مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

غزوه بدر: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(حرکت و تجهیز سپاه قریش)
 
(۲۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
{{خوب}}
 +
 +
غزوه بدر نخستین برخورد جدی مسلمانان با [[قریش]] است. این جنگ در ۱۷ ماه [[ماه رمضان|رمضان]] سال ۲ هجری به وقوع پیوست<ref> الاستیعاب، ج‌۱، ص۴۳ </ref> و با پیروزی افتخار آمیز سپاه [[اسلام]] پایان یافت. به این جنگ بدر القتال، بدر الکبری و بدر العظمی نیز گفته می ­شود.<ref> حبیب عباسی، جنگ بدر، [http://www.pajoohe.ir  دانشنامه پژوهه]، بازیابی: ۱۴ تیر ۱۳۹۴ </ref>
 
{{شناسنامه غزوات
 
{{شناسنامه غزوات
|تصویر=[[پرونده:بدر.jpg|250px|center]]
+
|تصویر=[[پرونده:بدر.jpg|۲۵۰px|center]]
|زمان = 17 رمضان سال 2 هجری
+
|زمان = ۱۷ رمضان سال ۲ هجری
 
|مکان = در نزدیکی چاه های بدر بین راه مکه و شام
 
|مکان = در نزدیکی چاه های بدر بین راه مکه و شام
|غزوه قبلی = [[غزوه عشیره]]
+
|غزوه قبلی = [[غزوه عشيره‌]]
|غزوه بعدی = [[غزوه کدر|غزوه کدر(قرقرة الکدر)]]
+
|غزوه بعدی = [[غزوه كدر|غزوه کدر(قرقرة الکدر)]]
 
|علت غزوه = جبران ستم های قریش و کسب غنیمت از کاروان ابوسفیان  
 
|علت غزوه = جبران ستم های قریش و کسب غنیمت از کاروان ابوسفیان  
 
|نتیجه = پیروزی قاطع مسلمانان
 
|نتیجه = پیروزی قاطع مسلمانان
 
|مسلمانان = مسلمانان
 
|مسلمانان = مسلمانان
313 نفر
+
۳۱۳ نفر
 
|دشمنان = کفار [[قریش]]
 
|دشمنان = کفار [[قریش]]
بین 950 تا هزار نفر
+
بین ۹۵۰ تا هزار نفر
|فرماندهان مسلمانان = [[پیامبر اسلام|رسول خدا(ص)]]
+
|فرماندهان مسلمانان = [[پیامبر اسلام|رسول خدا]](ص)  
 
|فرماندهان دشمنان = [[ابوجهل]]
 
|فرماندهان دشمنان = [[ابوجهل]]
 
|پرجم داران مسلمانان= [[امام علی]](ع)
 
|پرجم داران مسلمانان= [[امام علی]](ع)
|پرچم داران دشمنان =  أبو عزيز بن عمير ،نضر بن حارث و طلحة بن أبى طلحه
+
|پرچم داران دشمنان =  أبو عزیز بن عمیر، نضر بن حارث و طلحة بن أبى طلحه
|تلفات مسلمانان = شهادت 14 نفر از مسلمان که 6 نفر از مهاجران و 8 نفر از انصار
+
|تلفات مسلمانان = شهادت ۱۴ نفر از مسلمان که ۶ نفر از مهاجران و ۸ نفر از انصار
|تلفات دشمنان = کشته شدن 70 نفر از و اسیر شدن 70 نفر دیگر از بزرگان قریش
+
|تلفات دشمنان = کشته شدن ۷۰ نفر و اسیر شدن ۷۰ نفر دیگر از بزرگان قریش
 
|عنوان توضیحات = آیات نازل شده
 
|عنوان توضیحات = آیات نازل شده
|توضیحات = بخش عمده از آیات سوره انفال در مورد جنگ بدر می باشد
+
|توضیحات = بخش عمده از آیات [[سوره انفال]] در مورد جنگ بدر می باشد.
 
}}
 
}}
 +
==علت وقوع جنگ بدر==
 +
مسلمانان تا پیش از [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] به شدت توسط کفار [[مکه]] تحت فشار بودند و  مورد اذیت و آزار و شکنجه  قرار می گرفتند؛<ref>تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج‏۶، ص: ۱۵۸</ref> ولى از سوى خداوند اجازه رویارویى و جنگ با مشرکان قریش را نداشتند و تنها به صبر فرا خوانده مى‌شدند. با هجرت مسلمانان به [[مدینه|مدینه]]، خداوند ضمن برشمردن ستمهایى که بر مسلمانان رفته بود به آنان اجازه مبارزه داد:<ref>دائره المعارف قرآن کریم، مدخل بدر</ref>
  
 +
«اُذِنَ لِلَّذینَ یقاتَلونَ بِاَنَّهُم ظُلِموا و اِنَّ‌ اللّهَ عَلى نَصرِهِم لَقَدیر * الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ یقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَ بِیعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَاجِدُ یذْکرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کثِیرًا وَلَینْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ ینْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِی عَزِیزٌ». ([[سوره حج|سوره حجّ‌]]، آیات ۳۹ ـ ۴۰) به کسانى که [ستمکارانه‏] مورد جنگ و هجوم قرار مى‏ گیرند، به سبب آنکه به آنان ستم شده اذن جنگ داده شده، مسلماً خدا بر یارى دادن آنان تواناست * هم‌آنان که به ناحق از خانه ‏هایشان اخراج شدند [و گناه و جرمى نداشتند] جز اینکه مى‏ گفتند: پروردگار ما خدا است و اگر خدا برخى از مردم را به وسیله برخى دیگر دفع نمى ‏کرد، همانا صومعه‏ ها و کلیساها و کنیسه‏ ها و مسجدهایى که در آنها بسیار نام خدا ذکر مى‏ شود به شدت ویران مى‏ شدند و قطعاً خدا به کسانى که [دین‏] او را یارى مى‏ دهند یارى مى‏ رساند مسلماً خدا نیرومند و تواناى شکست‏ ناپذیر است.<ref>قرآن ترجمه انصاریان</ref>
  
 +
یکی از راه هایی که مسلمانان برای تلافی این ظلم داشتند مصادره کالاهای کاروانهای تجاری اهل مکه بود. چرا که ثروت مسلمانان مهاجر مقیم مدینه، از طرف [[قریش|قریش]] مصادره شده بود، و بسیار بجا بود که مسلمانان کالاهاى تجارتى آنان را ضبط کنند و اگر قریش، بر عناد و لجاجت خود در مصادره اموال مسلمانان مهاجر استقامت ورزند، مسلمانان متقابلا کالاهاى تجارتى را میان خود به عنوان غنیمت جنگى تصرف کنند.<ref>فروغ ابدیت، جعفر سبحانى ،ص۴۷۳</ref>
  
غزوه بدر نخستین برخورد جدی مسلمانان با قریش است. این جنگ در 17 رمضان سال 2 هجری به وقوع پیوست<ref> الاستيعاب، ج‌1، ص43 </ref> و با پیروزی افتخار آمیز سپاه اسلام پایان یافت.  به این جنگ بدر القتال، بدر الکبری و بدر العظمی نیز گفته می­شود. <ref> حبیب عباسی، جنگ بدر، [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=10525 سایت پژوهه]، بازیابی: ۱۴ تیر ۱۳۹۴ </ref>
+
تا پیش از جنگ بدر مسلمانان چند [[سریه|سریه]] و [[غزوه]] داشتند که هدف از آنها ضربه زدن به قریش و تصرف کاروانهاى تجارى آنان بود، هر چند که جز سریه نخله، هیچ یک نتیجه‌اى نداشت. در این سریه که در ماه حرام و به فرماندهى عبدالله‌ بن جحش و حدود یک ماه و نیم پیش از غزوه بدر رخ داد، با کشته شدن یک تن از مشرکان (عمرو‌ بن حضرمى) و اسارت دو تن، کاروان تجارى به غنیمت گرفته شد. قریش این شکست را مایه سرافکندگى خود در میان قبایل عرب مى‌دانست و طالب خونبهاى عمرو‌ بن حضرمى بود. این موضوع نقش قابل توجهى در وقوع جنگ بدر داشت.
 
== علت وقوع جنگ بدر ==
 
کاروان قريش با سرمايه بسيار بزرگي که همه زن و مرد قريش درآن سهيم بودند<ref>  سرمايه‌اي قريب به پنجاه هزار دينار(سکه طلا) و در نقلي آمده: »وکانت العير، الف بعير«، انساب‌الاشراف، ج 1، ص 288. </ref>، عازم شام - منطقه غزه - شده بود. بدين ترتيب كه كاروان قريش در [[غزوه عشيره]] از دست مسلمانان گريخت و به شام رفت. پيامبر (ص) مراقبانى را گماشت تا به هنگام بازگشت كاروان او را خبر كنند. سرپرستى كاروان را ابو سفيان بر عهده داشت و سى مرد، كمتر يا بيشتر، همراه او بودند. گفته‌ اند: قيمت كالاهاى اين كاروان به پنجاه هزار دينار مى ‌رسيده.هيچ مرد و زن قريشى در مكه نبود مگر اينكه از يك مثقال طلا تا هر اندازه كه توانسته بود در آن سرمايه گذارى كرده بود. حتى برخى از زنان، سرمايه ‌هاى بسيار اندك فرستاده بودند. <ref>ترجمه المغازى،متن،ص:20 </ref> چون پيامبر (ص) زمان بازگشت كاروان قريش از شام را دانست، ياران خود را براى حمله به آن فرا خواند. ده شب پيش از خروج خود از مدينه، طلحة بن عبيد الله و سعيد بن زيد را براى كسب خبر و اطلاع روانه فرمود<ref>ترجمه مغازى،ص:14 </ref>
 
  
== وقایع قبل از نبرد بدر ==
+
از جمله کاروانهاى تجارى که به دست مسلمانان نیفتاد کاروانى بود که به سرکردگى [[ابوسفیان|ابوسفیان]] به مقصد غزه مى‌رفت. [[پیامبر اسلام|پیامبر]](صلى الله علیه وآله) تا ذوالعُشَیره (در ۵ منزلى مدینه) پیش رفت؛ ولى بدان دست نیافت، پس پیامبر به [[مدینه|مدینه]] بازگشت. ابوسفیان با هشدارهایى که دریافت کرد مى‌دانست که در بازگشت، مسلمانان در کمین کاروان او خواهند نشست، ازاین‌رو، از سرزمین تبوک، ضمضم‌بن عمرو را براى جلب کمک قریش، به مکه اعزام کرد. از سوى دیگر گزارشگران پیامبر(صلى الله علیه وآله) و به روایتى، [[جبرئیل|جبرئیل]] نیز خبر بازگشت کاروان را از غزه به سوى مکه به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) دادند.<ref>دائره المعارف قرآن کریم، مدخل بدر</ref>
=== خودداری عده از مسلمانان در یاری رسول خدا(صل الله علیه و آله وسلم)===
 
رسول خدا (ص) مسلمانان را به حركت فرمان داد. مردم حركت كردند، برخى مشتاقانه فرمان پيامبر (ص) را پذيرفتند و شمارى از خوف انتقام قريش با كراهت و سنگينى دستور رهبر را استقبال كردند. گروه زيادى از اصحاب هم چون با خروج پيامبر (ص) موافق نبودند همراه او بيرون نرفتند و در اين مورد سخن‌ و گفتگو بسيار شد.<ref> ترجمه المغازى،،متن،ص:16</ref> گروهى از اهل بينش و افراد داراى حسن نيّت هم از همراهى با پيغمبر (ص) خوددارى كردند كه نمى‌ پنداشتند جنگى خواهد بود، بلكه گمان مى ‌بردند اين سفر براى كسب غنيمت است. اگر گمان مى ‌كردند كه جنگ خواهد شد، هرگز تخلف نمى‌ كردند. <ref> شرح نهج البلاغه، 14/ 85؛ المغازى، 1/ 20- 21؛ بحار الانوار، 19/ 328؛ سيره حلبى، 2/ 143 </ref>
 
خداوند متعال در قرآن واكنش مسلمانان را چنين بازگو فرموده است:
 
كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ لَكارِهُونَ، يُجادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَ ما تَبَيَّنَ كَأَنَّما يُساقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَ هُمْ يَنْظُرُونَ. <ref> انفال (8): 5- 6 </ref>
 
همان گونه كه پروردگارت تو را از خانه ‌ات به حقّ بيرون آورد و حال آن كه دسته‌اى از مؤمنان سخت كراهت داشتند؛ با تو درباره حقّ- بعد از آن كه روشن گرديد- مجادله مى ‌كنند. گويى كه آنان را به سوى مرگ مى‌ رانند و ايشان (بدان) مى ‌نگرند.
 
  
برخى از اين جهت كراهت داشتند كه قريش در مقابل چنين اقدام خطرناكى سكوت نخواهد كرد.برخی از مسلمانانی كه در مكّه شكنجه شدند. آنان از پيامبر (ص) اجازه مى ‌خواستند تا با مشركان بجنگند، امّا به آن‌ها اجازه جنگ داده نمى‌ شد. هنگامى كه فرمان‌جنگ يافتند، و دستور آمد كه به سوى بدر حركت كنند، اين كار برشمارى از آنان سخت مى‌نمود. خداوند نازل فرمود:
+
رسول خدا (ص) مسلمانان را به حرکت فرمان داد. مردم حرکت کردند، برخى مشتاقانه فرمان پیامبر (ص) را پذیرفتند و شمارى از خوف انتقام قریش با کراهت و سنگینى دستور او را استقبال کردند. گروه زیادى از اصحاب هم چون با خروج پیامبر (ص) موافق نبودند همراه او بیرون نرفتند و در این مورد سخن‌ و گفتگو بسیار شد.<ref> ترجمه المغازى،متن،ص:۱۶</ref>  
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى‌ أَجَلٍ قَرِيبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى‌. «1»
 
آيا نديدى كسانى را كه به آنان گفته شد: (فعلا) دست (از جنگ) بداريد، و نماز را بر پاى داريد و زكات بدهيد؛ والى همين كه كارزار بر آنان مقرّر شد، به ناگاه گروهى از آنان از مردم (- مشركان) ترسيدند، مانند ترس از خدا يا ترسى سخت‌تر، و گفتند: پروردگارا؛ چرا بر ما كارزار مقرر داشتى؟ چرا ما را تا مدّتى كوتاه مهلت ندادى؟ بگو: برخوردارى (از اين) دنيا، اندك و براى كسى كه تقوا پيشه كرده، آخرت بهتر است‌.<ref> نساء( 4) </ref>
 
  
=== آگاهی ابوسفیان از قصد حمله مسلمانان به کاروان قریش ===
+
خداوند متعال در [[قرآن]] واکنش مسلمانان را چنین بازگو فرموده است:
ابوسفيان که خطر را درک مي ‌کرد، از همان تبوک شخصي را به مکه فرستاد تا قريش را به حمايت از اموالش فرا خواند. گفته شده که ابوسفيان، زماني که در شام بود، خبر آمادگي مسلمانان را براي حمله به کاروان شنيده بود<ref> طبقات ‌الکبري، ج 2، صص 12 و 13. </ref> اما محتمل آن است که خبر دقيقي نداشته و لذا، در بازگشت تا نزديکيه اي چاه هاي بدر نيز آمد. واقدی به نقل از  مخرمه می نویسد: ما از شام ترسان بيرون آمديم و از كمين مى‌ ترسيديم. اين بود كه چون از شام بيرون آمديم ضمضم بن عمرو را گسيل داشتيم‌.<ref>ترجمه المغازى،متن،ص:20 </ref> ابو سفيان او را مأمور ساخت كه به قريش خبر دهد كه محمد حتما به كاروان حمله خواهد كرد. و دستور داد بينى شتر خود را ببرد و هنگامى كه وارد مكه مى‌ شود جل و جهاز شتر را هم واژگون كند و جلو و پشت پيراهن خود را هم بدرد و فرياد كشد كه: كمك ... كمك ...! و گفته ‌اند كه او را از تبوك روانه داشتند.<ref> همان ، ص 21 </ref>
+
کما أَخْرَجَک رَبُّک مِنْ بَیتِک بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ، یجادِلُونَک فِی الْحَقِّ بَعْدَ ما تَبَینَ کأَنَّما یساقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَ هُمْ ینْظُرُونَ.<ref> انفال (۸): ۵- ۶ </ref> همان‌گونه که پروردگارت تو را از خانه ‌ات به حقّ بیرون آورد و حال آن که دسته‌اى از مؤمنان سخت کراهت داشتند؛ با تو درباره حقّ -بعد از آن که روشن گردید- مجادله مى ‌کنند. گویى که آنان را به سوى مرگ مى‌ رانند و ایشان (بدان) مى ‌نگرند.
  
=== خواب عاتکه دختر عبدالمطلب ===
+
==حرکت و تجهیز سپاه قریش==
عاتكه دختر عبد المطلب در خواب ديد كه مردى سوار بر شتر به مكّه آمد و فرياد مى‌ زد: اى آل غالب؛ يا: اى آل غدر؛ به سوى بسترهاى مرگ خود بشتابيد. سپس سنگى را از فراز كوه ابو قيس روانه كرد كه چون پايين آمد، ريزريز شد. چنان كه در مكّه هيچ خانه‌اى نبود كه سنگ‌ريزه‌اى در آن نيفتد.
+
[[پرونده:غزوه بدر.png|400px|tumb|left|موقعیت جغرافیایی جنگ بدر]]
عاتكه خواب خويش را به عبّاس گفت. او نيز به عتبة بن ربيعه بازگفت. عتبه گفت: اين مصيبتى است كه در قريش روى خواهد داد. امّا ابو جهل با شنيدن خواب عاتكه به تمسخر گفت: اين پيغمبر دومى است كه در بنى عبد المطلب ظهور مى ‌كند. قسم به لات و عزّى؛ سه روز صبر مى‌ كنيم. اگر آن چه او گفته، درست بود كه هيچ و الّا سندى را عليه شما خواهيم نوشت كه در ميان عرب خانواده‌اى نيست كه زنان و مردان آن از بنى هاشم دروغ‌گوتر باشند.روز سوم ديدند، مردى بانگ مى‌زند: اى آل غالب؛ اى آل غالب؛ مصيبت؛ مصيبت‌<ref> تاريخ الخميس، 1/ 369؛ المغازى، 1/ 29؛ سيره ابن هشام، 2/ 259؛ الروض الانف، 3/ 42؛ سيره حلبى، 2/ 143- 144. </ref>
+
احدى از بزرگان قریش نبود، مگر این که مالى براى تجهیز سپاه پرداخت.
=== حرکت و تجهیز سپاه قریش ===
+
قریش اعلام کرد: هر کس براى نجات کاروان بیرون نیاید، خانه‌ اش را ویران مى‌ کنیم. از این رو کسى نماند که براى جنگ بیرون نرود، مگر این که به جاى خود کسى را فرستاد.<ref> سیره ابن هشام، ۲/ ۲۶۱. </ref>
[[پرونده:غزوه بدر.png|500px|left|موقعیت جغرافیایی جنگ بدر و محل قرارگیری هر دو سپاه]]
 
احدى از بزرگان قريش نبود، مگر اين كه مالى براى تجهيز سپاه پرداخت.
 
قريش اعلام كرد: هر كس براى نجات كاروان بيرون نيايد، خانه‌ اش را ويران مى‌ كنيم. از اين رو كسى نماند كه براى جنگ بيرون نرود، مگر اين كه به جاى خود كسى را فرستاد. <ref> سيره ابن هشام، 2/ 261. </ref>
 
ابو لهب نيز عاص بن هشام را در مقابل چهار هزار درهم كه گفته مى‌شود از راه قمار از او مى‌خواست، به جاى خود فرستاد. <ref> المغازى، 1/ 33؛ تاريخ الخميس، 1/ 370؛ انساب الاشراف، 1/ 292 </ref>عبّاس، عقيل، نوفل بن حارث و طالب بن ابى طالب از بنى هاشم همراه قريش عازم شدند. طالب به اجبار قريش از مكّه بيرون آمد، بر اثر مشاجره‌ لفظى با آنان كه مى‌گفتند: به خدا قسم كه مى‌دانيم دل‌هايتان با محمّد است، همراه كسانى كه به مكّه بازگشتند، برگشت‌.<ref> بحار الانوار، 19/ 294- 295؛ روضه كافى، 375؛ تاريخ الخميس، 1/ 375؛ انساب الاشراف، 2/ 42 </ref>
 
  
ابو سفيان با تغيير مسير، كاروان را نجات داد و نماينده‌اى را براى بازگرداندن قريش فرستاد.او كاروان را بسرعت راند و بدر را سمت راست خود قرار داد و به طرف ساحل دريا رفت<ref>ترجمه المغازى،متن،ص:31 </ref>. ابو جهل بر خلاف نظر ابو سفيان اصرار ورزيد كه بايد به منطقه بدر برويم و سه روز در آنجا بمانيم و بخوريم و شراب بنوشيم تا عرب از اين حركت و جمعيت ما با خبر شوند و براى هميشه از ما حساب ببرند. در عین حال قبیله بنی زهره و بنی عدی بازشگتند.<ref> سيره حلبى، 2/ 153 </ref>
+
[[ابولهب بن عبدالمطلب|ابو لهب]] نیز عاص بن هشام را در مقابل چهار هزار درهم که گفته مى‌شود از راه [[قمار]] از او مى‌خواست، به جاى خود فرستاد.<ref> المغازى، ۱/ ۳۳؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۰؛ انساب الاشراف، ۱/ ۲۹۲ </ref> [[عباس بن عبدالمطلب|عبّاس]]، [[عقیل بن ابیطالب|عقیل]]، نوفل بن حارث و طالب بن ابى طالب از [[بنی هاشم|بنى هاشم]] همراه قریش عازم شدند. طالب به اجبار قریش از مکه بیرون آمد، بر اثر مشاجره‌ لفظى با آنان که مى‌گفتند: به خدا قسم که مى‌دانیم دل‌هایتان با [[پیامبر اسلام|محمّد]] است، همراه کسانى که به مکه بازگشتند، برگشت‌.<ref> بحار الانوار، ۱۹/ ۲۹۴- ۲۹۵؛ روضه کافى، ۳۷۵؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۵؛ انساب الاشراف، ۲/ ۴۲ </ref>
قریشیان همراه خود زنان خواننده و نوازنده را نیز بردند.این زنان  در همه منازل طول راه آواز مى ‌خواندند، گروهى از سپاهيان را هم براى تحريك به جنگ با خود بردند. نهصد و پنجاه جنگجو بيرون آمدند و صد اسب هم براى خود نمايى و تكبّر يدك مى‌ كشيدند، چنانچه خداوند در كتاب خود ياد فرموده است: وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا من دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ :  و مباشيد چون آن كافران كه بيرون آمدند از خانه‌ هايشان به طريق طغيان و نمايش مردمان‌<ref> سوره انفال آیه 8 </ref>
 
  
=== شورای جنگی سپاه اسلام ===
+
ابوسفیان همه جا مراعات احتیاط را در فرود آمدن و حرکت کردن می‌نمود. و چون به نزدیکی چاه های بدر رسید خود برای تحقیق پیشاپیش کاروان بدانجا رفت و در پرس و جویش دریافت که سپاه اسلام به سمت کاروان او در حال حرکت است. لذا راه کاروان را به ساحل دریاى احمر کج کرد و بدر را در دست چپ خود قرار دادند و بسرعت از آن حدود رد شد. همچنین نماینده ای را براى بازگرداندن قریش فرستاد.<ref>زندگانى محمد(ص) (ترجمه سیره ابن هشام)، سید هاشم رسولى محلاتى‏، ج‏۲، ص۱۵ تا ۱۷</ref> اما [[ابوجهل|ابو جهل]] بر خلاف نظر ابو سفیان اصرار ورزید که باید به منطقه بدر برویم و سه روز در آنجا بمانیم و بخوریم و شراب بنوشیم تا عرب از این حرکت و جمعیت ما با خبر شوند و براى همیشه از ما حساب ببرند. در عین حال قبیله بنی زهره و بنی عدی بازگشتند.<ref> سیره حلبى، ۲/ ۱۵۳ </ref>
در نزديكى بدر مسلمانان از آمدن و تجمّع قريش براى دفاع از كاروان تجارتى خبردار شدند. شمارى از اين مسأله وحشت كردند و برخى فغان و ناله سردادند. پيامبر (ص) با ياران خود مشورت كرد كه بجنگند يا در پى كاروان باشند؟
 
  
ابو بكر گفت:
+
قریشیان نهصد و پنجاه جنگجو آوردند و صد اسب هم براى خود نمایى و تکبّر یدک مى‌ کشیدند؛ همچنین همراه خود زنان خواننده و نوازنده را نیز بردند که در همه منازل طول راه آواز مى ‌خواندند. خداوند شکل و هیئت خروج آنها را چنین توصیف می کند: وَ لا تَکونُوا کالَّذِینَ خَرَجُوا من دِیارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ:  و مباشید چون آن کافران که بیرون آمدند از خانه‌‌هایشان به طریق طغیان و نمایش مردمان‌.<ref> سوره انفال آیه ۸ </ref>
ايشان قريش‌اند با آن خودخواهى و تكبّرى كه دارند. از روزى كه كافر شده‌اند، هرگز ايمان نياورده‌اند و از روزى كه عزيز گرديده‌اند، هرگز ذليل نشده‌اند. از سوى ديگر شما هم براى جنگ بيرون نيامده‌ايد.
 
رسول خدا (ص) فرمود: بنشين. ابو بكر نشست.
 
  
عمر برخاست و همانند ابو بكر سخن گفت. پيامبر (ص) او را به نشستن فرمان داد و او نشست‌<ref>المغازى، 1/ 48؛ سيره حلبى، 2/ 150 </ref>
+
==شورای جنگی سپاه اسلام==
 +
در نزدیکى بدر مسلمانان از آمدن و تجمّع قریش براى دفاع از کاروان تجارتى خبردار شدند. شمارى از این مسأله وحشت کردند و برخى فغان و ناله سردادند. پیامبر (ص) با یاران خود مشورت کرد که بجنگند یا در پى کاروان باشند؟
  
سپس مقداد برخاست و گفت:
+
[[ابوبکر|ابوبکر]] گفت:
اى رسول خدا درست است كه اينان قريش‌اند كه با تكبّر خود آمده‌اند، امّا ما به تو ايمان آورده و ترا تصديق كرده‌ايم و شهادت مى‌دهيم كه آنچه تو آورده‌اى، حقّ است و از نزد خداوند. به خدا قسم، اگر ما را فرمان دهى كه در ميان آتش رويم يا خود را بر خار مغيلان زنيم، مى ‌رويم و پروا نمى‌ كنيم و آنچه را كه بنى اسرائيل به موسى گفتند كه تو و پروردگارت برويد و نبرد كنيد، ما همين جا نشسته‌ايم، ما نخواهيم گفت، بلكه ما مى‌گوييم: تو و پروردگارت رهسپار شويد و نبرد كنيد كه ما هم همراه شما نبرد مى ‌كنيم. به خدا قسم كه در راست و چپ و پيشاپيش تو خواهيم جنگيد و اگر به دريا وارد شوى، همراه تو خواهيم آمد و اگر ما را تا نواحى حبشه ببرى، با تو خواهيم آمد.
+
ایشان قریش‌اند با آن خودخواهى و تکبّرى که دارند. از روزى که کافر شده‌اند، هرگز ایمان نیاورده‌اند و از روزى که عزیز گردیده‌اند، هرگز ذلیل نشده‌اند. از سوى دیگر شما هم براى جنگ بیرون نیامده‌اید.
رنگ رخساره پيامبر (ص) از شنيدن سخنان مقداد برافروخته شد و برق شادى در نگاهش نمايان گرديد، چنان كه آشكارا خنديد و او را دعا كرد.<ref> تاريخ الخميس، 1/ 373؛ سيره حلبى، 2/ 150؛ المغازى، 1/ 48 </ref>
+
رسول خدا (ص) فرمود: بنشین. ابو بکر نشست. [[عمر بن خطاب|عمر]] برخاست و همانند ابو بکر سخن گفت. پیامبر (ص) او را به نشستن فرمان داد و او نشست‌.<ref>المغازى، ۱/ ۴۸؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۵۰ </ref>
  
رسول خدا (ص) باز از مردم نظر خواست و گويا قصد وى انصار بود، چه هم جمعيتشان بيشتر بود و هم بيم داشت كه مبادا انصار فكر كنند كه اگر در مدينه مسأله‌اى پيش آيد، بر آنان است كه از پيغمبر (ص) دفاع كنند، امّا در خارج مدينه چنين مسئوليتى ندارند. چنان كه در پيمان عقبه پذيرفته بودند.
+
سپس [[مقداد بن اسود|مقداد]] برخاست و گفت:
سپس سعد بن معاذ برخاست و گفت: پدر و مادرم فدايت يا رسول اللّه؛ گويا به ما نظر دارى؟ گفت:
+
اى رسول خدا درست است که اینان قریش‌اند که با تکبّر خود آمده‌اند، امّا ما به تو ایمان آورده و ترا تصدیق کرده‌ایم و شهادت مى‌دهیم که آنچه تو آورده‌اى، [[حق|حقّ]] است و از نزد خداوند. به خدا قسم، اگر ما را فرمان دهى که در میان آتش رویم یا خود را بر خار مغیلان زنیم، مى ‌رویم و پروا نمى‌ کنیم و آنچه را که [[بنی اسرائیل|بنى اسرائیل]] به [[حضرت موسی علیه السلام|موسى]] گفتند که تو و پروردگارت بروید و نبرد کنید، ما همین جا نشسته‌ایم، ما نخواهیم گفت، بلکه ما مى‌گوییم: تو و پروردگارت رهسپار شوید و نبرد کنید که ما هم همراه شما نبرد مى ‌کنیم. به خدا قسم که در راست و چپ و پیشاپیش تو خواهیم جنگید و اگر به دریا وارد شوى، همراه تو خواهیم آمد و اگر ما را تا نواحى [[حبشه]] ببرى، با تو خواهیم آمد.
آرى، سعد گفت: گمان مى ‌كنم كه براى كارى بيرون آمدى و اكنون به كار ديگرى مأمور شده ‌اى. فرمود: بلى. سعد گفت:
+
رنگ رخساره پیامبر (ص) از شنیدن سخنان مقداد برافروخته شد و برق شادى در نگاهش نمایان گردید، چنان که آشکارا خندید و او را دعا کرد.<ref>  تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۳؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۵۰؛ المغازى، ۱/ ۴۸ </ref>
يا رسول اللّه؛ پدر و مادرم فداى تو. ما به تو ايمان آورده ‌ايم و تو را تصديق كرده ‌ايم و شهادت داده ‌ايم كه آنچه آورده‌اى حق است و از جانب خداوند. پس هرچه خواهى فرمان بده كه ما اطاعت مى ‌كنيم ... به خدا قسم؛ اگر ما را فرمان دهى كه به اين دريا فرو رويم، با تو فرو خواهيم رفت. باشد كه خداوند چشم تو را به ديدن فداكارى ما روشن كند. پس ما را به نام خدا رهسپار ساز.
 
رسول خدا (ص) شادمان شد و دستور حركت داد و گفت: خداوند متعال يكى از دو دسته را به من وعده داده است. به خداى قسم؛ هم اكنون گويى به‌ كشتارگاه ابو جهل بن هشام، و عتبة بن ربيعه و شيبه و ... مى ‌نگرم ... سپس حركت كرد تا در بدر فرود آمد.
 
  
از برخى از متون به دست مى‌ آيد كه بيشتر صحابه خواهان تعقيب كاروان و ترك نبرد بودند.<ref> الدر المنثور، 3/ 163، 162؛ البداية و النهايه، 3/ 263 </ref>. خداوند متعال اين جريان را در قرآن بيان فرموده است؛
+
رسول خدا (ص) باز از مردم نظر خواست و گویا قصد وى [[انصار]] بود، چه هم جمعیتشان بیشتر بود و هم بیم داشت که مبادا انصار فکر کنند که اگر در [[مدینه|مدینه]] مسأله‌اى پیش آید، بر آنان است که از پیغمبر (ص) دفاع کنند، امّا در خارج مدینه چنین مسئولیتى ندارند. چنان که در پیمان عقبه پذیرفته بودند.
 +
سپس [[سعد بن معاذ]] برخاست و گفت: پدر و مادرم فدایت یا رسول اللّه؛ گویا به ما نظر دارى؟ گفت:
 +
آرى. سعد گفت: گمان مى ‌کنم که براى کارى بیرون آمدى و اکنون به کار دیگرى مأمور شده ‌اى. فرمود: بلى. سعد گفت:
 +
یا رسول اللّه؛ پدر و مادرم فداى تو. ما به تو ایمان آورده ‌ایم و تو را تصدیق کرده ‌ایم و شهادت داده ‌ایم که آنچه آورده‌اى حق است و از جانب خداوند. پس هرچه خواهى فرمان بده که ما اطاعت مى ‌کنیم ... به خدا قسم؛ اگر ما را فرمان دهى که به این دریا فرو رویم، با تو فرو خواهیم رفت. باشد که خداوند چشم تو را به دیدن فداکارى ما روشن کند. پس ما را به نام خدا رهسپار ساز.
 +
رسول خدا (ص) شادمان شد و دستور حرکت داد و گفت: خداوند متعال یکى از دو دسته را به من وعده داده است. به خداى قسم؛ هم اکنون گویى به‌ کشتارگاه [[ابوجهل|ابو جهل بن هشام]]، و عتبة بن ربیعه و شیبه و ... مى ‌نگرم. سپس حرکت کرد تا در بدر فرود آمد.
  
وَ إِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّها لَكُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَ يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِينَ. <ref>  انفال( 8): 7 </ref>
+
از برخى از متون به دست مى‌ آید که بیشتر [[صحابه]] خواهان تعقیب کاروان و ترک نبرد بودند.<ref> الدر المنثور، ۳/ ۱۶۳، ۱۶۲؛ البدایة و النهایه، ۳/ ۲۶۳ </ref> خداوند متعال این جریان را در [[قرآن]] بیان فرموده است: «وَ إِذْ یعِدُکمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَینِ أَنَّها لَکمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیرَ ذاتِ الشَّوْکةِ تَکونُ لَکمْ وَ یرِیدُ اللَّهُ أَنْ یحِقَّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ وَ یقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ».<ref>  انفال( ۸): ۷ </ref>
و (به ياد آوريد) هنگامى را كه خدا يكى از دو دسته (كاروان تجارتى ابو سفيان يا سپاه قريش را به شما وعده داد كه از آن شما باشد و شما دوست داشتيد كه دسته بى‌سلاح براى شما باشد و (لى) خدا مى‌خواست كه حق (- اسلام) را با كلمات خود ثابت، و كافران را ريشه كن كند.
+
و (به یاد آورید) هنگامى را که خدا یکى از دو دسته (کاروان تجارتى ابو سفیان یا سپاه قریش) را به شما وعده داد که از آن شما باشد و شما دوست داشتید که دسته بى‌سلاح براى شما باشد و (لى) خدا مى‌خواست که حق (اسلام) را با کلمات خود ثابت، و کافران را ریشه کن کند.
=== تمرّد برخی اصحاب از شکستن روزه هایشان ===
 
پيامبر (ص) بيرون رفت. يك يا دو روز، روزه گرفت، آنگاه توقف فرمود و منادى آن حضرت ندا داد كه: اى گروه سرپيچان! من روزه خود را گشوده‌ام، شما هم روزه بگشاييد. و اين تعبير براى آن بود كه قبلا هم فرموده بود روزه بگشاييد و نگشاده بودند<ref>ترجمه المغازى،متن،ص:37 </ref>
 
=== شب قبل از نبرد ===
 
در آن شب همان گونه که قرآن تصريح کرده، خواب راحتي چشمان مسلمانان را فرا گرفته و تا صبح خوابيدند. امام علي(ع) مي‌گويد: آن شب همه در خواب بودند جز رسول‌خدا(ص) که تاصبح زير درختي به نماز مشغول بود.<ref> سبل‌ الهدي والرشاد، ج 1، ص 48 </ref>
 
  
خبر عمار ياسر و عبدالله‌ بن مسعود که دورادور گشتي اطراف سپاه قريش زدند، حکايت از اضطراب کامل آنان داشت بطوري که تحمل شنيدن صيحه اسبان را نداشته و آنان را مي ‌زدند تا آرام بگيرند. آنان، با آن که ده شتر کشته و گوشت آنها را کباب کرده بودند، از ترس نتوانستند لب به غذا بزنند و گرسنه به استراحت پرداختند<ref> المغازي، ج ص 55 </ref>
+
سرانجام پیامبر (ص) بیرون رفت. یک یا دو روز، [[روزه]] گرفت، آنگاه توقف فرمود و منادى آن حضرت ندا داد که: اى گروه سرپیچان! من روزه خود را گشوده‌ام، شما هم روزه بگشایید. و این تعبیر براى آن بود که قبلا هم فرموده بود روزه بگشایید و نگشاده بودند.<ref>ترجمه المغازى،متن،ص:۳۷ </ref>
 +
==شرح نبرد بدر==
 +
در شب قبل از جنگ، همان گونه که [[قرآن]] تصریح کرده، خواب راحتی چشمان مسلمانان را فرا گرفته و تا صبح خوابیدند. [[امام علی علیه السلام|امام علی]](ع) می‌گوید: آن شب همه در خواب بودند جز [[رسول خدا]](ص) که تا صبح زیر درختی به [[نماز]] مشغول بود.<ref> سبل‌ الهدی والرشاد، ج ۱، ص ۴۸ </ref>
  
== نبرد بدر ==
+
خبر [[عمار یاسر|عمار یاسر]] و [[ابن مسعود|عبدالله‌ بن مسعود]] که دورادور گشتی اطراف سپاه قریش زدند، حکایت از اضطراب کامل آنان داشت بطوری که تحمل شنیدن صیحه اسبان را نداشته و آنان را می ‌زدند تا آرام بگیرند. آنان، با آن که ده شتر کشته و گوشت آنها را کباب کرده بودند، از ترس نتوانستند لب به غذا بزنند و گرسنه به استراحت پرداختند.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۵۵ </ref>
=== تعداد سپاهیان دو طرف ===
+
===تعداد سپاهیان دو طرف===
====تعداد سپاه مسلمانان ====
+
رسول خدا (ص) با سیصد و سیزده نفر به شمار یاران [[طالوت]] بیرون آمد.
رسول خدا (ص) با سيصد و سيزده نفر به شمار ياران طالوت بيرون آمد.
+
هفتاد شتر داشتند که دو یا سه نفر به ترتیب بر یکى سوار مى ‌شدند. [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (ص)، [[امام علی علیه السلام|على]] (ع) و مرثد بن ابى مرثد و [[زيد بن حارثه]]، به نوبت یک شتر را سوار مى ‌شدند. به اجماع مورّخان [[مقداد بن اسود|مقداد]] یک اسب داشت. گفته‌ اند: در همه سپاه پیامبر (ص) فقط همین یک اسب بود.<ref> تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱؛ مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۷؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۳۲۳؛ حیاة الصحابة، ۱/ ۴۳۹؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۴۹؛ المغازی، ۱/ ۲۷؛ دلائل النبوه (بیهقى۳/ ۳۸- ۳۹؛ تاریخ الامم و الملوک، ۲/ ۵۳. </ref> مسلمانان شش سپر و هشت شمشیر داشتند.<ref>  مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۷؛ مجمع البیان ۲/ ۲۱۴؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱. </ref> شمار [[مهاجرین|مهاجران]] شصت و چهار یا هفتاد نفر بود. هفتاد و شش، هفتاد و هفت و هشتاد نفر هم گفته ‌اند. مطابق نقل دیگر دویست و هفتاد نفر از [[انصار]] بودند و بقیه سپاه از مهاجران. ارقام دیگرى هم گفته ‌اند.<ref> دلائل النبوه (بیهقى۳/ ۴۰؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۶۴؛ حیاة الصحابة، ۱/ ۶۰۳؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱؛ انساب الاشراف، ۱/ ۲۹۰؛ مجمع الزوائد، ۶/ ۹۳؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۳۲۳. </ref> از این میان صد و هفتاد نفر از مردم [[خزرج]] بودند که البته در همین هم اختلاف است. رسول خدا در محله سقیا یک یک سپاهیان خود را ورانداز کرد و هر کسی که سنش متناسب با جنگ نبود به [[مدینه|مدینه]] بازگرداند. [[عبدالله بن عمر|عبداللّه بن عمر]]، [[اسامة بن ‌زيد|اسامة بن زید]]، [[زید بن ارقم|زید بن ارقم]] و چند نفر دیگر بازگردانده شدند. عمیر بن ابی وقاص که شانزده سال داشت، از ترس آن که او را باز گردانند، خود را در لابلای جمعیت متواری و پنهان کرد. زمانی که رسول‌خدا(ص) وی را دید و خواست تا او را برگرداند، عمیر گریه کرد و پیامبر (ص) او را پذیرفت؛ وی در بدر به شهادت رسید.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۱ </ref> بامداد روز جنگ، رسول خدا (ص) سپاه خود را ساماندهى کرد. افتخار پرچم‌دارى بدر با [[امام علی علیه السلام|على بن ابى طالب]] (ع) بود<ref>  مناقب خوارزمى، ۱۰۲؛ مناقب ابن مغازلى، ۴۳۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ۳/ ۳۳ مستدرک حاکم، ۳/ ۱۱؛ شرح نهج البلاغه، ۲/ ۱۰۲؛ جمهرة الخطب، ۱/ ۴۲۸. </ref> که در همه جنگ‌هاى رسول خدا (ص) او صاحب لواء (پرچم) حضرتش بود.<ref>  ترجمة الامام على (ع) من تاریخ دمشق، ۱/ ۱۴۵؛ ذخائر العقبى، ۷۵؛ الطبقات الکبرى، ۳/ ۱۴؛ کفایة الطالب، ۳۳۶؛ کنز العمّال، ۶/ ۳۹۸؛ الریاض النضره، ۲/ ۲۰۲. </ref> بنابراین دیدگاه کسانى که مى‌گویند: در بدر چند پرچم (لواء) بود، یکى را [[مصعب بن عمیر|مصعب بن عمیر]] داشت و یکى را [[حباب بن منذر]]؛ درست نیست. مگر این که منظورشان این باشد که پرچم مهاجران را مصعب داشت و پرچم انصار را حباب.
هفتاد شتر داشتند كه دو يا سه نفر به ترتيب بر يكى سوار مى ‌شدند. پيامبر (ص)، على (ع) و مرثد بن ابى مرثد و زيد بن حارثه، به نوبت يك شتر را سوار مى ‌شدند. به اجماع مورّخان مقداد يك اسب داشت. گفته‌ اند: در همه سپاه پيامبر (ص) فقط همين يك اسب بود. <ref> تاريخ الخميس، 1/ 371؛ مناقب آل ابى طالب، 1/ 187؛ بحار الانوار، 19/ 323؛ حياة الصحابة، 1/ 439؛ سيره حلبى، 2/ 149؛ المغازي، 1/ 27؛ دلائل النبوه (بيهقى3/ 38- 39؛ تاريخ الامم و الملوك، 2/ 53. </ref>سلمانان شش سپر و هشت شمشير داشتند.<ref>  مناقب آل ابى طالب، 1/ 187؛ مجمع البيان 2/ 214؛ تاريخ الخميس، 1/ 371. </ref>شمار مهاجران شصت و چهار يا هفتاد نفر بود. هفتاد و شش، هفتاد و هفت و هشتاد نفر هم گفته ‌اند. مطابق نقل ديگر دويست و هفتاد نفر از انصار بودند و بقيه سپاه از مهاجران. ارقام ديگرى هم گفته ‌اند.<ref> دلائل النبوه (بيهقى3/ 40؛ سيره حلبى، 2/ 164؛ حياة الصحابة، 1/ 603؛ تاريخ الخميس، 1/ 371؛ انساب الاشراف، 1/ 290؛ مجمع الزوائد، 6/ 93؛ بحار الانوار، 19/ 323. </ref> از اين ميان صد و هفتاد نفر از مردم خزرج بودند كه البته در همين هم اختلاف است.رسول خدا در محله سقيا يک يک سپاهيان خود را ورانداز کرد و هر کسي که سنش متناسب با جنگ نبود به مدينه بازگرداند. عبداللّه بن عمر، اسامةبن زيد، زيد بن ارقم و چند نفر ديگر بازگردانده شدند. عمير بن ابي وقاص که شانزده سال داشت، از ترس آن که او را باز گردانند، خود را در لابلاي جمعيت متواري و پنهان کرد. زماني که رسول‌خدا(ص) وي را ديد و خواست تا او را برگرداند، عمير گريه کرد و پيامبر ص - او را پذيرفت؛ وي در بدر به شهادت رسيد.<ref> المغازي، ج ص 21 </ref>بامداد روز جنگ، رسول خدا (ص) سپاه خود را ساماندهى كرد. افتخار  
 
پرچم‌دارى بدر با على بن ابى طالب (ع) بود <ref>  مناقب خوارزمى، 102؛ مناقب ابن مغازلى، 434، 366؛ الاستيعاب، 3/ 33 مستدرك حاكم، 3/ 11؛ شرح نهج البلاغه، 2/ 102؛ جمهرة الخطب، 1/ 428. </ref> كه در همه جنگ‌هاى رسول خدا (ص) او صاحب لواء (پرچم) حضرتش بود. <ref>  ترجمة الامام على (ع) من تاريخ دمشق، 1/ 145؛ ذخائر العقبى، 75؛ الطبقات الكبرى، 3/ 14؛ كفاية الطالب، 336؛ كنز العمّال، 6/ 398؛ الرياض النضره، 2/ 202. </ref> بنابراين ديدگاه كسانى كه مى‌گويند: در بدر چند پرچم (لواء) بود، يكى را مصعب بن عمير داشت و يكى را حباب بن منذر؛ درست نيست. مگر اين كه منظورشان اين باشد كه پرچم مهاجران را مصعب داشت و پرچم انصار را حباب.
 
  
==== تعداد سپاه مشرکان ====
+
اما مشرکان تعدادشان بین نهصد و پنجاه نفر تا هزار نفر بود و هفتصد شتر داشتند.<ref> دلائل النبوه (بیهقى۳/ ۴۰؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۶۴؛ حیاة الصحابة، ۱/ ۶۰۳؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱؛ انساب الاشراف، ۱/ ۲۹۰؛ مجمع الزوائد، ۶/ ۹۳؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۳۲۳. </ref> و تعداد اسبان آنها دویست یا صد بود.<ref> مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۷؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۴۶؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۲۲۴؛ الکامل فى التاریخ، ۲/ ۱۱۸ </ref> ششصد نفر از آنان زره‌پوش بودند.<ref>  مناقب خوارزمى، ۱۰۲؛ مناقب ابن مغازلى، ۴۳۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ۳/ ۳۳؛ مستدرک حاکم، ۳/ ۱۱؛ شرح نهج البلاغه، ۲/ ۱۰۲؛ جمهرة الخطب، ۱/ ۴۲۸ </ref> جمعیت به قدری بود که روزانه نه یا ده شتر برای طعام مى‌ کشتند.
تعدادشان بین نهصد و پنجاه نفر تا هزار نفر بوده است.. هفتصد شتر داشتند. <ref> دلائل النبوه (بيهقى3/ 40؛ سيره حلبى، 2/ 164؛ حياة الصحابة، 1/ 603؛ تاريخ الخميس، 1/ 371؛ انساب الاشراف، 1/ 290؛ مجمع الزوائد، 6/ 93؛ بحار الانوار، 19/ 323. </ref> گفته‌ اند: چهار صد اسب <ref>  تفسير قمى، 1/ 262. </ref> دويست و صد اسب هم گفته ‌اند. <ref> مناقب آل ابى طالب، 1/ 187؛ سيره حلبى، 2/ 146؛ بحار الانوار، 19/ 224؛ الكامل فى التاريخ، 2/ 118 </ref>ششصد نفر زره‌پوش بودند.<ref>  مناقب خوارزمى، 102؛ مناقب ابن مغازلى، 434، 366؛ الاستيعاب، 3/ 33؛ مستدرك حاكم، 3/ 11؛ شرح نهج البلاغه، 2/ 102؛ جمهرة الخطب، 1/ 428 </ref> روزى يك نفر سپاه را طعام مى‌ داد. روزانه نه يا ده شتر مى‌ كشتند. طعام‌دهندگان دوازده نفر بودند. از جمله:
+
===مبارزه تن به تن در ابتدای کار===
عتبه، شيبه، عبّاس، ابو جهل و حكيم بن حزام چنان كه معروف است بعدا از جمله مؤلفة قلوبهم بود.
 
=== مبارزه تن به تن در ابتدای کار===
 
نخستين كسانى كه از قريش به ميدان آمدند و هماورد خواستند، عتبه، شيبه و وليد بودند. سه تن از جوانان انصار به ميدان آمدند، امّا جنگجويان قريش گفتند: برگرديد. ما با شما نمى ‌جنگيم. ما همتايان خود را از قريش مى ‌خواهيم.
 
رسول خدا (ص) آنان را بازگرداند و سه تن از افراد خانواده‌اش را فرستاد، زيرا خوش نداشت كه با انصار شروع كند. «1» پس عبيدة بن حارث، حمزه و على (ع) را خواست‌. على (ع) وليد را كشت. حمزه و شيبه پس از حمله بسيار كه شمشيرهايشان كند شد، به هم چسبيدند. على (ع) متوجّه آن دو شد و چون حمزه از شيبه بلندتر بود، على گفت: عمو؛ سر خود را به زير آور، چون حمزه سرش را به ميان سينه شيبه برد، على (ع) ضربتى زد و نصف سر شيبه را پراند. عتبه پاى عبيده را قطع كرده بود. على (ع) آمد و عتبه را كه هنوز رمقى داشت، كشت.
 
بدين ترتيب على (ع) در كشتن هر سه شركت داشت.<ref> مناقب آل ابى طالب، 3/ 119 </ref>
 
  
آن حضرت در نامه‌ اى به معاويه نوشت؛
+
نخستین کسانى که از قریش به میدان آمدند و هماورد خواستند، عتبه، شیبه و ولید بودند. سه تن از جوانان انصار به میدان آمدند، امّا جنگجویان قریش گفتند: برگردید. ما با شما نمى ‌جنگیم. ما همتایان خود را از قریش مى ‌خواهیم. رسول خدا (ص) آنان را بازگرداند و سه تن از افراد خانواده‌اش را فرستاد، زیرا خوش نداشت که با انصار شروع کند. پس عبیدة بن حارث، [[حضرت حمزه علیه السلام|حمزه]] و [[امام علی علیه السلام|على]] (ع) را خواست‌. على (ع) ولید را کشت. حمزه و شیبه پس از حمله بسیار که شمشیرهایشان کند شد، به هم چسبیدند. على (ع) متوجّه آن دو شد و چون حمزه از شیبه بلندتر بود، على گفت: عمو؛ سر خود را به زیر آور، چون حمزه سرش را به میان سینه شیبه برد، على (ع) ضربتى زد و نصف سر شیبه را پراند. عتبه پاى عبیده را قطع کرده بود. على (ع) آمد و عتبه را که هنوز رمقى داشت، کشت.
من حقيقتا ابو الحسن هستم، قاتل پدر بزرگت، عتبه و عمويت شيبه و دايى ‌ات وليد، و برادرت حنظله، آن‌هايى كه خداوند در روز بدر خونشان را به دست من ريخت.<ref>  الفتوح، 2/ 435؛ الغدير، 10/ 151 </ref>
+
بدین ترتیب على (ع) در کشتن هر سه شرکت داشت.<ref> مناقب آل ابى طالب، ۳/ ۱۱۹ </ref>
=== اوج درگیری ===
 
پس از کشته شدن قریشیان در نبرد تن به تن ابوجهل گفت که نبايد از کشته شدن آنان هراسي داشته باشيم؛ آنان در جنگ عجله کردند. او شعار داد: اِنّ لنا الْعُزّيْ ولا عُزّي لکم، و مسلمانان گفتند: اللّه مَوْلانا و لا مَوْلي لکم؛<ref> (65). سبل‌ الهدي والرشاد، ج 4، ص 59.</ref> ابوجهل توصيه مي‌کرد که بيشتر اسير بگيرند تا بعد از آن، به آنان نشان دهند که بخاطر جدا شدن از دين پدران خويش و خدايان آنها چه بر سرشان آمده است.<ref> (66)المغازي، ج 1، ص 71 </ref>
 
==== پر شدن دهان و چشم مشرکان از سنگ ریزه ====
 
ابن عبّاس در تفسير آيه: وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى‌؛ مى‌گويد: <ref> انفال (8): 17 </ref>
 
رسول خدا (ص) به فرمان جبرئيل به على (ع) گفت: مشتى سنگ‌ريزه به من بده. على (ع) مشتى سنگ‌ريزه (در روايتى: خاك) برگرفت و به آن حضرت داد. رسول خدا (ص) آن را بر روى كافران ريخت. احدى از آنان باقى نماند، مگر اين كه چشمش (و در روايتى دهان و گلويش) از سنگ‌ريزه پر شد. سپس مؤمنان آنان را به رديف، كشتند و اسير كردند. <ref> . بحار الانوار، 19/ 229؛ مناقب آل ابى طالب، 1/ 189؛ سيره حلبى، 2/ 167. </ref>
 
==== حضور فرشتگان در نبرد بدر ====
 
خداوند، فرشتگان را در نبرد بدر به کمک مسلمانان فرستاد. خداوند متعال‌ می فرماید:إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنانٍ.<ref>  انفال (8): 12. </ref>
 
هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان وحى مى‌كرد كه من با شما هستم، پس كسانى را كه ايمان آورده‌اند، ثابت قدم بداريد. به زودى در دل كافران وحشت خواهم افكند. پس فراز گردن‌ها را بزنيد، و همه سرانگشتانشان را قلم كنيد.
 
  
و در جایی دیگر می فرمایند :مى‌فرمايد:
+
آن حضرت در نامه‌ اى به [[معاویه|معاویه]] نوشت؛
وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرى‌ وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ. <ref>  انفال (8): 10. </ref>
+
من حقیقتا ابو الحسن هستم، قاتل پدر بزرگت، عتبه و عمویت شیبه و دایى ‌ات ولید، و برادرت حنظله، آن‌هایى که خداوند در روز بدر خونشان را به دست من ریخت.<ref>  الفتوح، ۲/ ۴۳۵؛ الغدیر، ۱۰/ ۱۵۱ </ref>
و تا آن كه دل‌هاى شما بدان اطمينان يابد.
 
  
به هر حال گفته مى‌شود، فرشتگان خود را شبيه امير المؤمنين على (ع) در مى‌آوردند. <ref> بحار الانوار، 19/ 285؛ حياة الصحابة، 3/ 586؛ مجمع الزوائد، 6/ 84؛ كنز العمّال، 268 </ref> شايد همين فرشتگان بودند كه شمار مسلمانان را در هنگام جنگ براى مشركان زياد نشان مى‌دادند. چنان كه خداوند فرمود:
+
===اوج درگیری===
وَ اذْكُرُوا إِذْ كُنْتُمْ قَلِيلًا فَكَثَّرَكُمْ.<ref> اعراف (7): 86 </ref>
+
پس از کشته شدن قریشیان در نبرد تن به تن [[ابوجهل]] گفت که نباید از کشته شدن آنان هراسی داشته باشیم؛ آنان در جنگ عجله کردند. او شعار داد: اِنّ لنا الْعُزّی ولا عُزّی لکم، و مسلمانان گفتند: اللّه مَوْلانا و لا مَوْلی لکم؛<ref> (۶۵). سبل‌ الهدی والرشاد، ج ۴، ص ۵۹.</ref> ابوجهل توصیه می‌کرد که بیشتر اسیر بگیرند تا بعد از آن، به آنان نشان دهند که بخاطر جدا شدن از دین پدران خویش و خدایان آنها چه بر سرشان آمده است.<ref> (۶۶)المغازی، ج ۱، ص ۷۱ </ref>
و به ياد آوريد هنگامى را كه اندك بوديد، پس شما را بسيار گردانيد.
+
====پر شدن چشم مشرکان از سنگ‌ریزه====
==== نقش رسول خدا(صل الله علیه و آله) در میدان جنگ ====
+
[[ابن عباس]] در تفسیر آیه: «وَ ما رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَ لکنَّ اللَّهَ رَمَى‌»<ref> انفال (۸): ۱۷ </ref> مى‌گوید:
رسول‌ خدا(صل الله علیه و آله و سلم) خود نيز شرکت فعّالي در جنگ بدر داشت. از امام علي(ع) نقل شده که فرمود: در روز بدر، و آنگاه که کارزار سخت مي ‌شد، ما به رسول ‌خدا(ص) پناه مي ‌آورديم و آن حضرت خود سخت در کارزار شرکت داشته و کسي نزديک تر از او به مشرکان نبود.<ref> طبقات ‌الکبري، ج 1، ص 23  </ref>
+
رسول خدا (ص) به فرمان [[جبرئیل|جبرئیل]] به على (ع) گفت: مشتى سنگ‌ریزه به من بده. على (ع) مشتى سنگ‌ریزه (در روایتى: خاک) برگرفت و به آن حضرت داد. رسول خدا (ص) آن را بر روى کافران ریخت. احدى از آنان باقى نماند، مگر این که چشمش (و در روایتى دهان و گلویش) از سنگ‌ریزه پر شد. سپس مؤمنان آنان را به ردیف، کشتند و اسیر کردند.<ref> . بحار الانوار، ۱۹/ ۲۲۹؛ مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۹؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۶۷. </ref>
==== پایان نبرد و نتایج آن ====
+
====کشته شدن ابوجهل====
مشركان قريش در بدر به سختى شكست خوردند. ابو جهل و عده دیگری از سران قریش کشته شدند و عده ای به اسارت در آمدند و سایرین فرار کردند.رسول ‌خدا(ص) فرمود که شيطان آن اندازه که در اين روز حقير و کوچک و ذليل شده - بجز غضب شيطان در روز عرفه در هنگام نزول رحمت و بخشش خداوند از گناهان بزرگ - هيچ چنين نشده بود.<ref> المغازي، ج 1، ص 78 </ref>
+
رسول ‌خدا(ص) در انتظار خبر قتل [[ابوجهل]] بود. زمانی که خبر قتل وی را آوردند، فرمود: این خبر از داشتن شتران سرخ موی برای او نیکوتر است. کشته شدن ابوجهل که رسول ‌خدا(ص) او را [[فرعون]] امت و '''رأس‌ ائمةالکفر''' نامیده بود، آن مقدار اهمیت داشت که رسول ‌خدا(ص) گفت: خدایا وعده خود را محقق ساختی.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۹۱ </ref> کشته شدن ابوجهل در همان جنگ نیز بدان معنا بود که همه چیز تمام شده است.<ref> طبقات‌ الکبری، ج ۴، ص ۴۳ </ref>
 +
====حضور فرشتگان در جنگ بدر====
 +
خداوند، [[فرشتگان]] را در نبرد بدر به کمک مسلمانان فرستاد. خداوند متعال‌ می فرماید: «إِذْ یوحِی رَبُّک إِلَى الْمَلائِکةِ أَنِّی مَعَکمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ کلَّ بَنانٍ».<ref> انفال (۸): ۱۲. </ref>
 +
هنگامى که پروردگارت به فرشتگان [[وحی|وحى]] مى‌کرد که من با شما هستم، پس کسانى را که [[ایمان|ایمان]] آورده‌اند، ثابت قدم بدارید. به زودى در دل کافران وحشت خواهم افکند. پس فراز گردن‌ها را بزنید، و همه سرانگشتانشان را قلم کنید.
  
در بدر هفتاد نفر از قريش كشته و همين تعداد اسير شدند. مطابق روايت ديگرى، چهل و پنج نفر كشته و همين تعداد اسير شدند. شايد منشأ اختلاف اين باشد كه در روايت دوم، كشته‌ ها و اسراى قريش را به نام برشمرده ‌اند. لذا نام همين تعداد را به ياد آورده و باقى را فراموش كرده‌ اند. از اين رو گمان برده‌اند كه اين رقم نهايى است. در حالى كه اين تعداد، افرادى بوده‌اند كه ناقل آن‌ها را به نام مى ‌شناخته است نه اين كه همه كشته ‌ها و اسراى قريش همين تعداد بوده اند.
+
و در جایی دیگر مى‌فرماید:
درباره شهداى سپاه اسلام اختلاف وجود دارد. در حالى كه احدى از مسلمانان اسير نشد، شمار كشته‌ هاى آنان را نه، يازده و چهارده نفر گفته ‌اند. از اين رقم اخير، شش نفر از مهاجران و هشت نفر از انصار بوده‌ اند.
+
«وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرى‌ وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکمْ».<ref>  انفال (۸): ۱۰. </ref>
غنايم بدر عبارت بود از: صد و پنجاه شتر، ده اسب؛ متاع، سلاح، لباس، پوست دبّاغى شده و چرم فراوان‌
+
و تا آن که دل‌هاى شما بدان اطمینان یابد.
  
=== کشته شدگان قریش در بدر ===
+
به هر حال گفته مى‌شود، فرشتگان خود را شبیه امیر المؤمنین على (ع) در مى‌آوردند.<ref> بحار الانوار، ۱۹/ ۲۸۵؛ حیاة الصحابة، ۳/ ۵۸۶؛ مجمع الزوائد، ۶/ ۸۴؛ کنز العمّال، ۲۶۸ </ref> شاید همین فرشتگان بودند که شمار مسلمانان را در هنگام جنگ براى مشرکان زیاد نشان مى‌دادند. چنان که خداوند فرمود:
روز بدر هفتاد نفر از مردان قريش به دست مسلمانان و فرشتگان كشته شدند.  
+
«وَ اذْکرُوا إِذْ کنْتُمْ قَلِیلًا فَکثَّرَکمْ».<ref>  اعراف (۷): ۸۶ </ref>
==== قهرمان اسلام ====
+
و به یاد آورید هنگامى را که اندک بودید، پس شما را بسیار گردانید.
كفار در روز بدر، على (ع) را '''مرگ سرخ''' ناميدند كه براى آنان جز بلا و بدبختى چيزى نداشت‌.<ref> مناقب آل ابى طالب، 2/ 68 </ref> عده كه در جنگ بدر بدست على (ع) كشته شده و عامه و خاصه از آنها نام برده‌ اند عبارت‌ اند از:
+
====نقش رسول خدا در میدان جنگ====
وليد بن عتبه، عاص بن سعيد،طعيمة بن نوفل‌، نوفل بن خويلد، ربيعة بن اسود،  حارث بن زمعة ، نضر بن حارث بن عبد الدار ، عمير بن عثمان بن كعب بن تيم عموى طلحة بن عبيد اللَّه ،  عثمان و مالك دو پسر عبيد اللَّه برادران طلحة بن عبيد اللَّه  مسعود بن أمية ابن مغيرة، مسعود بن أبى امية بن مغيره ، حنظلة بن ابى سفيان ، عمرو بن مخزوم ، ابو المنذر بن ابى رفاعه ، منبه بن حجاج سهمى ، عاص بن منبه ، علقمة بن كلده ، ابو العاص بن قيس بن عدى ، معاوية بن مغيرة ابن أبى العاص ، لوذان بن ربيعه، عبد اللَّه بن منذر بن ابى رفاعه، حاجب بن سائب بن عويمر ،قيس بن فاكه ابن مغيره، حذيفة بن ابى حذيفة بن مغيره،ابو قيس بن الوليد بن المغيرة ،اوس بن مغيرة بن لوذان ، زيد بن مليص،عاصم بن ابى عوف، سعيد بن وهب هم‌ قسم با بنى عامر ، معاوية بن عامر بن عبد القيس ،عبد اللَّه بن ابى عوف بن جميل بن زهير بن حارث بن اسد، سائب بن مالك،ابو الحكم بن اخنس ،هشام بن ابى اميه بن المغيره.
+
رسول‌ خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) خود نیز شرکت فعّالی در جنگ بدر داشت. از امام علی(ع) نقل شده که فرمود: در روز بدر، و آنگاه که کارزار سخت می ‌شد، ما به رسول ‌خدا(ص) پناه می ‌آوردیم و آن حضرت خود سخت در کارزار شرکت داشته و کسی نزدیک تر از او به مشرکان نبود.<ref> طبقات ‌الکبری، ج ۱، ص ۲۳  </ref>
اين عده كه سى و پنج نفر از معاريف و شجاعان قريش بوده‌اند بدون اختلاف بدست على (ع) كشته شده اند.<ref>                   ترجمه الإرشاد ، ص:65</ref>‌‌
+
==پایان نبرد و نتایج آن==
 +
مشرکان [[قریش|قریش]] در بدر به سختى شکست خوردند. ابو جهل و عده دیگری از سران قریش کشته شدند و عده ای به اسارت در آمدند و سایرین فرار کردند. رسول ‌خدا(ص) فرمود که [[شیطان|شیطان]] آن اندازه که در این روز حقیر و کوچک و ذلیل شده - بجز غضب شیطان در [[روز عرفه]] در هنگام نزول رحمت و بخشش خداوند از گناهان بزرگ - هیچ چنین نشده بود.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۷۸ </ref>
  
از دیگر کشته شدگان معروف قریش می توان به: عبيدة بن سعيد بن عاص أموىّ، عقبة بن أبى معيط أموى، عتبة بن ربيعه عبشمى، شيبة بن ربيعه عبشمى،، زمعة بن أسود بن مطّلب بن أسد بن عبد العزّى، حارث بن زمعه، عقيل بن أسود، أبو البخترى: عاص بن هشام بن حارث بن أسد،  أبو جهل: عمرو بن هشام مخزومى، عاص بن هشام مخزومى، أسود بن عبد الأسد مخزومى،أميّة بن خلف جمحى، علىّ بن أميّه و ..... اشاره کرد.<ref>تاريخ پيامبر اسلام، آيتى ،متن،ص:291 </ref>
+
در بدر هفتاد نفر از قریش کشته و همین تعداد اسیر شدند. مطابق روایت دیگرى، چهل و پنج نفر کشته و همین تعداد اسیر شدند. شاید منشأ اختلاف این باشد که در روایت دوم، کشته‌ ها و اسراى قریش را به نام برشمرده ‌اند. لذا نام همین تعداد را به یاد آورده و باقى را فراموش کرده‌ اند. از این رو گمان برده‌اند که این رقم نهایى است. در حالى که این تعداد، افرادى بوده‌اند که ناقل آن‌ها را به نام مى ‌شناخته است نه این که همه کشته ‌ها و اسراى قریش همین تعداد بوده اند.
==== کسانی که رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) در کشتن آنها اکراه داشت ====
+
درباره شهداى سپاه اسلام اختلاف وجود دارد. در حالى که احدى از مسلمانان اسیر نشد، شمار کشته‌ هاى آنان را نه، یازده و چهارده نفر گفته ‌اند. از این رقم اخیر، شش نفر از مهاجران و هشت نفر از انصار بوده‌ اند.
رسول خدا(ص) پيش از جنگ از مسلمانان خواستند تا از کشتن افرادي که به نحوي در رخدادهاي مکه به او کمک کرده و يا به زور به بدر آمده بودند صرف نظر کنند، بني ‌هاشم در شمار اين افراد بودند.<ref> السيرةالنبويه، ابن ‌هشام، ج 1، ص 629؛ سبل‌ الهدي والرشاد، ج 4، ص 76 </ref> يکي از آنان ابوالبختري بن هشام بود که زماني مانع آزار رسول خدا(ص) شده بود<ref> السيرةالنبويه، ابن‌ هشام، ج 1، ص 629. </ref>؛ با اين حال گويا قاتل وي او را نشناخته و به قتل رساند. همچنين رسول خدا(ص) از قتل حارث ‌بن‌ عمر بن نوفل نهي کرده بود، چون به اکراه به اين جنگ آمده بود. او نيز کشته شد.<ref> المغازي، ج 1، ص 81 </ref>
+
غنایم بدر عبارت بود از: صد و پنجاه شتر، ده اسب؛ متاع، سلاح، لباس، پوست دبّاغى شده و چرم فراوان‌.
==== کشته شدن ابوجهل (فرعون قریش) ====
 
رسول ‌خدا(ص) در انتظار خبر قتل ابوجهل بود. زماني که خبر قتل وي را آوردند، فرمود: اين خبر از داشتن شتران سرخ موي براي او نيکوتر است. کشته شدن ابوجهل که رسول ‌خدا(ص) او را '''فرعون امت''' و '''رأس‌ ائمةالکفر''' ناميده بود، آن مقدار اهميت داشت که رسول ‌خدا(ص) گفت: خدايا وعده خود را محقق ساختي.<ref> المغازي، ج 1، ص 91 </ref> کشته شدن ابوجهل در همان جنگ نيز بدان معنا بود که همه چيز تمام شده است.<ref> طبقات‌ الکبري، ج 4، ص 43 </ref>
 
  
==== کشته شدگان قریش در چاه ====
+
===قهرمان اسلام===
رسول خدا (ص) دستور داد كه چاه قليب را خالى كردند و سپس كشته ‌هاى قريش را در آن انداختند. آنگاه حضرت يكايك آنان را خطاب كرد و فرمود:
+
کفار در روز بدر، [[امام علی علیه السلام|على]] (ع) را '''مرگ سرخ''' نامیدند که براى آنان جز بلا و بدبختى چیزى نداشت‌.<ref> مناقب آل ابى طالب، ۲/ ۶۸ </ref> عده ای که در جنگ بدر بدست على (ع) کشته شده و [[عامه]] و خاصه از آنها نام برده‌ اند عبارت‌ اند از:
آيا آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود، حق يافتيد؟ من آنچه را پروردگارم به من وعده داده بود، حق يافتم. بد خويشانى براى پيغمبر خود بوديد. شما دروغ گويم خوانديد، مردم مرا راست‌گو دانستند و شما مرا بيرون كرديد، مردم مرا پناه دادند؛ شما به جنگ من برخاستيد و مردم مرا يارى كردند.
+
ولید بن عتبه، عاص بن سعید، طعیمة بن نوفل‌، نوفل بن خویلد، ربیعة بن اسود، حارث بن زمعة، نضر بن حارث بن عبد الدار، عمیر بن عثمان بن کعب بن تیم عموى [[طلحة بن عبیدالله|طلحة بن عبیداللَّه]]، عثمان و مالک دو پسر عبید اللَّه برادران طلحة بن عبیدالله، مسعود بن أمیة ابن مغیرة، مسعود بن أبى امیة بن مغیره، حنظلة بن ابى سفیان، عمرو بن مخزوم، ابو المنذر بن ابى رفاعه، منبه بن حجاج سهمى، عاص بن منبه، علقمة بن کلده، ابو العاص بن قیس بن عدى، معاویة بن مغیرة ابن أبى العاص، لوذان بن ربیعه، عبد اللَّه بن منذر بن ابى رفاعه، حاجب بن سائب بن عویمر، قیس بن فاکه ابن مغیره، حذیفة بن ابى حذیفة بن مغیره، ابو قیس بن الولید بن المغیرة، اوس بن مغیرة بن لوذان، زید بن ملیص، عاصم بن ابى عوف، سعید بن وهب هم‌ قسم با بنى عامر، معاویة بن عامر بن عبد القیس، عبداللَّه بن ابى عوف بن جمیل بن زهیر بن حارث بن اسد، سائب بن مالک، ابو الحکم بن اخنس، هشام بن ابى امیه بن المغیره.
عمر گفت: يا رسول اللّه، آيا با مردگان سخن مى ‌گويى؟ فرمود: شما گفتار مرا از ايشان شنواتر نيستيد، ليكن ايشان نمى‌ توانند پاسخ دهند. <ref> فتح البارى، 7/ 234- 235؛ الكامل فى التاريخ، 2/ 29؛ تاريخ الخميس، 1/ 386؛ سيره حلبى، 2/ 82؛ حياة الصحابة، 2/ 333- 334. </ref>
 
  
== رویدادهای بعد از نبرد بدر ==
+
این عده که سى و پنج نفر از معاریف و شجاعان قریش بوده‌اند بدون اختلاف بدست على (ع) کشته شده اند.<ref>                   ترجمه الإرشاد، ص:۶۵</ref>
=== اسیران قریشی ===
 
هفتاد نفر از قريش به اسارت درآمدند. مطابق يك روايت ‌ديگر، اين رقم به هفتاد و يك نفر مى‌رسد. <ref> العلل و معرفة الحديث، 1/ 4 </ref> به هر حال پيامبر (ص) دستور داد كه اسرا را به سوى مدينه حركت دادند و چون به منزل صفراء رسيدند، امير المؤمنين على (ع) را فرمود كه گردن دو تن از آنان را بزند:
 
# عقبة بن ابى معيط، داراى سوابق زشت بدرفتارى با پيغمبر (ص) و مسلمانان در مكّه.
 
# نضر بن حارث كه مسلمانان را در مكّه شكنجه مى‌كرد.<ref> سيره ابن هشام، 2/ 298؛ الاغانى، 1/ 10 </ref>
 
==== گرفتن فدیه از اسیران ====
 
وقتى انصار سرگذشت عقبه و نضر را ديدند، ترسيدند كه مبادا پيامبر (ص) همه اسيران را بكشد. از اين رو گفتند: يا رسول اللّه! هفتاد نفر از آنان را كشته ‌ايم.
 
اينان قوم و خويش تواند. آيا مى ‌خواهى آنان را ريشه ‌كن نمايى؟ ايشان را به ما ببخش و از آنان فديه بگير و آزادشان كن.
 
ابو بكر هم ترجيح مى ‌داد كه فديه بگيرند. او گفت: اينان قوم و خويش تو هستند. آنان را نگه‌دار و فديه بگير تا به وسيله آن بر كفّار قوت يابيم‌.
 
  
رسول خدا (ص) كراهت داشت كه فديه بگيرد، چنان كه سعد بن معاذ اين ‌ناخشنودى را در چهره حضرت ديد؛ گفت: يا رسول اللّه!؛ اين نخستين جنگى است كه با مشركين روبه‌رو شده ‌ايم. كشتن اين مردان براى ما بهتر است تا اين كه آنان را زنده نگه دارى.به همين مناسبت آياتى فرود آمد:
+
===دیگر کشته‌شدگان قریش===
ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرى‌ حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ لَوْ لا كِتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ.<ref>  انفال (8): 67- 68. </ref>
+
از دیگر کشته شدگان معروف قریش می توان به: عبیدة بن سعید بن عاص أموىّ، عقبة بن أبى معیط أموى، عتبة بن ربیعه عبشمى، شیبة بن ربیعه عبشمى، زمعة بن أسود بن مطّلب بن أسد بن عبد العزّى، حارث بن زمعه، عقیل بن أسود، أبو البخترى، عاص بن هشام بن حارث بن أسد، [[ابوجهل]]، عمرو بن هشام مخزومى، عاص بن هشام مخزومى، أسود بن عبد الأسد مخزومى، أمیة بن خلف جمحى، علىّ بن أمیه و ... اشاره کرد.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، آیتى ،متن،ص:۲۹۱ </ref>
هيچ پيامبرى را سزاوار نيست كه اسيرانى بگيرد تا در زمين به طور كامل از آنان كشتار كند. شما متاع دنيا را مى‌ خواهيد و خدا آخرت را مى ‌خواهد، و خدا شكست‌ ناپذير حكيم است. اگر در آنچه گرفته‌ ايد، از جلب خدا نوشته‌ اى نبود، قطعا به شما عذابى بزرگ مى‌ رسيد.
+
رسول خدا (ص) دستور داد که چاه قلیب را خالى کردند و سپس کشته ‌هاى قریش را در آن انداختند. آنگاه حضرت یکایک آنان را خطاب کرد و فرمود:
موقعى كه رسول خدا (ص) پافشارى مسلمانان را براى گرفتن فديه ديد، به آنان خبر داد كه عاقبت فديه اين خواهد بود كه به تعداد اسيران قريش، از مسلمانان كشته شوند. مسلمانان پذيرفتند.به هر حال تصميم بر اخذ فديه گرفته شد. مقرر گرديد هر اسير از هزار تا چهار هزار درهم فديه بپردازد. قريش به تدريج با فرستادن فديه اسراى خود را آزاد كردند.
+
آیا آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود، حق یافتید؟ من آنچه را پروردگارم به من وعده داده بود، حق یافتم. بد خویشانى براى پیغمبر خود بودید. شما مرا دروغگو خواندید، مردم مرا راست‌گو دانستند و شما مرا بیرون کردید، مردم مرا پناه دادند؛ شما به جنگ من برخاستید و مردم مرا یارى کردند.
در ميان اسيران بدر كسى بود كه نوشتن مى‌ دانست، ولى در ميان انصار كسى نبود كه نوشتن بلد باشد. در ميان اسيران، كسانى بودند كه ثروتى نداشتند تا فديه بپردازند و آزاد شوند. از آنان پذيرفته شد كه هر يك ده نفر از كودكان مدينه را تعليم دهد و آزاد شود. زيد بن ثابت همراه شمارى از كودكان انصار، در آن روز نوشتن آموخت.
+
[[عمر بن خطاب|عمر]] گفت: یا رسول اللّه، آیا با مردگان سخن مى ‌گویى؟ فرمود: شما گفتار مرا از ایشان شنواتر نیستید، لیکن ایشان نمى‌ توانند پاسخ دهند.<ref> فتح البارى، ۷/ ۲۳۴- ۲۳۵؛ الکامل فى التاریخ، ۲/ ۲۹؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۸۶؛ سیره حلبى، ۲/ ۸۲؛ حیاة الصحابة، ۲/ ۳۳۳- ۳۳۴. </ref>
=== غنایم جنگی ===
+
 
مسلمانان يكصد و پنجاه شتر و ده اسب و مقدار زيادى كالا، اسلحه، پوست دبّاغى شده، و چرم از مشركان قريش به غنيمت گرفتند. <ref>  المغازى، 1/ 102- 103؛ سيره حلبى، 2/ 183؛ الكامل فى التاريخ، 2/ 118 </ref> آنان در كيفيت تقسيم با هم اختلاف پيدا كردند كه آيا همه غنايم به رزمندگان صحنه نبرد اختصاص دارد يا نيروهايى هم كه در پشت جبهه سرگرم انجام كارهاى ديگرى بودند، سهم مى ‌برند؟ از اين رو رسول خدا (ص) تقسيم غنايم را به تأخير انداخت. پس از آنكه غنايم بدر به دستور رسول خدا (ص) جمع‌ آورى شد، عبد اللّه بن كعب مازنى از بنى نجّار مسئول حمل و نگهدارى آن‌ شد. حضرت به مسلمانان فرمود كه عبد اللّه را در اين كار كمك كنند. چنان كه گفته مى‌شود، خداوند متعال اين آيه مباركه را نازل فرمود:
+
رسول خدا(ص) پیش از جنگ از مسلمانان خواستند تا از کشتن افرادی که به نحوی در رخدادهای مکه به او کمک کرده و یا به زور به بدر آمده بودند صرف نظر کنند؛ [[بنی هاشم|بنی ‌هاشم]] در شمار این افراد بودند.<ref> السیرةالنبویه، ابن ‌هشام، ج ۱، ص ۶۲۹؛ سبل‌ الهدی والرشاد، ج ۴، ص ۷۶ </ref> یکی از آنان ابوالبختری بن هشام بود که زمانی مانع آزار رسول خدا(ص) شده بود<ref> السیرةالنبویه، ابن‌ هشام، ج ۱، ص ۶۲۹. </ref>؛ با این حال گویا قاتل وی او را نشناخته و به قتل رساند. همچنین رسول خدا(ص) از قتل حارث ‌بن‌ عمر بن نوفل نهی کرده بود، چون به اکراه به این جنگ آمده بود. اما او نیز کشته شد.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۸۱ </ref>
يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ. <ref> انفال (8): 1 </ref>
+
===اسیران قریشی===
(اى پيامبر؛) از تو درباره غنايم جنگى مى‌ پرسند؛ بگو: غنايم جنگى اختصاص به خدا و فرستاده (او) دارد. پس از خدا پروا داريد و با يكديگر سازش نماييد و اگر ايمان داريد از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد.
+
هفتاد نفر از قریش به اسارت درآمدند. مطابق یک روایت ‌دیگر، این رقم به هفتاد و یک نفر مى‌رسد.<ref> العلل و معرفة الحدیث، ۱/ ۴ </ref> به هر حال پیامبر (ص) دستور داد که اسرا را به سوى مدینه حرکت دادند و چون به منزل صفراء رسیدند، امیر المؤمنین على (ع) را فرمود که گردن دو تن از آنان را بزند: یکی عقبة بن ابى معیط، که داراى سوابق زشت بدرفتارى با پیغمبر (ص) و مسلمانان در مکه بود. و دیگری نضر بن حارث که مسلمانان را در مکه شکنجه مى‌کرد.<ref> سیره ابن هشام، ۲/ ۲۹۸؛ الاغانى، ۱/ ۱۰ </ref>
رسول خدا (ص) غنايم را در بين راه، در منزل سير در ميان سپاهيان تقسيم كرد تا دامنه اختلاف در ميان ياران خود را كم كند و آنان را به حالت طبيعى و به دور از آمال و خواسته‌هاى دنيايى بازگرداند. پيامبر (ص) از اين غنايم خمس برنداشت.
+
 
 +
وقتى [[انصار]] سرگذشت عقبه و نضر را دیدند، ترسیدند که مبادا پیامبر (ص) همه اسیران را بکشد. از این رو گفتند: یا رسول اللّه! هفتاد نفر از آنان را کشته ‌ایم.
 +
اینان قوم و خویش تواند. آیا مى ‌خواهى آنان را ریشه ‌کن نمایى؟ ایشان را به ما ببخش و از آنان فدیه بگیر و آزادشان کن.
 +
[[ابوبکر|ابوبکر]] هم ترجیح مى ‌داد که فدیه بگیرند. او گفت: اینان قوم و خویش تو هستند. آنان را نگه‌دار و فدیه بگیر تا به وسیله آن بر کفّار قوت یابیم‌.
 +
 
 +
رسول خدا (ص) کراهت داشت که فدیه بگیرد، چنان که سعد بن معاذ این ‌ناخشنودى را در چهره حضرت دید؛ گفت: یا رسول اللّه! این نخستین جنگى است که با مشرکین روبه‌رو شده ‌ایم. کشتن این مردان براى ما بهتر است تا این که آنان را زنده نگه دارى. به همین مناسبت آیاتى فرود آمد:
 +
«ما کانَ لِنَبِی أَنْ یکونَ لَهُ أَسْرى‌ حَتَّى یثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللَّهُ یرِیدُ الْآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ لَوْ لا کتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّکمْ فِیما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ».<ref>  انفال (۸): ۶۷- ۶۸. </ref>
 +
هیچ پیامبرى را سزاوار نیست که اسیرانى بگیرد تا در زمین به طور کامل از آنان کشتار کند. شما متاع دنیا را مى‌ خواهید و خدا آخرت را مى ‌خواهد، و خدا شکست‌ ناپذیر حکیم است. اگر در آنچه گرفته‌ اید، از جانب خدا نوشته‌ اى نبود، قطعا به شما عذابى بزرگ مى‌ رسید.
 +
 
 +
موقعى که رسول خدا (ص) پافشارى مسلمانان را براى گرفتن فدیه دید، به آنان خبر داد که عاقبت فدیه این خواهد بود که به تعداد اسیران قریش، از مسلمانان کشته شوند. مسلمانان پذیرفتند. به هر حال تصمیم بر اخذ فدیه گرفته شد. مقرر گردید هر اسیر از هزار تا چهار هزار درهم فدیه بپردازد. قریش به تدریج با فرستادن فدیه اسراى خود را آزاد کردند.
 +
در میان اسیران بدر کسى بود که نوشتن مى‌ دانست، ولى در میان انصار کسى نبود که نوشتن بلد باشد. در میان اسیران، کسانى بودند که ثروتى نداشتند تا فدیه بپردازند و آزاد شوند. از آنان پذیرفته شد که هر یک ده نفر از کودکان مدینه را تعلیم دهد و آزاد شود. [[زید بن ثابت]] همراه شمارى از کودکان انصار، در آن روز نوشتن آموخت.
 +
===غنایم جنگی===
 +
مسلمانان یکصد و پنجاه شتر و ده اسب و مقدار زیادى کالا، اسلحه، پوست دبّاغى شده، و چرم از مشرکان قریش به غنیمت گرفتند.<ref>  المغازى، ۱/ ۱۰۲- ۱۰۳؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۸۳؛ الکامل فى التاریخ، ۲/ ۱۱۸ </ref> آنان در کیفیت تقسیم با هم اختلاف پیدا کردند که آیا همه غنایم به رزمندگان صحنه نبرد اختصاص دارد یا نیروهایى هم که در پشت جبهه سرگرم انجام کارهاى دیگرى بودند، سهم مى ‌برند؟ از این رو رسول خدا (ص) تقسیم غنایم را به تأخیر انداخت. پس از آنکه غنایم بدر به دستور رسول خدا (ص) جمع‌ آورى شد، عبداللّه بن کعب مازنى از بنى نجّار مسئول حمل و نگهدارى آن‌ شد. حضرت به مسلمانان فرمود که عبداللّه را در این کار کمک کنند. چنان که گفته مى‌شود، خداوند متعال این آیه مبارکه را نازل فرمود:
 +
«یسْئَلُونَک عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَینِکمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ».<ref> انفال (۸): ۱ </ref>
 +
(اى پیامبر؛) از تو درباره غنایم جنگى مى‌ پرسند؛ بگو: غنایم جنگى اختصاص به خدا و فرستاده (او) دارد. پس از خدا پروا دارید و با یکدیگر سازش نمایید و اگر ایمان دارید از خدا و پیامبرش اطاعت کنید.
 +
 
 +
رسول خدا (ص) غنایم را در بین راه، در منزل سیر در میان سپاهیان تقسیم کرد تا دامنه اختلاف در میان یاران خود را کم کند و آنان را به حالت طبیعى و به دور از آمال و خواسته‌هاى دنیایى بازگرداند. پیامبر (ص) از این غنایم [[خمس]] برنداشت.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
*سيرت جاودانه / ترجمه‌ الصحيح من سيرة النبي الأعظم‌،جعفر مرتضى العاملى / مترجم محمد سپهرى‌، پژوشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى‌، 1384 ش
+
 
*آیتی، محمد ابراهیم. برگزيده تاريخ پيامبر صلی الله علیه و آله.
+
*سیرت جاودانه/ ترجمه‌ الصحیح من سیرة النبی الأعظم‌، جعفر مرتضى العاملى/ مترجم محمد سپهرى‌، پژوشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى‌، ۱۳۸۴ش.
*رسول جعفریان،سیره رسول خدا،انتشارات دلیل ما
+
*آیتی، محمد ابراهیم. برگزیده تاریخ پیامبر صلی الله علیه و آله.
*مغازى تاريخ جنگهاى پيامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م 207)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مركز نشر دانشگاهى، چ دوم، 1369ش.
+
*رسول جعفریان، سیره رسول خدا، انتشارات دلیل ما.
*حبیب عباسی، جنگ بدر، [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=10525 سایت پژوهه]، بازیابی: ۱۴ تیر ۱۳۹۴
+
*مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م ۲۰۷)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، چ دوم، ۱۳۶۹ش.
*الاستيعاب فى معرفة الأصحاب، أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر (م 463تحقيق على محمد البجاوى، بيروت، دار الجيل، ط الأولى، 1412/1992.
+
*حبیب عباسی، جنگ بدر، [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=10525 سایت پژوهه]، بازیابی: ۱۴ تیر ۱۳۹۴.
 +
*الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر (م ۴۶۳تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، ط الأولى، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
 +
*دائره المعارف قرآن کریم، مدخل بدر.
 +
*فروغ ابدیت، جعفر سبحانى، بوستان کتاب‏، قم، ۱۳۸۵ش‏.
 +
*زندگانى محمد(صلی الله علیه وآله) (ترجمه سیره ابن هشام)، سید هاشم رسولى محلاتى‏، کتابچى‏، قم‏، ۱۳۷۵ش‏.
  
 
{{غزوات پیامبر اکرم}}
 
{{غزوات پیامبر اکرم}}
 +
{{شناختنامه رسول خدا (ص)}}
 
[[رده:جنگ های صدر اسلام]]
 
[[رده:جنگ های صدر اسلام]]
 
[[رده:غزوات پیامبر اکرم]]
 
[[رده:غزوات پیامبر اکرم]]
 
[[رده: پیامبر اکرم]]
 
[[رده: پیامبر اکرم]]
 
[[رده:سال ۲ هجری قمری]]
 
[[رده:سال ۲ هجری قمری]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۰۸


غزوه بدر نخستین برخورد جدی مسلمانان با قریش است. این جنگ در ۱۷ ماه رمضان سال ۲ هجری به وقوع پیوست[۱] و با پیروزی افتخار آمیز سپاه اسلام پایان یافت. به این جنگ بدر القتال، بدر الکبری و بدر العظمی نیز گفته می ­شود.[۲]

غزوه بدر
۲۵۰px
زمان ۱۷ رمضان سال ۲ هجری
مکان در نزدیکی چاه های بدر بین راه مکه و شام
غزوه قبلی غزوه عشيره‌
غزوه بعدی غزوه کدر(قرقرة الکدر)
علت غزوه جبران ستم های قریش و کسب غنیمت از کاروان ابوسفیان
نتیجه پیروزی قاطع مسلمانان
دوطرف درگیری و تعداد آنها
مسلمانان

۳۱۳ نفر

کفار قریش

بین ۹۵۰ تا هزار نفر

فرماندهان
رسول خدا(ص) ابوجهل
پرچم داران
امام علی(ع) أبو عزیز بن عمیر، نضر بن حارث و طلحة بن أبى طلحه
تلفات
شهادت ۱۴ نفر از مسلمان که ۶ نفر از مهاجران و ۸ نفر از انصار کشته شدن ۷۰ نفر و اسیر شدن ۷۰ نفر دیگر از بزرگان قریش
بخش عمده از آیات سوره انفال در مورد جنگ بدر می باشد.

علت وقوع جنگ بدر

مسلمانان تا پیش از هجرت به شدت توسط کفار مکه تحت فشار بودند و مورد اذیت و آزار و شکنجه قرار می گرفتند؛[۳] ولى از سوى خداوند اجازه رویارویى و جنگ با مشرکان قریش را نداشتند و تنها به صبر فرا خوانده مى‌شدند. با هجرت مسلمانان به مدینه، خداوند ضمن برشمردن ستمهایى که بر مسلمانان رفته بود به آنان اجازه مبارزه داد:[۴]

«اُذِنَ لِلَّذینَ یقاتَلونَ بِاَنَّهُم ظُلِموا و اِنَّ‌ اللّهَ عَلى نَصرِهِم لَقَدیر * الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ یقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَ بِیعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَاجِدُ یذْکرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کثِیرًا وَلَینْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ ینْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِی عَزِیزٌ». (سوره حجّ‌، آیات ۳۹ ـ ۴۰) به کسانى که [ستمکارانه‏] مورد جنگ و هجوم قرار مى‏ گیرند، به سبب آنکه به آنان ستم شده اذن جنگ داده شده، مسلماً خدا بر یارى دادن آنان تواناست * هم‌آنان که به ناحق از خانه ‏هایشان اخراج شدند [و گناه و جرمى نداشتند] جز اینکه مى‏ گفتند: پروردگار ما خدا است و اگر خدا برخى از مردم را به وسیله برخى دیگر دفع نمى ‏کرد، همانا صومعه‏ ها و کلیساها و کنیسه‏ ها و مسجدهایى که در آنها بسیار نام خدا ذکر مى‏ شود به شدت ویران مى‏ شدند و قطعاً خدا به کسانى که [دین‏] او را یارى مى‏ دهند یارى مى‏ رساند مسلماً خدا نیرومند و تواناى شکست‏ ناپذیر است.[۵]

یکی از راه هایی که مسلمانان برای تلافی این ظلم داشتند مصادره کالاهای کاروانهای تجاری اهل مکه بود. چرا که ثروت مسلمانان مهاجر مقیم مدینه، از طرف قریش مصادره شده بود، و بسیار بجا بود که مسلمانان کالاهاى تجارتى آنان را ضبط کنند و اگر قریش، بر عناد و لجاجت خود در مصادره اموال مسلمانان مهاجر استقامت ورزند، مسلمانان متقابلا کالاهاى تجارتى را میان خود به عنوان غنیمت جنگى تصرف کنند.[۶]

تا پیش از جنگ بدر مسلمانان چند سریه و غزوه داشتند که هدف از آنها ضربه زدن به قریش و تصرف کاروانهاى تجارى آنان بود، هر چند که جز سریه نخله، هیچ یک نتیجه‌اى نداشت. در این سریه که در ماه حرام و به فرماندهى عبدالله‌ بن جحش و حدود یک ماه و نیم پیش از غزوه بدر رخ داد، با کشته شدن یک تن از مشرکان (عمرو‌ بن حضرمى) و اسارت دو تن، کاروان تجارى به غنیمت گرفته شد. قریش این شکست را مایه سرافکندگى خود در میان قبایل عرب مى‌دانست و طالب خونبهاى عمرو‌ بن حضرمى بود. این موضوع نقش قابل توجهى در وقوع جنگ بدر داشت.

از جمله کاروانهاى تجارى که به دست مسلمانان نیفتاد کاروانى بود که به سرکردگى ابوسفیان به مقصد غزه مى‌رفت. پیامبر(صلى الله علیه وآله) تا ذوالعُشَیره (در ۵ منزلى مدینه) پیش رفت؛ ولى بدان دست نیافت، پس پیامبر به مدینه بازگشت. ابوسفیان با هشدارهایى که دریافت کرد مى‌دانست که در بازگشت، مسلمانان در کمین کاروان او خواهند نشست، ازاین‌رو، از سرزمین تبوک، ضمضم‌بن عمرو را براى جلب کمک قریش، به مکه اعزام کرد. از سوى دیگر گزارشگران پیامبر(صلى الله علیه وآله) و به روایتى، جبرئیل نیز خبر بازگشت کاروان را از غزه به سوى مکه به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) دادند.[۷]

رسول خدا (ص) مسلمانان را به حرکت فرمان داد. مردم حرکت کردند، برخى مشتاقانه فرمان پیامبر (ص) را پذیرفتند و شمارى از خوف انتقام قریش با کراهت و سنگینى دستور او را استقبال کردند. گروه زیادى از اصحاب هم چون با خروج پیامبر (ص) موافق نبودند همراه او بیرون نرفتند و در این مورد سخن‌ و گفتگو بسیار شد.[۸]

خداوند متعال در قرآن واکنش مسلمانان را چنین بازگو فرموده است: کما أَخْرَجَک رَبُّک مِنْ بَیتِک بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ، یجادِلُونَک فِی الْحَقِّ بَعْدَ ما تَبَینَ کأَنَّما یساقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَ هُمْ ینْظُرُونَ.[۹] همان‌گونه که پروردگارت تو را از خانه ‌ات به حقّ بیرون آورد و حال آن که دسته‌اى از مؤمنان سخت کراهت داشتند؛ با تو درباره حقّ -بعد از آن که روشن گردید- مجادله مى ‌کنند. گویى که آنان را به سوى مرگ مى‌ رانند و ایشان (بدان) مى ‌نگرند.

حرکت و تجهیز سپاه قریش

موقعیت جغرافیایی جنگ بدر

احدى از بزرگان قریش نبود، مگر این که مالى براى تجهیز سپاه پرداخت. قریش اعلام کرد: هر کس براى نجات کاروان بیرون نیاید، خانه‌ اش را ویران مى‌ کنیم. از این رو کسى نماند که براى جنگ بیرون نرود، مگر این که به جاى خود کسى را فرستاد.[۱۰]

ابو لهب نیز عاص بن هشام را در مقابل چهار هزار درهم که گفته مى‌شود از راه قمار از او مى‌خواست، به جاى خود فرستاد.[۱۱] عبّاس، عقیل، نوفل بن حارث و طالب بن ابى طالب از بنى هاشم همراه قریش عازم شدند. طالب به اجبار قریش از مکه بیرون آمد، بر اثر مشاجره‌ لفظى با آنان که مى‌گفتند: به خدا قسم که مى‌دانیم دل‌هایتان با محمّد است، همراه کسانى که به مکه بازگشتند، برگشت‌.[۱۲]

ابوسفیان همه جا مراعات احتیاط را در فرود آمدن و حرکت کردن می‌نمود. و چون به نزدیکی چاه های بدر رسید خود برای تحقیق پیشاپیش کاروان بدانجا رفت و در پرس و جویش دریافت که سپاه اسلام به سمت کاروان او در حال حرکت است. لذا راه کاروان را به ساحل دریاى احمر کج کرد و بدر را در دست چپ خود قرار دادند و بسرعت از آن حدود رد شد. همچنین نماینده ای را براى بازگرداندن قریش فرستاد.[۱۳] اما ابو جهل بر خلاف نظر ابو سفیان اصرار ورزید که باید به منطقه بدر برویم و سه روز در آنجا بمانیم و بخوریم و شراب بنوشیم تا عرب از این حرکت و جمعیت ما با خبر شوند و براى همیشه از ما حساب ببرند. در عین حال قبیله بنی زهره و بنی عدی بازگشتند.[۱۴]

قریشیان نهصد و پنجاه جنگجو آوردند و صد اسب هم براى خود نمایى و تکبّر یدک مى‌ کشیدند؛ همچنین همراه خود زنان خواننده و نوازنده را نیز بردند که در همه منازل طول راه آواز مى ‌خواندند. خداوند شکل و هیئت خروج آنها را چنین توصیف می کند: وَ لا تَکونُوا کالَّذِینَ خَرَجُوا من دِیارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ: و مباشید چون آن کافران که بیرون آمدند از خانه‌‌هایشان به طریق طغیان و نمایش مردمان‌.[۱۵]

شورای جنگی سپاه اسلام

در نزدیکى بدر مسلمانان از آمدن و تجمّع قریش براى دفاع از کاروان تجارتى خبردار شدند. شمارى از این مسأله وحشت کردند و برخى فغان و ناله سردادند. پیامبر (ص) با یاران خود مشورت کرد که بجنگند یا در پى کاروان باشند؟

ابوبکر گفت: ایشان قریش‌اند با آن خودخواهى و تکبّرى که دارند. از روزى که کافر شده‌اند، هرگز ایمان نیاورده‌اند و از روزى که عزیز گردیده‌اند، هرگز ذلیل نشده‌اند. از سوى دیگر شما هم براى جنگ بیرون نیامده‌اید. رسول خدا (ص) فرمود: بنشین. ابو بکر نشست. عمر برخاست و همانند ابو بکر سخن گفت. پیامبر (ص) او را به نشستن فرمان داد و او نشست‌.[۱۶]

سپس مقداد برخاست و گفت: اى رسول خدا درست است که اینان قریش‌اند که با تکبّر خود آمده‌اند، امّا ما به تو ایمان آورده و ترا تصدیق کرده‌ایم و شهادت مى‌دهیم که آنچه تو آورده‌اى، حقّ است و از نزد خداوند. به خدا قسم، اگر ما را فرمان دهى که در میان آتش رویم یا خود را بر خار مغیلان زنیم، مى ‌رویم و پروا نمى‌ کنیم و آنچه را که بنى اسرائیل به موسى گفتند که تو و پروردگارت بروید و نبرد کنید، ما همین جا نشسته‌ایم، ما نخواهیم گفت، بلکه ما مى‌گوییم: تو و پروردگارت رهسپار شوید و نبرد کنید که ما هم همراه شما نبرد مى ‌کنیم. به خدا قسم که در راست و چپ و پیشاپیش تو خواهیم جنگید و اگر به دریا وارد شوى، همراه تو خواهیم آمد و اگر ما را تا نواحى حبشه ببرى، با تو خواهیم آمد. رنگ رخساره پیامبر (ص) از شنیدن سخنان مقداد برافروخته شد و برق شادى در نگاهش نمایان گردید، چنان که آشکارا خندید و او را دعا کرد.[۱۷]

رسول خدا (ص) باز از مردم نظر خواست و گویا قصد وى انصار بود، چه هم جمعیتشان بیشتر بود و هم بیم داشت که مبادا انصار فکر کنند که اگر در مدینه مسأله‌اى پیش آید، بر آنان است که از پیغمبر (ص) دفاع کنند، امّا در خارج مدینه چنین مسئولیتى ندارند. چنان که در پیمان عقبه پذیرفته بودند. سپس سعد بن معاذ برخاست و گفت: پدر و مادرم فدایت یا رسول اللّه؛ گویا به ما نظر دارى؟ گفت: آرى. سعد گفت: گمان مى ‌کنم که براى کارى بیرون آمدى و اکنون به کار دیگرى مأمور شده ‌اى. فرمود: بلى. سعد گفت: یا رسول اللّه؛ پدر و مادرم فداى تو. ما به تو ایمان آورده ‌ایم و تو را تصدیق کرده ‌ایم و شهادت داده ‌ایم که آنچه آورده‌اى حق است و از جانب خداوند. پس هرچه خواهى فرمان بده که ما اطاعت مى ‌کنیم ... به خدا قسم؛ اگر ما را فرمان دهى که به این دریا فرو رویم، با تو فرو خواهیم رفت. باشد که خداوند چشم تو را به دیدن فداکارى ما روشن کند. پس ما را به نام خدا رهسپار ساز. رسول خدا (ص) شادمان شد و دستور حرکت داد و گفت: خداوند متعال یکى از دو دسته را به من وعده داده است. به خداى قسم؛ هم اکنون گویى به‌ کشتارگاه ابو جهل بن هشام، و عتبة بن ربیعه و شیبه و ... مى ‌نگرم. سپس حرکت کرد تا در بدر فرود آمد.

از برخى از متون به دست مى‌ آید که بیشتر صحابه خواهان تعقیب کاروان و ترک نبرد بودند.[۱۸] خداوند متعال این جریان را در قرآن بیان فرموده است: «وَ إِذْ یعِدُکمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَینِ أَنَّها لَکمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیرَ ذاتِ الشَّوْکةِ تَکونُ لَکمْ وَ یرِیدُ اللَّهُ أَنْ یحِقَّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ وَ یقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ».[۱۹] و (به یاد آورید) هنگامى را که خدا یکى از دو دسته (کاروان تجارتى ابو سفیان یا سپاه قریش) را به شما وعده داد که از آن شما باشد و شما دوست داشتید که دسته بى‌سلاح براى شما باشد و (لى) خدا مى‌خواست که حق (اسلام) را با کلمات خود ثابت، و کافران را ریشه کن کند.

سرانجام پیامبر (ص) بیرون رفت. یک یا دو روز، روزه گرفت، آنگاه توقف فرمود و منادى آن حضرت ندا داد که: اى گروه سرپیچان! من روزه خود را گشوده‌ام، شما هم روزه بگشایید. و این تعبیر براى آن بود که قبلا هم فرموده بود روزه بگشایید و نگشاده بودند.[۲۰]

شرح نبرد بدر

در شب قبل از جنگ، همان گونه که قرآن تصریح کرده، خواب راحتی چشمان مسلمانان را فرا گرفته و تا صبح خوابیدند. امام علی(ع) می‌گوید: آن شب همه در خواب بودند جز رسول خدا(ص) که تا صبح زیر درختی به نماز مشغول بود.[۲۱]

خبر عمار یاسر و عبدالله‌ بن مسعود که دورادور گشتی اطراف سپاه قریش زدند، حکایت از اضطراب کامل آنان داشت بطوری که تحمل شنیدن صیحه اسبان را نداشته و آنان را می ‌زدند تا آرام بگیرند. آنان، با آن که ده شتر کشته و گوشت آنها را کباب کرده بودند، از ترس نتوانستند لب به غذا بزنند و گرسنه به استراحت پرداختند.[۲۲]

تعداد سپاهیان دو طرف

رسول خدا (ص) با سیصد و سیزده نفر به شمار یاران طالوت بیرون آمد. هفتاد شتر داشتند که دو یا سه نفر به ترتیب بر یکى سوار مى ‌شدند. پیامبر (ص)، على (ع) و مرثد بن ابى مرثد و زيد بن حارثه، به نوبت یک شتر را سوار مى ‌شدند. به اجماع مورّخان مقداد یک اسب داشت. گفته‌ اند: در همه سپاه پیامبر (ص) فقط همین یک اسب بود.[۲۳] مسلمانان شش سپر و هشت شمشیر داشتند.[۲۴] شمار مهاجران شصت و چهار یا هفتاد نفر بود. هفتاد و شش، هفتاد و هفت و هشتاد نفر هم گفته ‌اند. مطابق نقل دیگر دویست و هفتاد نفر از انصار بودند و بقیه سپاه از مهاجران. ارقام دیگرى هم گفته ‌اند.[۲۵] از این میان صد و هفتاد نفر از مردم خزرج بودند که البته در همین هم اختلاف است. رسول خدا در محله سقیا یک یک سپاهیان خود را ورانداز کرد و هر کسی که سنش متناسب با جنگ نبود به مدینه بازگرداند. عبداللّه بن عمر، اسامة بن زید، زید بن ارقم و چند نفر دیگر بازگردانده شدند. عمیر بن ابی وقاص که شانزده سال داشت، از ترس آن که او را باز گردانند، خود را در لابلای جمعیت متواری و پنهان کرد. زمانی که رسول‌خدا(ص) وی را دید و خواست تا او را برگرداند، عمیر گریه کرد و پیامبر (ص) او را پذیرفت؛ وی در بدر به شهادت رسید.[۲۶] بامداد روز جنگ، رسول خدا (ص) سپاه خود را ساماندهى کرد. افتخار پرچم‌دارى بدر با على بن ابى طالب (ع) بود[۲۷] که در همه جنگ‌هاى رسول خدا (ص) او صاحب لواء (پرچم) حضرتش بود.[۲۸] بنابراین دیدگاه کسانى که مى‌گویند: در بدر چند پرچم (لواء) بود، یکى را مصعب بن عمیر داشت و یکى را حباب بن منذر؛ درست نیست. مگر این که منظورشان این باشد که پرچم مهاجران را مصعب داشت و پرچم انصار را حباب.

اما مشرکان تعدادشان بین نهصد و پنجاه نفر تا هزار نفر بود و هفتصد شتر داشتند.[۲۹] و تعداد اسبان آنها دویست یا صد بود.[۳۰] ششصد نفر از آنان زره‌پوش بودند.[۳۱] جمعیت به قدری بود که روزانه نه یا ده شتر برای طعام مى‌ کشتند.

مبارزه تن به تن در ابتدای کار

نخستین کسانى که از قریش به میدان آمدند و هماورد خواستند، عتبه، شیبه و ولید بودند. سه تن از جوانان انصار به میدان آمدند، امّا جنگجویان قریش گفتند: برگردید. ما با شما نمى ‌جنگیم. ما همتایان خود را از قریش مى ‌خواهیم. رسول خدا (ص) آنان را بازگرداند و سه تن از افراد خانواده‌اش را فرستاد، زیرا خوش نداشت که با انصار شروع کند. پس عبیدة بن حارث، حمزه و على (ع) را خواست‌. على (ع) ولید را کشت. حمزه و شیبه پس از حمله بسیار که شمشیرهایشان کند شد، به هم چسبیدند. على (ع) متوجّه آن دو شد و چون حمزه از شیبه بلندتر بود، على گفت: عمو؛ سر خود را به زیر آور، چون حمزه سرش را به میان سینه شیبه برد، على (ع) ضربتى زد و نصف سر شیبه را پراند. عتبه پاى عبیده را قطع کرده بود. على (ع) آمد و عتبه را که هنوز رمقى داشت، کشت. بدین ترتیب على (ع) در کشتن هر سه شرکت داشت.[۳۲]

آن حضرت در نامه‌ اى به معاویه نوشت؛ من حقیقتا ابو الحسن هستم، قاتل پدر بزرگت، عتبه و عمویت شیبه و دایى ‌ات ولید، و برادرت حنظله، آن‌هایى که خداوند در روز بدر خونشان را به دست من ریخت.[۳۳]

اوج درگیری

پس از کشته شدن قریشیان در نبرد تن به تن ابوجهل گفت که نباید از کشته شدن آنان هراسی داشته باشیم؛ آنان در جنگ عجله کردند. او شعار داد: اِنّ لنا الْعُزّی ولا عُزّی لکم، و مسلمانان گفتند: اللّه مَوْلانا و لا مَوْلی لکم؛[۳۴] ابوجهل توصیه می‌کرد که بیشتر اسیر بگیرند تا بعد از آن، به آنان نشان دهند که بخاطر جدا شدن از دین پدران خویش و خدایان آنها چه بر سرشان آمده است.[۳۵]

پر شدن چشم مشرکان از سنگ‌ریزه

ابن عباس در تفسیر آیه: «وَ ما رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَ لکنَّ اللَّهَ رَمَى‌»[۳۶] مى‌گوید: رسول خدا (ص) به فرمان جبرئیل به على (ع) گفت: مشتى سنگ‌ریزه به من بده. على (ع) مشتى سنگ‌ریزه (در روایتى: خاک) برگرفت و به آن حضرت داد. رسول خدا (ص) آن را بر روى کافران ریخت. احدى از آنان باقى نماند، مگر این که چشمش (و در روایتى دهان و گلویش) از سنگ‌ریزه پر شد. سپس مؤمنان آنان را به ردیف، کشتند و اسیر کردند.[۳۷]

کشته شدن ابوجهل

رسول ‌خدا(ص) در انتظار خبر قتل ابوجهل بود. زمانی که خبر قتل وی را آوردند، فرمود: این خبر از داشتن شتران سرخ موی برای او نیکوتر است. کشته شدن ابوجهل که رسول ‌خدا(ص) او را فرعون امت و رأس‌ ائمةالکفر نامیده بود، آن مقدار اهمیت داشت که رسول ‌خدا(ص) گفت: خدایا وعده خود را محقق ساختی.[۳۸] کشته شدن ابوجهل در همان جنگ نیز بدان معنا بود که همه چیز تمام شده است.[۳۹]

حضور فرشتگان در جنگ بدر

خداوند، فرشتگان را در نبرد بدر به کمک مسلمانان فرستاد. خداوند متعال‌ می فرماید: «إِذْ یوحِی رَبُّک إِلَى الْمَلائِکةِ أَنِّی مَعَکمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ کلَّ بَنانٍ».[۴۰] هنگامى که پروردگارت به فرشتگان وحى مى‌کرد که من با شما هستم، پس کسانى را که ایمان آورده‌اند، ثابت قدم بدارید. به زودى در دل کافران وحشت خواهم افکند. پس فراز گردن‌ها را بزنید، و همه سرانگشتانشان را قلم کنید.

و در جایی دیگر مى‌فرماید: «وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرى‌ وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکمْ».[۴۱] و تا آن که دل‌هاى شما بدان اطمینان یابد.

به هر حال گفته مى‌شود، فرشتگان خود را شبیه امیر المؤمنین على (ع) در مى‌آوردند.[۴۲] شاید همین فرشتگان بودند که شمار مسلمانان را در هنگام جنگ براى مشرکان زیاد نشان مى‌دادند. چنان که خداوند فرمود: «وَ اذْکرُوا إِذْ کنْتُمْ قَلِیلًا فَکثَّرَکمْ».[۴۳] و به یاد آورید هنگامى را که اندک بودید، پس شما را بسیار گردانید.

نقش رسول خدا در میدان جنگ

رسول‌ خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) خود نیز شرکت فعّالی در جنگ بدر داشت. از امام علی(ع) نقل شده که فرمود: در روز بدر، و آنگاه که کارزار سخت می ‌شد، ما به رسول ‌خدا(ص) پناه می ‌آوردیم و آن حضرت خود سخت در کارزار شرکت داشته و کسی نزدیک تر از او به مشرکان نبود.[۴۴]

پایان نبرد و نتایج آن

مشرکان قریش در بدر به سختى شکست خوردند. ابو جهل و عده دیگری از سران قریش کشته شدند و عده ای به اسارت در آمدند و سایرین فرار کردند. رسول ‌خدا(ص) فرمود که شیطان آن اندازه که در این روز حقیر و کوچک و ذلیل شده - بجز غضب شیطان در روز عرفه در هنگام نزول رحمت و بخشش خداوند از گناهان بزرگ - هیچ چنین نشده بود.[۴۵]

در بدر هفتاد نفر از قریش کشته و همین تعداد اسیر شدند. مطابق روایت دیگرى، چهل و پنج نفر کشته و همین تعداد اسیر شدند. شاید منشأ اختلاف این باشد که در روایت دوم، کشته‌ ها و اسراى قریش را به نام برشمرده ‌اند. لذا نام همین تعداد را به یاد آورده و باقى را فراموش کرده‌ اند. از این رو گمان برده‌اند که این رقم نهایى است. در حالى که این تعداد، افرادى بوده‌اند که ناقل آن‌ها را به نام مى ‌شناخته است نه این که همه کشته ‌ها و اسراى قریش همین تعداد بوده اند. درباره شهداى سپاه اسلام اختلاف وجود دارد. در حالى که احدى از مسلمانان اسیر نشد، شمار کشته‌ هاى آنان را نه، یازده و چهارده نفر گفته ‌اند. از این رقم اخیر، شش نفر از مهاجران و هشت نفر از انصار بوده‌ اند. غنایم بدر عبارت بود از: صد و پنجاه شتر، ده اسب؛ متاع، سلاح، لباس، پوست دبّاغى شده و چرم فراوان‌.

قهرمان اسلام

کفار در روز بدر، على (ع) را مرگ سرخ نامیدند که براى آنان جز بلا و بدبختى چیزى نداشت‌.[۴۶] عده ای که در جنگ بدر بدست على (ع) کشته شده و عامه و خاصه از آنها نام برده‌ اند عبارت‌ اند از: ولید بن عتبه، عاص بن سعید، طعیمة بن نوفل‌، نوفل بن خویلد، ربیعة بن اسود، حارث بن زمعة، نضر بن حارث بن عبد الدار، عمیر بن عثمان بن کعب بن تیم عموى طلحة بن عبیداللَّه، عثمان و مالک دو پسر عبید اللَّه برادران طلحة بن عبیدالله، مسعود بن أمیة ابن مغیرة، مسعود بن أبى امیة بن مغیره، حنظلة بن ابى سفیان، عمرو بن مخزوم، ابو المنذر بن ابى رفاعه، منبه بن حجاج سهمى، عاص بن منبه، علقمة بن کلده، ابو العاص بن قیس بن عدى، معاویة بن مغیرة ابن أبى العاص، لوذان بن ربیعه، عبد اللَّه بن منذر بن ابى رفاعه، حاجب بن سائب بن عویمر، قیس بن فاکه ابن مغیره، حذیفة بن ابى حذیفة بن مغیره، ابو قیس بن الولید بن المغیرة، اوس بن مغیرة بن لوذان، زید بن ملیص، عاصم بن ابى عوف، سعید بن وهب هم‌ قسم با بنى عامر، معاویة بن عامر بن عبد القیس، عبداللَّه بن ابى عوف بن جمیل بن زهیر بن حارث بن اسد، سائب بن مالک، ابو الحکم بن اخنس، هشام بن ابى امیه بن المغیره.

این عده که سى و پنج نفر از معاریف و شجاعان قریش بوده‌اند بدون اختلاف بدست على (ع) کشته شده اند.[۴۷]

دیگر کشته‌شدگان قریش

از دیگر کشته شدگان معروف قریش می توان به: عبیدة بن سعید بن عاص أموىّ، عقبة بن أبى معیط أموى، عتبة بن ربیعه عبشمى، شیبة بن ربیعه عبشمى، زمعة بن أسود بن مطّلب بن أسد بن عبد العزّى، حارث بن زمعه، عقیل بن أسود، أبو البخترى، عاص بن هشام بن حارث بن أسد، ابوجهل، عمرو بن هشام مخزومى، عاص بن هشام مخزومى، أسود بن عبد الأسد مخزومى، أمیة بن خلف جمحى، علىّ بن أمیه و ... اشاره کرد.[۴۸] رسول خدا (ص) دستور داد که چاه قلیب را خالى کردند و سپس کشته ‌هاى قریش را در آن انداختند. آنگاه حضرت یکایک آنان را خطاب کرد و فرمود: آیا آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود، حق یافتید؟ من آنچه را پروردگارم به من وعده داده بود، حق یافتم. بد خویشانى براى پیغمبر خود بودید. شما مرا دروغگو خواندید، مردم مرا راست‌گو دانستند و شما مرا بیرون کردید، مردم مرا پناه دادند؛ شما به جنگ من برخاستید و مردم مرا یارى کردند. عمر گفت: یا رسول اللّه، آیا با مردگان سخن مى ‌گویى؟ فرمود: شما گفتار مرا از ایشان شنواتر نیستید، لیکن ایشان نمى‌ توانند پاسخ دهند.[۴۹]

رسول خدا(ص) پیش از جنگ از مسلمانان خواستند تا از کشتن افرادی که به نحوی در رخدادهای مکه به او کمک کرده و یا به زور به بدر آمده بودند صرف نظر کنند؛ بنی ‌هاشم در شمار این افراد بودند.[۵۰] یکی از آنان ابوالبختری بن هشام بود که زمانی مانع آزار رسول خدا(ص) شده بود[۵۱]؛ با این حال گویا قاتل وی او را نشناخته و به قتل رساند. همچنین رسول خدا(ص) از قتل حارث ‌بن‌ عمر بن نوفل نهی کرده بود، چون به اکراه به این جنگ آمده بود. اما او نیز کشته شد.[۵۲]

اسیران قریشی

هفتاد نفر از قریش به اسارت درآمدند. مطابق یک روایت ‌دیگر، این رقم به هفتاد و یک نفر مى‌رسد.[۵۳] به هر حال پیامبر (ص) دستور داد که اسرا را به سوى مدینه حرکت دادند و چون به منزل صفراء رسیدند، امیر المؤمنین على (ع) را فرمود که گردن دو تن از آنان را بزند: یکی عقبة بن ابى معیط، که داراى سوابق زشت بدرفتارى با پیغمبر (ص) و مسلمانان در مکه بود. و دیگری نضر بن حارث که مسلمانان را در مکه شکنجه مى‌کرد.[۵۴]

وقتى انصار سرگذشت عقبه و نضر را دیدند، ترسیدند که مبادا پیامبر (ص) همه اسیران را بکشد. از این رو گفتند: یا رسول اللّه! هفتاد نفر از آنان را کشته ‌ایم. اینان قوم و خویش تواند. آیا مى ‌خواهى آنان را ریشه ‌کن نمایى؟ ایشان را به ما ببخش و از آنان فدیه بگیر و آزادشان کن. ابوبکر هم ترجیح مى ‌داد که فدیه بگیرند. او گفت: اینان قوم و خویش تو هستند. آنان را نگه‌دار و فدیه بگیر تا به وسیله آن بر کفّار قوت یابیم‌.

رسول خدا (ص) کراهت داشت که فدیه بگیرد، چنان که سعد بن معاذ این ‌ناخشنودى را در چهره حضرت دید؛ گفت: یا رسول اللّه! این نخستین جنگى است که با مشرکین روبه‌رو شده ‌ایم. کشتن این مردان براى ما بهتر است تا این که آنان را زنده نگه دارى. به همین مناسبت آیاتى فرود آمد: «ما کانَ لِنَبِی أَنْ یکونَ لَهُ أَسْرى‌ حَتَّى یثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللَّهُ یرِیدُ الْآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ لَوْ لا کتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّکمْ فِیما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ».[۵۵] هیچ پیامبرى را سزاوار نیست که اسیرانى بگیرد تا در زمین به طور کامل از آنان کشتار کند. شما متاع دنیا را مى‌ خواهید و خدا آخرت را مى ‌خواهد، و خدا شکست‌ ناپذیر حکیم است. اگر در آنچه گرفته‌ اید، از جانب خدا نوشته‌ اى نبود، قطعا به شما عذابى بزرگ مى‌ رسید.

موقعى که رسول خدا (ص) پافشارى مسلمانان را براى گرفتن فدیه دید، به آنان خبر داد که عاقبت فدیه این خواهد بود که به تعداد اسیران قریش، از مسلمانان کشته شوند. مسلمانان پذیرفتند. به هر حال تصمیم بر اخذ فدیه گرفته شد. مقرر گردید هر اسیر از هزار تا چهار هزار درهم فدیه بپردازد. قریش به تدریج با فرستادن فدیه اسراى خود را آزاد کردند. در میان اسیران بدر کسى بود که نوشتن مى‌ دانست، ولى در میان انصار کسى نبود که نوشتن بلد باشد. در میان اسیران، کسانى بودند که ثروتى نداشتند تا فدیه بپردازند و آزاد شوند. از آنان پذیرفته شد که هر یک ده نفر از کودکان مدینه را تعلیم دهد و آزاد شود. زید بن ثابت همراه شمارى از کودکان انصار، در آن روز نوشتن آموخت.

غنایم جنگی

مسلمانان یکصد و پنجاه شتر و ده اسب و مقدار زیادى کالا، اسلحه، پوست دبّاغى شده، و چرم از مشرکان قریش به غنیمت گرفتند.[۵۶] آنان در کیفیت تقسیم با هم اختلاف پیدا کردند که آیا همه غنایم به رزمندگان صحنه نبرد اختصاص دارد یا نیروهایى هم که در پشت جبهه سرگرم انجام کارهاى دیگرى بودند، سهم مى ‌برند؟ از این رو رسول خدا (ص) تقسیم غنایم را به تأخیر انداخت. پس از آنکه غنایم بدر به دستور رسول خدا (ص) جمع‌ آورى شد، عبداللّه بن کعب مازنى از بنى نجّار مسئول حمل و نگهدارى آن‌ شد. حضرت به مسلمانان فرمود که عبداللّه را در این کار کمک کنند. چنان که گفته مى‌شود، خداوند متعال این آیه مبارکه را نازل فرمود: «یسْئَلُونَک عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَینِکمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ».[۵۷] (اى پیامبر؛) از تو درباره غنایم جنگى مى‌ پرسند؛ بگو: غنایم جنگى اختصاص به خدا و فرستاده (او) دارد. پس از خدا پروا دارید و با یکدیگر سازش نمایید و اگر ایمان دارید از خدا و پیامبرش اطاعت کنید.

رسول خدا (ص) غنایم را در بین راه، در منزل سیر در میان سپاهیان تقسیم کرد تا دامنه اختلاف در میان یاران خود را کم کند و آنان را به حالت طبیعى و به دور از آمال و خواسته‌هاى دنیایى بازگرداند. پیامبر (ص) از این غنایم خمس برنداشت.

پانویس

  1. الاستیعاب، ج‌۱، ص۴۳
  2. حبیب عباسی، جنگ بدر، دانشنامه پژوهه، بازیابی: ۱۴ تیر ۱۳۹۴
  3. تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج‏۶، ص: ۱۵۸
  4. دائره المعارف قرآن کریم، مدخل بدر
  5. قرآن ترجمه انصاریان
  6. فروغ ابدیت، جعفر سبحانى ،ص۴۷۳
  7. دائره المعارف قرآن کریم، مدخل بدر
  8. ترجمه المغازى،متن،ص:۱۶
  9. انفال (۸): ۵- ۶
  10. سیره ابن هشام، ۲/ ۲۶۱.
  11. المغازى، ۱/ ۳۳؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۰؛ انساب الاشراف، ۱/ ۲۹۲
  12. بحار الانوار، ۱۹/ ۲۹۴- ۲۹۵؛ روضه کافى، ۳۷۵؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۵؛ انساب الاشراف، ۲/ ۴۲
  13. زندگانى محمد(ص) (ترجمه سیره ابن هشام)، سید هاشم رسولى محلاتى‏، ج‏۲، ص۱۵ تا ۱۷
  14. سیره حلبى، ۲/ ۱۵۳
  15. سوره انفال آیه ۸
  16. المغازى، ۱/ ۴۸؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۵۰
  17. تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۳؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۵۰؛ المغازى، ۱/ ۴۸
  18. الدر المنثور، ۳/ ۱۶۳، ۱۶۲؛ البدایة و النهایه، ۳/ ۲۶۳
  19. انفال( ۸): ۷
  20. ترجمه المغازى،متن،ص:۳۷
  21. سبل‌ الهدی والرشاد، ج ۱، ص ۴۸
  22. المغازی، ج ۱، ص ۵۵
  23. تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱؛ مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۷؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۳۲۳؛ حیاة الصحابة، ۱/ ۴۳۹؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۴۹؛ المغازی، ۱/ ۲۷؛ دلائل النبوه (بیهقى)، ۳/ ۳۸- ۳۹؛ تاریخ الامم و الملوک، ۲/ ۵۳.
  24. مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۷؛ مجمع البیان ۲/ ۲۱۴؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱.
  25. دلائل النبوه (بیهقى)، ۳/ ۴۰؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۶۴؛ حیاة الصحابة، ۱/ ۶۰۳؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱؛ انساب الاشراف، ۱/ ۲۹۰؛ مجمع الزوائد، ۶/ ۹۳؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۳۲۳.
  26. المغازی، ج ۱، ص ۲۱
  27. مناقب خوارزمى، ۱۰۲؛ مناقب ابن مغازلى، ۴۳۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ۳/ ۳۳ مستدرک حاکم، ۳/ ۱۱؛ شرح نهج البلاغه، ۲/ ۱۰۲؛ جمهرة الخطب، ۱/ ۴۲۸.
  28. ترجمة الامام على (ع) من تاریخ دمشق، ۱/ ۱۴۵؛ ذخائر العقبى، ۷۵؛ الطبقات الکبرى، ۳/ ۱۴؛ کفایة الطالب، ۳۳۶؛ کنز العمّال، ۶/ ۳۹۸؛ الریاض النضره، ۲/ ۲۰۲.
  29. دلائل النبوه (بیهقى)، ۳/ ۴۰؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۶۴؛ حیاة الصحابة، ۱/ ۶۰۳؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۷۱؛ انساب الاشراف، ۱/ ۲۹۰؛ مجمع الزوائد، ۶/ ۹۳؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۳۲۳.
  30. مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۷؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۴۶؛ بحار الانوار، ۱۹/ ۲۲۴؛ الکامل فى التاریخ، ۲/ ۱۱۸
  31. مناقب خوارزمى، ۱۰۲؛ مناقب ابن مغازلى، ۴۳۴، ۳۶۶؛ الاستیعاب، ۳/ ۳۳؛ مستدرک حاکم، ۳/ ۱۱؛ شرح نهج البلاغه، ۲/ ۱۰۲؛ جمهرة الخطب، ۱/ ۴۲۸
  32. مناقب آل ابى طالب، ۳/ ۱۱۹
  33. الفتوح، ۲/ ۴۳۵؛ الغدیر، ۱۰/ ۱۵۱
  34. (۶۵). سبل‌ الهدی والرشاد، ج ۴، ص ۵۹.
  35. (۶۶)المغازی، ج ۱، ص ۷۱
  36. انفال (۸): ۱۷
  37. . بحار الانوار، ۱۹/ ۲۲۹؛ مناقب آل ابى طالب، ۱/ ۱۸۹؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۶۷.
  38. المغازی، ج ۱، ص ۹۱
  39. طبقات‌ الکبری، ج ۴، ص ۴۳
  40. انفال (۸): ۱۲.
  41. انفال (۸): ۱۰.
  42. بحار الانوار، ۱۹/ ۲۸۵؛ حیاة الصحابة، ۳/ ۵۸۶؛ مجمع الزوائد، ۶/ ۸۴؛ کنز العمّال، ۲۶۸
  43. اعراف (۷): ۸۶
  44. طبقات ‌الکبری، ج ۱، ص ۲۳
  45. المغازی، ج ۱، ص ۷۸
  46. مناقب آل ابى طالب، ۲/ ۶۸
  47. ترجمه الإرشاد، ص:۶۵
  48. تاریخ پیامبر اسلام، آیتى ،متن،ص:۲۹۱
  49. فتح البارى، ۷/ ۲۳۴- ۲۳۵؛ الکامل فى التاریخ، ۲/ ۲۹؛ تاریخ الخمیس، ۱/ ۳۸۶؛ سیره حلبى، ۲/ ۸۲؛ حیاة الصحابة، ۲/ ۳۳۳- ۳۳۴.
  50. السیرةالنبویه، ابن ‌هشام، ج ۱، ص ۶۲۹؛ سبل‌ الهدی والرشاد، ج ۴، ص ۷۶
  51. السیرةالنبویه، ابن‌ هشام، ج ۱، ص ۶۲۹.
  52. المغازی، ج ۱، ص ۸۱
  53. العلل و معرفة الحدیث، ۱/ ۴
  54. سیره ابن هشام، ۲/ ۲۹۸؛ الاغانى، ۱/ ۱۰
  55. انفال (۸): ۶۷- ۶۸.
  56. المغازى، ۱/ ۱۰۲- ۱۰۳؛ سیره حلبى، ۲/ ۱۸۳؛ الکامل فى التاریخ، ۲/ ۱۱۸
  57. انفال (۸): ۱

منابع

  • سیرت جاودانه/ ترجمه‌ الصحیح من سیرة النبی الأعظم‌، جعفر مرتضى العاملى/ مترجم محمد سپهرى‌، پژوشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى‌، ۱۳۸۴ش.
  • آیتی، محمد ابراهیم. برگزیده تاریخ پیامبر صلی الله علیه و آله.
  • رسول جعفریان، سیره رسول خدا، انتشارات دلیل ما.
  • مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م ۲۰۷)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، چ دوم، ۱۳۶۹ش.
  • حبیب عباسی، جنگ بدر، سایت پژوهه، بازیابی: ۱۴ تیر ۱۳۹۴.
  • الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر (م ۴۶۳)، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، ط الأولى، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
  • دائره المعارف قرآن کریم، مدخل بدر.
  • فروغ ابدیت، جعفر سبحانى، بوستان کتاب‏، قم، ۱۳۸۵ش‏.
  • زندگانى محمد(صلی الله علیه وآله) (ترجمه سیره ابن هشام)، سید هاشم رسولى محلاتى‏، کتابچى‏، قم‏، ۱۳۷۵ش‏.
غزوات پیامبر اکرم (ص)
2 هجری غزوه ودّان * غزوه بواط * غزوه عشيره‌ * غزوه كدر * غزوه بنى قينقاع * غزوه سويق‌
3 هجری غزوه بدر * غزوه غطفان‌ * غزوه احد * غزوه حمراء الأسد
4 هجری غزوه بنى نضير * غزوه ذات الرقاع * غزوه بدر الموعد
5 هجری غزوه دومة الجندل‌ * غزوه خندق یا احزاب * غزوه بنى قريظه‌
6 هجری غزوه بنى لحيان * غزوه ذى قرد * غزوه بنى مصطلق * غزوه حديبيه
7 هجری غزوه خيبر
8 هجری غزوه فتح مكه‌ * غزوه حنين * غزوه طائف‌
9 هجری غزوه تبوك‌
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)
رحمة للعالمین.jpg
رویدادهای مهم زندگی
حمله اصحاب فیل به مکهسفر پیامبر اکرم به شامازدواج با حضرت خدیجه کبری (س) • گذاشتن سنگ حجرالاسود در جای خویش • مبعثمعراجولادت حضرت فاطمه سلام الله علیهارفتن به شعب ابی طالبعام الحزنسفر به طائفهجرت به مدینهازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س)غزوه بدرغزوه احدغزوه احزابصلح حدیبیهغزوه خیبرسریه ذات السلاسل فتح مکهغزوه حنینغزوه تبوکغدیر خم
بستگان
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) •عبدالله بن عبدالمطلب(س) • عبدالمطلبابوطالب(ع) • حمزه بن عبدالمطلب(ع) • عباس بن عبدالمطلبابولهبجعفر طیارآمنه(س) • فاطمه بنت اسد(س) • خدیجه کبری(س) • حضرت زهرا(س) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • حضرت زینب(س)
اصحاب
سلمان فارسیعمار بن یاسرابوذرمقدادابوسلمه مخزومیزيد بن حارثهعثمان بن مظعونمصعب بن عمیرابوبکرطلحهزبیرعثمان بن عفانعمر بن خطابسعد بن ابی وقاصعبدالله بن مسعوداسعد بن زرارهسعد بن معاذسعد بن عبادهعثمان بن حنیفسهل بن حنیفابو ایوب انصاری حذیفة بن یمانخالد بن سعيدخزیمة بن ثابتعبدالله بن رواحهاویس قرنیعبدالله بن مسعود بلال حبشی
مکان های مرتبط
مکهمدینهغار حراکعبهشعب ابوطالبغدیر خمفدکبقیعغار ثورمسجد قبامسجد النبیمسجد الحرام