حدیث سفینه

از جمله احادیث مشهور میان مسلمانان شیعه و سنی، حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است که در آن «اهل بیت» خود را به عنوان کشتی (سفینه) نجات برای امت اسلامی معرفی می نماید؛ از این رو به آن «حدیث سفینه» گفته می شود. مضمون این حدیث این است که هر کس از اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) پیروی کند، رستگار می‌شود و کسانی که از ایشان تبعیت نکنند، هلاک می‌گردند.

تواتر و صحت حدیث سفینه

حدیث سفینه از معتبرترین احادیث میان شیعه و اهل سنت است. این حدیث دارای نقل‏های فراوانی است. در این نقل‏ها تفاوت‏های اندکی وجود دارد و دلیل این تفاوت‏ها نیز این است که به دلیل اهمیت مسئله، پیامبر اکرم آن را در موارد مختلف و با تعبیرهای متفاوت بیان فرموده است. از این میان، جمله «مَثلُ أهل‌ِبیتی فیکم کَسفینة نوح، مَن رکِبَها نَجی و من تخلّفَ عنها غَرِقَ» مشهورترین نقل حدیث سفینه به شمار می ‏رود.

برخی پژوهشگران، روایت حدیث را با ۵۰ طریق نشان داده اند و با این کثرت طرق، تواتر حدیث ثابت است، و در صحت حدیث متواتر تردیدی نیست. یازده نفر از صحابه در طبقه اول حدیث قرار دارند. دو نفر از امامان اهل‏ بیت یعنی امیرالمؤمنین و امام حسن مجتبی (علیهما السلام) و نُه نفر از دیگر صحابه پیامبر. همچنین سه نفر از امامان اهل ‏بیت یعنی امام سجاد، امام صادق و امام رضا و بیست و هفت نفر از تابعین، در طبقه دوم قرار دارند. بنابراین در صدور حدیث از رسول گرامی جای هیچ تردیدی نیست.

شبهه سندی حدیث و پاسخ آن:

با وجود درجه بالای اعتبار حدیث، حتی نزد عامه، ایجاد شبهه ابن‏ تیمیه در صدور حدیث سفینه جای تعجب است! وی بدون هیچ دلیل و مدرکی، مدعی شده حدیث سفینه سند صحیح ندارد، در منبع معتبری نیامده، و نقل‏ کنندگان آن مانند هیزم‏ کشان شب، راوی احادیث مجعول ‏اند.

در پاسخ او، سخن علامه میرحامد حسین کافی است. وی پس از ذکر نام بسیاری از علمای بزرگ اهل‏ سنت و کتب معتبر آنان که حدیث سفینه را نقل کرده ‏اند، می‏ پرسد: «اگر این بزرگان، هیزم‏ کشان شب و راوی احادیث مجعول ‏اند، پس دیگر به ‏کدام محدّث می توان اعتماد کرد؟».

مفاد و نکات حدیث سفینه

همان‏گونه که حدیث سفینه به لحاظ سندی از جایگاه ویژه ‏ای برخوردار است، به لحاظ محتوایی و دلالی نیز دارای جایگاهی رفیع است. پیامبر اکرم در این حدیث، با تشبیه اهل‏ بیت خویش به کشتی نوح، در صدد بیان امور مهمی بودند که علمای بزرگ اسلام به برخی از آنها اشاراتی داشته‏ اند از جمله:

۱. وجوب محبت اهل ‏بیت:

جمع کثیری از علمای شیعه و سنی، وجوب تعظیم و محبت اهل‏ بیت (علیهم السلام) را از حدیث سفینه استنباط کرده‏ اند. آنان نجات امت اسلامی را بدون تحصیل محبت و تعظیم اهل ‏بیت ناممکن دانسته، و محروم از این محبت را مستحق عذاب الیم الهی شمرده‏ اند. شماری از عالمان اهل‏ سنت که بر دلالت حدیث سفینه بر وجوب محبت اهل‏ بیت پیامبر اکرم تصریح کرده ‏اند عبارتند از: فخر رازی، نظام الدین نیشابوری، بقاعی، ابن هجر هیتمی، مناوی، ملاعلی هروی قاری، شافعی و... .

۲. وجوب اطاعت و پیروی اهل ‏بیت:

بسیاری از علماء علاوه بر وجوب محبت و تعظیم، وجوب اطاعت و پیروی از اهل ‏بیت (علیهم السلام) را نیز از حدیث سفینه فهمیده ‏اند. زیرا اطاعت از آنان که یگانه سبب نجات ‏اند، موجب نجات و سعادت است، و هر چه سبب نجات گردد، پس اطاعتش واجب است. ملاعلی هروی قاری، محب الدین طبری، سمهودی، عاصمی، و... این مطلب را بیان کرده اند.

۳. عصمت اهل ‏بیت:

اگر کشتی اهل‏ بیت (علیهم السلام) راکبین خود را از خطر غرق شدن حفظ می ‏نماید، پس به طریق اولی، خود از غرق شدن مصون است. اگر آن که پیروی اش واجب است، محتمل‏ الخطاء باشد، برای نجات پیروانش ضمانتی نیست، و حال آن‏که در این حدیث، نجات پیروان اهل‏ بیت تضمین شده است.

استدلال دیگر بر عصمت اهل ‏بیت این است که: تخلف و سرپیچی از آن‏که در مسیر خطا است (معصوم نیست)، موجب هلاکت نیست؛ حال آن‏که پیامبر فرمود: هر کس از اهل ‏بیت تخلف کند، اهل هلاکت است.

۴. مطابق سنت بودن معارف اهل‏ بیت:

این که پیامبر اکرم به نشستن بر کشتی اهل ‏بیت فرمان داده است، یعنی به پیروی و فراگیری دانش از آنان فرمان داده است و حاشا که رسول خدا به پیروی از اهل بدعت و گمراهی و فراگیری دانش از مخالف سنت دعوت کرده باشد!

۵. خلافت امیرالمؤمنین:

امیرالمؤمنین (علیه السلام) از اهل ‏بیت، بلکه کامل‏ترین مصداق ایشان است؛ پس اطاعت از ایشان واجب است، و این مقتضی قبول خلافت آن حضرت نیز هست.

۶. توسل و التجاء به اهل‏ بیت:

سوار شدن بر کشتی اهل ‏بیت، یعنی به هنگام شدائد و مشکلات به آنان متوسل شدن و به ‏وسیله آنان به خدای متعال تقرب جستن است، به‏ خصوص که بعضی توسل و التجاء به اهل‏ بیت (علیهم السلام) را تنها راه پاک شدن از آثار طبیعی گناهان دانسته و معتقدند این همان طریقت است، مانند عبدالعزیز دهلوی در «فتح العزیز» و عبدالحق دهلوی در «مناقب اهل‏ البیت».

۷. وجود اهل ‏بیت معصوم در تمامی اعصار:

در تمامی اعصار، لازم است تا اینکه همیشه مصداق کشتی نجات وجود داشته و حجت الهی تمام باشد.

۸. افضلیت اهل ‏بیت:

اگر دیگران افضل بودند، آنان به عنوان کشتی نجات معرفی می‏ شدند، نه اهل‏ بیت؛ چون پیامبر معصوم است و از روی هوای نفس سخن نمی‏ گوید.

۹. فرقه ناجیه:

اگر «حدیث سفینه» در کنار «حدیث افتراق» گذاشته شود، معلوم می گردد که فرقه ناجیه (نجات یافته) از بین ۷۳ فرقه، تنها پیروان واقعی اهل‏ بیت (علیهم السلام) می‏ باشند.

منابع

• غلامرضا رضایی، "پژوهشی در حدیث سفینه"، فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامی، دوره ۲۱، شماره ۸۴.

مطالب مرتبط

• حدیث افتراق