الحقائق فی محاسن الأخلاق (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
|نویسنده= فیض کاشانی | |نویسنده= فیض کاشانی | ||
| − | |موضوع= اخلاق اسلامی | + | |موضوع= اخلاق و عقاید اسلامی |
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۱ |
|عنوان افزوده1= تحقیق | |عنوان افزوده1= تحقیق | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
}} | }} | ||
| − | |||
| − | ''' | + | '''«الحقائق فی محاسن الأخلاق؛ قُرّة العیون فی المعارف و الحکم؛ مصباح الأنظار»''' تألیف [[فیض کاشانی|ملا محسن فیض کاشانى]] (م، ۱۰۹۱ ق)، مجموعه‌اى شامل سه کتاب مؤلف، پیرامون [[اخلاق]] و عقاید و نصایح، به زبان عربى است. در این کتاب با استناد به آیات [[قرآن کریم]] و روایات [[اهل البیت|معصومین]] (علیهم‌السلام)، به بیان اصول فضایل و رذایل اخلاقی و آداب عبودیت و اسرار عبادت و نیز یک دوره عقاید فشرده، پرداخته شده است. |
==مؤلف== | ==مؤلف== | ||
| − | + | محمدمحسن بن مرتضى معروف به [[فیض کاشانی]] (۹۷۷-۱۰۹۱ ق)، حکیم، [[محدث]]، فقیه، مفسر، عارف و شاعر نامدار [[شیعه]] در قرن یازدهم هجری است. | |
| − | + | از اساتید برجسته او می توان به [[ملاصدرا|ملاصدرای شیرازی]]، [[محمدتقی مجلسی]]، [[شیخ بهایی]]، [[میرفندرسکی]] و [[میرداماد]] اشاره کرد. فیض خود استاد علمای بزرگی چون [[علامه مجلسی]]، [[سید نعمت الله جزایری]] و [[قاضی سعید قمی]] بود. | |
| − | کتاب | + | فیض کاشانی به دلیل شخصیت جامع الاطرافش، نزدیک به دویست کتاب و رساله نفیس در علوم مختلف از قبیل [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[حدیث]]، [[فقه]] و [[عرفان]]، از خود به یادگار گذاشت. برخی از آثار مهم ایشان عبارتند از: [[تفسیر صافی]]، [[تفسیر اصفی]]، [[الوافى (کتاب)|الوافی]]، [[نوادر الاخبار فیما یتعلق باصول الدین (کتاب)|نوادر الاخبار فیما یتعلق بأصول الدین]] و [[المحجة البیضاء]]. |
| − | + | ==معرفی کتاب== | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | مجموعه حاضر متشکل از سه کتاب مستقل: «الحقائق فی محاسن الأخلاق» در شش مقاله، «قرة العیون فی المعارف و الحکم» در دوازده مقاله و «مصباح الأنظار» مشتمل بر سه بخش است. | |
| − | + | کتاب اول که «الحقائق فی أسرار‌الدین» نیز نامیده شده، در واقع خلاصه ای است از کتاب گرانقدر مؤلف، یعنی «[[المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء (کتاب)|المحجة البیضاء]]» و از شمار آثاری است که [[فیض کاشانی]] (م، ۱۰۹۱ ق) آن را در واپسین سال زندگی پر برکتش به زبان عربی نگاشته است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | کتاب | + | کتاب «الحقائق»، به شیوه [[اخلاق|اخلاقی]] ـ [[عرفان|عرفانی]] نگارش یافته و مؤلف با تمرکز بر موضوع هایی مانند [[تزکیه نفس]] و محبت و عشق به [[خداوند]]، عبودیت و اسرار آن، فضای کتاب را از بحث های صِرف عقلی به جنبه های عرفانی عبادت کشانده است. با این همه، فضایل و رذائل اخلاقی، بر اساس اصولی عقلی و دلایل شرعی و روایی، به گونه ای جامع و فشرده مطرح شده است. |
| − | + | از محاسن این کتاب آن است که فضایل در کنار رذایل، و اخلاق نظری در کنار اخلاق عملی بیان شده و راه های عملی آراسته شدن به فضایل اخلاقی، به دنبال راه های عملی تخلیه [[روح]] و [[نفس]] از رذایل اخلاقی آمده است. | |
| − | + | همچنین در دو کتاب دیگر این مجموعه (قرة العیون و مصباح الأنظار)، یک دوره عقاید فشرده و نصایح اخلاقی بیان شده است. | |
| + | == محتوای کتاب == | ||
| + | الف. [[فیض کاشانی]] در کتاب اول یعنی «الحقائق»، در طى شش مقاله به شناخت منش‌هاى روا و ناهنجارى‌ها بر بنیاد روش‌هاى عقلى و مأثورات شرعى پرداخته و ریشه‌هاى فضایل و رذایل انسانى و احکام و عبادات ربانى را بازگو ساخته است. | ||
| + | |||
| + | * مقاله اول، در سه باب: علم، عقاید و معرفت [[نفس]] را در ضمن فصولى به بحث کشیده است. از جمله مباحث مطرح شده در این فصول، عبارت است از: فضیلت علم؛ علم [[کلام]]؛ علامات علم نافع؛ طریقه فهم عقاید؛ تقلید عوام از علما؛ نتایج تسلیم بودن در برابر [[شهوت رانی|شهوت]] و غضب. | ||
| + | * مقاله دوم، که داراى چهار باب مى‌باشد، از مبادى [[اخلاق]] و خوبى‌ها و ناشایسته‌هاى اخلاقى و راه پیرایش آنها از صفحه جان سخن گفته است. | ||
| + | * عمده مطالب مقاله سوم، پیرامون تبیین دیدگاه [[اسلام]] درباره [[دنیا]]، حب مال و راه مبارزه با فریفتگى‌هاى آن دو است و در ضمن آن از [[زهد]]، جود، [[بخل]]، مال مذموم و ممدوح، فواید و آفات مال، [[جاه طلبی|حب جاه]]، طرق کمال، حب مدح و ثناء، [[غرور]] و... بحث شده است. | ||
| + | * در مقاله چهارم، از مکارم اخلاق و کیفیت تحصیل آنها بحث شده است. از جمله این مکارم، عبارتند از: [[صبر]]، [[رضا]] و [[شکر]]، [[خوف و رجاء|رجا و خوف]]، محبت و انس، [[یقین|یقین]] و [[توکل]] و صدق و [[امانت‌داری|اداى امانت]]. | ||
| + | * در مقاله پنجم، از عبادات و اسرار آنها از جمله [[نیت]] و [[اخلاص]]، [[طهارت]] و پاکیزگى، [[نماز]] و ذکر، [[تلاوت قرآن]]، [[زکات]] و [[انفاق]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[زیارت]] مشاهد مشرفه، سخن به میان آمده است. | ||
| + | * مقاله ششم، بیانگر دیگر اعمال صالحه است و ضمن آن از [[توبه]]، محاسبه و [[مراقبه]]، [[تفکر]] و تدبر، یاد [[مرگ]] و کوتاه گردانیدن [[آرزو]] و برادرى و دوستى با مؤمنان، بحث شده است. | ||
| + | |||
| + | مؤلف در خاتمه کتاب می‌گوید: «بدان که آنچه ما در این کتاب ایراد نموده‌ایم و در این مقاله‌ها و باب‌ها از اسرار دینی و معارف یقینی تحقیق کرده‌ایم و آنچه از رموز اعتقادات اشاره به آن کرده‌ایم و آنچه بسط کلام در آن نموده‌ایم، از بیان اخلاق پسندیده و ناپسندیده و از اظهار اسرار عمل‌های حسنه و سیّئه، کمی از این‌ها در غیر این کتاب به این تنقیح و پاکیزگی و به این توضیح و ترتیب یافت می‌شود با آن که بنای ماخذ جمله آنها بر اصل‌های اصیلی است که اعتمادی نیست مگر بر آنها و وثوقی نیست مگر به آنها؛ مانند [[قرآن]] و [[سنت]] پیغمبر و [[احادیث]] [[اهل بیت]] سلام‌الله‌علیهم، نه مانند رای‌های مردمی که صاحبان [[وسوسه|وسواس]] [[شیطان]] اند؛ آن چنان شیطانی که در دل‌های مردم وسوسه می‌کند، خواه شیطان [[جن]] و خواه شیطان انس... . و اما فایده این جمع و تالیف و منفعت آن آن است که مطلع شود بر آن هر کسی که اهل آن باشد و از جانب خدا این توفیق روزی او شده باشد و همت وی قوی و سعی او به نهایت رسیده باشد تا عمل کند به مقتضای آن و رستگار شود، به آنچه مطلوب است از آن. و هر کسی که در آن رتبه نباشد، عمل نماید به قدر مقدور و آن مقدار که وی را میسر شود. و هم چنین تا برسد به کسی که به اندکی از آن منتفع شود و نصیب آن از این کتاب مثل نصیب خوشه چین باشد، از خرمن عظیم.» | ||
| + | |||
| + | ب. در کتاب دوم که «قُرة العیون فی المعارف و الحکم» نام دارد، در ضمن ۱۲ مقاله، یک دوره عقاید فشرده، استوار و گویا به بحث گذاشته شده است. عناوین مقالات به این ترتیب است: شناخت [[خداوند]]؛ صفات و اسماء خدا؛ صنع و ابداع؛ نفوس و اشباح؛ حدوث عالم؛ [[قضا و قدر]]؛ حجت خداوند بر خلق؛ فتنه‌ها؛ علم و [[ایمان]]؛ [[برزخ]] و متعلقات آن؛ [[قیامت]] و [[بعث]] و [[حشر]]. | ||
| + | |||
| + | ج. کتاب سوم که «مصباح الأنظار» نام دارد، در قالب گفتگو و سؤال و جواب عالمى ناصح و فردى صالح که بر او وارد شده است. مرحوم فیض در آغاز این بخش، به این نکته اشاره دارد که هرکس به مطالب و نصایح آن عمل کند، از [[عذاب]] [[جهنم]] در امان بوده و به رضایت خداوند دست خواهد یافت. در ادامه مطالب این کتاب، روایتى از [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین على]](ع) و روایت اصمعى از [[امام سجاد علیه السلام|امام زین‌العابدین]](ع) نقل شده است. | ||
| + | |||
| + | ==ترجمه‌های کتاب== | ||
| + | به دلیل ارزش و اهمیتى که این اثر داشته، برخی به ترجمه فارسی آن همت گماشته‌اند، که از جمله آنها، مى‌توان از شمس الفصحاء میرزا محمد محیط قمى و شیخ محمدباقر ساعدى نام برد. همچنین ابراهیم بن معصوم قزوینى، [[تقریظ|تقریظى]] به سال ۱۱۲۶ق، بر آن نوشته است. ظاهراً نخستین ترجمه آن، به قلم برادر مؤلف، علامه مولى نورالدین محمد بن مرتضى کاشانى، معروف به نورالدین اخبارى باشد، چرا که کار خود را در شب ۲۴ ماه [[ماه ربیع الاول|ربیع‌الاول]] ۱۰۹۸ق، به پایان برده است. منتخبی از کتاب حقایق نیز با عنوان «اخلاق حسنه» به فارسی برگردان شده است. | ||
| + | |||
| + | ==منابع== | ||
| + | |||
| + | *[https://hawzah.net/fa/Article/View/99414/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%DB%8C%D8%B6-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C(%D8%B1%D9%87)?rcIds=98789 "معرفی آثاری از علامه فیض کاشانی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه]. | ||
| + | *[[نرم افزار مجموعه آثار فیض کاشانی]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | ||
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
| − | + | [[رده:منابع حدیثی]][[رده:منابع اخلاق اسلامی]] | |
| − | |||
| − | [[رده:منابع | ||
[[رده:کتابهای اخلاق اسلامی]] | [[رده:کتابهای اخلاق اسلامی]] | ||
| − | [[رده: | + | [[رده:کتابهای اعتقادی]] |
[[رده:آثار فیض کاشانی]] | [[رده:آثار فیض کاشانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۳۲
 | |
| نویسنده | فیض کاشانی |
| موضوع | اخلاق و عقاید اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | محسن ع‍ق‍ی‍ل |
|
| |
«الحقائق فی محاسن الأخلاق؛ قُرّة العیون فی المعارف و الحکم؛ مصباح الأنظار» تألیف ملا محسن فیض کاشانى (م، ۱۰۹۱ ق)، مجموعه‌اى شامل سه کتاب مؤلف، پیرامون اخلاق و عقاید و نصایح، به زبان عربى است. در این کتاب با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم‌السلام)، به بیان اصول فضایل و رذایل اخلاقی و آداب عبودیت و اسرار عبادت و نیز یک دوره عقاید فشرده، پرداخته شده است.
مؤلف
محمدمحسن بن مرتضى معروف به فیض کاشانی (۹۷۷-۱۰۹۱ ق)، حکیم، محدث، فقیه، مفسر، عارف و شاعر نامدار شیعه در قرن یازدهم هجری است.
از اساتید برجسته او می توان به ملاصدرای شیرازی، محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی، میرفندرسکی و میرداماد اشاره کرد. فیض خود استاد علمای بزرگی چون علامه مجلسی، سید نعمت الله جزایری و قاضی سعید قمی بود.
فیض کاشانی به دلیل شخصیت جامع الاطرافش، نزدیک به دویست کتاب و رساله نفیس در علوم مختلف از قبیل تفسیر، حدیث، فقه و عرفان، از خود به یادگار گذاشت. برخی از آثار مهم ایشان عبارتند از: تفسیر صافی، تفسیر اصفی، الوافی، نوادر الاخبار فیما یتعلق بأصول الدین و المحجة البیضاء.
معرفی کتاب
مجموعه حاضر متشکل از سه کتاب مستقل: «الحقائق فی محاسن الأخلاق» در شش مقاله، «قرة العیون فی المعارف و الحکم» در دوازده مقاله و «مصباح الأنظار» مشتمل بر سه بخش است.
کتاب اول که «الحقائق فی أسرار‌الدین» نیز نامیده شده، در واقع خلاصه ای است از کتاب گرانقدر مؤلف، یعنی «المحجة البیضاء» و از شمار آثاری است که فیض کاشانی (م، ۱۰۹۱ ق) آن را در واپسین سال زندگی پر برکتش به زبان عربی نگاشته است.
کتاب «الحقائق»، به شیوه اخلاقی ـ عرفانی نگارش یافته و مؤلف با تمرکز بر موضوع هایی مانند تزکیه نفس و محبت و عشق به خداوند، عبودیت و اسرار آن، فضای کتاب را از بحث های صِرف عقلی به جنبه های عرفانی عبادت کشانده است. با این همه، فضایل و رذائل اخلاقی، بر اساس اصولی عقلی و دلایل شرعی و روایی، به گونه ای جامع و فشرده مطرح شده است.
از محاسن این کتاب آن است که فضایل در کنار رذایل، و اخلاق نظری در کنار اخلاق عملی بیان شده و راه های عملی آراسته شدن به فضایل اخلاقی، به دنبال راه های عملی تخلیه روح و نفس از رذایل اخلاقی آمده است.
همچنین در دو کتاب دیگر این مجموعه (قرة العیون و مصباح الأنظار)، یک دوره عقاید فشرده و نصایح اخلاقی بیان شده است.
محتوای کتاب
الف. فیض کاشانی در کتاب اول یعنی «الحقائق»، در طى شش مقاله به شناخت منش‌هاى روا و ناهنجارى‌ها بر بنیاد روش‌هاى عقلى و مأثورات شرعى پرداخته و ریشه‌هاى فضایل و رذایل انسانى و احکام و عبادات ربانى را بازگو ساخته است.
- مقاله اول، در سه باب: علم، عقاید و معرفت نفس را در ضمن فصولى به بحث کشیده است. از جمله مباحث مطرح شده در این فصول، عبارت است از: فضیلت علم؛ علم کلام؛ علامات علم نافع؛ طریقه فهم عقاید؛ تقلید عوام از علما؛ نتایج تسلیم بودن در برابر شهوت و غضب.
- مقاله دوم، که داراى چهار باب مى‌باشد، از مبادى اخلاق و خوبى‌ها و ناشایسته‌هاى اخلاقى و راه پیرایش آنها از صفحه جان سخن گفته است.
- عمده مطالب مقاله سوم، پیرامون تبیین دیدگاه اسلام درباره دنیا، حب مال و راه مبارزه با فریفتگى‌هاى آن دو است و در ضمن آن از زهد، جود، بخل، مال مذموم و ممدوح، فواید و آفات مال، حب جاه، طرق کمال، حب مدح و ثناء، غرور و... بحث شده است.
- در مقاله چهارم، از مکارم اخلاق و کیفیت تحصیل آنها بحث شده است. از جمله این مکارم، عبارتند از: صبر، رضا و شکر، رجا و خوف، محبت و انس، یقین و توکل و صدق و اداى امانت.
- در مقاله پنجم، از عبادات و اسرار آنها از جمله نیت و اخلاص، طهارت و پاکیزگى، نماز و ذکر، تلاوت قرآن، زکات و انفاق، روزه، حج و زیارت مشاهد مشرفه، سخن به میان آمده است.
- مقاله ششم، بیانگر دیگر اعمال صالحه است و ضمن آن از توبه، محاسبه و مراقبه، تفکر و تدبر، یاد مرگ و کوتاه گردانیدن آرزو و برادرى و دوستى با مؤمنان، بحث شده است.
مؤلف در خاتمه کتاب می‌گوید: «بدان که آنچه ما در این کتاب ایراد نموده‌ایم و در این مقاله‌ها و باب‌ها از اسرار دینی و معارف یقینی تحقیق کرده‌ایم و آنچه از رموز اعتقادات اشاره به آن کرده‌ایم و آنچه بسط کلام در آن نموده‌ایم، از بیان اخلاق پسندیده و ناپسندیده و از اظهار اسرار عمل‌های حسنه و سیّئه، کمی از این‌ها در غیر این کتاب به این تنقیح و پاکیزگی و به این توضیح و ترتیب یافت می‌شود با آن که بنای ماخذ جمله آنها بر اصل‌های اصیلی است که اعتمادی نیست مگر بر آنها و وثوقی نیست مگر به آنها؛ مانند قرآن و سنت پیغمبر و احادیث اهل بیت سلام‌الله‌علیهم، نه مانند رای‌های مردمی که صاحبان وسواس شیطان اند؛ آن چنان شیطانی که در دل‌های مردم وسوسه می‌کند، خواه شیطان جن و خواه شیطان انس... . و اما فایده این جمع و تالیف و منفعت آن آن است که مطلع شود بر آن هر کسی که اهل آن باشد و از جانب خدا این توفیق روزی او شده باشد و همت وی قوی و سعی او به نهایت رسیده باشد تا عمل کند به مقتضای آن و رستگار شود، به آنچه مطلوب است از آن. و هر کسی که در آن رتبه نباشد، عمل نماید به قدر مقدور و آن مقدار که وی را میسر شود. و هم چنین تا برسد به کسی که به اندکی از آن منتفع شود و نصیب آن از این کتاب مثل نصیب خوشه چین باشد، از خرمن عظیم.»
ب. در کتاب دوم که «قُرة العیون فی المعارف و الحکم» نام دارد، در ضمن ۱۲ مقاله، یک دوره عقاید فشرده، استوار و گویا به بحث گذاشته شده است. عناوین مقالات به این ترتیب است: شناخت خداوند؛ صفات و اسماء خدا؛ صنع و ابداع؛ نفوس و اشباح؛ حدوث عالم؛ قضا و قدر؛ حجت خداوند بر خلق؛ فتنه‌ها؛ علم و ایمان؛ برزخ و متعلقات آن؛ قیامت و بعث و حشر.
ج. کتاب سوم که «مصباح الأنظار» نام دارد، در قالب گفتگو و سؤال و جواب عالمى ناصح و فردى صالح که بر او وارد شده است. مرحوم فیض در آغاز این بخش، به این نکته اشاره دارد که هرکس به مطالب و نصایح آن عمل کند، از عذاب جهنم در امان بوده و به رضایت خداوند دست خواهد یافت. در ادامه مطالب این کتاب، روایتى از امیرالمؤمنین على(ع) و روایت اصمعى از امام زین‌العابدین(ع) نقل شده است.
ترجمه‌های کتاب
به دلیل ارزش و اهمیتى که این اثر داشته، برخی به ترجمه فارسی آن همت گماشته‌اند، که از جمله آنها، مى‌توان از شمس الفصحاء میرزا محمد محیط قمى و شیخ محمدباقر ساعدى نام برد. همچنین ابراهیم بن معصوم قزوینى، تقریظى به سال ۱۱۲۶ق، بر آن نوشته است. ظاهراً نخستین ترجمه آن، به قلم برادر مؤلف، علامه مولى نورالدین محمد بن مرتضى کاشانى، معروف به نورالدین اخبارى باشد، چرا که کار خود را در شب ۲۴ ماه ربیع‌الاول ۱۰۹۸ق، به پایان برده است. منتخبی از کتاب حقایق نیز با عنوان «اخلاق حسنه» به فارسی برگردان شده است.
منابع
- "معرفی آثاری از علامه فیض کاشانی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- نرم افزار مجموعه آثار فیض کاشانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
