التفسیر القیم (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابن قیم جوزی |
| موضوع | تفسیر اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | شیخ ابراهیم رمضان |
|
| |
«تفسیر القرآن الکریم» معروف به «التفسیر القیّم» مجموعه‌اى از آراء تفسیری ابن قیّم جوزی (م، ۷۵۱ ق) است. نظریات تفسیرى ابن قیم، همه آیات و سور قرآن کریم را به طور کامل در بر نمى‌گیرد.
معرفی تفسیر
ابن قیم خود تفسیر کامل و مستقل ننوشته بلکه بر چند سوره قرآن و بسیارى از آیات آن تفسیرهاى کوتاه و بلندى نوشته است، از جمله بر «سوره فاتحه» که آن را در آغاز «مدارج السالکین» گنجانده است؛ «سوره کافرون» را نیز تفسیر نموده و بر «معوذتین» نیز تفسیرهایى نوشته است که گویا ضبط صفدى به صورت «الرسالة الشافیة فى اسرار المعوذتین» اشاره به همین تفسیر او دارد.
با وجود عدم تألیف تفسیر مستقل، آراى تفسیرى فراوانى از ابن قیم در بسیارى از کتابهایش بر جاى مانده است. چنانکه برخى دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون «امثال القرآن» و «اقسام القرآن»، او را از نخستین کسانى دانسته‌اند که به تفسیر موضوعى عنایت داشته است. کمتر کتابى از او بر جاى مانده است که مباحثى را با عنایت به آیات قرآن و احادیث نبوى شرح نکرده باشد.
آراى تفسیرى ابن قیم نخستین بار توسط محمد اویس ندوى هندى، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آورى گردید که به «تفسیر القیم» نامبردار شد. تا اینکه یسرى السید محمد، به طور جامع به گردآورى نظریات تفسیرى ابن قیم پرداخت. به این ترتیب، بدیهى است که نظریات تفسیرى ابن قیم همه آیه‌ها و سوره‌هاى قرآن کریم را به طور کامل در بر نمى‌گیرد. چنانکه مجموعه سید محمد ۱۰۹ سوره را در خود جاى داده و درباره سوره‌هاى مبارکه قدر، قارعه، فیل، قریش و کوثر چیزى در آن نیامده است.
روش تفسیر
شیوه ابن قیم در تفسیر آیات، تشریحى، تحلیلى، ساده و قابل فهم است. وى آیات قرآن و سنت نبوى را دو منبع اساسى در تفسیر کلام الهى مى‌داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است. البته ابن قیم چون استاد خویش ابن تیمیه، در پذیرش احادیث بسیار سختگیر است و از اسرائیلیات و احادیث موضوع در تفسیر قرآن به شدت پرهیز کرده است.
از خصوصیات دیگر روش ابن قیم، نقل و نقد اقوال مفسرین از صحابه و تابعین و غیر آنهاست. ابن مسعود، ابن عباس، ابى بن کعب، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، حسن بصرى، سُدى، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبى، ربیع بن انس، قتاده و مقاتل بن سلیمان از جمله مفسرانى هستند که از آنها نقل مى‌نماید. اقوال زمخشرى را نیز مورد توجه دارد و گاه نقد مى‌نماید.
تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحثهاى موضوعى را مطرح مى‌کنند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان مى‌دارد، مانند بحث هدایت، توحید و عبودیت و... که با تعبیر «فصل» متعرض آنها مى‌گردد.
مفسر از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث کلامى، بهره‌گیرى فراوانى دارد، به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد بحث نبوت، و توحید را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان مى‌کند.
اشاره به عقاید فرقه‌هاى اسلامى از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است؛ بعنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات براى ردّ بر جبریه، رافضه، قائلین به قِدَم عالم، منکران نبوت و... بهره مى‌گیرد. عقاید معتزله، اشاعره، جهمیه، قدریه، و افرادى مانند ابن سینا، خواجه نصیر و... را مطرح و نقد مى‌نماید. اقوال ابن تیمیه براى او مهم و قابل توجه است و هر از گاهى در صدد بیان آن بر مى‌آید. بیان حکم و اسرار آیات را نیز مورد توجه اوست.
مباحث لغوى و زبانى نیز در آراى تفسیرى ابن قیم جایگاهى ویژه دارد. چنانکه معتقد است هیچ لفظى در قرآن کریم مهمل گذاشته نشده است و باید ادبیات، نحو و لغت در تبیین مفردات قرآن کریم به خدمت گرفته شود. معانى لغوى را از زهرى، ابن انبارى، زجاج و دیگران نقل مى‌کند و از شعر عربى براى استشهاد بر معناى لغوى استفاده مى‌نماید و البته در روش استفاده از آیات دیگر قرآن براى تفسیر فرازها و آیات حتى در بخش لغت، تلاش فراوانى دارد. در بحثهاى نحوى از سیبویه، بصریون و کوفیون نقل و استفاده مى‌نماید.
ابن قیم با وجود بحثهاى تحلیلى و گسترده، از اختلاف قرائت و بیان وجوه آن و ذکر شأن نزول (البته در موارد اندک) غفلت نورزیده و به آن اهمیت مى‌دهد. وی همچنین به سبب تألیف جداگانه در امثال قرآن، در این تفسیر نیز به طور تشریحى به حِکم و امثال مى‌پردازد و در جهت تبیین جهات مختلف آن تلاش دارد.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
