تقریظ
«تقریظ» واژه‌ای عربی مأخوذ از «قَرَظَ»، در لغت به معنای مدح و ستایش است و در اصطلاح نسخه‌شناسی معاصر، به یادداشتی کوتاه یا بلند اطلاق می‌گردد که نویسنده بنا به خواسته مؤلف بر کتاب او بنویسد و طی آن از مؤلف و کتابش تمجید کند.
تقریظ نویسی در ادب فارسی پدیده‌ای جدید است اما می‌توان نوعی شباهت میان آن و دیباچه‌نویسی سراغ گرفت. صورت کمال‌یافته دیباچه ـ که گاه مقدمه هم خوانده می‌شده ـ از نیمه دوم سده ۹ قمری در زبان فارسی نمایان گردید و مبتنی بر یادداشتی کوتاه یا بلند بود که دیباچه‌نویس با انشای ادبی در تعریف و تمجید کتاب و مؤلف آن می‌نوشت و هم در طی آن کتاب را به نام سلطان یا یکی از حاکمان وقت مصدّر می‌کرد.
دیباچه‌نویسان در واقع، منشیان دربارها و دیوان‌های حکومتی بودند که یکی از وظایف فرهنگی آنان دیباچه‌نویسی بود. برخلاف دیباچه‌نویس، تقریظ‌نویس وظیفه‌ای به نام تقریظ‌نویسی نداشت بلکه وی یکی از مشاهیر عصر به شمار می‌رفت که مؤلف و اثرش با تقریظ وی معرفی می‌گردید و احیاناً اعتبار علمی می‌یافت. از این رو کسی که به نوشتن تقریظ بر کتابی اهتمام می‌کرد، می‌بایست از شهرت علمی بیشتر و از پیشینه فرهنگی طولانی‌تری نسبت به مؤلف برخوردار می‌بود تا تقریظ وی باعث اعتبار مؤلف و اثر او گردد.
تقریظ که به ستایش و تمجید از مؤلف و اثرش می‌پرداخت، در دو دهه اخیر به "مقدمه" و "پیش گفتار"های بلند در زبان فارسی تبدیل شده که نویسنده، علاوه بر تمجید و تعریف از اثر و صاحب آن، به نقد و بررسی و تحلیل و تعلیل اثر یا موضوع آن نیز می‌پردازد.
به لحاظ نسخه‌پردازی، تقریظ (یا اشکال متحول آن: مقدمه و پیش‌گفتار) می‌بایست قبل از مقدمه مؤلف قرار گیرد و به‌هنگام انتشار نیز از صفحه فرد آغاز شود.
منابع
- دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "تَقْريظ" از نجيب مايل هروی، بازیابی: ۹ مرداد ۱۳۹۲.
