امام حسن عسکری علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(←اصحاب امام حسن عسکری) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{عالی}} | {{عالی}} | ||
| − | + | '''«ابومحمد حسن بن علی عسکری علیه‌السلام»''' (۲۳۲-۲۶۰ ق) یازدهمین [[امام]] شیعیان است. ایشان فرزند [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] (علیه‌السلام) است و پس از [[شهادت در راه خدا|شهادت]] پدر بزرگوارشان در سال ۲۵۴ هجری به [[امامت]] رسیدند. سالهای امامت امام عسکری در شهر [[سامرا]] و غالبا تحت کنترل شدید [[خلفای عباسی]] سپری شد؛ به نحوی که ارتباط آن حضرت با [[شیعه|شیعیان]] بسیار محدود و تنها با واسطه وکیلان خاص بود. امام حسن عسکری علیه‌السلام سرانجام در سال ۲۶۰ هجری به وسیله زهری که به دستور [[معتمد عباسی]] به ایشان داده شد به شهادت رسیدند. {{شناسنامه ائمه | |
| − | + | |عنوان امام=امام حسن عسکری علیه السلام | |
| − | |||
| − | {{شناسنامه ائمه | ||
| − | |عنوان امام=امام حسن | ||
|تصویر = پرونده:امام-حسن-عسکری.jpg | |تصویر = پرونده:امام-حسن-عسکری.jpg | ||
|مقام=امام یازدهم | |مقام=امام یازدهم | ||
|نام=حسن | |نام=حسن | ||
| − | |لقب= | + | |لقب=عسکری |
|کنیه=ابومحمد | |کنیه=ابومحمد | ||
|پدر=امام هادی علیه السلام | |پدر=امام هادی علیه السلام | ||
|مادر=حدیثه خاتون | |مادر=حدیثه خاتون | ||
| − | |تاریخ ولادت= | + | |تاریخ ولادت=۸ [[ربیع الثانی]] یا ۲۴ [[ربیع الاول]] سال ۲۳۲ هجری. |
| − | |محل ولادت=مدینه | + | |محل ولادت=[[مدینه]] |
|مدت امامت= ۶ سال | |مدت امامت= ۶ سال | ||
|مدت عمر=۲۸ سال | |مدت عمر=۲۸ سال | ||
| − | |تاریخ شهادت= | + | |تاریخ شهادت=۸ [[ربیع الاول]] سال ۲۶۰ هجری. |
|علت شهادت=مسمومیت توسط زهر | |علت شهادت=مسمومیت توسط زهر | ||
| − | |قاتل=معتمد | + | |قاتل=[[معتمد عباسی]] لعنت الله علیه |
| − | |محل دفن=سامرا | + | |محل دفن=[[سامرا]] |
}} | }} | ||
| − | == ولادت == | + | ==ولادت== |
| − | + | امام حسن عسکری علیه السلام فرزند [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] علیه‌السلام، به گفته غالب منابع، در [[ماه ربیع الثانی|ربیع الثانی]] سال ۲۳۲ قمری در [[مدینه]] متولد شده اند،<ref>اخبار الدول، ص ۱۱۷؛ بحر الانساب، ص ۲؛ تحفۀالامام، ص ۸۶؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ص۲۵۸، ۲۶۶؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۱۳</ref> اما در روز آن اختلاف دارند؛ روز دهم<ref> مسار الشیعة، ص ۳۰</ref> یا هشتم<ref>اعلام الوری، ص ۳۶۷</ref> یا چهارم<ref>مصباح کفعمی، ص ۵۳۰</ref> ربیع الثانی، تاریخهایی است که ذکر شده است.<ref>کافی، ج ۱، ص ۵۰۳</ref> [[ابن خلکان|ابن خلّکان]] تولد ایشان را روز پنجشنبه یکی از ماههای سال ۲۳۱ دانسته و قول دیگری را نیز که ششم ربیع الآخر سال ۲۳۲ می‌باشد، نقل کرده است.<ref>وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۹۴</ref> | |
| − | + | احمد بن عبیدالله بن خاقان، خصوصیات ظاهری و رخسار حضرت عسکری را چنین توصیف می کند: «او فردی گندمگون، درشت چشم، نیکو قامت، خوبروی و خوش اندام بود و هیبت و جلالی تمام داشت».<ref>بحارالانوار، ج ۵۰ ، ص ۳۲۶</ref> | |
| − | + | برای مادر آن حضرت نیز نامهای متعددی در منابع بیان شده، از جمله: [[سوسن مادر امام حسن عسکری علیه السلام|سُوسَن]]، حُدَیْثه<ref>کلینی، کافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳</ref> و سَلیل<ref>کمال الدین، شیخ صدوق، ص۳٠٧؛اثبات الوصیة، ص: ۲۴۴</ref>، که ممکن است از القاب او باشد. در ستایش این بانوی گرامی در روایتی از قول [[امام هادی علیه السلام|امام علی النقی]] علیه السلام آمده است: «سلیل مسلولة من الآفات و العاهات و الأرجاس و الأنجاس»<ref>اثبات الوصیة، على بن حسین مسعودى، ص ۲۴۴</ref> (سلیل از آفتها، گزندها، پلیدیها و ناپاکیها محفوظ است). | |
| − | [[ | ||
| − | کنیه | + | ==کنیه و القاب== |
| + | |||
| + | [[کنیه]] امام حسن عسکری علیه السلام «ابو محمد» است و این کنیه را [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] علیه السلام بر ایشان نهاده اند،<ref>اخبار الدول، ص ۱۱۷ . بحرالانساب، ص ۲. تحفۀالانام، ص ۸۶ و النجوم الزاهرة، ج ۳، ص ۳۲</ref> که اشاره به این دارد که فرزند ایشان، همان [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام منتظر]] است که روایات [[ائمه اطهار|ائمه]] پیشین ایشان را همنام [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله معرفی نموده بودند. | ||
القاب آن حضرت که هر کدام آینه ی صفات برجسته و والای ایشان است، عبارتند از: | القاب آن حضرت که هر کدام آینه ی صفات برجسته و والای ایشان است، عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | #'''عسکری''': [[سامرا]] یک منطقه نظامی به شمار می رفت و امام را به خاطر اقامت در آنجا (یا محله ای از آنجا) «عسکری» لقب دادند. لازم به ذکر است ، اگر در جایی لقب «عسکری» به تنهایی بکار رود مراد امام حسن عسکری است نه پدرشان (امام هادی علیه السلام).<ref>بحر الانساب، ص ۲.</ref> | ||
#'''خالص''': ایشان از هر آلایش و پلیدی پاک بودند.<ref>اخبار الدول، ص ۱۱۷ و بحرالانساب، ص ۲</ref> | #'''خالص''': ایشان از هر آلایش و پلیدی پاک بودند.<ref>اخبار الدول، ص ۱۱۷ و بحرالانساب، ص ۲</ref> | ||
| − | #'''هادی''': ایشان نماد هدایت و نشانه | + | #'''هادی''': ایشان نماد هدایت و نشانه راهیابی و حرکت در [[صراط]] مستقیم برای عالمیان بودند.<ref>بحرالانساب، ص ۲</ref> |
| − | + | #'''زکی''': ایشان شریف ترین و پاک نهادترین انسان روزگار خود بودند، جان و دل خود را پاک کرده در راه اعمال نیک پرورش داده بودند.<ref>تحفۀالانام، ص ۸۷ . بحار، ج ۵۰ ، ص ۲۳۶ (و در اخبارالدول و کتب دیگر، الخالص آمده است).</ref> | |
| − | #'''زکی''': ایشان شریف ترین و پاک نهادترین انسان روزگار خود | + | #'''خاص''': خداوند ایشان را با فضائل و اجابت [[دعا]]، ویژه و خاص خود گردانیده بود.<ref>تحفۀالانام، ص ۸</ref> |
| − | #'''خاص''': خداوند ایشان را با فضائل و اجابت | + | #'''صامت''': ایشان غالبا خاموش بودند و جز به یاد خدا، تعلیم و حکمت گویی، لب نمی گشودند.<ref>تحفۀالانام، ص ۸</ref> |
| − | #'''صامت''': ایشان خاموش بودند و جز به یاد خدا، تعلیم و حکمت گویی، لب نمی گشودند. <ref>تحفۀالانام، ص ۸</ref> | + | #'''سراج''': ایشان چراغی بودند در تیرگی ها و مردم را به صلاح و [[تقوا]] راهنمایی می کردند.<ref>جوهرة الکلام، ص ۱</ref> |
| − | #'''سراج''': ایشان چراغی بودند در تیرگی ها و مردم را به صلاح و تقوا راهنمایی می کردند. <ref>جوهرة الکلام، ص ۱</ref> | + | #'''تقی''': ایشان پرهیزگارترین انسان زمان خود بودند و بیش از هر کس پاسدار احکام [[دین]] و متکی به پروردگار به شمار می رفتند.<ref>سفینۀالبحار، ج ۱، ص ۲۵۹</ref> |
| − | #'''تقی''': ایشان پرهیزگارترین انسان زمان خود بودند و بیش از هر کس پاسدار احکام دین و متکی به پروردگار به شمار می رفتند. <ref>سفینۀالبحار، ج ۱، ص ۲۵۹</ref> | + | #'''ابن الرضا''': عنوانی است که [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] و امام عسکری علیهما السّلام هر دو به آن شهرت یافته اند.<ref>مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۴۲۱؛ بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۳۶؛ نور الابصار، ص ۱۶۶</ref> |
| − | #'''ابن الرضا''' عنوانی است که امام جواد و امام عسکری علیهما السّلام هر دو به آن شهرت یافته اند. <ref>مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۴۲۱؛ بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۳۶؛ نور الابصار، ص ۱۶۶</ref> | ||
| − | == | + | ==اوصاف امام حسن عسکری== |
| − | + | '''دانش امام:''' | |
| − | + | از [[حدیث|احادیث]] نقل شده از امام حسن عسکری علیه السلام آشکار می گردد که ایشان همچون [[ائمه اطهار|امامان]] دیگر به مدد ارتباط با عالم غیب، از آگاهی و دانشی غیبی برخوردار بوده است و به نظر می رسد آن حضرت بیش از امامان دیگر، از این آگاهی به صورت «ابزار هدایت» استفاده می‌کردند.<ref>طبسی، محمد جواد، حیاة الامام العسکری علیه‌السلام، ص۱۲۱.</ref> چنانچه در بسیاری از روایات نقل شده از آن حضرت راوی ابراز داشته است که من فلان مطلب به ذهنم رسید، یا فلان تقاضا را در ذهن داشتم و امام بدون آنکه من کلامی بگویم در آن مورد چنین گفت یا تقاضای مالی و غیره مرا همانگونه که در ذهن داشتم پاسخ داد.<ref>رجوع کنید: بحار الانوار، جلد ۵۰، بخش مربوط به زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام، باب معجزاته و معالی أموره صلوات الله علیه (ص۲۴۷-۳۰۶)</ref> | |
| − | + | در مواردی علم آن حضرت در زمینه های مختلف برای دیگران از غیر اصحاب آن حضرت نیز ثابت شده بود. به عنوان نمونه «بطریق» شاگرد «بختیشوع» پزشک [[مسیحیت|مسیحی]] از استاد خود نقل نموده است که به او درباره آن حضرت گفت: «بدان که او داناترین فرد روزگار ماست که بر زمین زندگی می کند».<ref>بحارالانوار، ج۵۰ ، ص۲۶۰</ref> | |
| − | |||
| − | + | '''عبادت و تهجد:''' | |
| − | + | امام حسن عسکری علیه السلام عابدترین فرد زمان خود بود و بیش از همه به اطاعت [[خداوند]] و انجام دستورات الهی می پرداخت؛ شبها را با [[تلاوت قرآن]]، [[نماز]] و [[سجده|سجود]] برای خدا تا بامداد سرمی کرد. محمد شاکری می گوید: «امام در [[محراب]] می نشست و به سجده می رفت و من می خوابیدم و بیدار می شدم، لیکن ایشان همچنان در حال سجده بودند».<ref>دلائل الامامۀ، ص ۲</ref> | |
| − | + | '''جود و بخشش:''' | |
| − | + | یکی دیگر از صفات بارز امام علیه السلام، [[سخاوت]] و بخشش ایشان بود؛ ایشان بخشنده ترین مردم بود و وکلایی در بیشتر مناطق اسلامی تعیین فرموده بود تا حقوق شرعیه را از مردم وصول کرده به فقیران، تهیدستان و درماندگان بدهند و با آنان عهد کرده بود که این اموال را در راه خیر و حل اختلافات میان مسلمین و دیگر موارد مفید صرف کنند. یکی از موارد بخشندگی امام را مورخان چنین نقل کرده اند: «محمد بن علی بن ابراهیم بن [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] می گوید: دستانمان خالی و روزگارمان سخت شده بود، پدرم به من گفت: ما را نزد این مرد (امام عسکری) که وصف بخشش و سخاوت او را شنیده‌ایم ببر. به او گفتم: آیا او را می شناسی؟ گفت: او را نمی شناسم و تاکنون او را هرگز ندیده ام. ما نیز به قصد دیدار امام راه افتادیم. در میانه راه پدرم گفت: چقدر خوب است که ایشان به ما پانصد درهم عطا کند؛ دویست درهم برای پوشاک، دویست درهم برای خوراک و یکصد درهم برای مخارج. من هم با خود گفتم: ای کاش! به من نیز سیصد درهم ببخشد؛ با صد درهم الاغی بخرم و با صد درهم مخارج خود را تأمین کنم و صد درهم دیگر را خرج پوشاک کنم و به سوی منطقه «جبل» بروم. هنگامی که به خانه حضرت رسیدیم، غلام ایشان به سوی ما خارج شد و گفت: علی بن ابراهیم و فرزندش محمد داخل شوند، همینکه وارد شدیم و بر حضرت سلام کردیم، ایشان به پدرم گفتند: یا علی! چرا تا کنون نزد ما نیامده ای؟ آقای من از اینکه شما را با این حال دیدار کنم خجالت می کشیدم. اندکی درنگ کردیم و سپس خارج شدیم. غلام حضرت به دنبال ما آمد و به پدرم کیسه ای پول داد و گفت: این پانصد درهم است؛ دویست درهم برای پوشاک، دویست درهم برای خوراک و صد درهم برای مخارج. سپس کیسه ی دیگری به من داد و گفت این سیصد درهم است، صد درهم را برای الاغ خریدن خرج کن و صد درهم برای پوشاک و صد درهم برای مخارج. به سوی «جبل» نیز مرو بلکه به «سوراء»<ref>سوراء: جایی که گفته میشود کنار بغداد است و خود بغداد نیز گفته شده است. معجم البلدان، ط دار صادر، ج ۳، ص</ref> روانه شو. محمد نیز راه سوراء را پیش گرفت و در آنجا وضع مالی او خوب شده و از توانگران [[علویان|علوی]] گشت».<ref>کشف الغمه، ج ۳، ص ۲</ref> | |
| + | ==دوران امامت== | ||
| − | + | با [[شهادت امام هادی علیه السلام|شهادت امام هادی]] علیه السّلام در سال ۲۵۴ ق، امام عسکری علیه السّلام به سمت [[امامت]] شیعیان [[اثنى عشریه|اثنی عشری]] منصوب گردید. روایاتی که در وصیت [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] علیه السّلام درباره امامت فرزندش وارد شده، در بسیاری از کتب [[حدیث]] و تاریخ [[شیعه]]، به چشم می خورد.<ref>الغیبه، طوسی، ص ۱۲۰- ۱۲۲؛ کشف الغمّه، ج ۲، صص ۴۰۴- ۴۰۷؛ الارشاد، ص ۳۳۵؛ روضه الواعظین، ص ۲۴۷؛ بحار الانوار، ج ۵۰، صص ۲۳۹- ۲۴۶</ref> امام هادی در وصف فرزند خویش می فرمایند: «فرزندم ابومحمد اصیل ترین چهره‌ی خاندان نبوی و استوارترین حجت است. او بزرگ فرزندانم و جانشین من است و امامت و احکام آن به سوی او بازمی گردد».<ref>اعیان الشیعه، ج ۴، ق ۳، ص ۲</ref> | |
| − | + | ===نحوه ارتباط شیعیان با امام عسکری=== | |
| + | از برخی روایات فهمیده می شود که در زندگی امام حسن حداقل دورانی وجود داشته که امکان دیدار مستقیم با آن بزرگوار در خانه‌اش نبوده است و شیعیان معمولاً در مسیری که امام به مرکز حکومت رفت و آمد می کرد، توفیق زیارت چهره آن حضرت را داشته اند. در کتاب «[[الغیبة شیخ طوسی (کتاب)|الغیبه طوسی]]» آمده است که در یوم النوبه (روز مراجعه امام به مرکز حکومت) شور و شعفی در میان مردم پدید می آمد و خیابانها مملوّ از جمعیت می شد. آن گاه که امام در خیابان حضور می یافت، هیاهو خاموش می شد و امام از میان مردم عبور می کرد.<ref>طوسی، الغیبه، ص ۲۵۱</ref> | ||
| − | + | علی بن جعفر از حلبی نقل می کند: در یکی از روزها که قرار بود امام به دار الخلافه برود، ما در عسکر به انتظار دیدار وی جمع شدیم؛ در این حال از طرف آن حضرت توقیعی بدین مضمون به ما رسید: ألّا یسلمنّ علیّ أحد و لا یشیر الیّ بیده و لا یؤمئ فإنّکم لا تؤمنون علی أنفسکم.<ref>الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۴۳۹؛ الصراط المستقیم، ج ۱، ص ۲۰۷</ref> | |
| + | کسی بر من سلام و حتی اشاره هم به طرف من نکند؛ زیرا که در امان نیستید! | ||
| − | + | این روایت به خوبی نشان می دهد که دستگاه [[خلافت]] تا چه حد روابط امام با شیعیانش را زیر نظر داشته و آن را کنترل می کرده است. | |
| − | + | در چنین وضعیتی امام تنها از طریق وکلا با شیعیان ارتباط داشت و آنها مسوولیت رد و بدل کردن نامه‌های شیعیان به امام یا وکیل ارشد آن حضرت و همچنین جمع آوری اموال مربوط به امام از تمامی مناطق شیعه نشین و رساندن آن به امام را بر عهده داشتند. [[عثمان بن سعید عمری|عثمان بن سعید]]، شخصیت موجّه و شناخته شده شیعی، وکیل ارشد امام بود و همه اموال به دست او می رسید.<ref>طوسی، الغیبه، ص ۳۵۴</ref> فرزند او [[محمد بن عثمان عمرى|محمّد بن عثمان]] نیز منصب وکالت را به عهده داشت.<ref>همان، ص ۴۰۰</ref> [[احمد بن اسحاق اشعری قمی|احمد بن اسحاق اشعری]]، از عالمان بزرگ [[قم]] و از اصحاب خاص امام حسن عسکری علیه السلام وکیل آن حضرت در ناحیه قم بود.<ref>طوسی، الفهرست، ص ۶۳</ref> و از وکلای [[بغداد]] می توان به [[ریان بن صلت|ریان بن صلت بغدادی اشعری]] اشاره کرد.<ref>طوسی، الفهرست، ص ۲۹۵</ref> وکیل آن حضرت در [[کوفه]]، ایوب بن نوح بن دراج بود<ref>طوسی، ص ۴۹۶</ref> و علی بن جعفر همانی برمکی از وکلای [[مکه]]<ref>مجلسی، زندگانی حضرت جـواد و عـسکریین عـلیه السلام، ص ۱۹۵</ref> و عبداللّه بن حمدویه بیهقی از وکلای حضرتش در بیهق و نیشابور بود.<ref>طوسی،الغیبه، ص ۲۶۸</ref> <ref>نقش امام حسن عسکری علیه السلام و اصحاب ایشان در حدیث امامیه، فرزند وحی،جمال دارابی،فرشته، سفینه، شماره ۳۷، صفحه ۱۲۲</ref> | |
| − | + | ===موقعیت امام عسکری در سامرا=== | |
| + | امام عسکری علیه السّلام اگرچه بسیار جوان بود، ولی به دلیل موقعیت بلند علمی و [[اخلاق|اخلاقی]]، به ویژه رهبری [[شیعه|شیعیان]] و اعتقاد بی شائبه آنان به امام و احترام بی چون و چرای مردم از وی، شهرت فراوانی پیدا کرده بود. | ||
| − | + | [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] از علمای معروف شیعه می گوید: | |
| + | در [[ماه شعبان|شعبان]] سال ۲۷۸ ق - هیجده سال پس از رحلت امام عسکری علیه السّلام - در مجلس احمد بن عبیدالله بن خاقان - که آن روزها مسئولیت [[خراج]] قم را بر عهده داشت و به آل محمد و مردم [[قم]] نیز عداوت می ورزید - نشسته بودیم. سخن از طالبیون ساکن [[سامرا]] و مذهب و موقعیت آنان در پیش حاکم به میان آمد، احمد گفت: من کسی از [[علویان]] را چون حسن بن علی عسکری علیه السّلام در [[سامرا]] ندیده و نشنیده بودم که این چنین به وقار و عفاف و زیرکی و بزرگ منشی در میان اهل بیت خود شناخته شده و پیش سلطان و [[بنی هاشم]] محترم باشد، چنان که او را بر افراد مسن حتی امراء و وزراء و منشیان نیز برتری می دادند. روزی من بالای سر پدرم ایستاده بودم؛ آن روز پدرم برای دیدار با مردم نشسته بود. یکی از حاجبان وارد شد و گفت: ابن الرضا در بیرون در ایستاده است. پدرم با صداى بلندى گفت: او را اجازه ورود بدهید و آن حضرت وارد شد... وقتى پدرم او را دید چند قدم به سوى او رفت، -کارى که ندیده بودم با کسى حتى امرا و ولات عهد انجام بدهد-. وقتى به او نزدیک شد، دست به گردنش انداخت و صورت و پیشانى او را بوسید. آنگاه دستش را گرفت و در جاى خود نشاند. پدرم خود روبروى او نشست و با وى به گفتگو پرداخت. در سخنان خود، او را با [[کنیه]] -که حاکى از احترام او بود- مورد خطاب قرار مى داد و مرتب مى گفت: پدر و مادرم فدایت... . شب هنگام نزد پدرم رفتم... و از وى پرسیدم: پدر! آن شخص که امروز آن همه اجلال و احترامش نمودى، چه کسى بود که حتى پدر و مادرت را فداى او مى کردى؟ گفت: او ابن الرضا، امام [[رافضى|رافضیان]] بود؛ آنگاه ساکت شد. چند لحظه بعد سکوتش را شکست و ادامه داد: فرزندم اگر روزى [[خلافت]] از دست [[بنى عباس]] بیرون رود، در میان بنى هاشم، جز او کسى شایستگى تصدى آن را ندارد. او به خاطر فضل، صیانت نفس، [[زهد]]، [[عبادت]] و اخلاق نیکو، سزاوار مقام خلافت است. اگر پدر او را دیده بودى مردى بود بزرگوار، عاقل، نیکوکار و فاضل. با شنیدن این سخنان آتش خشم سرتاسر وجودم را فرا گرفت. در عین حال حس کنجکاویم براى شناختن او برانگیخته شد. از هر کس از بنى هاشم، منشیان، قضات، فقها، حتى مردم عادى که درباره اش سؤال مى کردم، او را در نزد آنان در نهایت جلالت و بزرگوارى و مقدم بر سایر افراد اهل بیت مى یافتم. همه مى گفتند: او امام رافضیان است. از آن پس اهمیت وى پیش من رو به فزونى گذاشت؛ زیرا دوست و دشمن او را به نیکى مى ستودند. ...<ref>بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۲۵؛ الکافی، ج ۱، ص ۵۰۵؛ الغیبه، طوسی، صص ۱۳۱- ۱۳۲؛ کمال الدین، ج ۱، ص ۴۰- ۴۱؛ اعلام الوری، صص ۳۵۷- ۳۵۹؛ الارشاد، ص ۳۳۸- ۳۴۰؛ کشف الغمه، ج ۱، ص ۴۰۷</ref> | ||
| − | + | این روایت با توجه به راوى آن که خود یکى از معاندان سر سخت [[اهل البیت|اهل بیت]] بوده، موقعیت اخلاقى و اجتماعى امام را در میان عامه مردم و حتى خواص نشان مىدهد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ===محدودیت‌ها و فشارهای خلفای عباسی=== |
| + | [[خلفای عباسی]] معاصر امام حسن عسکری علیه السلام عبارت بودند از: [[متوکل]] (۲۳۲ تا ۲۴۶)، [[منتصر]] (۲۴۶ تا ۲۴۸)، [[مستعین]] (۲۴۸ تا ۲۵۲)، [[معتز]] (۲۵۲ تا ۲۵۵)، [[مهتدى]] (۲۵۵ تا ۲۵۶) و [[معتمد]] (۲۵۶ تا ۲۷۹). امام عسکری تحت فشارها و محدودیتهای زیادی از طرف این خلفا زندگی می کرد، چرا که در آن دوران، شیعه به صورت یک قدرت عظیم در [[عراق]] درآمده بود و این باعث می شد که خلفا احساس خطر کنند.<ref>معارف، مجید. پژوهشی در تاریخ حدیث شـیعه، تهران، موسسه فرهنگی و هنری ضریح، ۱۳۷۶ ش، ص ۳۷۳</ref> روشن است که امام عسکری علیه السلام همانند سایر [[ائمه اطهار|امامان]]، در صورت داشتن اختیار و آزادی، نه [[سامرا]]، بلکه [[مدینه]] را برای زندگی انتخاب می کردند. در واقع اقامت طولانی ایشان در سامرا جز نوعی بازداشت از طرف [[خليفه|خلیفه]] قابل توجیه نیست. به همین جهت از امام خواسته بودند حضور خود را در سامرا، به طور مداوم به آگاهی حکومت برساند؛ چنان که طبق نقل یکی از خدمتکاران امام، آن حضرت هر دوشنبه و پنجشنبه مجبور بود در دار الخلافه حاضر شود.<ref>الغیبه، طوسی، ص ۱۲۹، در بعضی نسخه ها «دار العامه» آمده که گویا منظور همان «دار الخلافه» است.</ref> | ||
| − | + | روایات زیادی نیز درباره بازداشت و زندانی شدن امام عسکری علیه السّلام وجود دارد که البته از جهاتی با یکدیگر ناسازگارند. علت این امر، افزون بر این که می تواند اشاره به تعدّد بازداشت آن حضرت باشد، اشتباه مردم در نام خلفا نیز هست. این بازداشت ها عبارت اند از: | |
| − | + | *خبری درباره زندانی شدن آن حضرت در دوران [[مستعین]] (۲۴۸-۲۵۲) در دست است. صیمری در کتاب «الاوصیاء» نقل کرده است که مستعین دستور بازداشت امام عسکری علیه السّلام و آوردن وی به [[کوفه]] را به سعید حاجب داد. ابو الهیثم بن سیابه ضمن نامه ای که به امام نوشت، از این خبر اظهار نگرانی کرد. امام در جواب وی نوشتند: پس از سه روز فرجی حاصل خواهد شد. سه روز بعد، مستعین خلع شد و خطر رفع گردید.<ref>بحار الانوار، ج ۵۰، صص ۳۱۲- ۳۱۳ از مهج الدعوات ابن طاووس.</ref> این خبر در منابع دیگر درباره [[معتز|معتز عباسی]] نقل شده است. | |
| − | امام | + | *معتز، دیگر خلیفه سختگیر [[عباسیان|عباسی]]، امام عسکری و برادرش [[جعفر کذاب|جعفر]] را زندان کرده است. با توجه به شهادت [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] علیه السّلام در سال ۲۵۴ و امامت فرزندش، آمدن دو برادر به زندان باید در سال ۲۵۴ یا ۲۵۵ باشد. صالح بن وصیف از ایادی عباسیان که حراست امام را در زندان بر عهده داشت، از طرف برخی شخصیتهای عباسی به سختگیری بر آن حضرت و آزار وی تشویق می‌شد که در پاسخ آنها گفت: قد وکّلت به رجلین شرّ من قدّرت علیه فقد صارا من العباده و الصّلاه الی أمر عظیم. دو تن که آنها را بدترین مردم می دانستم بر او مأمور کردم ولی آنان چنان تحت تأثیر امام عسکری قرار گرفتند که در [[عبادت]] و [[نماز]] به حد والایی رسیدند.<ref>الارشاد، ج۲، ص ۳۳۴؛ کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۱۴؛ روضه الواعظین، ص ۲۴۸</ref> مدارکی حاکی از آن است که شخص امام در زندان به طور دائم [[روزه]] بوده اند.<ref> نور الابصار، ص ۱۶۸؛ الفصول المهمه، ص ۲۸۶؛ الکافی، ج ۱، ص ۵۱۲</ref> |
| + | *خبری هم درباره دوران [[مهتدى|مهتدی]] (۲۵۵-۲۵۶) موجود است. این خلیفه مدعی بود که او «[[عمر بن عبدالعزیز|عمر بن عبد العزیزِ]]» عباسیان است.<ref>المنتظم، ج ۱۲، ص ۸۳ (حوادث سال ۲۵۵)</ref> [[ابوهاشم جعفري|ابوهاشم جعفری]] گفته است: در دوران مهتدی، هنگامی که در زندان بودم، امام عسکری علیه السّلام را به زندان آوردند. با کشته شدن مهتدی در سال ۲۵۶ ق. خدا جان او را از خطر مرگ رهانید؛ زیرا خلیفه قصد کشتن آن حضرت را داشت.<ref>بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۱۳ از مهج الدعوات، ص ۳۴۳؛ الغیبه، طوسی، ص ۱۲۳</ref> | ||
| + | *بار دیگر که امام زندانی شد، در عصر [[معتمد|معتمد عباسی]] (۲۵۶-۲۷۹) بوده است. در روایتی آمده که آن حضرت در سال ۲۵۹ ق. در زندان معتمد عباسی بوده و علی بن جرین زندانبان او بوده است. او در پاسخ معتمد که درباره امام از وی سؤالاتی نموده، چنین گفته است: همواره روزها روزه دار و شبها مشغول نماز است.<ref>بحارالأنوار،ج ۵۰،ص ۴۱۳ از مهج الدعوات،ص ۳۴۴.</ref> | ||
| − | == | + | ==اصحاب امام حسن عسکری== |
| − | از | + | برخی از اصحاب و شاگردان ممتاز امام حسن عسکری علیه السلام عبارتند از: |
| − | + | *[[حسین بن اشکیب قمی|حسین بن اشکیب سمرقندى]]: نجاشى تألیفات او را بر شمرده که در میان آنها کتابى با عنوان «الرد على الزیدیة» به چشم مى خورد.<ref>رجال النجاشى، ص ۴۴، ش ۸۸</ref> | |
| + | *[[محمد بن خالد برقى|محمد بن خالد برقى]] | ||
| + | *[[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد برقی]]: کتاب «[[المحاسن (کتاب)|المحاسن]]» وى دائرة المعارفى مشتمل بر [[حدیث|احادیث]] امامان در تمامى زمینه‌هاى مختلف معارف دینى از قبیل: [[اخلاق]]، [[تفسیر]] و جز آن بوده است. | ||
| + | *حسن بن موسى خشاب: از اصحاب امام عسکرى علیه السّلام تألیفاتى از خود باقى گذاشته که کتاب «الرد على الواقفیه» از آن جمله است. | ||
| + | *[[احمد بن اسحاق اشعری قمی|احمد بن اسحاق اشعری]]: او نماینده ویژه و مورد اعتماد امام عسکری علیه السلام در شهر [[قم]] بود. او وجوهات جمع آوری شده را در سفرهای متعدد به حضور امام علیه السلام تقدیم می کرد و مسائل مردم قم را نزد امام می برد و پاسخ می گرفت. احمد بن اسحاق به جز امام یازدهم، به حضور [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] و [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] علیهماالسلام نیز رسیده است و نیز جواب نامه هایی از طرف [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] (عجل الله تعالی فرجه) دریافت داشته است.<ref>احمد بن اسحاق، نماینده ویژه امام عسکری علیه السلام، مجله مبلغان، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۷، شماره ۱۰۲ </ref> | ||
| + | *[[احمد بن محمد بن مطهر]]: او مأمور کارهای امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ بود.<ref>منتهی الآمال، ج۲، ص۴۷۳.</ref> | ||
| + | *[[ابوهاشم جعفری|ابوهاشم داوود بن قاسم جعفری]]: او از نسل جناب [[جعفر طیار|جعفر طیار]] ـ علیه السلام ـ و از بزرگان دودمان خویش و اهل [[بغداد]] بود، در خدمت [[ائمه اطهار|ائمه]] ـ علیهم السلام ـ مقام و منزلتی بزرگ داشت، امام جواد و امام هادی و امام حسن عسکری ـ علیهم السلام ـ را درک کرد و در اوایل [[غیبت صغری|غیبت صغری]] از ناحیه [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام عصر]] ـ علیه السلام ـ از وکلا و کارگزاران نیز بوده است.<ref>سید کاظم ارفع، سیره عملی اهل بیت (ع)، ج۱۳، ص۴۳</ref> | ||
| + | *[[ابو سهل نوبختی|ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی]]: او اهل نوبخت و بزرگ متکلیمن بغداد و بزرگ طایفه نوبختیه محسوب می شد. کتب زیادی تصنیف کرده و از جمله کتاب انوار در تواریخ ائمه اطهار علیهم السلام. [[ابن ندیم|ابن ندیم]] در کتاب [[فهرست ابن ندیم (کتاب)|الفهرست]] می نویسد که ابوسهل کتابهای بسیاری تألیف کرده که بعضی از آنها به خط خود اوست و درباره علم [[علم کلام|کلام]] و [[فلسفه]] می باشد و کتابی هم در باب [[امامت]] نوشته است و جمعی از ناقلین فلسفه مثل ابوعثمان دمشقی و اسحق و ثابت از وجود او استفاده می کردند.<ref>منتهی الآمال، ج۲، ص ۴۷۶.</ref> | ||
| + | *[[عثمان بن سعید عمروی|عثمان بن سعید عَمْری]]: او از بزرگان اصحاب و وکلاء امام هادی و امام حسن عسکری و [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام قائم]] ـ علیهم السلام ـ می باشد، از سن یازده سالگی در خدمت حضرت امام هادی ـ علیه السلام ـ نشو و نما یافته و رابط و واسطه میان مردم و امام هادی و امام عسکری بود و در زمان غیبت صغری توفیق پیدا نمود تا از [[نواب اربعه|نوّاب]] امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه ـ گردد.<ref>سید کاظم ارفع، سیره عملی اهل بیت (ع)، ج۱۳، ص۴۴</ref> | ||
| − | + | ==تفسیر منسوب به امام عسکری== | |
| − | + | «[[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام|تفسیر منسوب به امام حسن عسکری]]» کتاب [[تفسیر قرآن|تفسیرى]] است که به امام عسکرى علیه السّلام نسبت داده شده و شامل تفسیر [[سوره حمد]] و قسمتى از [[سوره بقره]] است. | |
| − | این | + | البته این کتاب از ابتداى طرح آن در محافل علمى، از قرن چهارم تا به امروز، مورد قضاوتهاى گوناگونى قرار گرفته است. |
| + | شمارى از عالمان، آن را از آثار امام دانسته و [[احادیث|احادیثى]] نیز از آن نقل کرده‌اند. | ||
| + | اما برخى دیگر آن را [[حدیث جعلی|جعلی]] و ساختگى شمرده و آن را فاقد اعتبار علمى دانسته‌اند. بخشى از این قضاوتها متکى به [[سند حدیث|سند]] کتاب است؛ زیرا دو نفر به نامهاى یوسف بن محمد بن زیاد و محمد بن سیار، اساس روایت آن هستند که افرادی مجهول می باشند و در کتب [[علم رجال|رجالی]] شرح حالی از آنها نیامده است. واسطه این دو و [[شیخ صدوق]] نیز، محمد بن قاسم استرآبادى است، که او نیز همانند دو راوی بلاواسطه تفسیر، توثیق نشده است، گرچه شیخ صدوق به او اعتماد داشته است.<ref>لطفی، مهدی، تفسیر امام حسن عسکری(ع)، در دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ص۷۴۲-۷۴۴</ref> | ||
| − | در | + | البته [[ابن شهر آشوب]] نیز در کتاب [[معالم العلماء (کتاب)|معالم العلماء]]، تفسیری ۱۲۰ جلدی را در زمره کتابهای حسن بن خالد برقى دانسته،<ref> معالم العلماء، ص ۳۴.</ref> که عبارت آن چنین است: «حسن بن خالد برقى اخو محمد بن خالد، من کتبه: تفسیر العسکرى من املاء الامام علیه السلام، مائة و عشرون مجلدة». این تفسیر اکنون بر جای نمانده است. |
| − | == | + | ==احادیثی از امام حسن عسکری== |
| − | + | '''حکمت روزه:''' | |
| − | + | جعفر بن محمد بن حمزه علوی از حضرت عسکری علیه السلام درباره حکمت تشریع [[روزه]] پرسش کرد و امام پاسخ داد: «فرض الله تعالی الصوم لیجد الغنی مسّ الجوع فیحنو علی الفقیر...».<ref>کشف الغمۀ، ج ۳، ص ۱۹۳ و من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۴</ref> خداوند متعال روزه را واجب کرد تا دولتمندان، فشار گرسنگی را حس کنند و بر فقیران دل بسوزانند و آنان را دستگیری کنند... . | |
| − | |||
| − | + | '''دوستی و دشمنی نیکان:''' | |
| − | + | «حبّ الابرار للأبرار فضیلة للأبرار، و بغض الفجار للأبرار زین للأبرار، و بغض الأبرار للفجار خزی للفجار...».<ref>المجالس السنیۀ، ج ۲، ص ۶</ref> دوستی نیکان نسبت به یکدیگر برایشان فضیلت است و بغض بدکرداران نسبت به نیکان زیور و زینت آنان است، لیکن بغض نیکان نسبت به بدکاران مایه ی خواری بدکاران است... . | |
| − | + | '''دروغ کلید پلیدیها:''' | |
| − | + | «جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ فِی بَیتٍ، وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْکذِب».<ref>نزهة الناظر و تنبیه الخواطر، ص ۱۴۵</ref> همه‌ی پلیدیها در خانه‌ای گذارده شده و کلید همه‌ی آنها «[[دروغ]]» قرار داده شده است. | |
| − | + | '''تفکر:''' | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | «لَیْسَتِ العِبادةُ کثرةُ الصّیامِ و الصّلاة، و اِنَّما العبادةُ کثرَةُ التّفکُّرِ فی امرِ الله».<ref>بحارالانوار، ج۷۵، ص ۳۷۳</ref> عبادت، روزه و [[نماز]] بسیار نیست؛ بلکه عبادت، [[تفکر]] بسیار در امر خداوند است. | |
| − | |||
| − | : | + | '''شب زنده داری:''' |
| − | + | «إنّ الوُصولَ الی اللهِ سفَرٌ لا یُدرَکُ إلا بامْتِطاء اللّیل».<ref>اعلام الدّین، ص ۳۱۱</ref> همانا رسیدن به خدا، سفری است که جز با مرکب قرار دادن شب ([[شب زنده داری]]) نمی توان به آن دست یافت. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==شهادت امام حسن عسکری== |
| − | + | [[پرونده:Emam_hadi_va_emam_asgri.jpg|thumb|left|مرقد مطهر امام حسن عسکری علیه‌السلام کنار پدر بزرگوارشان امام هادی علیه‌السلام، در سامرا]] | |
| − | + | مطابق با نقل [[شیخ صدوق]]، امام حسن عسکرى علیه السلام را [[معتمد|معتمد عباسی]] با خوراندن سم به ایشان به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رساند.<ref>شیخ صدوق، الإعتقادات، ج۱، ص۹۹</ref> منابع، تاریخ [[شهادت امام حسن عسکری علیه السلام|شهادت امام عسکری]] را هشتم [[ماه ربیع الاول|ربیع الاول]] سال ۲۶۰ هجری گفته‌اند.<ref>موسوعة الإمام العسکری علیه السلام، ج۱، ص۱۳۴ و۱۳۵</ref> از آنجا که امام یک چهره کاملا شناخته شده در [[سامرا]] بود، هنگام رحلتش هاله‌اى از غم و بهت‌زدگى فضاى سامرا را فرا گرفت. احمد بن عبیدالله در روایتى که قسمتى از آن پیش از این ارائه شد، این صحنه را چنین وصف کرده: | |
| − | + | :وقتى امام عسکرى علیه السّلام رحلت کرد، صداى شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد مى‌زدند: ابن الرضا رحلت کرد. آنگاه براى تدفین آماده شدند، بازار به حال تعطیل درآمد. پدر من (وزیر معتمد عباسى)، [[بنی هاشم|بنى هاشم]]، شخصیتهاى نظامى و قضایى و منشیان و مردم به سوى جنازه هجوم آوردند، آن روز در سامرا قیامتى برپا بود.<ref> کمال الدین، ج ۱، ص ۴۳؛ نور الابصار، ص ۱۶۸؛ الغیبه، طوسى، ص ۱۳۲</ref> | |
| − | === | + | ==پانویس== |
| − | + | <references /> | |
| − | + | ==منابع== | |
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *زندگانى امام حسن عسکرى علیه السلام، باقر شریف قرشى، مترجم سید حسن اسلامى، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۷۵ش. | |
| − | + | *حیات فکرى و سیاسى ائمه، رسول جعفریان، انصاریان، قم، ۱۳۸۱ ش. | |
| + | *[[احقاق الحق (کتاب)|احقاق الحق و ازهاق الباطل]]، قاضی نورالله شوشتری. | ||
| + | *نقش امام حسن عسکری علیه‌السلام و اصحاب ایشان در حدیث امامیه، فرشته جمال دارابی، سفینه، شماره ۳۷. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{چهارده معصوم علیهم السلام}} | {{چهارده معصوم علیهم السلام}} | ||
| − | |||
{{شناختنامه امام حسن عسکری (ع)}} | {{شناختنامه امام حسن عسکری (ع)}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۰۰
«ابومحمد حسن بن علی عسکری علیه‌السلام» (۲۳۲-۲۶۰ ق) یازدهمین امام شیعیان است. ایشان فرزند امام هادی (علیه‌السلام) است و پس از شهادت پدر بزرگوارشان در سال ۲۵۴ هجری به امامت رسیدند. سالهای امامت امام عسکری در شهر سامرا و غالبا تحت کنترل شدید خلفای عباسی سپری شد؛ به نحوی که ارتباط آن حضرت با شیعیان بسیار محدود و تنها با واسطه وکیلان خاص بود. امام حسن عسکری علیه‌السلام سرانجام در سال ۲۶۰ هجری به وسیله زهری که به دستور معتمد عباسی به ایشان داده شد به شهادت رسیدند.
 | |
| مقام | امام یازدهم |
| نام | حسن |
| القاب | عسکری |
| کنیه | ابومحمد |
| پدر | امام هادی علیه السلام |
| مادر | حدیثه خاتون |
| زادروز | ۸ ربیع الثانی یا ۲۴ ربیع الاول سال ۲۳۲ هجری. |
| زادگاه | مدینه |
| مدت امامت | ۶ سال |
| مدت عمر | ۲۸ سال |
| تاریخ شهادت | ۸ ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری. |
| علت شهادت | مسمومیت توسط زهر |
| قاتل | معتمد عباسی لعنت الله علیه |
| مدفن | سامرا |
محتویات
ولادت
امام حسن عسکری علیه السلام فرزند امام هادی علیه‌السلام، به گفته غالب منابع، در ربیع الثانی سال ۲۳۲ قمری در مدینه متولد شده اند،[۱] اما در روز آن اختلاف دارند؛ روز دهم[۲] یا هشتم[۳] یا چهارم[۴] ربیع الثانی، تاریخهایی است که ذکر شده است.[۵] ابن خلّکان تولد ایشان را روز پنجشنبه یکی از ماههای سال ۲۳۱ دانسته و قول دیگری را نیز که ششم ربیع الآخر سال ۲۳۲ می‌باشد، نقل کرده است.[۶]
احمد بن عبیدالله بن خاقان، خصوصیات ظاهری و رخسار حضرت عسکری را چنین توصیف می کند: «او فردی گندمگون، درشت چشم، نیکو قامت، خوبروی و خوش اندام بود و هیبت و جلالی تمام داشت».[۷]
برای مادر آن حضرت نیز نامهای متعددی در منابع بیان شده، از جمله: سُوسَن، حُدَیْثه[۸] و سَلیل[۹]، که ممکن است از القاب او باشد. در ستایش این بانوی گرامی در روایتی از قول امام علی النقی علیه السلام آمده است: «سلیل مسلولة من الآفات و العاهات و الأرجاس و الأنجاس»[۱۰] (سلیل از آفتها، گزندها، پلیدیها و ناپاکیها محفوظ است).
کنیه و القاب
کنیه امام حسن عسکری علیه السلام «ابو محمد» است و این کنیه را امام هادی علیه السلام بر ایشان نهاده اند،[۱۱] که اشاره به این دارد که فرزند ایشان، همان امام منتظر است که روایات ائمه پیشین ایشان را همنام پیامبر صلی الله علیه وآله معرفی نموده بودند.
القاب آن حضرت که هر کدام آینه ی صفات برجسته و والای ایشان است، عبارتند از:
- عسکری: سامرا یک منطقه نظامی به شمار می رفت و امام را به خاطر اقامت در آنجا (یا محله ای از آنجا) «عسکری» لقب دادند. لازم به ذکر است ، اگر در جایی لقب «عسکری» به تنهایی بکار رود مراد امام حسن عسکری است نه پدرشان (امام هادی علیه السلام).[۱۲]
- خالص: ایشان از هر آلایش و پلیدی پاک بودند.[۱۳]
- هادی: ایشان نماد هدایت و نشانه راهیابی و حرکت در صراط مستقیم برای عالمیان بودند.[۱۴]
- زکی: ایشان شریف ترین و پاک نهادترین انسان روزگار خود بودند، جان و دل خود را پاک کرده در راه اعمال نیک پرورش داده بودند.[۱۵]
- خاص: خداوند ایشان را با فضائل و اجابت دعا، ویژه و خاص خود گردانیده بود.[۱۶]
- صامت: ایشان غالبا خاموش بودند و جز به یاد خدا، تعلیم و حکمت گویی، لب نمی گشودند.[۱۷]
- سراج: ایشان چراغی بودند در تیرگی ها و مردم را به صلاح و تقوا راهنمایی می کردند.[۱۸]
- تقی: ایشان پرهیزگارترین انسان زمان خود بودند و بیش از هر کس پاسدار احکام دین و متکی به پروردگار به شمار می رفتند.[۱۹]
- ابن الرضا: عنوانی است که امام جواد و امام عسکری علیهما السّلام هر دو به آن شهرت یافته اند.[۲۰]
اوصاف امام حسن عسکری
دانش امام:
از احادیث نقل شده از امام حسن عسکری علیه السلام آشکار می گردد که ایشان همچون امامان دیگر به مدد ارتباط با عالم غیب، از آگاهی و دانشی غیبی برخوردار بوده است و به نظر می رسد آن حضرت بیش از امامان دیگر، از این آگاهی به صورت «ابزار هدایت» استفاده می‌کردند.[۲۱] چنانچه در بسیاری از روایات نقل شده از آن حضرت راوی ابراز داشته است که من فلان مطلب به ذهنم رسید، یا فلان تقاضا را در ذهن داشتم و امام بدون آنکه من کلامی بگویم در آن مورد چنین گفت یا تقاضای مالی و غیره مرا همانگونه که در ذهن داشتم پاسخ داد.[۲۲]
در مواردی علم آن حضرت در زمینه های مختلف برای دیگران از غیر اصحاب آن حضرت نیز ثابت شده بود. به عنوان نمونه «بطریق» شاگرد «بختیشوع» پزشک مسیحی از استاد خود نقل نموده است که به او درباره آن حضرت گفت: «بدان که او داناترین فرد روزگار ماست که بر زمین زندگی می کند».[۲۳]
عبادت و تهجد:
امام حسن عسکری علیه السلام عابدترین فرد زمان خود بود و بیش از همه به اطاعت خداوند و انجام دستورات الهی می پرداخت؛ شبها را با تلاوت قرآن، نماز و سجود برای خدا تا بامداد سرمی کرد. محمد شاکری می گوید: «امام در محراب می نشست و به سجده می رفت و من می خوابیدم و بیدار می شدم، لیکن ایشان همچنان در حال سجده بودند».[۲۴]
جود و بخشش:
یکی دیگر از صفات بارز امام علیه السلام، سخاوت و بخشش ایشان بود؛ ایشان بخشنده ترین مردم بود و وکلایی در بیشتر مناطق اسلامی تعیین فرموده بود تا حقوق شرعیه را از مردم وصول کرده به فقیران، تهیدستان و درماندگان بدهند و با آنان عهد کرده بود که این اموال را در راه خیر و حل اختلافات میان مسلمین و دیگر موارد مفید صرف کنند. یکی از موارد بخشندگی امام را مورخان چنین نقل کرده اند: «محمد بن علی بن ابراهیم بن امام موسی بن جعفر می گوید: دستانمان خالی و روزگارمان سخت شده بود، پدرم به من گفت: ما را نزد این مرد (امام عسکری) که وصف بخشش و سخاوت او را شنیده‌ایم ببر. به او گفتم: آیا او را می شناسی؟ گفت: او را نمی شناسم و تاکنون او را هرگز ندیده ام. ما نیز به قصد دیدار امام راه افتادیم. در میانه راه پدرم گفت: چقدر خوب است که ایشان به ما پانصد درهم عطا کند؛ دویست درهم برای پوشاک، دویست درهم برای خوراک و یکصد درهم برای مخارج. من هم با خود گفتم: ای کاش! به من نیز سیصد درهم ببخشد؛ با صد درهم الاغی بخرم و با صد درهم مخارج خود را تأمین کنم و صد درهم دیگر را خرج پوشاک کنم و به سوی منطقه «جبل» بروم. هنگامی که به خانه حضرت رسیدیم، غلام ایشان به سوی ما خارج شد و گفت: علی بن ابراهیم و فرزندش محمد داخل شوند، همینکه وارد شدیم و بر حضرت سلام کردیم، ایشان به پدرم گفتند: یا علی! چرا تا کنون نزد ما نیامده ای؟ آقای من از اینکه شما را با این حال دیدار کنم خجالت می کشیدم. اندکی درنگ کردیم و سپس خارج شدیم. غلام حضرت به دنبال ما آمد و به پدرم کیسه ای پول داد و گفت: این پانصد درهم است؛ دویست درهم برای پوشاک، دویست درهم برای خوراک و صد درهم برای مخارج. سپس کیسه ی دیگری به من داد و گفت این سیصد درهم است، صد درهم را برای الاغ خریدن خرج کن و صد درهم برای پوشاک و صد درهم برای مخارج. به سوی «جبل» نیز مرو بلکه به «سوراء»[۲۵] روانه شو. محمد نیز راه سوراء را پیش گرفت و در آنجا وضع مالی او خوب شده و از توانگران علوی گشت».[۲۶]
دوران امامت
با شهادت امام هادی علیه السّلام در سال ۲۵۴ ق، امام عسکری علیه السّلام به سمت امامت شیعیان اثنی عشری منصوب گردید. روایاتی که در وصیت امام هادی علیه السّلام درباره امامت فرزندش وارد شده، در بسیاری از کتب حدیث و تاریخ شیعه، به چشم می خورد.[۲۷] امام هادی در وصف فرزند خویش می فرمایند: «فرزندم ابومحمد اصیل ترین چهره‌ی خاندان نبوی و استوارترین حجت است. او بزرگ فرزندانم و جانشین من است و امامت و احکام آن به سوی او بازمی گردد».[۲۸]
نحوه ارتباط شیعیان با امام عسکری
از برخی روایات فهمیده می شود که در زندگی امام حسن حداقل دورانی وجود داشته که امکان دیدار مستقیم با آن بزرگوار در خانه‌اش نبوده است و شیعیان معمولاً در مسیری که امام به مرکز حکومت رفت و آمد می کرد، توفیق زیارت چهره آن حضرت را داشته اند. در کتاب «الغیبه طوسی» آمده است که در یوم النوبه (روز مراجعه امام به مرکز حکومت) شور و شعفی در میان مردم پدید می آمد و خیابانها مملوّ از جمعیت می شد. آن گاه که امام در خیابان حضور می یافت، هیاهو خاموش می شد و امام از میان مردم عبور می کرد.[۲۹]
علی بن جعفر از حلبی نقل می کند: در یکی از روزها که قرار بود امام به دار الخلافه برود، ما در عسکر به انتظار دیدار وی جمع شدیم؛ در این حال از طرف آن حضرت توقیعی بدین مضمون به ما رسید: ألّا یسلمنّ علیّ أحد و لا یشیر الیّ بیده و لا یؤمئ فإنّکم لا تؤمنون علی أنفسکم.[۳۰] کسی بر من سلام و حتی اشاره هم به طرف من نکند؛ زیرا که در امان نیستید!
این روایت به خوبی نشان می دهد که دستگاه خلافت تا چه حد روابط امام با شیعیانش را زیر نظر داشته و آن را کنترل می کرده است.
در چنین وضعیتی امام تنها از طریق وکلا با شیعیان ارتباط داشت و آنها مسوولیت رد و بدل کردن نامه‌های شیعیان به امام یا وکیل ارشد آن حضرت و همچنین جمع آوری اموال مربوط به امام از تمامی مناطق شیعه نشین و رساندن آن به امام را بر عهده داشتند. عثمان بن سعید، شخصیت موجّه و شناخته شده شیعی، وکیل ارشد امام بود و همه اموال به دست او می رسید.[۳۱] فرزند او محمّد بن عثمان نیز منصب وکالت را به عهده داشت.[۳۲] احمد بن اسحاق اشعری، از عالمان بزرگ قم و از اصحاب خاص امام حسن عسکری علیه السلام وکیل آن حضرت در ناحیه قم بود.[۳۳] و از وکلای بغداد می توان به ریان بن صلت بغدادی اشعری اشاره کرد.[۳۴] وکیل آن حضرت در کوفه، ایوب بن نوح بن دراج بود[۳۵] و علی بن جعفر همانی برمکی از وکلای مکه[۳۶] و عبداللّه بن حمدویه بیهقی از وکلای حضرتش در بیهق و نیشابور بود.[۳۷] [۳۸]
موقعیت امام عسکری در سامرا
امام عسکری علیه السّلام اگرچه بسیار جوان بود، ولی به دلیل موقعیت بلند علمی و اخلاقی، به ویژه رهبری شیعیان و اعتقاد بی شائبه آنان به امام و احترام بی چون و چرای مردم از وی، شهرت فراوانی پیدا کرده بود.
سعد بن عبدالله اشعری قمی از علمای معروف شیعه می گوید: در شعبان سال ۲۷۸ ق - هیجده سال پس از رحلت امام عسکری علیه السّلام - در مجلس احمد بن عبیدالله بن خاقان - که آن روزها مسئولیت خراج قم را بر عهده داشت و به آل محمد و مردم قم نیز عداوت می ورزید - نشسته بودیم. سخن از طالبیون ساکن سامرا و مذهب و موقعیت آنان در پیش حاکم به میان آمد، احمد گفت: من کسی از علویان را چون حسن بن علی عسکری علیه السّلام در سامرا ندیده و نشنیده بودم که این چنین به وقار و عفاف و زیرکی و بزرگ منشی در میان اهل بیت خود شناخته شده و پیش سلطان و بنی هاشم محترم باشد، چنان که او را بر افراد مسن حتی امراء و وزراء و منشیان نیز برتری می دادند. روزی من بالای سر پدرم ایستاده بودم؛ آن روز پدرم برای دیدار با مردم نشسته بود. یکی از حاجبان وارد شد و گفت: ابن الرضا در بیرون در ایستاده است. پدرم با صداى بلندى گفت: او را اجازه ورود بدهید و آن حضرت وارد شد... وقتى پدرم او را دید چند قدم به سوى او رفت، -کارى که ندیده بودم با کسى حتى امرا و ولات عهد انجام بدهد-. وقتى به او نزدیک شد، دست به گردنش انداخت و صورت و پیشانى او را بوسید. آنگاه دستش را گرفت و در جاى خود نشاند. پدرم خود روبروى او نشست و با وى به گفتگو پرداخت. در سخنان خود، او را با کنیه -که حاکى از احترام او بود- مورد خطاب قرار مى داد و مرتب مى گفت: پدر و مادرم فدایت... . شب هنگام نزد پدرم رفتم... و از وى پرسیدم: پدر! آن شخص که امروز آن همه اجلال و احترامش نمودى، چه کسى بود که حتى پدر و مادرت را فداى او مى کردى؟ گفت: او ابن الرضا، امام رافضیان بود؛ آنگاه ساکت شد. چند لحظه بعد سکوتش را شکست و ادامه داد: فرزندم اگر روزى خلافت از دست بنى عباس بیرون رود، در میان بنى هاشم، جز او کسى شایستگى تصدى آن را ندارد. او به خاطر فضل، صیانت نفس، زهد، عبادت و اخلاق نیکو، سزاوار مقام خلافت است. اگر پدر او را دیده بودى مردى بود بزرگوار، عاقل، نیکوکار و فاضل. با شنیدن این سخنان آتش خشم سرتاسر وجودم را فرا گرفت. در عین حال حس کنجکاویم براى شناختن او برانگیخته شد. از هر کس از بنى هاشم، منشیان، قضات، فقها، حتى مردم عادى که درباره اش سؤال مى کردم، او را در نزد آنان در نهایت جلالت و بزرگوارى و مقدم بر سایر افراد اهل بیت مى یافتم. همه مى گفتند: او امام رافضیان است. از آن پس اهمیت وى پیش من رو به فزونى گذاشت؛ زیرا دوست و دشمن او را به نیکى مى ستودند. ...[۳۹]
این روایت با توجه به راوى آن که خود یکى از معاندان سر سخت اهل بیت بوده، موقعیت اخلاقى و اجتماعى امام را در میان عامه مردم و حتى خواص نشان مىدهد.
محدودیت‌ها و فشارهای خلفای عباسی
خلفای عباسی معاصر امام حسن عسکری علیه السلام عبارت بودند از: متوکل (۲۳۲ تا ۲۴۶)، منتصر (۲۴۶ تا ۲۴۸)، مستعین (۲۴۸ تا ۲۵۲)، معتز (۲۵۲ تا ۲۵۵)، مهتدى (۲۵۵ تا ۲۵۶) و معتمد (۲۵۶ تا ۲۷۹). امام عسکری تحت فشارها و محدودیتهای زیادی از طرف این خلفا زندگی می کرد، چرا که در آن دوران، شیعه به صورت یک قدرت عظیم در عراق درآمده بود و این باعث می شد که خلفا احساس خطر کنند.[۴۰] روشن است که امام عسکری علیه السلام همانند سایر امامان، در صورت داشتن اختیار و آزادی، نه سامرا، بلکه مدینه را برای زندگی انتخاب می کردند. در واقع اقامت طولانی ایشان در سامرا جز نوعی بازداشت از طرف خلیفه قابل توجیه نیست. به همین جهت از امام خواسته بودند حضور خود را در سامرا، به طور مداوم به آگاهی حکومت برساند؛ چنان که طبق نقل یکی از خدمتکاران امام، آن حضرت هر دوشنبه و پنجشنبه مجبور بود در دار الخلافه حاضر شود.[۴۱]
روایات زیادی نیز درباره بازداشت و زندانی شدن امام عسکری علیه السّلام وجود دارد که البته از جهاتی با یکدیگر ناسازگارند. علت این امر، افزون بر این که می تواند اشاره به تعدّد بازداشت آن حضرت باشد، اشتباه مردم در نام خلفا نیز هست. این بازداشت ها عبارت اند از:
- خبری درباره زندانی شدن آن حضرت در دوران مستعین (۲۴۸-۲۵۲) در دست است. صیمری در کتاب «الاوصیاء» نقل کرده است که مستعین دستور بازداشت امام عسکری علیه السّلام و آوردن وی به کوفه را به سعید حاجب داد. ابو الهیثم بن سیابه ضمن نامه ای که به امام نوشت، از این خبر اظهار نگرانی کرد. امام در جواب وی نوشتند: پس از سه روز فرجی حاصل خواهد شد. سه روز بعد، مستعین خلع شد و خطر رفع گردید.[۴۲] این خبر در منابع دیگر درباره معتز عباسی نقل شده است.
- معتز، دیگر خلیفه سختگیر عباسی، امام عسکری و برادرش جعفر را زندان کرده است. با توجه به شهادت امام هادی علیه السّلام در سال ۲۵۴ و امامت فرزندش، آمدن دو برادر به زندان باید در سال ۲۵۴ یا ۲۵۵ باشد. صالح بن وصیف از ایادی عباسیان که حراست امام را در زندان بر عهده داشت، از طرف برخی شخصیتهای عباسی به سختگیری بر آن حضرت و آزار وی تشویق می‌شد که در پاسخ آنها گفت: قد وکّلت به رجلین شرّ من قدّرت علیه فقد صارا من العباده و الصّلاه الی أمر عظیم. دو تن که آنها را بدترین مردم می دانستم بر او مأمور کردم ولی آنان چنان تحت تأثیر امام عسکری قرار گرفتند که در عبادت و نماز به حد والایی رسیدند.[۴۳] مدارکی حاکی از آن است که شخص امام در زندان به طور دائم روزه بوده اند.[۴۴]
- خبری هم درباره دوران مهتدی (۲۵۵-۲۵۶) موجود است. این خلیفه مدعی بود که او «عمر بن عبد العزیزِ» عباسیان است.[۴۵] ابوهاشم جعفری گفته است: در دوران مهتدی، هنگامی که در زندان بودم، امام عسکری علیه السّلام را به زندان آوردند. با کشته شدن مهتدی در سال ۲۵۶ ق. خدا جان او را از خطر مرگ رهانید؛ زیرا خلیفه قصد کشتن آن حضرت را داشت.[۴۶]
- بار دیگر که امام زندانی شد، در عصر معتمد عباسی (۲۵۶-۲۷۹) بوده است. در روایتی آمده که آن حضرت در سال ۲۵۹ ق. در زندان معتمد عباسی بوده و علی بن جرین زندانبان او بوده است. او در پاسخ معتمد که درباره امام از وی سؤالاتی نموده، چنین گفته است: همواره روزها روزه دار و شبها مشغول نماز است.[۴۷]
اصحاب امام حسن عسکری
برخی از اصحاب و شاگردان ممتاز امام حسن عسکری علیه السلام عبارتند از:
- حسین بن اشکیب سمرقندى: نجاشى تألیفات او را بر شمرده که در میان آنها کتابى با عنوان «الرد على الزیدیة» به چشم مى خورد.[۴۸]
- محمد بن خالد برقى
- احمد بن محمد برقی: کتاب «المحاسن» وى دائرة المعارفى مشتمل بر احادیث امامان در تمامى زمینه‌هاى مختلف معارف دینى از قبیل: اخلاق، تفسیر و جز آن بوده است.
- حسن بن موسى خشاب: از اصحاب امام عسکرى علیه السّلام تألیفاتى از خود باقى گذاشته که کتاب «الرد على الواقفیه» از آن جمله است.
- احمد بن اسحاق اشعری: او نماینده ویژه و مورد اعتماد امام عسکری علیه السلام در شهر قم بود. او وجوهات جمع آوری شده را در سفرهای متعدد به حضور امام علیه السلام تقدیم می کرد و مسائل مردم قم را نزد امام می برد و پاسخ می گرفت. احمد بن اسحاق به جز امام یازدهم، به حضور امام جواد و امام هادی علیهماالسلام نیز رسیده است و نیز جواب نامه هایی از طرف امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) دریافت داشته است.[۴۹]
- احمد بن محمد بن مطهر: او مأمور کارهای امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ بود.[۵۰]
- ابوهاشم داوود بن قاسم جعفری: او از نسل جناب جعفر طیار ـ علیه السلام ـ و از بزرگان دودمان خویش و اهل بغداد بود، در خدمت ائمه ـ علیهم السلام ـ مقام و منزلتی بزرگ داشت، امام جواد و امام هادی و امام حسن عسکری ـ علیهم السلام ـ را درک کرد و در اوایل غیبت صغری از ناحیه امام عصر ـ علیه السلام ـ از وکلا و کارگزاران نیز بوده است.[۵۱]
- ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی: او اهل نوبخت و بزرگ متکلیمن بغداد و بزرگ طایفه نوبختیه محسوب می شد. کتب زیادی تصنیف کرده و از جمله کتاب انوار در تواریخ ائمه اطهار علیهم السلام. ابن ندیم در کتاب الفهرست می نویسد که ابوسهل کتابهای بسیاری تألیف کرده که بعضی از آنها به خط خود اوست و درباره علم کلام و فلسفه می باشد و کتابی هم در باب امامت نوشته است و جمعی از ناقلین فلسفه مثل ابوعثمان دمشقی و اسحق و ثابت از وجود او استفاده می کردند.[۵۲]
- عثمان بن سعید عَمْری: او از بزرگان اصحاب و وکلاء امام هادی و امام حسن عسکری و امام قائم ـ علیهم السلام ـ می باشد، از سن یازده سالگی در خدمت حضرت امام هادی ـ علیه السلام ـ نشو و نما یافته و رابط و واسطه میان مردم و امام هادی و امام عسکری بود و در زمان غیبت صغری توفیق پیدا نمود تا از نوّاب امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه ـ گردد.[۵۳]
تفسیر منسوب به امام عسکری
«تفسیر منسوب به امام حسن عسکری» کتاب تفسیرى است که به امام عسکرى علیه السّلام نسبت داده شده و شامل تفسیر سوره حمد و قسمتى از سوره بقره است.
البته این کتاب از ابتداى طرح آن در محافل علمى، از قرن چهارم تا به امروز، مورد قضاوتهاى گوناگونى قرار گرفته است. شمارى از عالمان، آن را از آثار امام دانسته و احادیثى نیز از آن نقل کرده‌اند. اما برخى دیگر آن را جعلی و ساختگى شمرده و آن را فاقد اعتبار علمى دانسته‌اند. بخشى از این قضاوتها متکى به سند کتاب است؛ زیرا دو نفر به نامهاى یوسف بن محمد بن زیاد و محمد بن سیار، اساس روایت آن هستند که افرادی مجهول می باشند و در کتب رجالی شرح حالی از آنها نیامده است. واسطه این دو و شیخ صدوق نیز، محمد بن قاسم استرآبادى است، که او نیز همانند دو راوی بلاواسطه تفسیر، توثیق نشده است، گرچه شیخ صدوق به او اعتماد داشته است.[۵۴]
البته ابن شهر آشوب نیز در کتاب معالم العلماء، تفسیری ۱۲۰ جلدی را در زمره کتابهای حسن بن خالد برقى دانسته،[۵۵] که عبارت آن چنین است: «حسن بن خالد برقى اخو محمد بن خالد، من کتبه: تفسیر العسکرى من املاء الامام علیه السلام، مائة و عشرون مجلدة». این تفسیر اکنون بر جای نمانده است.
احادیثی از امام حسن عسکری
حکمت روزه:
جعفر بن محمد بن حمزه علوی از حضرت عسکری علیه السلام درباره حکمت تشریع روزه پرسش کرد و امام پاسخ داد: «فرض الله تعالی الصوم لیجد الغنی مسّ الجوع فیحنو علی الفقیر...».[۵۶] خداوند متعال روزه را واجب کرد تا دولتمندان، فشار گرسنگی را حس کنند و بر فقیران دل بسوزانند و آنان را دستگیری کنند... .
دوستی و دشمنی نیکان:
«حبّ الابرار للأبرار فضیلة للأبرار، و بغض الفجار للأبرار زین للأبرار، و بغض الأبرار للفجار خزی للفجار...».[۵۷] دوستی نیکان نسبت به یکدیگر برایشان فضیلت است و بغض بدکرداران نسبت به نیکان زیور و زینت آنان است، لیکن بغض نیکان نسبت به بدکاران مایه ی خواری بدکاران است... .
دروغ کلید پلیدیها:
«جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ فِی بَیتٍ، وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْکذِب».[۵۸] همه‌ی پلیدیها در خانه‌ای گذارده شده و کلید همه‌ی آنها «دروغ» قرار داده شده است.
تفکر:
«لَیْسَتِ العِبادةُ کثرةُ الصّیامِ و الصّلاة، و اِنَّما العبادةُ کثرَةُ التّفکُّرِ فی امرِ الله».[۵۹] عبادت، روزه و نماز بسیار نیست؛ بلکه عبادت، تفکر بسیار در امر خداوند است.
شب زنده داری:
«إنّ الوُصولَ الی اللهِ سفَرٌ لا یُدرَکُ إلا بامْتِطاء اللّیل».[۶۰] همانا رسیدن به خدا، سفری است که جز با مرکب قرار دادن شب (شب زنده داری) نمی توان به آن دست یافت.
شهادت امام حسن عسکری
مطابق با نقل شیخ صدوق، امام حسن عسکرى علیه السلام را معتمد عباسی با خوراندن سم به ایشان به شهادت رساند.[۶۱] منابع، تاریخ شهادت امام عسکری را هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری گفته‌اند.[۶۲] از آنجا که امام یک چهره کاملا شناخته شده در سامرا بود، هنگام رحلتش هاله‌اى از غم و بهت‌زدگى فضاى سامرا را فرا گرفت. احمد بن عبیدالله در روایتى که قسمتى از آن پیش از این ارائه شد، این صحنه را چنین وصف کرده:
- وقتى امام عسکرى علیه السّلام رحلت کرد، صداى شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد مى‌زدند: ابن الرضا رحلت کرد. آنگاه براى تدفین آماده شدند، بازار به حال تعطیل درآمد. پدر من (وزیر معتمد عباسى)، بنى هاشم، شخصیتهاى نظامى و قضایى و منشیان و مردم به سوى جنازه هجوم آوردند، آن روز در سامرا قیامتى برپا بود.[۶۳]
پانویس
- ↑ اخبار الدول، ص ۱۱۷؛ بحر الانساب، ص ۲؛ تحفۀالامام، ص ۸۶؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ص۲۵۸، ۲۶۶؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۱۳
- ↑ مسار الشیعة، ص ۳۰
- ↑ اعلام الوری، ص ۳۶۷
- ↑ مصباح کفعمی، ص ۵۳۰
- ↑ کافی، ج ۱، ص ۵۰۳
- ↑ وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۹۴
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۰ ، ص ۳۲۶
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳
- ↑ کمال الدین، شیخ صدوق، ص۳٠٧؛اثبات الوصیة، ص: ۲۴۴
- ↑ اثبات الوصیة، على بن حسین مسعودى، ص ۲۴۴
- ↑ اخبار الدول، ص ۱۱۷ . بحرالانساب، ص ۲. تحفۀالانام، ص ۸۶ و النجوم الزاهرة، ج ۳، ص ۳۲
- ↑ بحر الانساب، ص ۲.
- ↑ اخبار الدول، ص ۱۱۷ و بحرالانساب، ص ۲
- ↑ بحرالانساب، ص ۲
- ↑ تحفۀالانام، ص ۸۷ . بحار، ج ۵۰ ، ص ۲۳۶ (و در اخبارالدول و کتب دیگر، الخالص آمده است).
- ↑ تحفۀالانام، ص ۸
- ↑ تحفۀالانام، ص ۸
- ↑ جوهرة الکلام، ص ۱
- ↑ سفینۀالبحار، ج ۱، ص ۲۵۹
- ↑ مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۴۲۱؛ بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۲۳۶؛ نور الابصار، ص ۱۶۶
- ↑ طبسی، محمد جواد، حیاة الامام العسکری علیه‌السلام، ص۱۲۱.
- ↑ رجوع کنید: بحار الانوار، جلد ۵۰، بخش مربوط به زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام، باب معجزاته و معالی أموره صلوات الله علیه (ص۲۴۷-۳۰۶)
- ↑ بحارالانوار، ج۵۰ ، ص۲۶۰
- ↑ دلائل الامامۀ، ص ۲
- ↑ سوراء: جایی که گفته میشود کنار بغداد است و خود بغداد نیز گفته شده است. معجم البلدان، ط دار صادر، ج ۳، ص
- ↑ کشف الغمه، ج ۳، ص ۲
- ↑ الغیبه، طوسی، ص ۱۲۰- ۱۲۲؛ کشف الغمّه، ج ۲، صص ۴۰۴- ۴۰۷؛ الارشاد، ص ۳۳۵؛ روضه الواعظین، ص ۲۴۷؛ بحار الانوار، ج ۵۰، صص ۲۳۹- ۲۴۶
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۴، ق ۳، ص ۲
- ↑ طوسی، الغیبه، ص ۲۵۱
- ↑ الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۴۳۹؛ الصراط المستقیم، ج ۱، ص ۲۰۷
- ↑ طوسی، الغیبه، ص ۳۵۴
- ↑ همان، ص ۴۰۰
- ↑ طوسی، الفهرست، ص ۶۳
- ↑ طوسی، الفهرست، ص ۲۹۵
- ↑ طوسی، ص ۴۹۶
- ↑ مجلسی، زندگانی حضرت جـواد و عـسکریین عـلیه السلام، ص ۱۹۵
- ↑ طوسی،الغیبه، ص ۲۶۸
- ↑ نقش امام حسن عسکری علیه السلام و اصحاب ایشان در حدیث امامیه، فرزند وحی،جمال دارابی،فرشته، سفینه، شماره ۳۷، صفحه ۱۲۲
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۲۵؛ الکافی، ج ۱، ص ۵۰۵؛ الغیبه، طوسی، صص ۱۳۱- ۱۳۲؛ کمال الدین، ج ۱، ص ۴۰- ۴۱؛ اعلام الوری، صص ۳۵۷- ۳۵۹؛ الارشاد، ص ۳۳۸- ۳۴۰؛ کشف الغمه، ج ۱، ص ۴۰۷
- ↑ معارف، مجید. پژوهشی در تاریخ حدیث شـیعه، تهران، موسسه فرهنگی و هنری ضریح، ۱۳۷۶ ش، ص ۳۷۳
- ↑ الغیبه، طوسی، ص ۱۲۹، در بعضی نسخه ها «دار العامه» آمده که گویا منظور همان «دار الخلافه» است.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۰، صص ۳۱۲- ۳۱۳ از مهج الدعوات ابن طاووس.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص ۳۳۴؛ کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۱۴؛ روضه الواعظین، ص ۲۴۸
- ↑ نور الابصار، ص ۱۶۸؛ الفصول المهمه، ص ۲۸۶؛ الکافی، ج ۱، ص ۵۱۲
- ↑ المنتظم، ج ۱۲، ص ۸۳ (حوادث سال ۲۵۵)
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۱۳ از مهج الدعوات، ص ۳۴۳؛ الغیبه، طوسی، ص ۱۲۳
- ↑ بحارالأنوار،ج ۵۰،ص ۴۱۳ از مهج الدعوات،ص ۳۴۴.
- ↑ رجال النجاشى، ص ۴۴، ش ۸۸
- ↑ احمد بن اسحاق، نماینده ویژه امام عسکری علیه السلام، مجله مبلغان، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۷، شماره ۱۰۲
- ↑ منتهی الآمال، ج۲، ص۴۷۳.
- ↑ سید کاظم ارفع، سیره عملی اهل بیت (ع)، ج۱۳، ص۴۳
- ↑ منتهی الآمال، ج۲، ص ۴۷۶.
- ↑ سید کاظم ارفع، سیره عملی اهل بیت (ع)، ج۱۳، ص۴۴
- ↑ لطفی، مهدی، تفسیر امام حسن عسکری(ع)، در دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ص۷۴۲-۷۴۴
- ↑ معالم العلماء، ص ۳۴.
- ↑ کشف الغمۀ، ج ۳، ص ۱۹۳ و من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۴
- ↑ المجالس السنیۀ، ج ۲، ص ۶
- ↑ نزهة الناظر و تنبیه الخواطر، ص ۱۴۵
- ↑ بحارالانوار، ج۷۵، ص ۳۷۳
- ↑ اعلام الدّین، ص ۳۱۱
- ↑ شیخ صدوق، الإعتقادات، ج۱، ص۹۹
- ↑ موسوعة الإمام العسکری علیه السلام، ج۱، ص۱۳۴ و۱۳۵
- ↑ کمال الدین، ج ۱، ص ۴۳؛ نور الابصار، ص ۱۶۸؛ الغیبه، طوسى، ص ۱۳۲
منابع
- زندگانى امام حسن عسکرى علیه السلام، باقر شریف قرشى، مترجم سید حسن اسلامى، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۷۵ش.
- حیات فکرى و سیاسى ائمه، رسول جعفریان، انصاریان، قم، ۱۳۸۱ ش.
- احقاق الحق و ازهاق الباطل، قاضی نورالله شوشتری.
- نقش امام حسن عسکری علیه‌السلام و اصحاب ایشان در حدیث امامیه، فرشته جمال دارابی، سفینه، شماره ۳۷.
| چهارده معصوم علیهم السلام |
| ↓ اسامی ↓ |
|
حضرت محمد صلی الله علیه و آله • حضرت فاطمه سلام الله علیها امام علی علیه السلام • امام حسن علیه السلام • امام حسین علیه السلام • امام سجاد علیه السلام • امام باقر علیه السلام • امام صادق علیه السلام • امام کاظم علیه السلام • امام رضا علیه السلام • امام جواد علیه السلام • امام هادی علیه السلام • امام حسن عسکری علیه السلام • امام زمان عجل الله تعالی فرجه |
| ↓ مفاهیم وابسته ↓ |
| اهل البیت علیهم السلام • عصمت • پنج تن • عترت • سادات • اهل الذکر • اکمال دین • اولی الأمر |
| ↓ آیات و احادیث مرتبط ↓ |
| آیه تطهیر • آیه امامت • آیه اکمال • حدیث ثقلین • حدیث سفینه • حدیث یوم الدار • حدیث طیر مشوی |
