التبیان فی تفسیر غریب القرآن (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابن هائم |
| موضوع | واژه‌نامه قرآن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
کتاب «التبیان فى تفسیر غریب القرآن» تألیف احمد بن محمد بن عماد معروف به ابن الهائم (م، ۸۱۵ ق)، تفسیرى بر مفردات و کلمات غریب و مشکل قرآن کریم، در یک جلد به زبان عربى مى‌باشد.
معرفی کتاب
ابن هائم کتاب «التبیان فى تفسیر غریب القرآن» را در تاریخ ۲۴ ماه شوال ۸۰۸ هجرى در مسجد الاقصى، به اتمام رسانده است.
«التبیان» را مى‌توان حاشیه‌اى بر کتاب «غریب القرآن» محمد بن عزیز سجستانى، محسوب داشت. ابن هائم کتاب سجستانى را مبناى کار خود قرار داده است. سجستانى در ترتیب الفاظ به شکل خارجى کلمه نظر داشته است و ریشه و اصل آن را در ترتیب، دخالت نداده است. از این رو کلماتى مانند «تُدهن» در حرف «ت» قرار مى‌گیرد و حال آنکه باید در «دهن»، یعنى حرف «د» قرار گیرد. این اشکال و نواقص دیگر، ابن هائم را بر آن داشت تا جهت تکمیل و تنظیم کتاب سجستانى همت گمارد. وى با جمع متفرقات غریب قرآن (مانند مثال بالا) در یک فصل و اضافه نمودن موارد به جا مانده، در واقع اثر جدیدى ارائه داده است.
ابن هائم به تناسب مباحث الفاظ قرآن به کتب زیادى در علوم مختلف مانند: فقه، لغت، تاریخ، نحو، بلاغت، منطق، کلام و تفسیر مراجعه کرده است.
محتوای کتاب
مؤلف بعد از مقدمه‌اى کوتاه که در آن دلیل انتخاب «غریب القرآن» سجستانى و روش کار خود را توضیح مى‌دهد، با تفسیر سوره حمد آغاز کرده است. کلمه به کلمه الفاظ غریب قرآن را با شماره مسلسل مختص هر سوره و رقم آیه مورد نظر، ثبت کرده و تفسیر مى‌نماید.
«التبیان» ابن هائم نه بر اساس ترتیب حروف هجایى (آخر کلمه یا اول کلمه)، بلکه به ترتیب آیات قرآن نظم یافته است، همانند غریب القرآن ابن قتیبه. با این وصف در برخى موارد، الفاظ را در جاى خود تفسیر نکرده است، مانند کلمه «العَرش» در آیه ۱۰ سوره یوسف.
از آنجا که مبناى ابن هائم کتاب سجستانى بوده است، ناچار از نقل عبارات وى مى‌باشد. ابن هائم در نقل آنها تغییراتى از قبیل، اضافه نمودن، کم کردن، مقدم و مؤخر داشتن و تصرف در عبارت دارد؛ البته تغییرى که به معنى خللى وارد نمى‌آورد، مانند لفظ «إستَوقَد» در آیه ۱۷ سوره بقره. در برخى موارد نیز بخشى از متن تفسیرى سجستانى را حذف مى‌نماید و متعرض آن نمى‌گردد، مانند عبارت «صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا» در آیه ۶۹ سوره بقره.
نکته قابل توجه اینکه، ابن هائم در برخى موارد از موضوع کتاب (تفسیر الفاظ غریب قرآن) خارج شده و به معناى تفسیرى مى‌پردازد.
منابع
- دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۵ ص ۹۷.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
