیار را مطرح کرده و دیدگاه شیعه را ترجیح داده و تبیین مى‌نماید.

موضع مفسر در برابر اخبار اسرائیلیات، اجتناب از نقل آنها، رد مطالبى که به نوعى توهین به انبیاء و ملائکه محسوب مى‌گردد و توجیه در مواردى که مخالفت با آن، با تفسیر آیه سازگار نباشد، مانند آنچه در قصه هاروت و ماروت و آنچه به حضرت سلیمان (ع) نسبت داده شده است.

گاهى نیز در پایان توضیحات، خلاصه بحث را ارائه مى‌دهد و تحت عنوان نکات استفاده شده از آیات، به تلخیص آن مى‌پردازد.

دیدگاه تبیینى مفسر سبب شده که بحثهاى موضوعى فراوانى را لابلاى توضیح آیات مطرح نماید، که در فهرستهاى موضوعات کتاب نمایان است. از آن جمله‌اند مباحث عقایدى ذیل سوره توحید، شامل: العقیدة فى القرآن: ۱- اثبات الصانع، توحید الصانع، صفات الصانع و منها العدل ۲- النبوات العامة و خصوصیة الاسلام و علو رتبة نبیه، ۳- الوصایة و الامامة و بحث در آیه انذار، آیه تطهیر، واقعه غدیر، آیه مباهله، حدیث کساء، حدیث ثقلین، حدیث منزلت و ۴- بحث معاد، شامل معاد جسمانى، حساب و عقاب و ثواب و... .

مقدمه و خاتمه تفسیر

مفسر مقدمه‌اى کوتاه در زمینه مباحث علوم قرآنى و بحثهاى تمهیدى تفسیر نگاشته و درباره جایگاه رفیع قرآن، مقایسه آن با کلام عربى انسانها، کلمات، شیوه ترکیب جملات، اسلوب بیان، سبک استدلال، برهان، ارشادات و موعظه‌ها، نظم و تقریر، حکمتها، تاریخ و سیر آن، سخن گفته است. همچنین درباره نزول و ویژگى سوره‌هاى مکى و مدنى اشاره دارد.

ایشان در انتهاى تفسیر به عنوان خاتمه، بحثى درباره «مضامین قرآن مجید» و بیان مهمترین اهداف قرآن، ارائه مى‌دهد و در آن ۴ هدف اساسى را مطرح مى‌کند: ۱- اثبات صانع و تحقق روز قیامت ۲- بیان سیره انبیاء به عنوان سیره متقن، معقول و معتدل. ۳- تربیت انسانها و رشد دادن اخلاق فاضله، ۴- بیان احکام و قوانین شرعى جهت اداره جامعه.

پس از آن به بررسى برخى اشکالات مطرح شده درباره قرآن پرداخته و در صدد پاسخگویى به آنها بر مى‌آید. اشکالاتى از قبیل الف) مجمل بودن قرآن و مشکل شدن فهم آن، ب) تکرار زیاد ذکر بهشت و نعمتهاى آن و جهنم و عذابهاى آن، ج) تکرار زیاد قصص انبیاء با عبارات مشابه، د) اشکال بر بحث جهاد، قتل کفار و مشرکین، سفک دماء و...

سپس بحثهایى درباره دین، انشعاب مسلمین، دورى مردم این عصر از دین، و وظیفه انسان عاقل آزاد متدین در دنیاى امروز مطرح مى‌کند. در این بخش از بحثهاى اجتماعى به بررسى وضعیت قرن ۲۰ میلادی از نظر فساد و فحشاء، قتل و جنگ، تمدن غربى، وظیفه فرد مسلمان، علما و فقه اسلامى، جنگ ایران و عراق و دشمنى امریکا، مى‌پردازد و در نهایت خلاصه‌اى از شرح حال خود را بیان مى‌دارد.

منابع

• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به کوشش بهاءالدین خرمشاهى، ج ۱ ص ۷۴۷.
• المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمدعلى ایازى، ص ۳۵۲.
• طبقات مفسران شیعه، عقیقى بخشایشى، ج ۵ ص ۸.
• نرم افزار جامع التفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی