الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
جز (Aghajani صفحهٔ الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور را به الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب) منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۶: | سطر ۶: | ||
|تصویر= [[پرونده:الدر المنثور .jpg|240px|وسط]] | |تصویر= [[پرونده:الدر المنثور .jpg|240px|وسط]] | ||
| − | |نویسنده= | + | |نویسنده=جلال الدین سیوطی |
|موضوع= تفسیر اهل سنت | |موضوع= تفسیر اهل سنت | ||
| سطر ۱۲: | سطر ۱۲: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۶ |
|عنوان افزوده1= | |عنوان افزوده1= | ||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''«الدُرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور»''' تألیف [[جلال الدین سیوطی|جلال‌الدین سیوطی]] (م، ۹۱۱ ق)، از [[تفسیر مأثور|تفاسیر مأثور]] مشهور در [[اهل سنت]] است. مؤلف در این تفسیر جامع، [[احادیث]] [[پیامبر اکرم]](ص)، [[صحابه]] و [[تابعان]] را از منابع مختلف گردآوری و نقل نموده است. حذف [[سند حدیث|سند]] روایات، نقل [[اسرائیلیات]] بدون نقد و ارزیابی و وجود [[حدیث جعلی|احادیث مجعول]]، از اشکالات عمده این تفسیر روایی است. | |
| − | == | + | ==مؤلف== |
| − | + | [[جلال الدین سیوطی|جلال الدین عبدالرحمان سیوطی]] (۸۴۹-۹۱۱ ق)، مفسر، [[محدث]]، مورخ و ادیب نامدار [[شافعی]] مذهب در قرن نهم و دهم قمری است. | |
| − | + | هرچند [[تعصب]] سیوطی در مذهب جای انکار نیست، لیکن عظمت علمی او نیز که بیشتر با جنبه تألیف و جمع آوری آثارش مشهود است، قابل تردید نیست. وی در علوم مختلف اسلامی مانند [[تفسیر]]، [[حدیث|حدیث]]، [[فقه]]، [[ادبیات عرب|ادبیات]] و [[تاریخ]] مهارت داشت و آثار پرشماری در این حوزه‌ها تألیف نمود. | |
| − | + | برخی از آثار سیوطی عبارتند از: الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، [[تفسیر الجلالین (کتاب)|تفسیر الجلالَین]]، [[الاتقان فی علوم القرآن (کتاب)|الاتقان فی علوم القرآن]]، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، البهجة المرضیة فی شرح الفیة ابن مالک، حسن المحاضره فی اخبار مصر و القاهره، اللآلی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه، الحاوی فی الفتاوی و تاریخ الخلفاء. | |
| + | |||
| + | ==معرفی کتاب== | ||
| + | «الدرّ المنثور» یک [[تفسیر ترتیبی|تفسیر ترتیبى]] است که از [[سوره حمد]] تا پایان [[سوره ناس]] به [[تفسیر]] و شرح [[آیه|آیات]] پرداخته است. [[جلال الدین سیوطی|سیوطی]] در تألیف این تفسیر از منابع متعدد حدیثی، تفسیری، تاریخی و... بهره برده است که برخی از آنها امروز در دسترس نیست. | ||
| + | |||
| + | سیوطى خود این تفسیر را در دو موضع معرفى کرده، یکى در کتاب «[[الاتقان فی علوم القرآن (کتاب)|الاتقان فی علوم القرآن]]» و دیگرى در مقدمه «الدر المنثور». در «الاتقان» مى‌‌گوید: «کتاب مستندى گردآورى کردم که در آن روایات تفسیرى پیامبر (ص) را آورده‌‌ام، این حدود ده هزار [[حدیث]] می شود و در میان آنها [[حدیث مرفوع|حدیث مرفوع]] و [[حدیث موقوف|موقوف]] وجود دارد. بحمد الله این تفسیر در چهار جلد به پایان رسیده و آن را به «ترجمان القرآن» نامگذارى کردم.» وی همچنین در مقدمه «الدر المنثور» مى‌‌نویسد: «وقتى که "ترجمان القرآن" را تالیف کردم... چونکه احادیث این تفسیر از طرق گوناگون از منابع مهم استخراج شده بود، متوجه شدم دانشجویان میل چندانى به مطالعه آن ندارند زیرا خسته مى‌شوند، از اینرو اسناد آن را حذف نمودم و تنها به متن احادیث اکتفا نمودم و احادیث استخراجى را به منابع نسبت دادم و آن را به "الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور" نامیدم.» از این دو عبارت روشن مى‌شود که سیوطى تفسیر «الدر المنثور» را از تفسیر «ترجمان القرآن» خود اقتباس کرده و در حقیقت «الدر المنثور» خلاصه «ترجمان القرآن» است، آنهم خلاصه‌‌اى که فقط اسناد احادیث را حذف کرده نه متن احادیث. | ||
| + | |||
| + | این تفسیر به لحاظ علمی از «[[تفسیر الجلالین (کتاب)|تفسیر الجلالَین]]» که سیوطی نیمی از آن را نگاشته، به دو جهت برتر است؛ نخست اینکه جامع‌تر است و درباره تمام [[آیه|آیه‌ها]] به طور کامل روایات موجود را جمع‌کرده و [[اسباب نزول]] و مباحث [[علم کلام|کلامی]] را به تفصیل آورده است؛ دوم اینکه کل این تفسیر را سیوطی به طور مستقل نگاشته، لذا به خوبی نشان‌دهنده [[روشهای تفسیری قرآن|روش تفسیری]] و آرای خاص وی است. | ||
==محتوای کتاب== | ==محتوای کتاب== | ||
| − | این | + | در این کتاب، پس از مقدمه مختصر، دوگونه مطلب آمده است: نخست، بخشهایی که [[آیه]] یا آیاتی از هر [[سوره]] نوشته شده تا [[تفسیر]] آنها بیان شود و عموماً با عبارت «أما قولُه‌تعالی» آغاز شده‌است؛ دوم، بخش روایتهای تفسیری است. |
| − | + | در این تفسیر، در ابتدای هر سوره، روایاتی درباره نام سوره، تعداد آیه‌ها، محل نزول و فضائل سوره نقل شده است. سپس در قسمت تفسیر سوره، تفسیر یک یا چند آیه به همراه [[سبب نزول]] آیه، [[قراءات قرآن|قرائتهای]] مختلف، ریشه و معنای واژه‌ها و معنای کلی آیه آمده است. در مواردی نیز از [[شعر]] استفاده شده که تفسیر را از حالت روایی محض خارج کرده است. در الدرالمنثور، اهتمام سیوطی بر نقل هر حدیثی است که دربارة آیه‌های قرآن وارد شده است، بدون در نظر گرفتن صحت و سقم و اِسناد و [[جرح و تعدیل]]. البته در مواردی حکم حدیث به لحاظ درجه اعتبار با تعابیر قوی، مقارب، ضعیف و امثال آن بیان شده است. | |
| − | در | + | این کتاب، از جامع‌ترین منابع [[تفسیر مأثور|تفسیر اثرى]] در میان [[اهل سنت]] است و شاید بتوان اطمینان داشت که اغلب روایات تفسیرى اهل سنت، در این کتاب جمع‌آورى شده است. نویسنده همه روایات را با حذف [[سند حدیث|سند]] از مصادر اصلى آن آورده است و هر روایتى را با تعبیر «أخرج» و ذکر نام مؤلف مصدر آن نقل کرده و در غالب موارد، به نام خود مصدر نیز اشاره نموده است. هرچند سند بخش زیادى از روایات این تفسیر را مى‌توان از مصادر اصلى به دست آورد، ولى باید توجه داشت که صحت سند بیشتر روایات این تفسیر، براى غیر اهل تسنن قابل اثبات نیست. |
| − | در | + | از آنجا که [[اهل سنت]] روایات تفسیری اندکی از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه وآله دارند، غالب روایات این کتاب، سخنان [[صحابه]] و [[تابعین]] است که در نظر اهل سنت روایت محسوب می شود. در میان روایات تفسیرى موجود، روایاتى نیز از [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]](ع) یافت مى‌شود. [[علامه طباطبایى]] در تفسیر «[[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]» برخى از روایات این کتاب را نقد و رد کرده است. |
| − | از | + | این تفسیر بخشى از روایات فضائل [[ائمه اطهار]](ع) را نیز در بر دارد و براى دسترسى به روایات فضایلى که در کتاب‌هاى اهل تسنن آمده، منبع سودمندى است. البته این تفسیر گرچه جامع‌ترین تفسیر روایى اهل سنت است و از کتاب‌هاى زیادى روایات تفسیرى را گرد آورده، ولى باید توجه داشت که همه جا، همه روایات را نیاورده است؛ براى مثال، در تعدادى از کتاب‌هاى اهل تسنن، مانند «الفصول المهمة»، «إحیاء علوم الدین» و... روایت شده است که آیه کریمه {{متن قرآن|«و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رءوف بالعباد»}} ([[سوره بقره]]، ۲۰۷)، در مدح [[حضرت على]](ع)، در قضیه «[[لیلة المبیت|لیلةالمبیت]]» نازل شده است، اما سیوطى در این باره هیچ روایتى را نقل نکرده است. بنابراین نباید تصور کرد که با مراجعه به این تفسیر، به همه روایات تفسیرى اهل سنت دست یافته و از مراجعه به سایر کتب روایى و یا تفسیرى آنان، بى‌نیاز هستیم. |
| − | + | تعداد قابل توجهی از روایتهای «الدر المنثور»، از [[اسرائیلیات]] است. یکی از انتقادهای صاحب‌نظران به الدرالمنثور، وجود این دسته از روایتها به کثرت و بدون ذکر ضعف سند و نقد و ارزیابی راوی است. علاوه بر این اِشکال، به طور کلی انتقادهای عمومی به تفاسیر مأثور مانند حذف سند روایات و وجود [[حدیث جعلی|احادیث مجعول]]، بر این تفسیر نیز وارد است. به گفته ذهبی، این تفسیر که مؤلفش به جداسازی روایات صحیح از ضعیف اهتمامی نورزیده، نیازمند کار فراوان است تا روایات آن تصفیه شود. | |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *نرم افزار جامع | + | *[[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |
| − | *تأملی در | + | *[https://rch.ac.ir/article/Details/9136 "الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور"، دانشنامه جهان اسلام]. |
| + | *"تأملی در الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور و امتیازها و کاستی‌های آن"، علی‌اکبر بابایی، حدیث اندیشه، ۱۳۸۵. | ||
| + | {{تفسیر قرآن}} | ||
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
| − | |||
| − | |||
[[رده: تفاسیر]] | [[رده: تفاسیر]] | ||
[[رده:تفاسیر روایی]] | [[رده:تفاسیر روایی]] | ||
| + | [[رده: تفسیرهای اهل سنت]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۴
 | |
| نویسنده | جلال الدین سیوطی |
| موضوع | تفسیر اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۶ |
|
| |
«الدُرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور» تألیف جلال‌الدین سیوطی (م، ۹۱۱ ق)، از تفاسیر مأثور مشهور در اهل سنت است. مؤلف در این تفسیر جامع، احادیث پیامبر اکرم(ص)، صحابه و تابعان را از منابع مختلف گردآوری و نقل نموده است. حذف سند روایات، نقل اسرائیلیات بدون نقد و ارزیابی و وجود احادیث مجعول، از اشکالات عمده این تفسیر روایی است.
محتویات
مؤلف
جلال الدین عبدالرحمان سیوطی (۸۴۹-۹۱۱ ق)، مفسر، محدث، مورخ و ادیب نامدار شافعی مذهب در قرن نهم و دهم قمری است.
هرچند تعصب سیوطی در مذهب جای انکار نیست، لیکن عظمت علمی او نیز که بیشتر با جنبه تألیف و جمع آوری آثارش مشهود است، قابل تردید نیست. وی در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، ادبیات و تاریخ مهارت داشت و آثار پرشماری در این حوزه‌ها تألیف نمود.
برخی از آثار سیوطی عبارتند از: الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، تفسیر الجلالَین، الاتقان فی علوم القرآن، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، البهجة المرضیة فی شرح الفیة ابن مالک، حسن المحاضره فی اخبار مصر و القاهره، اللآلی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه، الحاوی فی الفتاوی و تاریخ الخلفاء.
معرفی کتاب
«الدرّ المنثور» یک تفسیر ترتیبى است که از سوره حمد تا پایان سوره ناس به تفسیر و شرح آیات پرداخته است. سیوطی در تألیف این تفسیر از منابع متعدد حدیثی، تفسیری، تاریخی و... بهره برده است که برخی از آنها امروز در دسترس نیست.
سیوطى خود این تفسیر را در دو موضع معرفى کرده، یکى در کتاب «الاتقان فی علوم القرآن» و دیگرى در مقدمه «الدر المنثور». در «الاتقان» مى‌‌گوید: «کتاب مستندى گردآورى کردم که در آن روایات تفسیرى پیامبر (ص) را آورده‌‌ام، این حدود ده هزار حدیث می شود و در میان آنها حدیث مرفوع و موقوف وجود دارد. بحمد الله این تفسیر در چهار جلد به پایان رسیده و آن را به «ترجمان القرآن» نامگذارى کردم.» وی همچنین در مقدمه «الدر المنثور» مى‌‌نویسد: «وقتى که "ترجمان القرآن" را تالیف کردم... چونکه احادیث این تفسیر از طرق گوناگون از منابع مهم استخراج شده بود، متوجه شدم دانشجویان میل چندانى به مطالعه آن ندارند زیرا خسته مى‌شوند، از اینرو اسناد آن را حذف نمودم و تنها به متن احادیث اکتفا نمودم و احادیث استخراجى را به منابع نسبت دادم و آن را به "الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور" نامیدم.» از این دو عبارت روشن مى‌شود که سیوطى تفسیر «الدر المنثور» را از تفسیر «ترجمان القرآن» خود اقتباس کرده و در حقیقت «الدر المنثور» خلاصه «ترجمان القرآن» است، آنهم خلاصه‌‌اى که فقط اسناد احادیث را حذف کرده نه متن احادیث.
این تفسیر به لحاظ علمی از «تفسیر الجلالَین» که سیوطی نیمی از آن را نگاشته، به دو جهت برتر است؛ نخست اینکه جامع‌تر است و درباره تمام آیه‌ها به طور کامل روایات موجود را جمع‌کرده و اسباب نزول و مباحث کلامی را به تفصیل آورده است؛ دوم اینکه کل این تفسیر را سیوطی به طور مستقل نگاشته، لذا به خوبی نشان‌دهنده روش تفسیری و آرای خاص وی است.
محتوای کتاب
در این کتاب، پس از مقدمه مختصر، دوگونه مطلب آمده است: نخست، بخشهایی که آیه یا آیاتی از هر سوره نوشته شده تا تفسیر آنها بیان شود و عموماً با عبارت «أما قولُه‌تعالی» آغاز شده‌است؛ دوم، بخش روایتهای تفسیری است.
در این تفسیر، در ابتدای هر سوره، روایاتی درباره نام سوره، تعداد آیه‌ها، محل نزول و فضائل سوره نقل شده است. سپس در قسمت تفسیر سوره، تفسیر یک یا چند آیه به همراه سبب نزول آیه، قرائتهای مختلف، ریشه و معنای واژه‌ها و معنای کلی آیه آمده است. در مواردی نیز از شعر استفاده شده که تفسیر را از حالت روایی محض خارج کرده است. در الدرالمنثور، اهتمام سیوطی بر نقل هر حدیثی است که دربارة آیه‌های قرآن وارد شده است، بدون در نظر گرفتن صحت و سقم و اِسناد و جرح و تعدیل. البته در مواردی حکم حدیث به لحاظ درجه اعتبار با تعابیر قوی، مقارب، ضعیف و امثال آن بیان شده است.
این کتاب، از جامع‌ترین منابع تفسیر اثرى در میان اهل سنت است و شاید بتوان اطمینان داشت که اغلب روایات تفسیرى اهل سنت، در این کتاب جمع‌آورى شده است. نویسنده همه روایات را با حذف سند از مصادر اصلى آن آورده است و هر روایتى را با تعبیر «أخرج» و ذکر نام مؤلف مصدر آن نقل کرده و در غالب موارد، به نام خود مصدر نیز اشاره نموده است. هرچند سند بخش زیادى از روایات این تفسیر را مى‌توان از مصادر اصلى به دست آورد، ولى باید توجه داشت که صحت سند بیشتر روایات این تفسیر، براى غیر اهل تسنن قابل اثبات نیست.
از آنجا که اهل سنت روایات تفسیری اندکی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دارند، غالب روایات این کتاب، سخنان صحابه و تابعین است که در نظر اهل سنت روایت محسوب می شود. در میان روایات تفسیرى موجود، روایاتى نیز از امیرالمؤمنین(ع) یافت مى‌شود. علامه طباطبایى در تفسیر «المیزان» برخى از روایات این کتاب را نقد و رد کرده است.
این تفسیر بخشى از روایات فضائل ائمه اطهار(ع) را نیز در بر دارد و براى دسترسى به روایات فضایلى که در کتاب‌هاى اهل تسنن آمده، منبع سودمندى است. البته این تفسیر گرچه جامع‌ترین تفسیر روایى اهل سنت است و از کتاب‌هاى زیادى روایات تفسیرى را گرد آورده، ولى باید توجه داشت که همه جا، همه روایات را نیاورده است؛ براى مثال، در تعدادى از کتاب‌هاى اهل تسنن، مانند «الفصول المهمة»، «إحیاء علوم الدین» و... روایت شده است که آیه کریمه «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رءوف بالعباد» (سوره بقره، ۲۰۷)، در مدح حضرت على(ع)، در قضیه «لیلةالمبیت» نازل شده است، اما سیوطى در این باره هیچ روایتى را نقل نکرده است. بنابراین نباید تصور کرد که با مراجعه به این تفسیر، به همه روایات تفسیرى اهل سنت دست یافته و از مراجعه به سایر کتب روایى و یا تفسیرى آنان، بى‌نیاز هستیم.
تعداد قابل توجهی از روایتهای «الدر المنثور»، از اسرائیلیات است. یکی از انتقادهای صاحب‌نظران به الدرالمنثور، وجود این دسته از روایتها به کثرت و بدون ذکر ضعف سند و نقد و ارزیابی راوی است. علاوه بر این اِشکال، به طور کلی انتقادهای عمومی به تفاسیر مأثور مانند حذف سند روایات و وجود احادیث مجعول، بر این تفسیر نیز وارد است. به گفته ذهبی، این تفسیر که مؤلفش به جداسازی روایات صحیح از ضعیف اهتمامی نورزیده، نیازمند کار فراوان است تا روایات آن تصفیه شود.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور"، دانشنامه جهان اسلام.
- "تأملی در الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور و امتیازها و کاستی‌های آن"، علی‌اکبر بابایی، حدیث اندیشه، ۱۳۸۵.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
